De toegevoegde waarde van een acht-weekse mindfulnesstraining in het revalidatiebehandelplan
|
|
- Theodoor van de Brink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De toegevoegde waarde van een acht-weekse mindfulnesstraining in het revalidatiebehandelplan Essay in het kader van de opleiding tot mindfulness-trainer, Radboud Universitair Medisch Centrum voor Mindfulness te Nijmegen Petra Hameleers-Snijders, april 2012
2 Inleiding Wanneer er door ziekte, trauma of bij de geboorte functiebeperkingen optreden kan het nodig zijn om een revalidatietraject in te gaan. Het doel van de revalidatie is om zo goed mogelijk te leren omgaan met de beperkingen en deze zo mogelijk te verminderen. De nadruk ligt hierbij op de fysieke training terwijl de mentale begeleiding een ondergeschikte rol speelt. Een mentale training zou zeer behulpzaam kunnen zijn bij het doorlopen van een revalidatietraject. In het jaar 1979 is een mentale training ontwikkeld. Deze mindfulnesstraining is de Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR ofwel Aandachttraining) of de Mindfulnessbased Cognitive Therapy (MBCT ofwel Aandachtgerichte Cognitieve Therapie). Het zijn achtweekse programma s die inmiddels wereldwijd gevolgd en wetenschappelijk onderzocht worden. 1,2 De mindfulnesstraining heeft bewezen effecten op pijnreductie, een betere omgang met pijn en een betere kwaliteit van leven. Het vermindert de kans op recidiverende depressies, stemmingsklachten verbeteren en het activiteitenniveau verbetert. Tevens kan mindfulness behulpzaam zijn bij de verwerking, het zo goed mogelijk om leren gaan met een beperking en de omgang met verliessituaties. 1,2,3,4,5,6 In dit essay staat de volgende stelling centraal: Een achtweekse mindfulnesstraining zou van grote toegevoegde waarde kunnen zijn in het revalidatiebehandeltraject. In dit essay zal ik eerst het reguliere revalidatietraject beschrijven. Daarna zal ik beschrijven wat mindfulness is. Dan zal ik met behulp van literatuuronderzoek ingaan op de effecten van mindfulness. Vervolgens zal ik vanuit mijn eigen ervaring reflecteren op de effecten van mindfulness en wat een mindfulnesstraining mogelijk te bieden heeft in het kader van het revalidatietraject. Tot slot leg ik uit waarom een achtweekse mindfulnesstraining naar mijn mening van grote toegevoegde waarde zou kunnen zijn in het revalidatiebehandeltraject. 1
3 Het reguliere revalidatietraject De revalidatie is een complex en breed vakgebied. Het richt zich op mensen die op basis van hun ziekte of aandoening tijdelijke of blijvende beperkingen in het dagelijks functioneren ervaren. Het varieert van het herstellen van een operatie na een beenbreuk tot een dwarslaesie. Van kinderen die spastisch zijn ten gevolge van zuurstofgebrek bij de geboorte tot mensen met een beroerte of een chronische ziekte zoals bijvoorbeeld multiple sclerose. Door training van resterende mogelijkheden, het leren van specifieke vaardigheden en het gericht toepassen van hulpmiddelen en aanpassingen in de omgeving, wordt geprobeerd optimale deelname aan de samenleving te bereiken. In de revalidatiegeneeskunde gaat men uit van een interactie tussen het gezondheidsniveau met de functiestoornissen, lichamelijke functie en structuur, de activiteiten en de deelname aan de samenleving (participatie) en de persoonlijke en externe factoren. Hiervoor gebruikt men het model de International Classification of Function van de World Health Organisation (ICF, WHO, figuur 1). Het gaat erom te bepalen wat iemand nog wél kan, in plaats van wat iemand níet meer kan. 7 Figuur 1: Schema van het model van de International Classification of Functioning (ICF) 7 In een multidisciplinaire benadering met de revalidatiearts, fysiotherapeut, psycholoog, ergotherapeut, maatschappelijk werker, verpleegkundige en de patiënt zelf, wordt een persoonlijk behandelplan opgesteld. Aan de hand van alle onderdelen van bovenstaand schema ontstaan de belangrijkste hulpvragen. 2
4 Wat is mindfulness? Wat is mindfulness? Het woord is niet eenvoudig in het Nederlands te vertalen. Een beschrijving van mindfulness is: opmerkzaam zijn. Mindfulness is doelgerichte, vriendelijke, niet-reactieve aandacht voor de ervaring in het hier-en-nu, zonder oordeel. Het observeren wat er zich voordoet in lichaam en geest, zonder hierover onmiddellijk te oordelen of er meteen handelend op te reageren. Het ontwikkelen van een nieuwsgierige en accepterende houding tegenover dat wat ervaren wordt, zonder er iets aan te willen veranderen. 8,9,10 Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR ofwel Aandachttraining) Dr. Jon Kabat-Zinn, moleculair bioloog en beoefenaar van meditatie en yoga, ontwikkelde in het jaar 1979 aan de universiteit van Massachussets in de Verenigde Staten een succesvol programma voor mensen die in hun leven te maken hadden met chronische pijn en stressklachten. Dit programma is de Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR ofwel Aandachttraining). Deze achtweekse MBSR training wordt tegenwoordig wereldwijd gegeven en wetenschappelijk onderzocht. 1,2 Inspiratiebron voor belangrijke onderdelen in het programma zijn eeuwenoude oosterse boeddhistische meditatietechnieken, in combinatie met recente inzichten in het functioneren van lichaam en geest vanuit de westerse psychologie. Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT, ofwel Aandachtgerichte Cognitieve Therapie) De later ontwikkelde therapeutische vorm (MBCT, Mindfulness-based Cognitive Therapy, Aandachtgerichte Cognitieve Therapie) is een variant van MBSR, aanvankelijk specifiek gericht op terugvalpreventie bij depressie. Deze, eveneens achtweekse, training richt zich specifiek op het ontwikkelen van een andere houding tegenover problemen. Deze houding kenmerkt zich door nauwkeurig waarnemen, toelaten, niet-reageren en niet-oordelen waardoor er ruimte komt voor acceptatie. Bij mensen met drie of meer depressieve episodes blijkt MBCT de kans op terugval binnen een jaar met 50 % te verminderen in vergelijking met gebruikelijke behandelingen. 10 De laatste jaren zijn meerdere mindfulness-trainingen voor specifieke doelgroepen (bijvoorbeeld mensen met kanker of chronische pijn) ontwikkeld en onderzocht. Mindfulness leren Mindfulness kan systematisch worden getraind door middel van meditatieoefeningen en bewegingsoefeningen met aandacht. In een mindfulness-training leren deelnemers hoe ze met aandacht en zonder oordeel in het huidige moment kunnen leven. Hierdoor zijn ze in staat om afstand te nemen van automatische reacties die hun welzijn in de weg kunnen staan. Er ontstaat vrijheid om op een andere manier te handelen. De training biedt handvatten aan patiënten in het leren omgaan met chronische klachten. 8,9,10 3
