xí, ;ê ái'i4 ,...1'4 i'è 4+. lg* $.r,r:d & *1 {' "., f

Transcriptie

1 q xí, )o ;ê ái'i4,...1'4 i'è 4+. lg* $.r,r:d & *1 {' "., f

2 De internet : Het gehele jaar geopend van dinsdag t/m zaterdag van 14.oo-17.oo uuí MUSEUM DE KOREI\ SCh UuR te!-cigsdullren Margaretha van HennebeÍgweg 2a telefoon o7 o or5 / 3t22o81. Geopend elke zaterdag van 13.oo-17.oo uur en tussen juni en september ook 's zondags van 13.3o-17.OO uuï. MUSEUM DE SCHITPEN te MAAStANtr} 's-heerenstraat 24, tel. oto -591,3334/ 59r3658. Geopend iedere zaterdag van 1o.oo - 17.oo uur. MUSEUM TRAMS ION te 5Ct{lPl-L,tDgni Otto van Zevenderstraat z, tel. oi5-38o8863. Geopend elke woensdag en zaterdag van 14.oo-16.oo u (Van r november tot eind april alleen op zaterdag). MUSEUM DE TIMMËRWERF te OE LIER Hoofdstraat 63, tei. ot Geopend elke zaterdag van 10 oo-16.oo uur. a ndsm useu m. n I voor de a llerlaatste informatie kerktoren: duidelijk.wateringen!' Hee'L vroeger was zo'n herkenbare toren een goed oriëntatiepunt: je wist welk dorp,êi daar in.,dé vertê lag ên to,wist jè of jê óf']de goede weg was. Zo'nrkerl<toren was een soori baken, een wegwijzer die je, mede dankzij ons vlakke landje, al op grote afstand herkende, Maar door hoogbouw, etc. is dat al lang niet meer zo Wie kan zich nog voorstellen dat je de Naaldwijkse kerk al van grote afstand kon zien? (En dan bedoelen we de Oude Kerk op het plein). De 'sky-line' verandert steeds sneller en we hebben ook dat soort oriëntatiepunten niet meer nodig Dankzij allerhande technieken is er nu een computerstem in de auto die tot op de meter de weg wijst Niet meer te voet door het land dwalen en dan je plek en je route bepalen aan de hand van eeuwenoude herkenbare kerktorens... En verder... Afscheid Ilsbrand van Eendenburg "Gaat ie goed of gaat ie fout?" Sierteelt in vroeger jaren Jaaroverzicht zooz, Westlands Museum Even voorstellen: Piet van der Hout, de nieuwe beheerder van de historische tuin Een bijzondere's-gravenzander Het kapittel van St.-Adrianus in Naaldwijk en het monasterium van Monster Extra openstelling Museum Tentoonstellingen, boeken en lezingen Copy en uiterlijk 1mei inleveren bij de redactie! t'.rir.:'1.:tt:t:tt:t::r':'i:flll'rti.lt:liti-..,.it.:,.t,,.li'.,,,'-tt. :..,'... Af Èêmeen'ttistorisch SBreekuur Iedere zaterdag van 14.oo tot r7.oo uur in het Ilíestlands Museum, Middel Broekweg r54, 2675 Kl Honselersdijk, (ot74) 6no84 (tussen Honselersdijk en Kwintsheul). Studiegroepen Archeologie, Genealogie, Kastelen, I{er]rrrnhiorren Plaatselijke Historische werkgroepen Oud-'s-Gravenzande, Oud-Honselersdijk, Oud-De [ier, Orrd-T nn<dr rincn Oud-Maasland, Oud-Monster, Oud-Naaldwijk, órrd-erhinlrri/ar Oud Wateringen & Kwintsheul, (0174) (0174) (0174) \0174) 62t084 (0174) ) (o174\\1447) (070) 3e74e36 ín1 0) cq1 cqcq h174\ )4a?1\ (0r74) (015) (0174) ffistlands StreekHistorie verschijnt 4 x per jaar en wordt irítgegeven door de StÍchting voor Streek- en TuinbouwhÍstorie Westland Middel Broekweg KLHonselersdÍjk(0174) Redactie Westlands StreekHistorie. Mevr MM. Dahmeijer-Fousert Heliotroop tt,z6gt Hl 's-gravenzande (0174) I l.m. van den Ende Maris 4r, z68r MP Monster (0174\ J.A. de Brabander Witte v.d. Laan 27,2291, KA Wateringen (1fia) Distributie Westlands StreekHistorie wordt gratis toegezonden aan donateurs van de St Streek- en Tuinbouwhistorre Westland. Losse abonnementen 5,70: in het Westlands Museum zijn beperkt losse nummers te koop ( 1,65). Vormgeving en zetwerk Maarten Prins. Naaldwiik (0774) Druk, afwerking en disiributie Drukkerij Riezebos, De lier (0IT4) 52TIS2 ISSN138o-o1o8 O St Streek entuinbouwhistorie Westland Overnemen van artikelen uit dit blad is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. De redactie ontvangt graag een bewijs-exemplaar.

