Ontwikkelingen door de jaren heen

Transcriptie

1 Ontwikkelingen door de jaren heen 1864 Oprichting Dierenbescherming De Dierenbescherming strijdt voor betere leefomstandigheden voor proefdieren en hoopt de dierproeven te kunnen uitbannen door proefdiervrije onderzoeksmethoden. Deze organisatie vraagt aandacht voor dit onderwerp en gaat erover in gesprek met deskundigen en onderzoekers. Ook probeert zij druk uit te oefenen op de overheid en zo de wetten en regels te veranderen ten gunste van dierenwelzijn Oprichting Anti-vivisectie Bond De Nederlandse Bond tot Bestrijding der Vivisectie (NBBV) is opgericht in 1897 en wil, door informatie te geven over dierproeven, de afschaffing ervan realiseren. In 1994 veranderde de naam van de organisatie in Proefdiervrij. Het is de grootste organisatie in Nederland die zich volledig en uitsluitend inzet voor de belangen van proefdieren. De activiteiten van deze organisatie zijn erop gericht: - dierproeven te vervangen door proefdiervrije technieken - onderzoeken naar proefdiervrije technieken te stimuleren en financieren - publiek, pers en politici te informeren - de wetgeving voor proefdieren te verbeteren. In 2010 zette vereniging Proefdiervrij de volgende activiteiten op touw: - zij investeerde in de ontwikkeling van proefdiervrije technieken. Een symbolisch bedrag dat gelijk staat aan het aantal proefdieren (in 2008). - zij introduceerde het Dierendonorcodil. Rond 1900 Vitamine C Vitamine C werd ontdekt met behulp van proeven met cavia's. Deze vitamine is van belang voor het opbouwen van een goede weerstand. Het zorgt onder meer voor gezonde botten, tanden en bloedvaten. Vitamine C zit vooral in (citrus)fruit, aardappelen en groente. Vroeger was er weinig groente en fruit aan boord van de schepen die voor de handel lang van huis waren. Als gevolg daarvan had de bemanning een tekort aan vitamine C en kreeg zij scheurbuik. Deze ziekte uit zich in tandvleesbloedingen, stijve en pijnlijke ledematen en inwendige bloedingen en kan dodelijk zijn. Verzet tegen dierproeven Al meer dan honderd jaar bestaat er in Nederland georganiseerd verzet tegen dierproeven. Dit wordt dierenrechtenactivisme genoemd en varieert van het schrijven van betogen (voor bijvoorbeeld proefdiervrije onderzoeksmethoden) en het houden van demonstraties, tot het bevrijden van dieren uit fokkerijen. Vooral bij nertsenfokkerijen komt dit laatste regelmatig voor. Het wordt ook steeds vaker bestraft. Voorbeelden van huidige Nederlandse organisaties die strijden voor dierenrechten zijn Animal Rights, Respect voor Dieren en de Anti Dierproeven Coalitie. info@informatiedierproeven.nl Ontwikkelingen door de jaren heen 1