5 Literatuuronderzoek In dit hoofdstuk wordt aan de hand van de literatuur het traject beschreven dat chronisch zieken in het leven met de ziekte/handicap doormaken. Hiernaast worden de resultaten van wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot mindfulness in de literatuur beschreven. Het leven met een chronische ziekte/handicap Een persoon met een chronische ziekte wordt met een veranderd levensperspectief geconfronteerd. Wat vóór de diagnose als toekomstbeeld vanzelfsprekend leek, wordt nu onwaarschijnlijk of onmogelijk. Lichamelijke pijn en andere symptomen zijn vaak onontkoombaar. Hij moet leren leven met beperkingen. Opvallend hierbij is dat niet de ernst van de situatie bepaalt wat iemand voelt, maar de wijze waarop iemand een situatie interpreteert. Hoe meer hij er uiteindelijk in slaagt de ziekte in de buitenrand van zijn bestaan een plaats te geven, hoe meer ruimte hij krijgt om te leven en des te beter het zal gaan om met de ziekte te leven. 11 Morse en Johnson hebben op grond van een reeks kwalitatieve onderzoeken bij chronisch zieken en hun familieleden het Illness Constellation Model geformuleerd. Het traject dat chronisch zieken in het leven met de ziekte/handicap doormaken wordt in vier fasen beschreven: de fase van onzekerheid, verstoring, het heroveren van de eigen identiteit en het streven naar welzijn. 12 Fase 1. De fase van de onzekerheid Aanvankelijk is de betekenis van de symptomen vaak nog niet duidelijk. Bij patiënten na een CVA (cerebrovasculair accident), myocardinfarct of bij traumapatiënten is er een plotseling optredende verandering. Over de oorzaak van de symptomen bestaat meestal geen twijfel. Echter ook bij hen zijn de consequenties en de omvang nog niet duidelijk. Fase 2. De fase van verstoring De tweede fase bestrijkt de ambivalente gevoelens die het vernemen van de diagnose teweegbrengt. Enerzijds is er de bevrijding uit de onzekerheid, maar tegelijkertijd realiseert de zieke zich de ernst van de consequenties. In deze fase realiseren patiënten zich hun handicaps. Ze worden met afhankelijkheid geconfronteerd en kunnen nog niet inschatten wat de restletsels zullen zijn. In deze fase houden traumapatiënten zich vaak vast aan de hoop op herstel van functioneren. Fase 3. De fase van het heroveren van de eigen identiteit Patiënten proberen hun leven te heroriënteren. Ze proberen zin en betekenis te geven aan wat hen overkomt. In deze fase, het heroveren van de identiteit, zetten veel patiënten alles op de revalidatie. Ze vestigen hun hoop op herstel, dat ze zelf teweeg moeten brengen. Ze doen zeer actieve inspanningen om de hoop niet te verliezen. Vooral als er een stilstand komt in de vorderingen, als een plateau bereikt wordt, hebben ze het moeilijk. 4
6 Kankerpatiënten proberen de eventuele eindigheid een plaats te geven. Ze proberen van het leven te genieten, meer in het hier en nu te leven, de kleine dingen meer te waarderen en bewuster te leven: meer te kiezen en minder met de stroom mee te drijven. Het heroveren van de eigen identiteit is een terugkerende opgave waarvoor de zieken en de familieleden bij herhaling voor gesteld worden. Aanpassing aan een nieuwe onzekere situatie is een telkens weer te realiseren opdracht. Fase 4. De fase van het streven naar welzijn In de laatste fase, het streven naar welzijn, wordt de zieke weer meester van de situatie. Er volgt een zekere acceptatie van een lager niveau van functioneren. Traumapatiënten en CVA patiënten leggen zich bij de beperkte functiewinst neer. Ze herformuleren het leven in functie van de beperkingen die ze van het ongeval of de ziekte overhouden. In deze fase kunnen patiënten aangeven dat ze door de ziekte in positieve zin veranderd zijn. Dat ze meer hebben leren relativeren. Ze weten het positieve in het leven beter te waarderen. Ze besteden hun beperktere tijd aan wat ze zelf belangrijk vinden. 12 Een chronische ziekte is niet onverenigbaar met kwaliteit van leven. Het leven wordt echter alleen boven de ziekte uitgetild dankzij grote inspanningen van de chronisch zieke, hun partners, ouders en familieleden. Het bereikte resultaat de daadwerkelijke integratie van de chronisch zieke in het leven mag ons niet blind maken voor die inspanningen die deze integratie van de betrokkenen eist, dag na dag. 11 Effecten van mindfulness in wetenschappelijk onderzoek Er zijn nauwelijks gegevens te vinden over de effecten van mindfulness bij patiënten in een revalidatiecentrum. Grzesiak beschreef in een oude beperkte studie uit 1977 vier patiënten met een traumatische dwarslaesie met ernstige pijnklachten. Meditatie verbeterde hun stemming en pijnklachten. 13 Miguel verzamelde in haar review gegevens over pijn bij dwarslaesiepatiënten uit publicaties over een periode van 6 jaar. De prevalentie van pijn bij dwarslaesiepatiënten was hoog, variërend van 64% tot 82%. 14 In de studie van Morone werden 37 mensen van 65 jaar of ouder met chronische lage rugpijn beschreven die participeerden in een achtweekse mindfulnesstraining. In vergelijking tot de controlegroep werden significante verbeteringen gezien in het accepteren van pijn en activiteitenniveau. Drie maanden follow-up leverde de volgende resultaten: 64% kon zich beter concentreren en 48% van de patiënten gebruikte minder slaap- en pijnmedicatie. 6 De allereerste behandelprogramma s waarin patiënten mindfulnessoefeningen kregen waren gericht op het leren omgaan met chronische pijn en stressklachten. Statistisch significante verminderingen werden bereikt in pijnbeleving, negatief lichamelijk zelfbeeld en afname van activiteit bij pijn. Stemmingsstoornissen verbeterden significant. De pijnmedicatie kon verminderd worden en het activiteitenniveau nam toe. 1 5
7 Verder onderzoek van Kabat-Zinn in 1985 liet een significante reductie van chronische pijn zien bij 90 patiënten. Vierjaarse follow-up data lieten vervolgens een blijvende vermindering van pijnklachten zien bij 60-72% van 225 chronische pijn patiënten. Verder werd een significante toename van energie, verbeterde coping en minder pijn gezien. 2 Twee reviews, gepubliceerd in 2010 en 2011, toonden gegevens over de effectiviteit van op mindfulness gebaseerde interventies. 3,4 Geconcludeerd werd dat MBSR de mentale gezondheid verbeterde en dat MBCT de herhalingskans van een depressie verminderde. 3 Mindfulnesstrainingen reduceerden de pijnsymptomen, de coping met pijn verbeterde en er werd een vermindering gezien van depressieve symptomen bij patiënten met chronische pijnklachten. 4 In een recent onderzoek kregen vijftien gezonde proefpersonen, met een gemiddelde leeftijd van 26 jaar, een vier-daagse meditatie training. 5 Tijdens het toedienen van warmteprikkels, variërend van 35 tot 49 graden Celsius op de kuit, mediteerden de proefpersonen. Er werd gebruik gemaakt van de visual analog scales (VAS) om de pijnintensiteit en de mate van het ervaren van ongemak tijdens pijn te kwantificeren. Morfine en andere pijnmedicatie verlagen de pijn gemiddeld met 25%. In dit onderzoek verminderde de pijnintensiteit tijdens meditatie significant met 40% en de ongemakken die men ervaart bij pijn, verminderden tijdens meditatie significant met 57%, ten opzichte van de toestand in rust zonder meditatie (figuur 2). Figuur 2. Pijnintensiteit en ongemak gemeten met de VAS (visual analog scales) tijdens toediening van pijnprikkels. Meditatie na training*, reduceert significant de pijnintensiteit met 40% en het ongemak behorend bij de pijn met 57%, ten opzichte van de toestand in rust zonder meditatie. 6