3 Op vrijdagavond ro januari werd de jaarlijkse nieuwjaarsreceptie gehouden voor de vrijwilligers en medewerkers van het museum en de vertegenwoordigers van de historische verenigingen en -werkgroepen. Deze avond werd er ook officieel afscheid genomen van de beheerder van de historische tuin, Ilsbrand van lendenburg. IJsbrand is verhuisd naar de Flevopolder, waar zijn vriendin Francisca Wubben bíj het proefstation voor de Akkerbouw in Lelystad is gaan werken. Voor het afscheid van IJsbrand waren ook zijn relaties uitgenodigd waar hij de afgelopen jaren contact mee heeft gehad voor de werkzaamheden in de historische tuin. Hierdoor was het extra druk op de nieuwjaarsreceptie, de hooiberg zat afgeladen vol en ook in de foyer/toegangsruimte van het museum waren extra stoelen neergezet en was geen zitplaats meer over. Het werd een heel gezellige avond, waarbij de heer F. de Vos, lid van het museumbestuur, die de post personeelszaken in zijn portefeuille heeft, enkele woorden wijdde aan de carrière van IJsbrand bij het museum. IJsbrand is in 1983 begonnen als medewerker bij het Tuinbouwmuseum dat gevestigd was in boerderij Cruijsbroeck in Naaldwijk. Hier werkte hij samen met wíjlen M.C M. van Adríchem en l.p. Duijvestijn. Na de fusie van het Tuinbouwmuseum, het Westlands Streekmuseum en het Westlands Centrum voor Streekhistorie in 199r verhuisde het nieuw ontstane Westlands Museum ín rggz naar een boerderij een heel stuk verder op de Middel Broekweg in Honselersdijk. Hier werd in 1993 eerst het museum geopend en in r995 de historische tuin achter het museum, waarvan ljsbrand de beheerder werd. In de Loop der jaren is daar een zeer fraai geheel ontstaan, waar de bezoekers kunnen zien hoe het er in víoeger tijd op een Westlands tuinbouwbedrilf aan toe gm8. Na de toespraak stelde de heer De Vos de opvolger van IJsbrand voor aan de aanwezigen. De nieuwe beheerder van de historische tuin wordt Piet van der Hout. piet is zelf jaren lang tuinder geweest en ook al sinds r97z betrokken bij de streek- en tuinbouwhistorie. Hij heeft veel samengewerkt met de al eerder genoemde Van Adrichem en heeft veel kennis van de Westlandse tuinbouwgeschiedenis. Piet heeft veel ervaring met de zogenaamde oude groenten- en fruitteelten, o.a. omdat hij daar vroeger bij zijn vader nog mee gewerkt heeft. Het museumbestuur heeft er dan ook het volste vertrouwen in dat zij in de persoon van Piet van der Hout een heel goede opvolgeí van ljsbrand van Eendenburg heeft gevonden.

4 GAAT E GOED OF GAAT IE FOUT?" Een ooggetuigeverslag van lang geleden Bovenstaande gedachte kwam bij toosduineïs naar boven, die in het laatste gedeelte van Wereldoorlog II in de buurt van de Vz-lanceerplaatsen woonden. Vanaf september 1944 tot mei 1945 werd vanuit de buitenplaats Ockenburgh en de Stichting Bloemendaal, nu Parnassia geheten, een groot aantal Vz's gelanceerd. Meer dan rooo Vz-projectielen, ook wel vliegende bommen genoemd, werden vanaf lanceerplaatsen in Den Haag en omgeving afgeschoten. In Loosduinen werden de raketten aangevoerd op het WSM-complex We konden zien dat met opleggers de raketten en de brandstof in afzonderlijke tankwagens naar de lanceerplaatsen werden gebracht. In die tijd was het gebied van de lanceerplaatsen'sperrgebiet'. Na de oorlog zijn nadere gegevens bekend geworden over het lanceren en het doel waarop de raketten werden afgeschoten De raket werd rechtop geplaatst en vervolgens gevuld met een mengsel van alcohol en vloeibare zuurstof tot een temperatuur van circa r4o graden celcius Het afvuren was zeer riskant en moest snel gebeuren Wanneer de motoren werden gestart volgde er een korte stilte waarna het echte gebrul aanving, dat met de lancering gepaard ging en de raket omhoog moest stuwen. Na het eerste startlawaai luisterden de omwonenden of na de korte stilte de raket inderdaad vertrok. Bleef het stil dan kon je er donder op zeggen dat er een hevige explosie volgde. Ook wanneer de raket vertrok was het gevaar nog niet geweken, want vooral tot aan het moment dat de raket van verticale stand hoog in de stratosfeer kantelde naar een horizontale stand, om in Londen of Antwerpen zijn verwoestende werking door míddel van r.ooo kg springstof te doen, kon er nog van alles misgaan en kon het projectiel - de eerste ballistische raket - naar de aarde terugvallen. Zo'n 8% van de lanceringen mislukte, het geen vooï Den Haag en omstreken minimaal 8o explosies met veel schade betekende De meest verwoestende was die op i januari 1945 toen een vanuit Ockenburgh gelanceerde raket op de Kamperfoeliestraat in Den Haag neerkwam en er 24 doden waren te betreuren We zagen hoe de gelanceerde raket, juist boven de bomen gekomen, de ul rrcrkpcrde vlrnrerue lzrnl ^4rrL nn up oino pn rl tnllcnd nn b--.b -.. -r SOmmISe plaatsen laag over de grond vliegend, in de Haagse stadswijk ontplofte Duitse soldaten, die bij een stuk luchtafweergeschut gelegerd waren, vlogen alle kanten op toen de raket aanvankelijk hun richting opkwam.