2 Rond 1910 Bloedtransfusie Een bloedtransfusie wordt uitgevoerd als een patiënt bloed nodig heeft, omdat zijn bloed niet in orde is (bloedarmoede), als hij veel bloed heeft verloren of als zijn lichaam zelf onvoldoende bloed aanmaakt. Bij deze behandeling wordt bloed van een bloeddonor in de aderen van een patiënt gebracht. We kunnen bloedtransfusie toepassen, doordat we weten dat: - de stolling van bloed kan worden voorkomen door de toevoeging van citroenzoutzuur. Onderzoek met honden wees dit in 1914 uit. - het mogelijk is bloed ten minste twee weken op te slaan. Dit bleek in 1914 uit onderzoek op cavia's en konijnen. Rond 1920 Suikerziekte In 1889 toonden onderzoekers aan dat de alvleesklier een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van suikerziekte (diabetes). Later bleek dat mensen die lijden aan deze ziekte een tekort hebben aan het hormoon insuline, waardoor het suikergehalte (glucose) in hun bloed te hoog wordt. De ziekte kan onder controle worden gehouden door extra insuline toe te dienen. Dankzij proeven met konijnen en honden slaagde men er begin jaren twintig in de juiste hoeveelheid insuline voor mensen te bepalen. Suikerziekte is goed te behandelen, maar nog steeds niet te genezen. Difterie Difterie is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie die via hoesten van mens op mens wordt overgebracht. Eén op de tien mensen stierf vroeger aan deze ziekte. Sinds 1883 zijn onderzoekers bezig met het vergaren van kennis over de ziekte en de ontwikkeling van een vaccin. Zij maakten daarvoor gebruik van cavia's, varkens, honden en apen. In 1920 werd uiteindelijk een difterievaccin ontwikkeld dat op grote schaal gebruikt kon gaan worden. In landen waar mensen deze vaccinatie krijgen, komt de ziekte vrijwel niet meer voor. In 1930 werd een methode ontwikkeld om het difterievaccin te testen zonder gebruik te maken van proefdieren. In Nederland word je tegenwoordig standaard ingeënt met het DKTP-vaccin, tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio Veiliger anesthesie Anesthesie (narcose) kan pijn uitschakelen, waardoor operaties en andere pijnlijke ingrepen kunnen worden uitgevoerd zonder dat de patiënt lijdt. Tot 1846 werden er nauwelijks operaties uitgevoerd, omdat er een gebrek aan goede narcosemiddelen was. In dat jaar opereerde een Amerikaanse tandarts voor het eerst iemand die lachgas had ingeademd. De patiënt was daardoor tijdelijk bewusteloos. Binnen een jaar werd over de hele wereld zo geopereerd. In 1929 werd met behulp van proeven met katten een veilige dosis voor narcose vastgesteld. info@informatiedierproeven.nl Ontwikkelingen door de jaren heen 2

3 Antibiotica Met behulp van onderzoek met konijnen en muizen ontdekt Alexander Fleming in 1929 het antibioticum penicilline. Een antibioticum bestaat uit stoffen die bacteriële infecties in het lichaam kunnen bestrijden. De ontdekking van penicilline is een doorbraak en van groot belang voor de gezondheid van mens en dier. Het gebruik van antibiotica kan ertoe leiden dat je er resistent voor wordt. De bacteriën in je lichaam worden dan minder gevoelig voor het middel, waardoor het niet aanslaat. Artsen zijn daarom steeds terughoudender met het voorschrijven van antibiotica. Rond 1940 Nierdialyse Nieren zorgen in het lichaam voor de zuivering van bloed van allerlei afvalstoffen. In Nederland leven volgens de Nierstichting mensen met nieren die niet goed functioneren. Hun bloed wordt dus niet goed gezuiverd. Een nierdialyse is een behandelmethode om bloed kunstmatig te zuiveren. Dit gebeurt door een nier te 'spoelen'. In 1945 is deze methode voor het eerst toegepast. Dankzij dierproeven verloopt een dialyse steeds veiliger en effectiever. Een nierdialyse neemt maar 10% van de werking van de nieren over. Er blijven dus altijd afvalstoffen in het bloed achter, waardoor patiënten zich vaak niet optimaal voelen. Ook neemt de behandeling veel tijd in beslag. Een dialyse moet wekelijks en soms zelfs dagelijks worden gedaan. Naast de behandeling volgen nierpatiënten vaak een streng dieet, waardoor er bij voorbaat minder afvalstoffen in het bloed terecht komen. Een alternatief voor een nierdialyse is een niertransplantatie. De wachttijden hiervoor zijn echter heel lang en niet iedereen komt in aanmerking. Het laatste is onder andere afhankelijk van je leeftijd, lichamelijke conditie en mentale gesteldheid. Hart-longmachine Een hart-longmachine zorgt bij operaties waarbij het hart moet worden stilgezet, dat het bloed van de patiënt blijft stromen en van voldoende zuurstof wordt voorzien. In 1937 werd deze machine voor het eerst op een kat getest. Na de Tweede Wereldoorlog werd deze verder verfijnd met behulp van onderzoek op honden. In 1953 volgde de eerste geslaagde operatie op een achttienjarige vrouw. Ontwikkelingen door de jaren heen 3

