PROJECT ENERGIE ZUINIG FRUITTELEN

Transcriptie

1 E N E R G F R EZF U I E Z U I T T E E L N PROJECT ENERGIE ZUINIG FRUITTELEN Projectresultaten

2 Inleiding E Z U ZF De afgelopen twee jaar heeft DLV Plant-GreenQ, in samenwerking met Wageningen UR, Bas Energie en andere toeleveranciers een project uitgevoerd in met drie fruitteeltbedrijven die voorop lopen in hun benadering van het energiegebruik op hun bedrijf. Samen met, en vaak ook op, deze bedrijven zijn er bijeenkomsten georganiseerd met het doel collega-fruittelers, fruitkoelers en ook andere geïnteresseerden te informeren over de ontwikkelingen. Daarnaast zijn er artikelen op dit onderwerp verschenen en er is een rekenmodule gemaakt over de CO 2 balans. Bovendien zijn de bedrijven gevolg op hun energieprestaties. Succesvol was de energie dag op de locatie van Landrust. Met de bereikte aantallen deelnemers en bezoekers aan de bijeenkomsten, mogen we hopen dat we hebben kunnen bijdragen aan een Schone en Zuinige Fruitteelt. We verwachten met name dat veel bedrijven het voorbeeld gaan volgen om de asbestdaken te vervangen door zonnepanelen. Het energieverbruik in de fruitteelt is in vergelijking met andere landbouwsectoren relatief laag, maar niet onbelangrijk. Er ligt dan ook een uitdaging dit verder te optimaliseren. De meeste energie wordt op het bedrijf gebruikt bij het koelen van het fruit. Een combinatie met energieopwekking met zonnepanelen is dan ook snel gemaakt. Vaak worden de mogelijkheden vergeten van de vrijkomende biomassa na het einde van de levensduur van een beplanting. In het project hebben wij gekeken naar de mogelijkheden dit via pyrolyse om te zetten naar duurzame grondstoffen en energie. Op deze plek willen we alle deelnemers en de financiers bedanken voor hun tijd, inzet en het geven van de mogelijkheden tot het uitvoeren van dit demonstatieproject; vooral de ondernemers Hans van de Wind als hoofdaanvrager, Johan de Ruiter en Bertus Jongerius. Deze brochure geeft u en indruk van de resultaten van het project Namens de uitvoerders Adri Streef, DLV Plant Cees Oele, DLV Plant

3 Gebruik van energie in de fruitteelt De fruitteeltsector is in vergelijking met andere sectoren relatief zuinig in het gebruik van energie CONCLUSIE De fruitteelt gebruikt in totaal ca 55,2 Petajoule, hoofdzakelijk als stroom voor koelen. De sector heeft ca bedrijven met een totale oppervlakte van appels en peren. De totale productie in 2014 was 730 miljoen kilo. Hiervan wordt 80% korter of langer bewaard. Uitgaande van gemiddeld vijf maanden koelen kan een berekening gemaakt worden van de benodigde hoeveelheid energie op jaarbasis: 55 miljoen kilowattuur stroom. 80% van de stroom wordt gebruikt voor het koelen en bewaren van fruit. De overige 20% voor sorteren, verlichting, intern transport (elektrische heftrucks) en dergelijke. Verder wordt er per hectare ca 350 liter diesel verbruikt; voor de gehele sector is dit +/- 5.8 miljoen liter. Dit is in energie uitgedrukt 0,2 PJ. Omgerekend naar Petajoule = 1 miljoen Gigajoule. Totaal is dit 55,2 Petajoule voor de hardfruitsector in Nederland.

4 E Z U ZF

5 CO 2 -neutraal produceren Binnen het project is een Exelprogramma ontwikkeld dat berekent welk energieverbruik leidt tot welke CO 2 belasting en bij welke hoeveelheid opgewekte energie het bedrijf CO 2 -neutraal is. De meest voor de hand liggende wijze van opwekken is het gebruik van zonnepanelen. Ook de biomassa die overblijft na het rooien van een beplanting is te gebruiken voor het opwekken van energie of om deze op een andere manier aan de CO 2 -kringloop te onttrekken. Het Bedrijf Landrust is binnen het project uitgerust met zonnepanelen. Het doel van de eigenaar van Landrust, de heer Hans van der Wind, is om CO 2 -neutraal te produceren. Zijn visie is om zoveel mogelijk fruit ook in de directe omgeving af te zetten en een connectie te maken met zijn afnemers. Hieronder een voorbeeldberekening van het bedrijf Landrust: de CO 2 -opbrengst en de hoeveelheid benodigde zonnepanelen om dit te compenseren.