5 'l :;t I r :. : :: i'rr! " adtl lt! Àu{is duidelijk werd dat de raket neergevallen was maakten de Duitsers een rondedans rondom hun stuk geschut. Er stonden in de omgeving van de lanceerplaatsen meerdere stukken luchtafweergeschut Tegen het einde van de oorlog kwamen vrijwel dagelijks lngelse spitfires de WSM-garage en de lanceerplaatsen bestoken. Er waren slachtoffers en veel materiële schade aan huizen en tuinderijen. In totaal zijn er in Duitsland in een ondergrondse fabriek in het Harzgebergte zo'n 5 ooo raketten door gevangenen gemaakt. De schatting is dat zo.ooo mensen daarbij om het leven zijn gekomen. Na de oorlog hebben de Russen en de Amerikanen Duitse technici meteen naar hun land gehaald om het ruimtevaarttijdperk, dat met de Vz was begonnen, verder uit te bouwen Werner von Braun en enige honderden van zijn medewerkers hebben in Amerika, zoais we weten, via de NASA de raket-technologie verder ontwikkeld totdat er mensen op de maan neergezet werden. Wie had dat ooit sedacht? Na de ooriog bleek in Loosduinen hoe groot de schade wel was op de buitenplaatsen, de tuinderijen en aan de huizen rondom de WSM-remise. Het'Sperrgebiet'werd weer vrij gegeven, behalve het duingebied en het strand. Nieuwsgierig als we waren als opgeschoten jongens klommen we bij Bloemendaal over het hek en gingen door de duinen richtlng strand. In de duinen aangekomen, konden we door veriaten bunkers lopen. De Canadezen hadden de vele stukken afweergeschut weggehaald en deze langs de Laan van Meerdervoort npcropgebondc'n aánsttengerregelq:,:,erérsí nè' st:mên êén erk - ning als bloemenkweker hébben. Daarvoor ging je de tuinbouwdagschool volgen, met het vak bloementeelt in het pakket. Degenen die de tuinbouwavondopleiding volgden hadden geen bloementeelt in hun pakket en kregen dan ook geen erkenning als bloemenkweker. Wilde zo iemand dan toch bloemen telen dan ging hij daarvoor een cursus bloementeelt volgen, een zogenaamde schakelcursus. Met het díploma tuinbouwschool of schakelcursus kon je geregistreerd worden als bloemenkweker. Maar dan mocht je nóg geen bloemen kweken, daarvoor had je een sierteeltvergunning nodig. Sierteeltvergunningen waren schaars en dus duur. Als jonge kweker kreeg je z.zoo m' open grond jaarteelt. Nu kon je dat ook compenseren naar koudekas jaarteelt, dat was dan r 1oo m' of 55o m'warme kas jaarteelt. Ging je nu een teelt doen die maar 6 maanden duurde, dan kon je van 1.1oo m' koude kas weer 2.2oo m'koude kas maken voor 6 maanden. Of van 55o m' warme kas r roo m' warme kas voor 6 maanden. Dat was dus geschikt voor een chrysantenteelt of iets dergelijks. Maar voor de teelt van rozen of anjers had je altijd jaarteelt nodig. Als jonge kweker had je altijd maar weinig vergunningen. Wilde je meer, dan ging je dat erbij kopen of huren Daar werd wel grof geld voor betaald Er waren mensen die heel veel vergunningen hadden die ze verhuurden. Deze mensen zaten in hun makkelijke stoel sigaren te roken terwijl het geld binnen stroomde! zet. Het strand was natuurlijk geheel verlaten en we genoten van het uitzicht dat we zo lang hadden moeten missen. We gingen langs een andere weg terug door verlaten weilanden. Op een gegeven moment zagen we een bijna geheel in de grond verdwenen, neergestorte Vz, die was opengebarsten. De springstof die kruimelachtig was en nat, had een rose kleur. Ien van de jongens bracht met een lucifer de drabberige massa toch aan het smeulen. We renden naar huis en bij de rand van het dorp gekomen hoorden we een enorme explosie. We keken om. Een wítte rookwolk steeg op. De laatste Vz was op Loosduinse bodem ontploft... ).EG,E.R JAREN i:r Arie Molenkamp, Oud-Loosduinen. i irit:t/ tt:tr:irt.:.:i.11 Als je meer bloemen teeld.e dan je vergunning toeliet; was dat een economisch delict en werd je door de politierechter veroordeeld tot een forse geldboete. Als je zonder vergunning bloemen teelde werd het uittrekken en vernietigen. Controleurs van het produktschap voor sierge wassen hielden nauw- Iettend in de gaten of alles wel correct ging. Deze toestand heeft nog tot het eind van de jaren '6o van de vorige eeuw bestaan Ik heb mijn erkenning als bloemenkweker hierbij afgedrukt. Toen de sierteeltvergunning werd afgeschaft heb ik mijn versunnrns verbrand, zo blij was ik. Ton v.d Voort. ooo o-yo-li,gf.1. voon ; -XI,.',j *".lylrse, t... ".....,;È:;à Jaargang 12, nummer 1. 'le kwartaal 2003