8 Wanneer iemand pijn ervaart, worden bepaalde delen in de hersenen geactiveerd. Met functioneel MRI (Magnetic Resonance Imaging)-onderzoek werd gezien dat tijdens meditatie deze hersengebieden nauwelijks aankleurden. Dit betekent dat de pijngerelateerde hersenactiviteit tijdens meditatie afneemt (figuur 3). Figuur 3. Interactie tussen meditatie en pijn-gerelateerde hersenactivatie gemeten tijdens functionele MRI. Meditatie reduceert significant hersenactiviteit gedurende toediening van pijnprikkels, ten opzichte van de toestand in rust zonder meditatie. 5 7
9 Persoonlijke reflectie mindfulness in de revalidatie In het jaar 2006 rondde ik mijn specialisatie tot kinderarts af. Een jaar later werd ik rolstoelafhankelijk ten gevolge van een traumatische dwarslaesie. Er volgde een jaar klinische revalidatie in het Adelante revalidatiecentrum in Hoensbroek. Daarna heb ik nog tien maanden poliklinisch gerevalideerd in de St. Maartenskliniek in Nijmegen. Mijn ervaring was dat de meeste tijd besteed werd aan de fysieke trainingen (ongeveer 35 uur per week). Er was weinig tijd voor de mentale begeleiding (ongeveer 1 uur per week). Mentaal vond ik de revalidatieperiode een zware tijd omdat mijn leven van het ene moment op het andere moment totaal veranderde. Ineens was ik volledig afhankelijk van anderen voor mijn lichamelijke verzorging. Er waren grote gevolgen voor mijn lichaam, woonomgeving, rol als partner, moeder en werkende. Ik werd geconfronteerd met een grote onzekerheid op alle fronten in mijn leven. Er werd een beroep gedaan op mijn doorzettingsvermogen, relativeringsvermogen en incasseringsvermogen. Veel moeite had ik met het onzekere toekomstperspectief, de chronische pijn en sombere gevoelens. Ik merkte dat ik alle hulp kon gebruiken die voorhanden was. Ik werd een half uur in de week begeleid door een psycholoog en had af en toe een gesprek met een maatschappelijk werker. Deze begeleiding gaf mij op dat moment weinig steun. Gesprekken met lotgenoten waren voor mij het meest waardevol. De overgangsperiode van de klinische revalidatie naar de poliklinische revalidatie vond ik de meest confronterende periode. In de nog niet goed aangepaste thuissituatie moest ik mijn draai weer leren vinden. In die periode miste ik mentale ondersteuning. Ik ging op zoek naar hulp en kwam via een psycholoog in aanraking met de mindfulness. Dit bleek zeer waardevol voor mijn verdere (revalidatie)proces. Door de mindfulnessoefeningen leerde ik beter om te gaan met mijn lichamelijke beperkingen en alle veranderingen. Door van een afstandje te leren kijken naar alle heftige veranderingen in mijn leven, leek het iets meer behapbaar en werd ik niet zo meegezogen in een neerwaartse spiraal van negatieve gedachten en gevoelens. In plaats van op de automatische piloot te reageren ontstond er meer ruimte en zag ik dat ik op meerdere manieren kon reageren. In het reguliere revalidatiebehandelplan wordt rekening gehouden met het gezondheidsniveau, lichamelijke functies, de activiteiten, participatie, persoonlijke factoren en externe factoren. In de praktijk gaat de meeste aandacht uit naar de fysieke revalidatie en de aanvraag van hulpmiddelen en aanpassingen voor thuis. Hiernaast krijgt de mentale kant relatief weinig aandacht. Terwijl het juist zo moeilijk is om te leren leven met een chronische ziekte/handicap. Het doorlopen van het eerder in dit essay beschreven traject met de vier fasen van onzekerheid, verstoring, het heroveren van de eigen identiteit en het streven naar welzijn. In de eerste fasen van onzekerheid en verstoring ervaarde ik weinig steun van de psycholoog en het maatschappelijk werk. Het kan goed zijn dat ik toen nog niet open stond voor deze hulp. Ik denk dat met name in de fasen van het heroveren van de identiteit en het streven naar welzijn een mindfulnesstraining zou kunnen helpen. Op het moment wanneer er weer iets meer ruimte en tijd ontstaat na alle acute veranderingen. Iemand heeft lichamelijk gezien ook 8
10 vaak weer wat meer energie en staat meer open voor reflectie en mentale begeleiding. Dan zijn handvatten om beter om te leren gaan met de veranderingen in het leven, in de omgang met (chronische) pijn en verliessituaties meer dan welkom. Verlies bijvoorbeeld van beenfunctie, lichamelijke integriteit, van de verwachte toekomst, van de rollen die men vervulde en het verlies van het zijn zoals de anderen. Het leren omgaan met depressieve gevoelens en het leren aanspreken en vergroten van de innerlijke kracht. In het wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot mindfulness mis ik literatuur over patiënten in een revalidatiecentrum. Verder zou het goed zijn als er vergelijkende studies opgezet zouden worden waarin patiënten met pijn behandeld worden met pijnmedicatie, een mindfulnesstraining, medicatie en een mindfulnesstraining of geen behandeling zouden krijgen. In de praktijk is een dergelijk onderzoek nauwelijks uitvoerbaar omdat patiënten duidelijk weten wat ze voor behandeling willen. Geen behandeling is niet te verantwoorden en er zijn altijd patiënten die een duidelijke voorkeur hebben voor een training of juist voor medicatie. Op die manier zijn de groepen niet te vergelijken. Ondanks deze bezwaren zijn de resultaten van wetenschappelijk onderzoek, zoals in dit essay beschreven, zeer positief. Meditatie vermindert de pijnintensiteit en het ongemak behorend bij de pijn. De coping met pijn verbetert, de mentale gezondheid inclusief de stemming verbetert. De herhalingskans van een depressie vermindert. Verder neemt de concentratie, het energieniveau en het activiteitenniveau toe. Het gebruik van slaap- en pijnmedicatie neemt af en er ontstaat een beter zelfbeeld. Deze positieve effecten zijn mogelijk ook bij patiënten in een revalidatiecentrum te bereiken. Om hier achter te komen zijn studies nodig in revalidatieklinieken waarin revalidanten die het standaard revalidatietraject doorlopen, vergeleken worden met een groep revalidanten die een mindfulnesstraining volgt. 9