6 Rekenprogramma CO 2 -belasting appel- en perenteelt en terugverdienmogelijkheden. E Z U Bedrijfsgegevens Oppervlakte appel 5 hectare netto Oppervlakte peer 21,5 hectare netto Oppervlakte overige fruit 0 hectare netto Lengte windschermen 0 meter Breedte windschermen 1 meter Oppervlakte braak 0 hectare Productie Appel 200 ton totaal 40 Peer 900 ton totaal 180 Overige fruit totaal 0 ton totaal Totaal productie hard fruit 1100 ton Teelt energie 220 Gjoule Komt erbij voor bewaring dagen bewaring Afzetstrategie Directe afzet oogst 10 % 110 ton 0 0 Korte bewaring 1 maand 10 % 110 ton maanden 10 % 110 ton maanden 10 % 110 ton ZF 4 maanden 10 % 110 ton maanden 10 % 110 ton Lange bewaring 6 maanden 10 % 110 ton maanden 10 % 110 ton maanden 10 % 110 ton maanden 10 % 110 ton Controle kwh 374 Gjoule Mechanisatie Verbruik diesel per hectare 335 liter 372,9 GJ Verbruik stroom excl. koelcellen 1000 kwh/jaar 3,6 GJ

7 Verbruik koelcel 0,7 kwh/ton/dag Totaal verbruik in Gigajoule fruit bedrijf 971 Gigajoule Omrekening naar CO 2 -productie CO 2 -productie bedrijf kilo CO 2 - per jaar Compensatie CO 2 kan worden bereikt 1741 meter zonnepaneel Compensatie per hectare teelt 66 meter zonnepaneel Compensatie per 1000 kilo fruit 1,58 meter zonnepaneel Uitgangspunt is: geen emissie van koelmiddelen Per hectare teelt, inclusief koelen en sorteren maar exclusief transport naar de afnemer, kan een bedrijf met 66 m 2 zonnepaneel de Co 2 die wordt uitgestoten compenseren. Dit rekenmodel is te downloaden via de site van DLV Plant, bij sector fruitteelt. URL:

8 Koelen E Z U Binnen het project Energiezuinig Fruittelen is bij drie bedrijven een energiescan uitgevoerd. Hiernaast zijn de bedrijven gemonitord in omgang met de installatie. Het betreft bedrijven die allen een specifieke rol in het project hebben. Tips om het energiegebruik te optimaliseren De energiescan is uitgevoerd vanuit de beschikbare geregistreerde data. Het projectdoel is om een normverbruik te registreren en te toetsen aan het landelijk verbruik. ZF Hiernaast worden de belangrijkste verbruikers binnen het bedrijf en specifiek binnen de koelfaciliteit in beeld gebracht en mogelijkheden besproken om dit verbruik te beperken. De mogelijkheden om het elektraverbruik te beperken richt zich op het anders inregelen van installatie(onderdelen) en op alternatieve technische oplossingen (vervanging van onderdelen). Het verbruik in een fruitbedrijf wordt weergegeven als kwh/ton/dag. Figuur 1 Elektraverbruik in kwh per ton per dag Figuur 1 toont een registratie van het aantal kwh per ton per dag op locatie De Ruiter. De grafiek toont een duidelijk hoger verbruik tijdens het inkoelen (periode 17 september tot 17 oktober). Hierna stabiliseert het verbruik op een relatief hoog niveau van ongeveer 0.5 kwh per ton per dag. Verfijningen in instellingen voor de bewaarfase brengen het verbruik terug naar het niveau van 0.35 kwh per ton per dag. Door het verhogen van de luchtcirculatietijden (van 600 naar 750 minuten) neemt het verbruik direct na 17 december toe tot ongeveer 0.45 kwh per ton per dag. Het bewustzijn van de toename van