6 lr lt l',.1 { l(r Wat we echter ook niet moeten vergeten is het succes van de hooiberg. Tegenwoordig is die ruimte bijna elke zaterdag gereserveerdoor een gezelschap dat daar luncht, een verjaardagsfeest viert of een receptie organiseert. Het komt regelmatig voor dat we een groep moeten teleurstellen die op een bepaalde zaterdag wat willen organiseren, omdat die datum ai bezet is. Zeker in het tuinseizoen van mei t/m september kun je tegenwoordig de zaterdag niet vroeg genoeg reserveren. Wisseltentoonstellingen: De eerste maanden van het jaar was er de tentoonsteiling 5o jaar amateurarcheoiogie in het Westland, waarbij op r9 januari de Archeologische Dag van de archeologische verenigingen van Zuid-Holland in ons museum georganiseerd werd. Druiventeelt en Druivenfeesten in het Westland geopend, waarbij we enorm veel publiciteit hebben gekregen in de regionale pers. De opening met alle druivenprínsessen en hofdames was een zeer geslaagde avond, bezocht door ongeveer 15o personen De opening werd verricht door de eerste (toen nog) Druivenkoningin Vanaf r955 werdhet definitief Druivenprinses. In november werd de schilderijententoonsteiling Glas in Nood, van Martin Groen en Hélène Tabben, geopend; fraaie afbeeldingen van de steeds schaarser worden plekjes waar zich nog oude druiven- of muurkassen bevinden. Van juni t/m november waren we elke eerste zondag van de maand open, waarbij elke zondag een speciale activiteit werd georganiseerd. In juni druivenkrenten, juli boekenmarkt, augustus demonstraties van stationaire motoren, september jam maken en demonstratíes door de imker, oktober druivenoogst veilen via de veilingklok, november druiven eten in de kas. Dit jaar hebben we in de rondleiding als vast programmapunt opgenomen demonstratie van de veilingklok Dit jaar was er een groter bezoek dan normaal van scho- Iieren. In het kader van het CKV-project (Culturele en Kunstzinnige Vorming) moesten de leerlingen een museum bezoeken en een verslag maken van dit bezoek Voor de toegang hadden ze speciale CKV-waardebonnen. EVEN VOORSTELLEN: Piet van der Hout de nieuwe beheerder van de historische tuin Ook dit jaar weer vele schenkingen:. De belangrijkste een grote verzameling prentbriefkaarten, die werd geschonken door het VSB fondswestland.. Van ditzelfde fonds kregen we ook een aantal gíavu- ICS.. Het foto-archief van maandblad Groenten- en Fruit.. Twee films uit de nalatenschap van fotograaf en filmer C. Freen.. Schilderij 'GezÍcht op Monster', door Rotaryclub Westiand. De boekenverzameling van het Proefstation in Naaldwijk. Diverse tuinbouwgereedschappen, waaronder een mooie komkommersorteerder.. A1s toegang tot het museumterrein kregen we een fraai hek, geschonken door LTB-accountants. Dit is een reconstructie van het originele houten hek dat vroeger toegang gaf tot de boerderij, het origineel dateerde net als de boerderij uit 1865 In oktober van het jaar kregen we de gebruiksvergunning officieel toegekend, hiervoor moesten we allerlei aanpassingen maken iv.m. de brandveilígheid. Aan ons museum werd de rooste gebruiksvergunnl.ng van de gemeente Naaldwljk uitgereikt sinds de invoering van de nieuwe regeling, hetgeen met de nodige ceremoniële handelingen omlijst werd. Plannen vooí 2oo3: In april expositie 'Van Boerderij tot Tuindershuis', in het kader van het jaar van de boerderij. Tentoonstelling over de SIag bij Ter Heijde, en in het najaar'sinterklaas en Kerst'. Herinrichting van de serre en Wagenschuur als toegang tot de tuin.jaargang 12, nummer 1. 1e kwartaai 2003

7 ,: ""::.1 lij w' bekleedde hij bovendien een post die hem tot een gewich- tig man maakte in den drukken aardappelentijd. Voordat Íemand anders op was, dikwijls reeds om half een of een ure, was Geerlof op de Vaart aan't uitzoeken van de hon- derden leege kinnetjes (kleine manden waarin de aardappelen verzonden werden) die uit Rotterdam en Amsterdam teruggezonden worden. AIIe manden te sor- teeren naar de letters en verfstreepen, in die vreeselijke wanorde de orde te brengen, waaruit iedere tuinder zijn hoopje bijeen kon vinden, dat deed Geerlof en dat deed hij zoo, dal menigeen bedrukt aan zijn buurman vraagt "wie zal nu voortaan onze kinnetjes uitzoeken". z6 februari 1885 overleed,geerlof Haaringi een man die alle's-gravenzanders kenden. Geerlof was jarenlang in dienst van de gemeente en van de kerk (Ned. Hervormde Kerk). Hij leek een wat ruwe, onbeschaafde man, maar van aard was hij goedhartig en hulpvaardig. Hij was bijna onvermoeibaar en overal inzetbaar. Van hem kon met recht gezegd worden dat hij een ruwe bolster was met een blanke pit. Geerlof had een groot aantal taken. Hij was onder andere belast met de straatreiniging in het dorp Ook haalde hij een paar maal per week met zijn kar huis aan huis de as van het haardvuur op. In de winter moest hij aah de Vaart bijten in het ijs hakken om bij brand bluswater te hebben en strooide hij bij gladheid zand op de straten Verder was hij waagmeester, hij woog de varkens, van de tuinders in de stadswaag als ze verkocht werden. In het voorjaar werd hij ingeschakeld bij de schoonmaak, dan boende hij de gevels af en maakte de dakgoten van de huizen schoon. Ook was het zijn taak om regelmatig de beerputten bij de's-gravenzanders leeg te maken De beer werd overgeschept in overdekte wagens, die vanwege de stankoverlast pas 's avonds na 22 oo uur door 's-gravenzande mochten rijden!. Op zondag was hij a1 voor dag en dauw op. Voór de kerkdienst begon moest hij de straten rond de dorpskerk schoonvegen, de klok luiden en de kerkdeuren openen. 