Dit blad is een uitgave van de Stichting Tabula Batavorum.

Transcriptie

1

2 Dit blad is een uitgave van de Stichting Tabula Batavorum. Secretariaat: Annet Warmerdam- Meijer, Schiltmanshof 7, 4012 DJ Kerk-Avezaath. Tel Redactie:

3 TABULA BATAVORUM STBEEKARCHIVARIAAT BOMMELERWAARQ 89 Jaargang 8 februari 1990 nummer 1 Inhoud 1 Muntvondst Randwijk 1987: enige historische gegevens over de vindplaats in Lakemond W. van de Westeringh 2 Een blik in het begraafboek van Lienden K. van Ingen 6 Plaats- en perceelsnamen in het rivierengebied met het bestanddeel "oord" Reacties (4) J.R. Mulder 10 "Groenoord" te Eist Dr. J. Brouwer 19 Aanwinst streekmuseum Tiel P. Schipper 21 Agenda 23 Losse nummers f 4,50

4 Muntvondst Randwijk 1987

5

6 geweest dat daar nu gronden met een lichte, zandige bovengrond voorkomen, zgn. overslaggronden. Verder van de dijk af liggen zware gronden, zgn. komgronden. De pachters van de Hof werden in Lakemond gerekend tot de categorie van de "hele" of de "halve" boeren, d.w.z. dat ze behoorden tot de

7

8 Een blik in het begraafboek van Lienden Bij het uitvoeren van een genealogisch onderzoek zijn we vóór de invoering van de bevolkingsregistratie (burgerlijke stand) in belangrijke mate aangewezen op de zogenaamde D.T.B, (doop-, trouw- en begraafboeken) van de kerkelijke gemeenten van vóór Bij het bestuderen hiervan

9 ff f"~^ " --"* " t-^l f,. -V' <V CvWt /*- i-'c^x-^y/^r:.*. ' ^:^K^--

10 Overleden, (begraven te Lienden Eyert

11 Overleden, (begraven) te Lienden, Jantje van der Vooren geboren te Dodewaard. Hierbij vermeld, "Haar broer Arien van de Vooren heeft de begravenis bekostigd" (begraven) te Lienden... een kind. Hierbij vermeld, "Den zijn fugitief (voortvluch-

12 Plaats- en perceelsnamen in het rivierengebied met het bestanddeel "oord" Reacties

13

14 In Wely, gemeente Dodewaard, komt De Noord of Den Oord voor aan de Groenestraat nabij de Waal band i j k. Het is nu een boomgaard, die eigendom is of was van Mevr. A. Tap te Andelst, aldus Van de Berg. Op de namenkaart van de Dorpspolder Hien-Dodewaard (afb. 24) komt De Noord

15 Voor

16

17 ss^ jps-?

18 Afb. 29: Boerderij Ganzenoord te Beusichem. In het Duitse deel van de Duffelt, nabij Kleef, vond ik op een perceelsnamenkaart van Gorissen (1975) twee oordnamen naast elkaar, nl. 't Oord en 't lange Oort (afb. 30). \*ua',:;y c^ ^"it^ \ <*? al *'!sr\ \ vv'a,. «O,^ \\ r r- > -*> > L \ Sas>cf-f '-,/ \ *&'< l!.,;«" ard 9*" \\.\-f i^-'.'-x«'''""" ''"--'"--. " \ -^==^. -^ ' \ ~-:--'i -_o^i -'-- K"" - y! Bv/SH^^fï&y. ~~" % VM ' ""'i \ '\V:a,^V 'A ^ S"- ^^j r //-^^! ; O 5 r: \ r^\\ / > J A ^i - \\ v '/< } [^ ^^ \-Dfu\\ "\-~~~ l\\^s^^j(...jf- l h ^V^ )s \ \\ \\ -^i /* 1^,''./? \\ A/ó. 30: Fragment van de perceelsnamenkaart van het Duitse deel van de Duffelt (Gorissen 1975) met 't Oord en 't lange Oort. Edelman en Vlam (1949) vermelden in Hedel: Op 't Oord en in Bemmel: 't Oordje. Op de perceelsnamenkaart van de dorpspolder Bemmel trof ik het Oordje aan op de hoek! van de Karstraat en de Baalseweg (afb. 31). Evenals Groenoord te Eist ligt 't Oordje op de stroomrug van de Pre- Romeinse Rijn. Over de ligging van Op 't Oord te Hedel is mij niets bekend. Wie helpt mij verder? 16