9 elektraverbruik door het wijzigen van instellingen maakt ook de afweging ten behoeve van de kwaliteit duidelijk. De scans staan op Voor het maken van een scan kunt u contact opnemen met Frank van de Geijn van Wageningen UR, zie de contactgegevens in het colofon. Aandachtspunten installatie gebruik Verdamperventilatoren Energieverbruik van verdamperventilatoren bepaalt in hoge mate het totale energieverbruik. De uren die deze ventilatoren draaien zijn dus belangrijk. Een goede afstelling en de koude luchtstroom overal in de koelcel zijn belangrijk voor het koelresultaat en het energieverbruik. TIPS HOE U KUNT OMGAAN MET DEZE INSTELLINGEN Het advies is om na het inkoelen met 100% ventilator capaciteit de draaitijden aan te passen: * Na inkoelen: 5 minuten na koelactie, 8 minuten puls, 2 minuten pauze * Bewaarfase: 3 minuten na koelactie, 5 minuten puls, 5 minuten pauze Werkcellen kunnen met minimale luchtcirculatie werken. In deze cellen is een maximale gelijkheid in producttemperatuur minder belangrijk. Er zijn ervaringen om al tijdens het inkoelen met intervalcirculatie te starten. Hierdoor zou sneller een uniforme producttemperatuur binnen de cel te realiseren zijn. Het advies is om deze instelling te proberen als de producttemperaturen warm en koud teveel uitelkaar liggen.

10 Instellen van de koeling is maatwerk. Onderstaand kader geeft hierover meer informatie. KOELACTIES E Z U Als uitgangspunt voor fruitbewaring geldt één koelactie per uur (ongeveer 25 per etmaal). Zorg ervoor dat bij beperkte koeltijden de tijd per koelactie niet korter wordt dan twee tot drie minuten. Anders moeten de koelacties per etmaal verkleind worden. Onregelmatige koelvraag betekent veel meer schakelmomenten van compressoren. Zeker door de aanwezigheid van werkcellen (i.v.m. huisverkoop) is het risico op extra koelvraag groter. Accepteer in deze cellen meer (lucht)temperatuur variaties om onrust in de koelinstallatie te voorkomen. Hiermee kunnen in veel gevallen toch de 25 koelacties acties per etmaal bereikt worden. ONTDOOI-INSTELLINGEN ZF Bewaarcellen boven de 1.5 graad producttemperatuur kunnen zonder energetische ontdooiing ijsvrij gehouden worden. Hier kan met ventilatorwarmte worden volstaan. Werkcellen of cellen met lagere producttemperaturen vragen een energetische ontdooiing. De frequentie varieert door het gebruik van de koelcel, maar meestal is één actie per etmaal voldoende.

11 Visuele controle van verdamperoppervlakte op aanwezigheid van ijs aan het einde van een ontdooiactie is belangrijk. IJsvorming vermindert de koelercapaciteit en betekent een toename van de koeluren. De nadelen van de extra ontdooiacties wegen hier niet tegenop. De ontdooibeëindigingstemperatuur dient zo ingesteld te worden dat de verdamper op het koudste punt net ijsvrij is. Visuele inspectie is noodzakelijk voor optimale instellingen. geven zijn uit energie oogpunt gewenst. Wijzigingen van instellingen dienen in nauw overleg met koelinstallateur te worden gedaan. De zogenaamde oververhitting moet beperkt worden tot een minimum. Hiernaast is het belangrijk dat elke sectie van de verdamper evenredig aan het verdampingsproces deelneemt. Voldoende druk voor het verdeelpunt is een belangrijk uitgangspunt. BENUTTING VERDAMPER Het benutten van de verdamperoppervlakte is essentieel. Het hele systeem wordt immers opgestart om in zo kort mogelijke tijd de ruimte/product op gewenste temperatuur te brengen. Door een mindere benutting van de verdamper (= oververhitting) nemen de koeluren (en de ontvochtiging) toe. De oververhitting leidt tot hogere zuiggastemperatuur en geeft een nadelig effect op het rendement van de compressor en totale installatie. Door de langere koeltijden draaien ook de ventilatoren langer. Als een expansieventiel 5% minder koudemiddel inspuit kan dit meer dan 10% extra energieverbruik opleveren. Alle maatregelen die een betere benutting van het verdamperoppervlak