's Winters stak hij voor de avonddienst de verlichting in de kerk aan. Bij feestelijkheden hing hij de vlag van de toren vàn de dorpskerk. Nadat hij een hele dag gewerkt had was hij 's nachts nog vaak met zijn vishengel aan de waterkant te vinden. Er werd over hem de anekdote verteid dat, toen hij eens een keer ziek was, hij direct weer herstelde en aan de slag ging toen het bericht kwam dat er een schip op het strand zat. Tenslotte was het zijn taak schipbreukelingen te helpen en gestrande goederen te bewaken Ondanks zijn ziekte was het zijn eer te na om zijn taak te verzaken. Over deze bijzondere 's-gravenzander troffen wij in een oude krant uit 1885 een bericht ter nagedachtenis. Dit opmerkelijke artikel laten wij hier onverkort volgen. 's-gravenzande dd. S Maart In de registers van den burgerlijken stand j.s het overlijden ingeschreven van Geerlof Haaring, een man, dien velen beschouwden als sterker dan de sterkste en taaier dan de taaiste. De ruwe, ronde Geerlof ls niet meer. Jaren lang was Geerlof in dienst van gemeente en kerk. De straatreiniging was aan hem opgedragen, het maken van bijten in het ijs, het uitsteken van de vlag uit den toren was zijn werk. Stak er een storm op uit het westen, dan liep Geerlof langs het strand, om daar te zorgen voor alles wat de zee aanbracht Moesten de gestrande goederen bewaakt worden, Geerlof was de waker, en 't zou lang duren eer hij klaagde dat zijn oogleden zwaar werden. Geen lijk werd begraven of Geerlof had het graf gemaakt. De boomgn van de gemeente en van menigen particulier werden gesnoeid, gehakt en gerooid door hem. In de kerk was hij deurwachter, klokluider, Iichtopsteker; het plantsoen van de kerk werd door hem verzorgd En alsof dat aantal baantjes nog niet groot genoeg was, Een merkwaardig man was Geerlof Haaring. Wat niemand durfde, dat durfde hij. Wat niemand kon, dat kon hij. Hoe ruw en onbehouwen Geerlof was, hij was hooggeschat door velen En dat kwam zeker niet weinig daardoor, dat hij dikwijls getoond had, hoe groot en edel zijn hart was. Menige armere dan hij vond bij hem steun.'t Moet inderdaad grappig, maar niet minder schoon geweest zijn, toen Geerlof eenmaal zijn verontwaardiging luchtte tegen eene commissie, die gecollecteerd had voor de armen, en zijne deur voorbijgegaan was. Mocht,hij zijn gulden dan ook niet geven? Geerlof Haaring is 65 jaar oud geworden. Hij was in de laatste jaren sterk verminderd. Kleinmoedigheid had hij vroeger nooit gekend, maar den vorigen zomer had hij, nadat een pieterman (een zeevis) hem duchtig gestoken had, geweeklaagd, dat nu voor hem ook gauw'een pitje' (een graf) zou moeten gemaakt worden Zijne jaren en ook zijn onbesuisd voortwerken, als menig ander al lang gezegd zou hebben: "ik kan niet meer", hadden zijn krachten ondermijnd. Dat was vroegeí anders, toen hij den voerman van de diligence, die bij de Loosduinsche Brug tot vertrek naar 's-gravenzande gereed stond, en hem vroeg, of hij een plaatsje op den bok wilde hebben, ten antwoord gaf: "dankje man, ik heb geen tijd!" Geerlof is dood, maar zijne gedachtenis zai nog lang blijven leven onder de 's-gravenzanders. Zilne asch ruste in vrede! Historische werkgroep Oud's-Gravenzande, J. Dahmeijer

8 Aan het einde van de r3e en het begin van de 14e eeuw vond er een opleving plaats wat betreft de stichting van seculiere kapittels (wereldlijke leefgemeenschap van geestelijken, kanunniken) in het bisdom Utrecht. Naaldwijk was een van de eerste kerken waar de stichting van een kapittel in die periode plaatsvond. De stichting vond veelal plaats in reeds bestaande parochiekerken, in het algemeen door adellijke personen. Dit in tegenstelling tot de stichting door de koning en/of bisschoppen van de eerste kapittels in de vroege Middeleeuwen tot rond 11oo. In 1307 stichtte Willem I van Naaldwijk een kapittel van 6 kanunniken en een deken Zijn kleinkind Willem II breidde het kapittel in r396 nog eens uit met 6 kanunniken De oorsprong van het kapittelwezen J.igt in de late Oudheid. Naar het voorbeeld van de apostelen vormden zich al vroeg in de ontwikkeling van de christeiijke kerk leefgemeenschappen van geestelijken, die zich voornamelijk vestigden rond de kerken van de bisschoppen, zoals in Luik, Utrecht, Aken, Keulen, Trier, enz. Deze leefgemeenschappen hebben een grote rol gespeeld bij de kerstening van Iuropa in