19 i ' ' W v,«fet>;-/ J y' r$*ê V T s >* e< JM / * %, *Ï-T -J'^^/XT / /> " : ' ƒ \// ; M ;/ -: "V h«' v ///. 'W^ / ^ ^ - *.>, X y ",. 1 * " X. ' \ HOUTAKKt" j *"* ** "xxyvt»-.,.^y;^ Afb. 31: Fragment van de perceelsnamenkaart van de Dorpspolder Bemmel met het Oordje. Tot slot houden zich niet alleen lezers van de Tabula zich met oord bezig, maar ook politiek Den Haag, als we onderstaande krantekop mogen geloven! Kamer sleutelt aan 6 Oort' De lijst van oord-namen uit groep 1 ziet er nu als volgt uit: HEDEL: DALEM: CULEMBORG: BEUSICHEM: BUREN: ZOELMOND: LIENDEN: KESTEREN: OPHEUSDEN: DODEWAARD: SLIJK-EWIJK: HERVELD: DRUTEN: OOIJ POLDER: Op 't oord Slijk Oord Den Oord Ganzenoord Het lange Oord Oert Kleine Oord Grote Oord Tarport/ Den Oordt Kondenoord/ Kouwenoord/ Groenoord De Noord Scheerort Oord hoek Edenoord Den Oort Oortjeshekken? BEMMEL: KLEEF(DLD.): LOBITH: ANGERLO: DUIVEN: WESTERVOORT: ARNHEM: OOSTERBEEK: RENKUM: DOORWERTH: WAGENINGEN: 't Oordje 't Oort 't lange Oort Sal moord Langenoord Geldersoord Usseloord Grote Oord Kleine Oord Heyenoord/ Voorste Heidenoord Groote Heidenoort Boxoord? Kwadenoord? Noordberg Diepenoord? Oorden? J.R. Mulder 17

20 Geraadpleegde literatuur*

21 'Groenoord' te Eist Op Mulders artikel over "oord"-namen (Tabula, 1,1989) is door verschei-

22

23

24 derneming genoot aan het begin van de 19e eeuw genoeg aanzien om

25 Agenda 1 maart Vereniging Oudheidkamer voor Tiet en Omstreken 10 maart 12 maart 12 maart 25 maart 29 maart 7 april 9 april 23 april

26

27

28

29

30

31 TABULA BATAVORUM Jaargang 8 juni 1990 nummer2 Inhoud 25 "Het onderwijspeil staat op goede hoogte." Enkele aspecten van het lager onderwijs in Gendt Geert Visser 26 Plaats- en perceelsnamen in het rivierengebied met het bestanddeel "oord" Reacties (5) J.R. Mulder 39 Oorsprong en onderlinge relaties van 6 oord-aanduidingen Th. van Woerkom 43 l.s.s.n Losse nummers f 4,50 25

32 "Het onderwijspeil staat op goede hoogte." Enkele aspecten van het lager onderwijs in Gendt "Het onderwijspeil staat op goede hoogte". Met deze, in onze ogen wat kreupele zin, begonnen B & W van Gendt de onderwijsparagraaf in het gemeenteverslag aan Gedeputeerde Staten over het jaar Zij vervolgden: "Onderwezen worden lezen, schrijven en rekenen; andere vak-

33

34

35 ü KI i ; -i W ii^ e* Uu n m O t' Afó. 2: Schoolgebouw voor 150 leerlingen. Nijmegen het gebouw. B & W waren tevreden, want ze schreven dat "(...)

36 derwijzerswoning te bouwen. De eerste bewoner werd LJ. Koster. In 1932 werd het pand betrokken door M.H. Dinnissen.