4 Rond 1950 (Nier)transplantaties Als nieren niet goed functioneren, zijn er twee mogelijkheden: een nierdialyse of een niertransplantatie. Bij een niertransplantatie krijgt een nierpatiënt een nier van een overledene of van een levende donor (meestal een familielid of bekende). De nieuwe nier kan 50% van de oorspronkelijke nierfunctie teruggeven. Dialyse is daarna niet meer nodig. De wachtlijst voor niertransplantaties loopt op tot vier jaar. Jaarlijks worden in Nederland 500 niertransplantaties uitgevoerd. De complicatie die kan optreden, is dat de nier wordt afgestoten. Dit gebeurt bij ongeveer een kwart van de transplantaties. In de jaren vijftig zijn met behulp van onderzoek met apen twee ontdekkingen gedaan die het risico beperken dat getransplanteerde organen worden afgestoten: - een methode waarmee kan worden bepaald of een orgaan past bij de ontvanger - een geneesmiddel dat de afstoting van een nieuw orgaan onderdrukt. Pacemakers In Nederland krijgen ongeveer 750 patiënten per jaar een pacemaker. Dit is een elektronisch apparaatje ter grootte van een luciferdoosje, dat kan worden geïmplanteerd in het lichaam van patiënten met een hartritmestoornis. Bijvoorbeeld als het hart te snel of te langzaam klopt. De pacemaker bewaakt het hartritme en herstelt deze via elektrische prikkels. Zo kan de pacekamer bij een te lage hartslag een stroomstootje afgeven om de hartslag te stimuleren. Pacemakers zijn getest op honden. Polio Polio (ook wel: de 'kreupelziekte') is zeer besmettelijk en komt vooral voor bij jonge mensen. Het kan leiden tot blijvende invaliditeit en de noodzaak van levenslange beademing. Je kunt besmet raken met polio door direct contact met besmette ontlasting of speeksel (via hoesten). Door onderzoeken op apen, ratten en muizen is een poliovaccin ontwikkeld dat vermoedelijk levenslang beschermt. Sommige groeperingen laten zich om religieuze redenen niet vaccineren. In Nederland worden vrijwel alle kinderen gevaccineerd en komt de ziekte bijna niet meer voor. In Aziatische en Afrikaanse landen komt polio nog regelmatig voor. In Nederland word je tegenwoordig standaard ingeënt met het DKTP-vaccin, tegen difterie, kinkhoest, tetanus en polio. Bloeddrukverlagers Voordat effectieve medicijnen op de markt kwamen, stierven jaarlijks duizenden mensen aan de gevolgen van een te hoge bloeddruk. Een hoge bloeddruk wordt versterkt door roken, overgewicht, weinig beweging en ongezonde voeding. Patiënten kunnen hiermee rekening houden, maar er zijn ook medicijnen die een hoge bloeddruk tegengaan. Deze zijn ontwikkeld met behulp van onderzoeken op ratten, die van nature een hoge bloeddruk hebben. info@informatiedierproeven.nl Ontwikkelingen door de jaren heen 4

5 1959 De 3 V's De Britse biologen William Russell en Rex Burch introduceren in 1959 de 3 V's (vervanging, vermindering en verfijning) in hun boek Principles of Humane Experimental Technique. Zij gaan er vanuit dat wetenschap kan samengaan met aandacht voor dierenwelzijn en dat ernaar moet worden gestreefd om dieren zo weinig mogelijk ongerief te bezorgen. Het heeft echter zeker twintig jaar geduurd voordat de 3V's de aandacht kregen die ze verdienden. Tegenwoordig moeten onderzoekers er rekening mee houden bij het doen van dierproeven. Het proefdiergebruik kan hierdoor worden teruggedrongen. - Vervanging: een proef (gedeeltelijk) uitvoeren zonder proefdieren. Denk aan proefdiervrije methoden zoals: een levensechte kunstrat (met kunstaderen en kunstbloed) of het gebruik van computermodellen. - Vermindering: een proef uitvoeren met minder proefdieren. Bijvoorbeeld door onderzoek te doen met een MRI-scan, die het inwendige lichaam in beeld kan brengen. De tumorgroei in één muis kan met deze methode op verschillende momenten worden gevolgd. Voorheen moest voor elke fase een ander proefdier worden ingezet, omdat de muis gedood moest worden om zijn weefsel (en dus de tumorgroei) te bekijken. - Verfijning: een proef zodanig opzetten dat de proefdieren zo min mogelijk ongerief ondervinden. Bijvoorbeeld door pijnbestrijding toe te passen. Of door een zendertje in een dier te plaatsen, dat op elk gewenst moment informatie verstrekt. Het dier heeft hier geen last van. Rond 1960 Antidepressiva Eén op de vijf vrouwen en één op de tien mannen maakt tijdens het leven een depressie door. Dat is een stemmingsstoornis. Mensen die depressief zijn, hebben vaak geen levenslust meer of hebben een droevige stemming. In de jaren zestig leerden wetenschappers hoe depressies werken. Antidepressiva zijn medicijnen die de symptomen van een depressie verminderen. Diverse antidepressiva zijn ontwikkeld met behulp van onderzoek met ratten, cavia's en konijnen. Rond 1970 Astma Naar schatting lijdt wereldwijd één op de tien mensen aan astma. Deze chronische ontsteking aan de luchtwegen is niet te genezen. Mensen met astma kunnen soms moeilijk ademhalen. Ze worden kortademig, ademen 'piepend' of moeten hoesten. Dit komt omdat hun luchtwegen snel geprikkeld raken, ze reageren bijvoorbeeld allergisch op huisstofmijt en pollen. Maar ook niet-allergische prikkels, zoals sigarettenrook, parfum en mist kunnen klachten veroorzaken. Dankzij de juiste medicatie kunnen de meeste astmapatiënten goed functioneren. Voor de ontwikkeling hiervan is onderzoek gedaan met onder andere kikkers. info@informatiedierproeven.nl Ontwikkelingen door de jaren heen 5