de vroege Middeleeuwen (4e tot de 9/roe eeuw). In de daaropvolgende periode speelden de kanunniken een andere rol, namelijk meer een rol bij het verder uitbouwen van de (oer)parochies. In de 9e en 1oe eeuw werd zo'n leefgemeenschap aangeduid met monasterium of in het Nederlands munster. K. van Vliet gaat er in zijn boek In Kringen Van Kanunniken (695-tzz7), zooz, Walburg Pers, Zutphen, van uit dat bij de kerstening van ons gebied "een klein monasterium in het Iaatste kwart van de tiende eeuw werd gesticht bij de kerk van het oude Maasmuiden, het latere Monster (in het Westland), die daartoe werd verrijkt met relieken van &!e 4-^ BiiftcÍia I St-Machutus, De munsterkerk maakte naar álle waaïschijnlijkheid deel uit van de Westlandse beneficie-goederen, die graaf Ansfried in 985 van de koning in eígendom kreeg en zal tien jaar iater, bij zijn aantreden als bisschop van Utrecht, in handen van de Utrechtse kerk zijn overgegaan." (Zie kaartje). De kerk zou in oorsprong een grafelijke eigen kerk zijn geweest, waardoor het logisch is dat de St -Machutuskerk van Monster niet voorkomt in de Sint-Maartenlijst van , de 'Commemoratio de rebus sancti Martini', die beoogt een volledig overzicht te geven van de bezittingen van de bisschop van Utrecht in het Friese kustgebied. Later werd graaf Ansfried bisschop van Utrecht (995-roro) en schonk hij de kerk van Monster aan de St.-Pauiusabdij, die in eerste instantie door hem als klooster Hohorst bij Amersfoort werd gesticht "Vermoedelijk heeft de kerk van Monster ook na Ansfrieds episcopaat nog enige tijd als munsterkerk gefunctioneerd. Indien het munster begin elfde eeuw reeds ter ziele was gegaan, dan had de oude plaatsnaam (Maasmuiden) toch langer stand gehouden Meer waarschijnlijk is dat de collegiale bediening van de kerk een einde heeft genomen toen de bisschop de kerk eind elfde of begin twaalfde eeuw in handen gaf van de Utrechtse St.-Paulusabdij", aldus Van Vliet. Een gedeelte van de abdij is nog te zien in het gerechtsgebouw aidaar (zie foto). Het kapittel van St.-Adrianus in Naaldwijk heeft meer sporen nagelaten dan het monasterium in Monster In de Koninklijke BiblÍotheek bevindt zich een schat aan informatie in het zgn Cartularium van het kapittel van St - Adrianus. Het bestaat uit 268 foliovellen, aan beide kanten beschreven met allerlei stukken, zoals testamenten, schenkingen, een boekenlijst van het kapittel, gegevens over het schouwen van het ambacht Naaldwijk in de r4e eeuw, over goederen van de H. Geest, over memoriediensten, een lijst die aangeeft hoeveel kaarsen en voor wie er opgestoken moesten worden, enz. En in Brussel bevindt zich het Cartularium van Willem van Hooff, waarvan vele testamenten en andere stukken identiek zijn aan die van in het Cartularium van het kapittel, maar daarnaast ook nogal wat andere stukken betreffende het kapittel van St-Adrianus. Deze belangrijke informatíebron is voor een groot gedeelte getranscribeerd en daarmee toegankelijk voor wetenschappetijk onderzoek dat helaas nog niet heeft plaatsgevonden. In het Cartularium, dat ongeveer eindigt rond 15zo, rs een lijst opgenomen van de dekens van Naaldwijk. Deze lijst kan uit andere bronnen nog wat verder worden aangevu1d. Opvallend is dat vier dekens gezien het achtervoegsel'uit Leiden'uit die plaats komen Een deken komt uit Naaldwijk en wel Heynricus Scout.,) {l + ó a a I A lcrcl l;it lrry, rilw:krpirrl!1:r{nplcliik InÍx{fr kjlirrll!(:rrhir:ehrl)l\-lljk rrau!j!,í i (íllirr(i Iti!\.hTr.ltik!1.,r'\rr. N:*-hitdr<r!:tr,1:tl!!rrsr*r Van de tien eerste dekens waren, evenals van de Heren van Naaldwijk, schilderijen gemaakt door de Meester van Alkmaar. De schilderijen van de Heren van Naaldwijk zijn op eén na gered door Willem van Hoofl kastelein op de hof te Honselersdijk, maar de schilderíjen van de dekens zijn in viammen opgegaan

9 lláf:llís niet geb êurd met' dí.ê,itbel,:daêí: die rdeêcten sittet', genoemd in r54o. Deze stoel'bevindt iich'thans in het Rijksmuseum. De kanunniken zaten in koorbanken, die waarschijnlijk aan de zijkarlten van het koor voor het 'hoge altaar'waren geplaatst. In het Cartularium van het kapittel van St.