11 Praktische consequenties In dit hoofdstuk bespreek ik de implicaties van het toevoegen van een achtweekse mindfulnesstraining aan het revalidatiebehandeltraject van een patiënt in een revalidatiecentrum. De praktische consequenties hiervan zijn onder andere dat er ruimte gemaakt moet worden in het revalidatiebehandelprogramma. Aangezien het lichaam moet herstellen en tot rust moet komen na de fysieke therapie zou op dat moment een mindfulnesstraining ingebouwd kunnen worden in het dagprogramma. Hiernaast is een geschikte ruimte nodig waar indien mogelijk ook een aantal bedden staan voor revalidanten die de liggende oefeningen niet op een matje op de grond kunnen doen. Er is iemand nodig die eventueel oproepbaar is om te kunnen helpen bij de transfer van een revalidant van de rolstoel naar het bed en terug. Maar de keuze kan ook gemaakt worden om de liggende oefeningen in zittende positie uit te voeren. Tevens is een gecertificeerde mindfulnesstrainer nodig. In pilot-verband zou de achtweekse mindfulnesstraining opgezet kunnen worden. Voorafgaand aan de training en na de training kunnen vragenlijsten ingevuld worden naar onder andere kwaliteit van leven, pijnscores en omgang met pijn. 10
12 Conclusie In dit essay staat de volgende stelling centraal: Een achtweekse mindfulnesstraining zou van grote toegevoegde waarde kunnen zijn in het revalidatiebehandeltraject. Ik ben ervan overtuigd dat het toevoegen van een mindfulnesstraining aan het revalidatietraject van grote waarde zou zijn. Ten eerste kan mindfulness behulpzaam zijn bij de verwerking, het zo goed mogelijk om leren gaan met een beperking en de omgang met verliessituaties. Daarnaast kunnen er goede effecten bereikt worden in de omgang met chronische pijn. Tot slot kunnen stemmingsklachten verbeteren, vermindert het de kans op recidiverende depressies, kan de concentratie toenemen en het activiteitenniveau verbeteren. Mindfulness kan een grote bijdrage leveren aan een betere kwaliteit van leven. Het is een nietinvasieve goedkope trainingsvorm die tot significant goede resultaten kan leiden zoals blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Samenvattend zou ik willen concluderen dat een achtweekse mindfulnesstraining een belangrijke plaats verdient in het revalidatiebehandeltraject en in pilot-verband onderzocht zou moeten worden. 11
13 Literatuur 1. Kabat-Zinn J, Lipworth L, et al. The clinical use of mindfulness meditation for the self-regulation of chronic pain. Gen Hosp Psychiatry. 1982;4: Kabat-Zinn J. An outpatient program in behavioral medicine for chronic pain patients based on the practice of mindfulness meditation: theoretical considerations and preliminary results. Z Psychosom Med Psychother. 2012;58(1): Fjorback LO, Arendt M, et al. Mindfulness-based stress reduction and mindfulnessbased cognitive therapy: a systematic review of randomized controlled trials. 2011;16( 2): Chiesa A, Serretti A. Mindfulness-based interventions for chronic pain: a systematic review of the evidence. J Psychosom Res. 2010;68(1): Zeidan F, Martucci KT, et al. Brain Mechanisms Supporting Modulation of Pain by Mindfulness Meditation. J Neurosci. 2011;6(31): Morone NE, Greco CM et al. Mindfulness meditation for the treatment of chronic low back pain in older adults: A randomized controlled pilot study. Pain. 2008;134(3): Nederlandse vertaling van de ICF: International Classification of Functioning WHO collaborating Centre in the Netherlands, RIVM, Bilthoven 8. Vereniging Mindfulness Based trainers in Nederland en Vlaanderen: 9. Bloemendal B: Schurink G: Grypdonck MHF. Het leven boven de ziekte uittillen. Leiden: Spruyt, Van Mantgem & De Does bv. 1999; Morse JM, Johnson JL. Toward a Theory of Illness: The Illness Constellation Model. In: The Illness Experience: Dimensions of Suffering. Newbury Park: Sage publications. 1991; Grzesiak RC. Relaxation techniques in treatment of chronic pain. Arch Phys Med Rehabil. 1977;58: Miguel M de, Kraycherte Campos D. Pain in patients with spinal cord injury: a review. Rev. Bras. Anestesiol. 2009;59(3). 12
Mindfulness voor mensen met longkanker en naasten
Mindfulness voor mensen met longkanker en naasten De diagnose longkanker is ingrijpend en roept vaak veel emoties en reacties op. Niet alleen bij uzelf maar ook bij uw naasten. Uit wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieUMC St Radboud. Mindfulness voor vrouwen met borstkanker
UMC St Radboud Mindfulness voor vrouwen met borstkanker Patiënteninformatie De diagnose borstkanker is ingrijpend en roept vaak veel emoties en reacties op, niet alleen bij uzelf maar ook bij uw naasten.
Nadere informatieMindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht
Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht Flip Kolthoff, psychiater Radboud Universitair Centrum voor Mindfulness, GGZ Noord-Holland-Noord Flip Kolthoff, VUmc, 20-01-2012 1 Inleiding Flip Kolthoff,
Nadere informatieUMC St Radboud. Mindfulness voor mensen met MS
UMC St Radboud Mindfulness voor mensen met MS Patiënteninformatie De diagnose MS is ingrijpend voor u en uw omgeving. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bij ziekte angst, depressie en andere psychologische
Nadere informatieWorkshop Mindfulness. 7 oktober 2016 Verpleegkundig Oncologie Symposium Franca Warmenhoven
? Workshop Mindfulness 7 oktober 2016 Verpleegkundig Oncologie Symposium Franca Warmenhoven franca@seetrue.nl Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieMindfulness en kanker
Mindfulness en kanker Else Bisseling 3 oktober 2015 augustus 2014 00 maand 0000 Mindfulness (Kabat-Zinn, 1990; Teasdale, Segal & Williams, 1995) Aandacht geven aan wat we van moment tot moment doen en
Nadere informatieMindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining
Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) Aandachttraining/Mindfulnesstraining 2 Deze folder geeft u informatie over Mindfulness-Based Cognitieve Therapie. Deze mindfulnesstraining wordt op de afdeling
Nadere informatieMindfulness. Aandachtsgerichte Cognitieve Therapie
Mindfulness Aandachtsgerichte Cognitieve Therapie Aandachtsgerichte cognitieve therapie is een training die bestaat uit acht bijeenkomsten. Het doel van de training is stress te verminderen en depressies
Nadere informatieMindfulness binnen de (psycho) oncologie. Else Bisseling, 16 mei 2014
Mindfulness binnen de (psycho) oncologie Else Bisseling, 16 mei 2014 (Online) Mindfulness-Based Cognitieve Therapie voor kankerpatiënten. (Cost)effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT)
Nadere informatieMindfulnesstraining Aandachttraining. Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT)
Mindfulnesstraining Aandachttraining Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT) 2 Deze folder geeft u informatie over Mindfulness-Based Cognitieve Therapie (MBCT). De mindfulnesstraining wordt aangeboden
Nadere informatieMindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café
Mindfulness omgaan met wat er is workshop Parkinson café Yvonne Kuijsters Kennismaken met mindfulness Wat is mindfulness Wat brengt het mij, wat heb ik eraan? Aandacht Aandacht is een vorm van oplettendheid.