6 Leukemie Leukemie is beenmergkanker en komt vooral bij kinderen voor. Dankzij onderzoek met muizen hebben we onze kennis over deze ziekte flink vergroot. Voor kankeronderzoek zijn en blijven proefdieren van groot belang. Chemotherapie, radiotherapie en beenmergtransplantatie hebben de overlevingskansen van leukemiepatiënten aanzienlijk verbeterd. Rond 1980 Hepatitis Hepatitis is een ontsteking van de lever. Het is wereldwijd de meest voorkomende leverziekte. En het is besmettelijk. Het virus wordt vooral overgedragen via: - besmet voedsel of drinkwater - inname van ontlasting via de mond - seksueel contact. Inmiddels zijn vaccins en behandelingen beschikbaar om het gevecht tegen hepatitis aan te gaan. Hiervoor is en wordt veel onderzoek gedaan met apen. Rond 1990 HIV/aids In 1981 werd in Amerika voor het eerst aids vastgesteld, een ongeneeslijke ziekte die het afweersysteem aantast. Al snel werd duidelijk dat de ziekte zich wereldwijd had verspreid. Als je namelijk met het hiv-virus bent geïnfecteerd, kun je het doorgeven aan anderen: via bloed, injectienaalden, seksueel contact en van moeder op kind (tijdens de zwangerschap, tijdens de bevalling of via moedermelk). In een periode van 25 jaar is met behulp van dierproeven veel vooruitgang geboekt: - er is beter begrip van de besmetting en de ontwikkeling van aids - er is een bloedtest ontwikkeld waarmee de besmetting kan worden vastgesteld - er zijn veilige manieren gevonden voor bloedtransfusie - er zijn medicijnen ontwikkeld die het virus remmen (hiv-remmers). Rond 2000 Alzheimer De ziekte van Alzheimer (dementie) is een ongeneeslijke hersenziekte, die ontstaat als zenuwcellen in de hersenen en de verbindingen hiertussen kapot gaan. Mensen die aan deze ziekte lijden, zijn daardoor minder in staat de wereld om hen heen te begrijpen. De bekendste symptomen zijn: vergeetachtigheid, verandering in de persoonlijkheid, desoriëntatie en verlies van spraak. Dankzij onderzoek met muizen is een vaccin ontwikkeld dat muizen beschermt tegen deze dodelijke ziekte. Het vaccin moet echter nog op mensen worden getest. Wel zijn er al medicijnen die het leven met Alzheimer makkelijker maken en de symptomen onderdrukken. info@informatiedierproeven.nl Ontwikkelingen door de jaren heen 6