-Adrianus lezen we: "nae die eerste vesper sellen die heren in 't midden van 't choer lesen Miserere cum precibus. " en "alst heylige sacrament opt hoge outaer staet singen tempore elevationis, Ave verum...". Dit zingen werd eventueel ondersteun door een'orgelen'dat de kerk eind r6e eeuw a1 rijk was. Het zal prachtig geklonken hebben Lijst van de dekens van Naaldwijk Gherardus van Leiden ofwel Gheryt Ansemsz Martinus van Zomeren L{crrnrirrrc (nnrri Philippus Doez van Leiden (Raaphorst) Gherardus van den Burch Johannes Arnoldsz F{errnrin Pnhhcrtcz Vranck Willemsz. van Leiden I)irn rrrn Dcrciin lacob Hoek (Angularius) Pieter van de Goude van Leiden Rutger Bosschaert Antonius van der Steen (Lapidanus) 132o t379-t382 r38z-r384 ry84-r4zz t4zz-146o 146o-r48o t48o-t483 r483-r5o9 15o9-154o r54o(3)-r565 t565-t6o7 Harry Groenewegen :'::. :;i i. Op zaterdag 5 en zondag 6 april wordt het jaarlijkse tuinbouwevenement Kom, in'de Kas geoíganiseerd. Traditlegetrouw is ons museum dit weekend dan ook op zondag geopend van 13.oo - 1?.oo uur. De te bezoeken tuinbouwbedrijven zijn dit jaar gesitueerd in het kassengebied Groeneweg te 's-gravenzande. Op zaterdag 5 april is het museum geopend van 14.oo - l1.oo uuí. Op 5 april zal de nieuwe wisseltentoonstelling Van boerderij tot Tuindershuis voor het eerst voor het publiek te zienzíjn Deze tentoonstelling geeft een overzicht van de ontwikkeling van de boerderijen en tuindershuizen in het Westland Nátl'oíaailMuseumweekeíË r 'r, '' :,,:,'' Op zaterdag rz en zondag r3 april wordt het Nationaal Museumweekend georganiseerd. Ook dan is het Westlands Museum extra geopend: zaterdag rz apríl van 1.+.OO - L7.OO uur; zondag r3 aprilvan 13 oo - 17.oo uur. Het thema van het Nationaal Museumweekend is dit jaar verzamelen. In het Westlands Museum zal dit weekend een selectie gemaakt worden uit de boekenverzameling van het museum, waarbij de fraaiste en meest bijzondere exemplaren in een vitrine zullen worden uitgestald. Beide weekenden, 5 en 6 april en 12 en 13 apríi,zal er in het Westlands Museum een historische boekenmaíkt georganiseerd worden in de foyer van het museum, waarbij er vooral hrstorische en antiquarische boeken over de Westlandse- en tuinbouwgeschiedenis te koop zullen zijn Daarnaast is er ook een verzameling aardrljkskundige landkaarten van diverse landen, die vroeger op de lagere school gebruikt zijn o o o t+-^."l. J]!trt:S,* seum Jaargang 12, nummer 'l. 1e kwartaal

10 fs BOEKEN et Westlands Museum is vanaf 5 3 de tentoonstelling VAN BOERDE Dese :éxpositieiwordt georganiseerd in hèt káder van de maniíestatie'het jaar van de boerderij'. In Museum De Korenschuur te Loosduinen is t/m z4 mei te zien: de tentoonstelling'vz - Vergeltung uit Den Haag'. In samenwerking met het Vz-platform. Met op de bovenverdieping de fototentoonstelling: 'De gevolgen voor Loosduinen' en ín de Boerenschuur, Willem III straat r3r, de aanvullende fototentoonstelling:'beelden uit Dora t945'. Het concentratiekamp waar de Vz's geproduceerd werden. In Museum De Schilpen te Maasland ook weer een nieuwe tentoonstelling: Textiel van Toen. De kleding- en textielcollectie van het museum is de laatste jaren sterk uitgebreid, er zijn voldoende interessante stukken om er een tentoonstelling mee in te richten. Deze is op de huiszolder van het museum tentoongesteld. Er is een uitgebreide collectie kleding uit de periode 1875 tot omstreeks r93o te zien, waaronder veel kinderkieding en een aantal prachtige poppen. In Museum'Het Tramstation'te Schipluiden is t/m 3o april zoo3 een expositíe te zien onder de titel 'Schipluidense Verzamelingen'. Enkele verzamelaars uit Den Hoorn en Schipluiden hebben de gelegenheid gekregen een deel van hun verzameling tentoon te stellen De expositie omvat een zevental zeer uiteenlopende onderwerpen:. Een aantal voorwerpen en documenten over Koningin Beatrix.. Een aantal boeken over 'De Schoolmeester', pseudoniem van Gerrit van de Linde (i8o8-r858), met beschrijvrn8.. Een collectie devotíonalia met o.a paus Cornelius, éen van de patroonheiligen van de Hoornse R K. kerk.. Een aantal uitgaven van Marten Toonder.. Een aantal oude drukken van'kuifje'in 14 verschillende talen.. Platenhoezen van deelnemers aan het Songfestival van taát lni lnaàar ryv+ Lv( rllqlrr. Antieke en bijzondere radiobuizen (Openingstijden van deze musea op pagína z ) In Museum Rijswijk, Herenstraat 67 te Rijswijk, is van z9 maart t/m z7 aprl de expositie ' , eeuwenoud en gloednieuw'te zien. Deze geeft een overzicht van de kunst van het leren vanaf de middeleeuwen tot heden, met bruiklenen uit Nederlandse musea en particuliere collecties Openingstijden: di. t/m vrij. van 1.4.oo-r7 oo uur, za.van 11.OO-17.OO uur. Machutus, rots in de branding r8o3-zoo3 Deze jubileumuitgave is geschreven ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de Sint- Machutusparochie in Monster Hoewel weinigen dat nu nog beseffen, is de oudste geschiedenis van de katholi.eken in Monster onlosmakelijk verbonden met de grote kerk aan het Kerkplein van Monster. Deze periode van vooí de Reformatie is in een eerste hoofdstuk op schrift gesteld door Thomas van Straalen. De schuilkerkentijd en de geschiedenis van de afgelopen zoo jaar vanaf r8o3, toen een eigen kerk aan de Choorstraat in gebruik kon worden genomen, beslaan het leeuwendeel van het boek Dit deel is op schrift gesteld door Koos van Leeuwen, daarbij