Nadere informatieFysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag?
Fysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag? Prof. dr. Rob A.B. Oostendorp Nederlands Paramedisch Instituut Amersfoort UMC St Radboud, Nijmegen Werkgroep Onderzoek Kwaliteit AANDACHTSPUNTEN doel conventionele
Nadere informatieMindfulness en ggz-verpleegkunde
Marianne Bloemendal 1 Mindfulness en ggz-verpleegkunde Aandacht voor het hier en nu in het omgaan met ziekte Opinie Mindfulness is niet meer weg te denken uit de geestelijke gezondheidszorg. Uit onderzoek
Nadere informatieMindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o.
Mindfulness bij somatoforme stoornissen Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) bij somatoforme stoornissen Onverklaarde lichamelijke klachten 20% Persisterende
Nadere informatieMindfulness en aandachttraining
Mindfulness en aandachttraining Wat verstaan we onder mindfulness? Mindfulness laat zich niet eenvoudig uit het Engels vertalen. Aandachtgerichtheid of opmerkzaamheid worden wel als synoniemen gebruikt.
Nadere informatieRelatie tussen Mindfulness, veranderen en leren.
Relatie tussen Mindfulness, veranderen en leren. Inez Dirkzwager I.Dirkzwager@vumc.nl VUmc Amstel Academie http://www.vumc.nl/afdelingen/amstelacademie/ http://www.vumc.nl/afdelingen/amstelacademie/expertisecentrum/
Nadere informatieENERGIEK. Bewegingsprogramma bij chronische neurologische aandoeningen
ENERGIEK Bewegingsprogramma bij chronische neurologische aandoeningen Achtergrond Bewegen is goed, voor iedereen! Dat is wat u vaak hoort en ziet in de media. En het is waar, bewegen houdt ons fit en
Nadere informatieAcceptance and Commitment Therapy bij kanker
Acceptance and Commitment Therapy bij kanker Waardenvol Leven & Levenseinde Datum: 13042017 Door: Tim Batink PhDcandidate Maastricht University GZpsycholoog i.o., Gedragstherapeut & ACTsupervisor Ucenter
Nadere informatieRevalidatieprogramma
Revalidatiegeneeskunde Revalidatieprogramma Chronische pijn Deze folder geeft u algemene informatie over revalidatie bij chronische pijn. Uiteraard komt de folder niet in plaats van een gesprek met uw
Nadere informatieStressreductie Informatie over stresshantering en stressreductie door middel van een training
Patiënteninformatie Stressreductie door aandachttraining/ mindfulness Informatie over stresshantering en stressreductie door middel van een training Stressreductie door aandachttraining/ mindfulness Informatie
Nadere informatieCognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met
Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen: ADASS Achtergrond ADASS Veelvuldig voorkomen van
Nadere informatieMakkelijk mensen motiveren deel 5
Makkelijk mensen motiveren deel 5 De kracht van niet-oordelen. Makkelijk mensen motiveren, deel 5 Hoe gaat het met U? Stelt u zich eens voor dat iemand u deze vraag stelt en vervolgens met oprechte aandacht
Nadere informatieBeMind studie: Mindfulness bij kanker
BeMind studie: Mindfulness bij kanker Een vergelijking tussen online en face to face mindfulness versus standaardzorg Prof. Dr. A.E.M. Speckens, Radboud UMC en Dr. M. van der Lee, Helen Dowling Instituut
Nadere informatieAlle hier vermelde trainingen worden gegeven door erkende Mindfulnesstrainers.
TRAININGEN MINDFULNESS Alle hier vermelde trainingen worden gegeven door erkende Mindfulnesstrainers. VORMINGPLUS-Vlaamse Ardennen - Dender Herbronnen met mindfulness 3 dagen Waarbeke Nog 4 plaatsen beschikbaar
Nadere informatie10 e Post O.N.S. Meeting
10 e Post O.N.S. Meeting Jeroen-Martijn Plette oncologie verpleegkundige Gelre Apeldoorn Mindfulness en stressreductie in de oncologische zorg 10 e Post O.N.S. meeting Mindfulness Based Stress reduction
Nadere informatieMEDINELLO POLIKLINISCHE REVALIDATIE ZORG
MEDINELLO POLIKLINISCHE REVALIDATIE ZORG Medinello is een nieuw ZBC, een zelfstandig behandelcentrum, voor poliklinische revalidatie in Amersfoort. Een multidisciplinair team behandelt hier cliënten met
Nadere informatiePsychologie Inovum. Informatie en productenboek voor cliënten, hun naasten en medewerkers
Psychologie Inovum Informatie en productenboek voor cliënten, hun naasten en medewerkers Waarom psychologie Deze folder is om bewoners, hun naasten en medewerkers goed te informeren over de mogelijkheden
Nadere informatieMindfulness aandachtsgerichte cognitieve therapie door Kees Aaldijk
Mindfulness aandachtsgerichte cognitieve therapie door Kees Aaldijk transpersoonlijk coach en therapeut 06-142 742 93 www.transpersoonlijk.nl gepubliceerd in Panta nr 43 najaar 2006 Aandachtsgerichte cognitieve
Nadere informatieChronisch ziek: chaos in je hoofd
Chronisch ziek: chaos in je hoofd Marjan Nijkamp minisymposium Gezondheidspsychologie Utrecht, 31 maart 2017 Chronische ziekte Een langdurige en onomkeerbare ziekte waarbij de kans op volledig herstel
Nadere informatieMindfulness. Ger Schurink. Een praktische training in het omgaan met gevoelens en gewoonten. Thema, uitgeverij van Schouten & Nelissen
Mindfulness Een praktische training in het omgaan met gevoelens en gewoonten Ger Schurink Thema, uitgeverij van Schouten & Nelissen inleiding: gevoelens, gewoonten en mindfulness Wat is mindfulness? De
Nadere informatieBehandelprogramma. Pijnrevalidatie
Behandelprogramma Pijnrevalidatie Iedereen is anders. Elke situatie is anders en elk herstelproces verloopt anders. Dat realiseren wij ons heel goed. Om u voorafgaand aan uw opname en/of behandeling bij
Nadere informatieWorkshop Mindfulness Gemeente Halderberge Betsie Wagemakers. Het enige moment wat telt is:
Workshop Mindfulness Gemeente Halderberge Betsie Wagemakers Het enige moment wat telt is: NU Programma 1. Wat is mindfulness? 2. Wat levert mindfulness op? 3. Evaluatie van de ingevulde enquête. 4. De
Nadere informatieIndividuele creatieve therapie als onderdeel van de oncologische revalidatie