37

38 Plotseling kwamen G.S. terug op hun afwijzing. Op 8 februari 1853 werd B & W bericht dat "( -..) zoodanige verandering in de toestand der zaak

39 daarover met geen woord gerept. In het najaar van 1853 werd de school geopend. Volgens

40 zoldigd secretaris van de dorpspolder). Zijn jaarlijkse inkomen was f 400,- (1861) en vrije bewoning van een huis met tuin. Daarnaast mocht

41 De zaak Metzer

42 beter protestant kunnen zijn. 33

43

44 24. Boekholt, p Vincentiusvereniging, pp. 94, 95, 124, verg en Idem, pp , 96-99, verg en Idem, pp , verg

45 Plaats- en perceelsnamen in het rivierengebied met het bestanddeel "oord" Reacties (5) Het aantal oordnamen in ons rivierengebied neemt dankzij de vele reac-

46 /A/ö. icfajdf, -*v.. '>.

47 vc- v«- r^^^^ ^^^?ir^^^^f/* ^P"-'^.:AJ ^% V'7

48

49 Oorsprong en onderlinge relaties van 6 oordaanduidingen

50 Oortjeshekken

51

52

53 KIJKEN TUSSEN DE DIJKEN Monumentenroutes door

54 Stichting Tabula Batavorum Overnemen

55 Streekarchief Sommelerwaard KIJKEN TUSSEN DE DIJKEN Monumentenroutes door de Betuwe Uitgave: Stichting Tabula Batavorum 1990

56 Inhoud Voorwoord 1. Rondom Tiel 2. Stadswandeling Tiel 3. Echteld, Ijzendoorn

57 Voorwoord "Kijken tussen de dijken" bestaat uit 14 monumentenroutes door de Betuwe, die zijn samengesteld door de Stichting Tabula Batavorum

58 Fietsen langs: Zoele n Kerk-Avezaath Erichem Kapel-Avezaath Wadenoyen We starten bij de Waterpoort Rondom Tiel

59 de monumentale boerderij Poelzicht)

60 kasteel verborgen zou houden en besloot soldaten

61 al bij de laat-romaanse vergroting

62 de in 1660 met Diederick van Eek van Panthaleon, wiens nazaten zich

63 dateert uit de vroege 19e eeuw, maar komt van elders. Na de Tweede Wereldoorlog is door dankbare evacués een gebrandschilderd raam geschonken

64 Deze rondwandeling Stadswandeling Tiel

65 Engels-romantische stijl aangelegd door de bekende tuinarchitect Zocher en wordt gekenmerkt door hoog opgaande platanen.

66 (1) De Waterpoort werd in 1647

67 fraaie rococo-stijl opgetrokken hardstenen opvolger werd in 1768 voor f. 500,-- aanbesteed. (5) Het Ambtmanshuis werd in 1525 voor de ambtman Adriaan van Bueren gebouwd. In 1538 kwam het in bezit van de familie Vijgh, die diverse ambtman-

68 (8) De St Caeciliakapel was oorspronkelijk een onderdeel van een Augustinessenk loos te r. In 1578 werden deze kloostergoederen stadsbezit. Na aanvankelijk door

69 maandenlange granaatbeschietingen door de Engelsen vanaf

70 Echteld Na Echteld, IJzendoorn en Ochten

71 plaatsje meer

72 (1) Kasteel

73 graftombe van Reinoud van Wijhe uit 1657, terwijl buiten, tegen de koormuur, een grafsteen

74 de kerk

75 De gemeente Lienden bereikt men het makkelijkst via de provinciale Lienden

76 de Zandstraat slaan we linksaf, de Remsestraat

77 Eens behoorde hij aan de graven

78 Kesteren is één van de weinige plaatsen in Nederland waarvan de geschiedenis zeker tot in de Romeinse tijd te volgen is: het komt als Carvone voor op een middeleeuwse kopie van een oorspronkelijk Romeinse kaart van Kesteren

79 middeleeuwse Rijnbandijk. Links liep vroeger de Rijn, rechts (binnendijks) ligt de oude oeverwal. Met een grote boog draaien

80 grens,

81 naar

82 gesneden windveren. Voor het viaduct van de rondweg ligt rechts het rijksmonument Het Oude Bunsingnest.