7 Malaria Bijna 300 miljoen mensen over de hele wereld raken jaarlijks besmet met malaria en één miljoen overlijdt eraan. De (vrouwelijke) malariamug draagt deze infectieziekte over. Het merendeel van de dodelijke slachtoffers zijn kinderen onder de vijf jaar. Door onderzoek met muizen en apen wordt geprobeerd een vaccin te ontwikkelen. Het Biomedical Primate Research Centre doet hiernaar onderzoek met apen, want de malariamug is een slimme aanpasser! Deze mug ontwikkelt zich namelijk zodanig dat hij telkens immuun wordt voor het nieuwste medicijn en mensen dus toch geïnfecteerd raken. Daarom wordt ook geëxperimenteerd met het genetisch modificeren van malariamuggen, zodat zij de infectie niet meer kunnen overbrengen. Parkinson Parkinson ontstaat door het afsterven van zenuwcellen in de hersenen. Deze cellen hebben als taak om de stof dopamine te produceren. Als zij afsterven, wordt er minder dopamine aangemaakt en ontstaat er een tekort. Door dit tekort gaan de hersenkernen, die betrokken zijn bij de centrale bewegingen, slechter functioneren. Hierdoor wordt de aansturing van de spieren moeilijker. Parkinson wordt daardoor ook wel een 'schudziekte' genoemd. Sinds 1718, toen James Parkinson de ziekte ontdekte, zijn talloze dierproeven gedaan om een geneesmiddel te vinden tegen deze ziekte. Tot nu toe zijn alleen medicijnen gevonden die de symptomen tijdelijk onderdrukken Oprichting Stichting Informatie Dierproeven De Stichting Informatie Dierproeven (SID) is in 2004 opgericht. De SID geeft informatie over dierproeven aan iedereen die daarvan kennis wil nemen, omdat deze stichting vindt dat je daar recht op hebt. Recht op volledige informatie over het gebruik van proefdieren en de afwegingen die daarbij worden gemaakt. Dierproeven vinden we onder strikte voorwaarden aanvaardbaar en noodzakelijk voor het verwerven van fundamentele kennis en voor onderzoek ter bevordering van de gezondheid van mens en dier en de bescherming van het milieu Borst- en prostaatkanker In Nederland krijgt ruim 11% van de vrouwen borstkanker en bij ruim 6% van de mannen wordt voor het 75 ste levensjaar prostaatkanker vastgesteld. In de jaren vijftig ontdekten onderzoekers bij ratten, dat verandering in de hormoonhuishouding kan leiden tot deze vormen van kanker. Ook zijn dankzij dierproeven medicijnen ontwikkeld die de hormoonhuishouding helpen regelen. Bijvoorbeeld het middel Herceptin, dat bij borstkanker de kans op terugkeer en uitzaaiingen binnen een jaar halveert. Ontwikkelingen door de jaren heen 7

8 2006 Nanotechnologie Dankzij de nieuwste technologieën kunnen we allerlei producten maken met nanodeeltjes erin. Dit zijn kleine deeltjes, die met het blote oog niet te zien zijn. Nanodeeltjes kunnen we heel gericht door een lichaam laten 'reizen', precies naar de plek waar het moet werken. Sinds 2006 testen onderzoekers of nanodeeltjes naar prostaatkankercellen gestuurd kunnen worden. Dan zouden ze namelijk precies deze cellen kunnen aanpakken. Bepaalde type kankercellen (zoals prostaatkankercellen) kunnen door verhitting worden vernietigd. Als het dus lukt om de nanodeeltjes gericht bij de kankercellen te krijgen en ze te verhitten, zou dat betekenen dat een nieuwe behandelmethode is ontdekt. Voor de ontwikkeling van nanotechnologie voor de geneeskunde worden dierproeven gedaan. Onderzoekers verwachten dat dankzij nanotechnologie in de toekomst proefdiervrije onderzoeksmethoden kunnen worden ontwikkeld Kunsthuid In 2008 ontving dokter A. El Ghalbzouri van de afdeling dermatologie van het Leids Universitar Medisch Centrum de publieksprijs Alternatieven voor Dierproeven. Jaarlijkse prijsuitreiking is een initiatief van de Dierenbescherming, die onderzoek naar alternatieven voor dierproeven wil stimuleren. El Ghalbzouri kreeg de prijs voor zijn onderzoek met namaakhuid, waarop medicijnen tegen kanker kunnen worden getest. De namaakhuid is gemaakt van menselijke huid, afkomstig van patiënten die een cosmetische ingreep hebben ondergaan. Deze methode maakt bepaalde proeven op dieren wellicht overbodig Brochure Dierproeven. Zo doen ze dat! De Stichting Informatie Dierproeven brengt de brochure Dierproeven. Zo doen ze dat! uit. Hierin staan de belangrijke feiten en cijfers over dierproeven en proefdieren in Nederland. De brochure is gebaseerd op Zodoende 2008, het jaarverslag van de Voedsel en Waren Autoriteit. Je kunt de brochure downloaden of gratis aanvragen via Meer weten? Heb je nog vragen of wil je meer weten? Mail ons gerust: Ontwikkelingen door de jaren heen 8