12 Uit de Scans van Frank van de Geyn komen algemene tips die voor iedere koeler interessant zijn, zie onderstaand kader. E Z U ALGEMENE AANBEVELINGEN Werkcellen die frequent worden geopend, vragen aandacht voor de warmtebelasting door de deuropening. Vaak is een deurschakelaar, gekoppeld aan de koeling, al voldoende. Eventueel kan voor een strokengordijn worden gekozen om de luchtwisselingen te minimaliseren. ZF Het beperken van de warmte-instraling wordt gerealiseerd met een voldoende dik isolatiemateriaal van de cellen. Een deel van de warmte wordt echter ook door niet-geïsoleerde scrubberleidingen, bufferlongen en warme beluchtingslucht in de cel gebracht. Door het gebouw waarin de cellen en onderdelen zijn geplaatst zo koel mogelijk te houden, is de instralingswarmte verder te beperken. Deze aanbeveling is alleen relevant in nieuwbouwsituaties. In bestaande situaties kan alleen met een voldoende (nachtventilatie) getracht worden ingestroomde warmte te ventileren met koudere buitenlucht. Elke vijf graden verlaging heeft een gelijke waarde als twee centimeter isolatiemateriaal (PUR/PIR). Een optimale vulling van cellen voorkomt niet alleen verkeerde en inefficiënte luchtstroom, ook

13 geeft het direct een gunstiger elektraverbruik per ton per dag. Feitelijk heeft een lege gekoelde cel (met enkele pallet) zeker zoveel energieverbruik als een gevulde cel. Gebrek aan buffering, en meestal een frequentere deuropening vormt een deel van de verklaring. Minimaliseer het aantal momenten en de periode dat cellen niet helemaal gevuld zijn maar toch gekoeld worden of besluit in deze cellen een zeer ruime temperatuurvariatie te accepteren. Juist bij fruitteeltbedrijf Landrust is het gebruik van de cellen als voorraad koelcel voor huisverkoop een reden voor hogere energieverbruiken. Zowel verdampers als condensor vragen om een regelmatige schoonmaakbeurt. Zeker de binnen geplaatste condensor en de verdampers in de cellen die voor de huisverkoop worden gebruikt vervuilen snel. Vervuiling van lamellen leidt direct tot hogere energieverbruik en inefficiënt koelen.

14 Wat mag ik investeren voor energiebesparing in koeling: Prijs Kwh 0,08 Verbruik 0,7 kwh/ton/dag cel 1 Ton Verbruik Kosten Aantal dagen koeling dagen Datum inslag kwh 1.713,60 Datum openen cel E Z U cel 2 Aantal dagen koeling dagen Datum inslag kwh 2.116,80 Datum openen cel cel 3 Aantal dagen koeling dagen Datum inslag kwh 3.561,60 Datum openen cel cel 4 Aantal dagen koeling dagen Datum inslag kwh 1.092,00 Datum openen cel Investeringsruimte bij 20% Besparing Bij een energie prijs van 0,08 euro/kwh ZF Investeren tot Besparing: 1.696, ,00 Afschrijving bespaar maatregel 10% Reken rente 1% Onderhoud gem 1% Jaarkosten 12%

15 Verdienmodel op basis van energie besparing Door de hoeveelheid bespaarde energie te gebruiken voor investeringen is er een break even point te benaderen tot welk bedrag investeren zin heeft voor een bedrijf. Hiervan is een rekenmodel gemaakt, zie de berekening hieronder. Dit model is voor iedereen beschikbaar via de Website van DLV Plant: CONCLUSIE Via een scan kan de koelinstallatie goed worden geanalyseerd. Koelresultaat en energieverbruik zijn zichtbaar en u kunt verbeteringen aanbrengen. Via het terugverdienmodel kunt u, afhankelijk van de energieprijs, uitrekenen of investeringen zichzelf terugverdienen.