83 De gemeente Kesteren bestaat uit de dorpen Kesteren en Opheusden. Opheusden

84 gens is door de overdadige begroeiing rondom

85 de woongronden. Reeds in de Ijzertijd (vóór

86 de

87 Heteren, Randwijk

88 komst

89 (1) Burgemeester Knoppersweg 10, Rand wij k Een eenvoudige hallehuisboerderij met middenlangsdeel en ankerbalkgebinten, tweede helft 19e eeuw. De boerden'/ is voorzien

90 afgesloten venster, voorzien van 6-ruits schuiframen

91 geslacht

92 7975 werd de kerk door de blik-

93 8 Dodewaard en Hien (1) Kalkestraat

94 -' "

95 (11) Kerkstraat 8 te Hien Huize

96 (14) Welysestraat

97 De route Eist - Aam - Bredelaar - Eist voert ons over de stroomrug van de pré-romeinse Rijn (1). Eerst volgen we de noordelijke oeverwal om even voorbij de boerderij De Heuvel ten noor- Eist

98 open plek in het bos. Het gebied is sinds de Romeinse tijd continu bewoond geweest.

99 (2)

100 restbedding van vermoedelijk

101 de hogere

102 10 Andelst en Herveld We starten

103 de hervormde kerk van Herveld (7). Tegenover deze kerk op nummer 4 een mooie gevel met leilinden ervoor. In de balken op de deel staat gegroefd G.B. 14 juni Of dit een bouw- of herbouwdatum

104 (4) Het Huis Andelst Van

105 oorlogsschade is de toren geheel uitgebrand. Hij is hersteld in de jaren Er

106 De Vink staat

107 Komend Slijk-Ewijk en Loenen

108 pend. Hier liep tot de dijkverzwaring

109 (1) Anna 's Hof was tot eind vorige eeuw een hallehuis, waaraan

110 van Kerstmis door hem georganiseerd, wilde 9 *= kraagstenen (15e-, 16e-eeuws)

111 werden gebouwd. In 1825 werden de overgebleven ruïnes verwijderd en door het huidige herenhuis vervangen. De oranjerie dateert uit (14) In 1365 werd de Heerlijkheid Loenen door Johan van Bloemendael overgedragen aan Otto van Bylandt, in 1410 vererft op de familie van Gendt en eind 17e eeuw op de familie Quadt van Wickraedt.Het werd kort daarop verkocht aan Jhr. Fabricius van Leyenburg en later vererf d op de familie van Boetzelaer,

112 De route begint Oosterhout

113 derswoningen (6). Bij de Lage Wiek, de tweede straat

114 voorgaande eeuwen

115 nog originele pand uit ± 1920 heeft

116 deskundige beheer

117 13 - Lent De fietsroute door Lent begint

118 (1) Café

119 vrachtauto heeft

120 maar werd

121 738; in 1910 stichtte het R.K. kerkbestuur een eigen meisjesschool. Het aantal leerlingen

122 Een goed punt om deze wandeling door Gendt te beginnen is het voormalige verenigingsgebouw Providentia in de Dorpstraat. Gendt, dat al op 3 plaatsen bewoond Gendt

123 Rijn- en Waalbrug in de tweede helft

124 aangetroffen. De leeuwen zijn gerestaureerd, omdat

125 Voorzichtigheid en Dapperheid. Boven

126 logsschade aan het koor en de toren hersteld. (7) De Gent Een sculptuur van Herman Kortekaas (die

127 (10) Mythische paarden Gemaakt door

128 Wat betekent

129 delen zijn

130 neo-grieks zie: neo-stijlen. neo-renaissance zie: neo-stijlen. neo-stijlen benaming voor stijlen die kenmerken

131 torenmolen cylindrisch gemetselde molen, doorgaans van hoge ouderdom; bijvoorbeeld

132 3VcTS_i-]C'/V\ 3y<rir-o4. ^w,. SmH 3-flVH =t= b3uv^jö O. X3? vi3^ ")v-is at5^i 1 vlsac 1?!

133 Geraadpleegde literatuur Beaufort de, R.F.P. en H.M. van de Berg, De Monumenten van Geschiedenis en Kunst, deel De Betuwe, 's-gravenhage 1968 Beijer, J., A. Houtkoop, P. Schipper, en W. Veerman, Tiel een versterkte stad, Tiel 1980 Beknopte handleiding bij de rondgang door de gerestaureerde Stefanuskerk, Zoelen 1988 Bogaers, J.E.A.Th., De Gallo-Romeinse tempels te Eist in de Over-Betuwe. Nederlandse oudheden

134 Hol, A.R.,

135 Bij de Stichting Tabula Batavorum zijn aangesloten: Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland, Afdeling

136 Uitgave: Stichting Tabula Batavorum 1990