Individuele creatieve therapie als onderdeel van de oncologische revalidatie Eveline Bleiker Minisymposium Oncologische Creatieve therapie in ontwikkeling 26 mei 2015 Achtergrond Even voorstellen Creatieve
Nadere informatieChronische pijn. Locatie Arnhem
Chronische pijn Locatie Arnhem Chronische pijn We spreken van chronische pijn als pijnklachten langer dan zes maanden blijven bestaan. De pijn kan in verschillende delen van het lichaam voorkomen. Soms
Nadere informatiePsychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen
Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud
Nadere informatieGelukkig ondanks pijn: een online behandelprogramma voor mensen die lijden aan fibromyalgie of andere vormen van chronische pijn
Gelukkig ondanks pijn: een online behandelprogramma voor mensen die lijden aan fibromyalgie of andere vormen van chronische pijn Algemene informatie Dag in dag uit geconfronteerd worden met aanhoudende
Nadere informatieMindfulness op het werk
Mindfulness op het werk Mindfulness op het werk Werken vanuit rust en aandacht Veel mensen ervaren hun werk als een plek waar nooit rust is, met een doorlopende activiteit aan lijstjes die af moeten, mensen
Nadere informatieOPLEIDING MINDFULNESS Utrecht. 22 en 28 maart; 12, 19 en 26 april; 24, 31 mei en 7 juni 2013 MAXIMAAL 12 DEELNEMERS
OPLEIDING MINDFULNESS Utrecht 22 en 28 maart; 12, 19 en 26 april; 24, 31 mei en 7 juni 2013 MAXIMAAL 12 DEELNEMERS MINDFULNESS Opleiding inclusief profiel op website INLEIDING Mindfulness: de trend voorbij.
Nadere informatieEngelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten
Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij
Nadere informatieRevalidatie geneeskunde. Revalidatiedagbehandeling
Revalidatie geneeskunde Revalidatiedagbehandeling Inhoudsopgave 1. Inleiding... 4 2. Het revalidatieteam... 4 3. Poliklinische dagbehandeling... 4 4. Wat doen de verschillende behandelaars?... 5 4a De
Nadere informatieMindfulnesstraining. Anders omgaan met stress, pijn en vermoeidheid
Mindfulnesstraining Anders omgaan met stress, pijn en vermoeidheid Mindfulnesstraining Een lichamelijke ziekte en/of chronische klachten, zoals pijn en vermoeidheid, gaan vaak gepaard met intense emoties,
Nadere informatieMindfulness. Kernkwaliteiten De Jong en Vermeulen. Training Begeleiding Workshops
Mindful Masters in opleiding coaching werkplek begeleiding organisatieverandering Kernkwaliteiten De Jong en Vermeulen Mindfulness Training Begeleiding Workshops Wat is Mindfulness? Mindfulness verwijst
Nadere informatieMS: Revalidatie in de vroege fase. H.G.A. Hacking, revalidatiearts.
MS: Revalidatie in de vroege fase H.G.A. Hacking, revalidatiearts. Wat valt er te revalideren in de vroege fase? Aan bod komen: 1. Wat is revalidatie? 2. Hoe ga ik om met deze chronische aandoening (coping)?
Nadere informatie1. Project oncologische revalidatie Herstel en Balans
Welzijn 1 1. Project oncologische revalidatie Herstel en Balans 1.1. Wat is Herstel en Balans? Een ingrijpende operatie, vermoeidheid na de bestraling en chemotherapie, weer aan het werk willen maar de
Nadere informatieGraded exposure. Zuyderland Revalidatie
Graded exposure Zuyderland Revalidatie Inleiding In deze folder wordt informatie gegeven over de behandeling van langdurige pijn door graded exposure. Deze folder is bedoeld als ondersteuning van de informatie
Nadere informatieHet MILON onderzoek Mindfulness bij longkanker
Het MILON onderzoek Mindfulness bij longkanker De diagnose longkanker is ingrijpend en roept vaak emoties en reacties op. Niet alleen bij de patiënt, maar ook bij zijn of haar naasten. Uit onderzoek blijkt
Nadere informatieeen methode die past in het domein van de cognitieve gedragstherapie.
Aandachtgerichte cognitieve therapie bij depressie: een methode die past in het domein van de cognitieve gedragstherapie. Ger Schurink STELLING "Mindfulness", toegepast in de stijl van Mindfulness Based
Nadere informatieKanker is niet voor watjes
Kanker is niet voor watjes SPKS 22 september 2018 2 ele Helen Dowling Instituut Mensen met kanker en hun naasten helpen de ziekte emotioneel te verwerken specialistische psychologische zorg (1100 cliënten
Nadere informatie8-weekse training "Voluit Leven"
8-weekse training "Voluit Leven" Trajekt Eijsden-Margraten start met een 8 weekse groepstraining "Voluit leven". In deze training, die gebaseerd is op de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) gecombineerd
Nadere informatieBehandelprogramma. CVA/hersenletsel
Behandelprogramma CVA/hersenletsel Iedereen is anders. Elke situatie is anders en elk herstelproces verloopt anders. Dat realiseren wij ons heel goed. In dit hoofdstuk vindt u zoveel mogelijk informatie
Nadere informatieRevant, de kracht tot ontwikkeling!
Neurologische revalidatie Hartrevalidatie Revalidatie bij complex chronisch longfalen Oncologische revalidatie Kind- en jeugdrevalidatie Revalidatie bij pijn en gewrichtsaandoeningen Arm-, hand- en polsrevalidatie
Nadere informatieSilence is a great source for leadership
>> 4 Silence is a great source for Introductiecursus meditatie & mindfulness Silence is a great source for Leertraject In deze introductiecursus van vier sessies van 2 uur ontdek je hoe meditatie en mindfulness
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatieOncologische revalidatie uw behandelprogramma bij Adelante
Oncologische revalidatie uw behandelprogramma bij Adelante Voorwoord Oncologische revalidatie Iedereen is anders. Elke situatie is anders en elk herstelproces verloopt anders. Dat realiseren wij ons heel
Nadere informatieMindfulness voor kinderen en ouders
Mindfulness voor kinderen en ouders Anne Formsma, MSc. UvA minds/uva minds You Inhoud Wat is Mindfulness? Waarom Mindfulness voor kinderen en ouders? De training Oefeningen Video Oefening Wat is Mindfulness?