geassisteerd door parochie-archivaris Anton van der Valk De laatste heeft de afgelopen jaren met een aantal vrijwilligers het archief van de kerk geordend, waardoor dit nu ten behoeve van deze jubileumuitgave goed toegankelijk was Dankzij een financiële bijdrage van het VSB Fonds Westland is de prijs van dlt zz4 pagina's tellende boek laag gebleven. Het is voor 10 euro verkrijgbaar bij onder meer Bruna in Monster. Maaslandse Bronnen, deel II Tijdens zijn ambtsperi.ode als rijksontvanger verzamelde de heer PM. Beelaerts allerlei informatie over Maasland. Bij zijn afscheid op 76-1aríge Ieeftijd in 1883 bood híj het handschrift aan het gemeentebestuur aan Ruim honderd jaar 1ag het handschrift in het archief en was het slechts bekend aan een kleine groep mensen De Historische Vereniging Maasland heeft het handschrift van de heer Beelaerts nu toegankelijk gemaakt voor iedereen. Deze uitgave is te koop bij de secretaris van de Vereniging, mevrouw Swertz, Doelstraat 44, tel. oro , voor Ieden ro euro en voor niet-leden 1q euro. Jaarboek Historische Vereniging Maasland Het jaarboek 2oo2 van de Historische Vereniging Maasland is uít. Naast de vaste rubrieken bevat het boekwerkje een víjftal interessante artikelen met foto's over historische gebeurtenissen 1n en om Maasland uit verschillende tijdperken A A van den Akker doet verslag van zijn onderzoek naar de herkomst van het IHS-teken boven de melkkelderramen van sommige boerderijen in Delfland. De oorspíong van dit teken ligt in een ver verleden en is niet geheel meer te achterhalen, maar er zijn aanwijzingen dat het IHS-teken samenhangt met het embleem van de lezuïeten. De voorzítter van de vereniging, Annemarie Verburg, Ievert een interessant artikel over middeleeuwse visrechten in Maasland Er werd clandestien gevist en dat namen de pachters van die rechten niet. Arend van der LeIy verhaalt over de geschiedenis van de korenmolen De dri.e Lelies. De oudste documenten dateren uit rszr Onder de titel Spek en Bonen schrijft Lydia van der Kieft over eten en drinken in Maasland en omstreken rond 15oo. Tenslotte zijn de heren A. Dijkshoorn en J. van der Giessen in de archieven gedoken, hetgeen heeft geresulteerd in een artikel over een proces om 5 morgen land in de Zuidbuurt. Leden van de Historische Vereniging Maasland krijgen het boek gratis thuis gestuurd. Voor niet-leden is het boek verkrijgbaar ih museum De Schilpen aan de Herenstraat, zaterdags geopend van 1o.oo tot 17.oo uur De prijs bedraagt 6 euro

11 (Vervolg Boekennieuws) Vincken moeten vincken locken AIs nr. 39 in de reeks Hollandse Studiën verscheen in zooz dit boek van de hand van Ignaz Matthey, dat de geschiedenís van vijf eeuwen vangst van zangvogels en kwarteis in Holland beschrijft. Het vangen van vinken was vroeger een veel beoefend tijdverdrijf en neven-beroep. De meeste Hollandse vinkenbanen lagen in de duinen. De wijde omtrek van Den Haag is een belangrijk concentratiegebied van de Holiandse vinkerlj geweest In het boek worden onder meer vinkenbanen beschreven rond Kijkduin-Loosduinen en verder onder Monster en Loosduinen. Veel buitenplaatsen hadden een vinkenbaan, onder ander worden in het boek genoemd Ockenburgh en Madestein in Loosduinen, Overheijde in Monster, en Zuidwind, Oudendijk, StellendÍjk en Deunisvelt in's-gravenzande. Ook zijn er in het boek fragmenten opgenomen van een interview met Henk Meijer uit Monster, die stamt ult een famiiie die drie generaties heeft gevinkt, gevist en gejaagd. Ze woonden vanaf r9z5 in Plaats Langeveld tussen Monster en Loosduinen. Na het verbod op de vogelvangst vanaf het begin van de twintigste eeuw hebben de Meijers op hun tuinderij nog tot omstreeks r97o clandestien vogels gevangen. LEZINGEN Genootschap Oud-Westland Op woensdag 9 april houdt A P van Vliet na de pauze een lezlng over zeeslagen en scheepsrampen voor de Westiandse kust, in verband met het feit dat 35o jaar geleden de slag bij Ter Heijde plaatsvond Voor de pauze komt een medewerker van het Maritiem Museum in Rotterdam iets vertellen over maritieme historie, dit mede ter voorbereiding van de excursle voor leden van het Genootschap op 14 juni aanstaande naar het Maritiem Museum. Deze lezingenavond op 9 april wordt gehouden in gebouw De Kiem aan de Julianaweg in 's-gravenzande, aanvang 2o.oo uur Een advertentie in dit blad bereikt ca geïnteresseerde lezers en 'meelezers' en toont dat de Westlandse historie u na aan het hart ligt. Bovendien zorgt uw advertentie voor een qezonde financiële basis van dit blad! Bel voor meer informatie het Westlands Museum, Middel Broekweg 154,2675 KL Honselersdijk,0lT DRUKKERIJ RIEZEBOS: VAN OUDSHER STEEDS MET Z'N TIJD MEEGEGAAN! DRUKKERIJ RIEZEBOS KERKI,AAN 1À_ ST DE i,]er'telefoon O] FAX T-A&UL. lnfo@drukkerttrtezi BOS. N I-