Nadere informatieMultiple Sclerose (MS) Informatie en behandeling
Multiple Sclerose (MS) Informatie en behandeling Multiple Sclerose (MS) De aandoening Multiple Sclerose (MS) kan beperkingen met zich meebrengen in uw dagelijkse leven. In deze folder leest u wat het behandelprogramma
Nadere informatieMindfulness. Aandacht voor de waarde van mindfulness binnen de c.g.t. en positieve psychologie
Mindfulness Aandacht voor de waarde van mindfulness binnen de c.g.t. en positieve psychologie Jos de Munnink. Preventiefunctionaris, praktijkondersteuner huisartsen in de GGZ, mindfulnesstrainer en gespreksleider
Nadere informatieRevalidatieprogramma
Revalidatiegeneeskunde Revalidatieprogramma Chronische pijn Deze folder geeft u algemene informatie over revalidatie bij chronische pijn. Uiteraard komt de folder niet in plaats van een gesprek met uw
Nadere informatieDokter, ik heb kanker..
Dokter, ik heb kanker.. huisartsen-duodagen noordwest utrecht november 2006 Anette Pet Klinisch psycholoog-psychotherapeut Hoofd Patiëntenzorg Welmet Hudig Theoloog Therapeut Het Helen Dowling Instituut
Nadere informatie8-weekse training "Voluit Leven"
8-weekse training "Voluit Leven" Trajekt Eijsden-Margraten start met een 8 weekse groepstraining "Voluit leven". In deze training, die gebaseerd is op de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) gecombineerd
Nadere informatie7/11/2016. HersenletselCongres B7 - Iedereen is anders: aandacht voor de persoonlijke factoren na hersenletsel. Succes Marlou van Rhijn?
Disclosure belangen sprekers B7 - Iedereen is anders: aandacht voor de persoonlijke factoren na hersenletsel Caroline van Heugten & Ieke Winkens (Potentiële) belangenverstrengeling De betrokken relaties
Nadere informatieGeven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.
Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van
Nadere informatieLeven met een amputatie. Chris Leegwater Vinke Psycholoog
Leven met een amputatie Chris Leegwater Vinke Psycholoog Amputatie 2 Amputatie is voor de geamputeerde meestal een ernstig trauma, niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. Naast het verlies van de
Nadere informatie"Bidden, meditatie en mindfulness: over vorm, inhoud en iets "meer" Introductie: - aanleidingen en achtergronden - vraagstelling
1 "Bidden, meditatie en mindfulness: over vorm, inhoud en iets "meer" Introductie: - aanleidingen en achtergronden - vraagstelling 2 Aanleidingen en achtergronden 1 Aanleidingen en achtergronden 2 Aanleidingen
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
11 Nederlandse Samenvatting Bij beslissingen over het al dan niet vergoeden van behandelingen wordt vaak gebruikt gemaakt van kosteneffectiviteitsanalyses, waarin de kosten worden afgezet tegen de baten.
Nadere informatieRevant, de kracht tot ontwikkeling!
Neurologische revalidatie Hartrevalidatie Revalidatie bij complex chronisch longfalen Oncologische revalidatie Kind- en jeugdrevalidatie Revalidatie bij pijn en gewrichtsaandoeningen Arm-, hand- en polsrevalidatie
Nadere informatieHET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE
HET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp Vrije Universiteit Brussel UMC St Radboud, Nijmegen NPi, Amersfoort 1 NVMT 4e LUSTRUM VAN HARTE PROFICIAT 2 WAAROM
Nadere informatieBack on Track: eerste ervaringen met geprotocolleerde pijnrevalidatie in de eerste lijn. Reni van Erp, MSc
Back on Track: eerste ervaringen met geprotocolleerde pijnrevalidatie in de eerste lijn. Reni van Erp, MSc Disclosure slide Companies No relations Research funding CZ Fonds Provincie Limburg Adelante epartment
Nadere informatieMindfulness programma. Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust.
Mindfulness programma Leer binnen acht weken anders om te gaan met stress, ontwikkel aandacht voor het nu en ervaar meer rust. Per dag schieten er duizenden, vaak stressvolle, gedachten door je hoofd.
Nadere informatieRevant, de kracht tot ontwikkeling!
Neurologische revalidatie Hartrevalidatie Revalidatie bij complex chronisch longfalen Oncologische revalidatie Kind- en jeugdrevalidatie Revalidatie bij pijn en gewrichtsaandoeningen Arm-, hand- en polsrevalidatie
Nadere informatieSTABLE LOVE, STABLE LIFE?
STABLE LOVE, STABLE LIFE? De rol van sociale steun en acceptatie in de relatie van paren die leven met de ziekte van Ménière Oktober 2011 Auteur: Drs. Marise Kaper Master Sociale Psychologie, Rijksuniversiteit
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting
NEDERLANDSE SAMENVATTING 143 Nederlandse samenvatting 144 NEDERLANDSE SAMENVATTING De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat psychische gezondheid een staat van welzijn is waarin een individu zich
Nadere informatieAnders leren omgaan met ziekte en pijn. Mindfulness-training voor patiënten
Anders leren omgaan met ziekte en pijn Mindfulness-training voor patiënten Soms wordt iemands leven overheerst door problemen die een ernstige of chronische ziekte met zich mee kan brengen. U kunt bijvoorbeeld
Nadere informatieToepassing van mindfulness in het ziekenhuis
Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis Een pleidooi voor kortdurende interventies met duurzaam effect Willem Fonteijn Medische Psychologie Catharina Ziekenhuis, Eindhoven Een vorm van cognitieve
Nadere informatieBijeenkomst Geestelijk Verzorgers Sint Maartenskliniek, Nijmegen
Bijeenkomst Geestelijk Verzorgers Sint Maartenskliniek, Nijmegen Religieuze coping in relatie tot het revalidatieresultaat 25 september 2013 Frans van Oosten Geestelijk verzorger 1 Waar gaat het eigenlijk
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie voor MSgerelateerde
Cognitieve gedragstherapie voor MSgerelateerde vermoeidheid Marieke Houniet- de Gier, Gz-psycholoog/ cognitief gedragstherapeut/ promovenda Afdeling Medische Psychologie + afdeling Revalidatiegeneeskunde
Nadere informatieGraded Activity. Zuyderland Revalidatie
Graded Activity Zuyderland Revalidatie Inleiding In deze folder geven we u informatie over de behandeling van langdurige pijn door graded activity.deze therapie is niet gericht op het verminderen van uw
Nadere informatieBehandelingen. 1 Multidisciplinaire screening Zorg op Maat. Doel van de screening. De screeningsdag
19/01/2019 Behandelingen 1 Multidisciplinaire screening Zorg op Maat Uw revalidatiearts kan u aanmelden voor de multidisciplinaire screening Zorg op Maat. Hierbij gaan we met meerdere behandelaren uw problemen
Nadere informatieMarlies Peters. Workshop Vermoeidheid
Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Nadere informatiewaardoor een beroerte kan worden gezien als een chronische aandoening.
amenvatting Elk jaar krijgen in Nederland zo n 45.000 mensen een beroerte, ook wel CVA (Cerebro Vasculair Accident) genoemd. Ongeveer 60% van hen keert na opname in het ziekenhuis of revalidatiecentrum
Nadere informatieinhoud Voorwoord 7 3 Mindfulness-oefeningen 58 De basisinstructies voor alle mindfulness-oefeningen 61
inhoud Voorwoord 7 Inleiding: gevoelens, gewoonten en mindfulness 7 Wat is mindfulness? 9 Mindfulness-oefeningen 14 Mindfulness-toepassingen 16 Waarbij kun je mindfulness gebruiken? 19 Waarom werkt mindfulness?
Nadere informatieChapter 11. Nederlandse samenvatting
Chapter 11 Nederlandse samenvatting Chapter 11 Reumatoïde artritis (RA) is een chronische aandoening die wordt gekenmerkt door ontstekingen van de gewrichten. Symptomen die optreden zijn onder andere pijn,
Nadere informatieLibra R&A locatie Blixembosch NAH/CVA. Poliklinische revalidatie
Libra R&A locatie Blixembosch NAH/CVA Poliklinische revalidatie U heeft niet-aangeboren hersenletsel (NAH) en bent verwezen naar Libra Revalidatie & Audiologie locatie Blixembosch voor poliklinische revalidatie.
Nadere informatiePoliklinische revalidatiebehandeling. beroerte
Poliklinische revalidatiebehandeling na een beroerte POLIKLINISCHE REVALIDATIEBEHANDELING NA EEN BEROERTE Wat is een beroerte Bij een beroerte of CVA (de medische term) is de bloedtoevoer in de hersenen
Nadere informatie(Re)Train the Brain Revalidatie voor mensen met chronische pijn
(Re)Train the Brain Revalidatie voor mensen met chronische pijn Jo Nijs, Margot De Kooning, Kelly Ickmans, Liesbeth Daenen, Deborah Van Cauwenbergh, Jessica Van Oosterwijck, Nathalie Roussel, Lennard Voogt,
Nadere informatieWorkshop Mindful Werken in de Kraamzorg Kraamzorgcafé 10 november 2016
Workshop Mindful Werken in de Kraamzorg Kraamzorgcafé 10 november 2016 Willem de Groote Mindfulness- en Compassietrainer Bedrijfsfysiotherapeut Willem de Groote Bedrijfsfysiotherapeut Mindfulness- en Compassie
Nadere informatieWorkshop Mindful Werken in de Kraamzorg Kraamzorgcafé 18 mei 2017
Workshop Mindful Werken in de Kraamzorg Kraamzorgcafé 18 mei 2017 Ida Tuinhof Mindfulness- en Compassietrainer Bedrijfsfysiotherapeut Ida Tuinhof Bedrijfsfysiotherapeut Mindfulness- en Compassie trainer
Nadere informatieHersenletsel uw behandelprogramma bij Adelante
Hersenletsel uw behandelprogramma bij Adelante Voorwoord Hersenletsel Iedereen is anders. Elke situatie is anders en elk herstelproces verloopt anders. Dat realiseren wij ons heel goed. In dit hoofdstuk
Nadere informatieMindfulness, de weg naar meer geluk in uw leven
Cursusboek Mindfulness, de weg naar meer geluk in uw leven Mindfulness, de weg naar meer geluk in uw leven Beste cursist, De eerste stap is gezet! U gaat starten met een mindfulnesstraining van 8 lessen.
Nadere informatieMarrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld
Nadere informatieFysiotherapie bij CRPS-1 (posttraumatische dystrofie)
Fysiotherapie bij CRPS-1 (posttraumatische dystrofie) Deze folder geeft u informatie over de behandeling van Complex Regionaal PijnSyndroom, type 1 (CRPS-1), ook wel bekend als posttraumatische dystrofie.
Nadere informatieMindful opvoeden Hoe doe je dat?
Mindful opvoeden Hoe doe je dat? 1. Opvoeden als uitdaging Opvoeden? een hels avontuur een lange reis een zoektocht een roeping een topsport De innerlijke ervaring van opvoeden = eigen beleving De innerlijke
Nadere informatieRevant, de kracht tot ontwikkeling!
Neurologische revalidatie Hartrevalidatie Revalidatie bij complex chronisch longfalen Oncologische revalidatie Kind- en jeugdrevalidatie Revalidatie bij pijn en gewrichtsaandoeningen Arm-, hand- en polsrevalidatie
Nadere informatieWat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg
Wat is depressie? Oorzaak, omvang, gevolg Prof. Dr. Brenda Penninx Vakgroep psychiatrie / GGZ ingeest Neuroscience Campus Amsterdam Mental Health EMGO+ Institute for Health and Care Research b.penninx@vumc.nl
Nadere informatieRevalidatie. Revalidatie & Herstel
Revalidatie Revalidatie & Herstel De afdeling Revalidatie in het BovenIJ ziekenhuis is een onderdeel van de afdeling Revalidatie en Herstel. Met deze folder willen wij u graag vertellen wat wij voor u
Nadere informatieMindfulness voor zorgprofessionals. Barbara Doeleman van Veldhoven Hanne Verweij
Mindfulness voor zorgprofessionals Barbara Doeleman van Veldhoven Hanne Verweij Onderzoek MFN bij zorg professionals Stress Depressieve klachten Burnout klachten Rumineren Empathie Zelfcompassie Tevredenheid
Nadere informatieEvaluatieverslag mindfulnesstraining
marijke markus spaarnestraat 37 2314 tm leiden Evaluatieverslag mindfulnesstraining 06 29288479 marijke.markus@freeler.nl www.inzichtinzicht.nl kvk 28109401 btw NL 079.44.295.B01 postbank 4898261 14 oktober
Nadere informatieBehandelprogramma. Dwarslaesie
Behandelprogramma Dwarslaesie Iedereen is anders. Elke situatie is anders en elk herstelproces verloopt anders. Dat realiseren wij ons heel goed. Om u voorafgaand aan uw opname en/of behandeling bij Adelante
Nadere informatieVERMOEIDHEID BIJ MS Oorzaken, werkingsmechanismen en revalidatiebehandeling VERMOEIDHEID DEFINITIE VERMOEIDHEID
VERMOEIDHEID BIJ MS Oorzaken, werkingsmechanismen en revalidatiebehandeling Mw.dr. Jetty van Meeteren, Revalidatiearts, Rijndam, RVE Erasmus MC VERMOEIDHEID Komt bij 60 tot 80% van de patienten voor Het
Nadere informatieLibra R&A locatie Leijpark NAH/CVA. Poliklinische revalidatie
Libra R&A locatie Leijpark NAH/CVA Poliklinische revalidatie Door mijn hersenletsel staat mijn leven op zijn kop. Mijn arm doet het niet meer, ik ben zo moe en ik ben mijn eigen ik kwijt door veranderingen
Nadere informatie