16 E Z U ZF

17

18 Energieproductie op een fruitteeltbedrijf E Z U Bedrijfsgebouwen in de fruitteelt hebben grote daken, kunnen we daar wat mee? Zodra we de over de grens Duitsland in rijden, zien we op elk dak zonnepanelen. Bij de grens houdt dit abrupt op. Het verschil wordt veroorzaakt door de aanpak van de Duitse en de Nederlandse regering als het gaat om energievraagstukken. Ondanks de veel minder gunstige regelingen zijn ook in Nederland volop mogelijkheden om met zonnepanelen energie op te wekken. ZF Is investeren in energie opwekking interessant? De energieprijzen staan de laatste jaren onder druk waardoor de stroomprijzen niet of nauwelijks zijn gestegen. In de periode daarvoor was de stijging echter aanzienlijk. De energiekosten stegen harder dan alle andere kosten. Als de economie aantrekt kunnen ook de energieprijzen weer stijgen. Ook de belasting op energie is de laatste jaren toegenomen. Fruitbedrijven die nog in de Landbouwregeling zitten betalen ook nog eens 21% over deze belasting. De kosten van energie bestaan uit drie posten: de prijs per kilowatt uur, de transportkosten en de belastingen op energie. Zonnepanelen Als de gebouwen gunstig liggen kan heel wat kilowatt uur worden opgewekt. Het meest interessant is datgene op te wekken wat u zelf verbruikt; over deze kilowatts hoeven dan ook geen transportkosten en energiebelasting te worden betaald. Bij opwekken van hetgeen verbruikt wordt in het bedrijf, zal de duurste stroom uiteindelijk die van het privégedeelte blijken te zijn. Energie Investeringsaftrek Via de Energie Investeringsaftrek (EIA) kunnen bedrijven fiscaal voordelig investeren in energiezuinige technieken en duurzame energie. 41,5% Van de investeringskosten kunt u aftrekken van de fiscale winst, bovenop de gebruikelijke afschrijving. Daardoor wordt minder inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting betaald. Gemiddeld levert de EIA 10% belastingvoordeel op. De EIA tijdig aanvragen: binnen drie maanden na het geven van de opdracht moet de regeling worden aangevraagd (schriftelijk dan wel mondeling). De EIA geldt niet alleen voor zonnepanelen en andere manieren van energieopwekking maar ook voor tal van andere energiebesparingsmaatregelen. Een complete lijst is te downloaden op de website van het ministerie van Economische zaken. Zie ook

19 Mia en Vamil Naast de aftrek van de EIA regeling kan ook gebruik gemaakt worden van de MIA en Vamil regeling. Bij de Mia regeling kunt u milieu-investeringen willekeurig afschrijven en bij de investeringen die op de Vamil lijst staan ook. Dit kan bij een goed jaar helpen de te betalen belasting naar beneden te halen en investeringen te doen op de lange termijn in lagere energie kosten voor het bedrijf. SDE regeling Als laatste is er de SDE regeling waarbij het mogelijk is om de opgewekte kilowatt uren terug te leveren aan de stroomleverancier met een subsidie per geleverd kilowatt uur. Door de lage kilowatt prijs is het bedrag dat wordt ontvangen nu laag. Toch blijft het zeker de moeite waard om aan te vragen, maar de terugverdientijd is erg lang, zeker 9 tot 10 jaar. Verdienen aan energie Het rendement van zonnepanelen hangt sterk af van het dak van het gebouw. Een dak op het zuiden levert de meeste stroom op. De verdiensten hangen ook af van de energieprijs. De meeste offertes van leveranciers van zonnepanelen rekenen met een stijgende energieprijs. Dat dit niet altijd zo is, hebben de afgelopen jaren ons geleerd. Ook kijkt de energiemarkt sterk naar het moment van productie, op zonnige dagen is het aanbod van energie hoog, waardoor de dagprijs zal dalen. Een zonnepaneel is niet in of uit schakelen, het ligt er nu eenmaal en vangt zon op. Het gebruik van zonnestroom voor het laten lopen van machines (bv Hoogwerkers)waardoor diesel wordt uitgespaard brengt per Kwh het meeste op vanwege het besparen op accijns op brandstof. Rekenvoorbeeld Investeringskosten De investering in zonnepanelen bedraagt rond de 1 euro per attiek (W). Een zonnepaneel oppervlakte van 840 m 2 levert kwh per jaar. De investering daarvoor bedraagt ca euro. Optimaal gebruik van de EIA levert 10% belastingvoordeel op = euro. De jaarkosten van dit productie middel over 30 jaar zijn: * Rentekosten 3% over = = 4050 * Afschrijven in 30 jaar 3,33% = 4500 * Onderhoud 1000 * Totale jaarkosten 9550 Eigen geproduceerde stroom kost de komende 30 jaar 7 cent per kilowatt uur. Meer productie dan het eigen verbruik wordt teruggeleverd aan het stroomnet. Op de privé-aansluiting kunt u salderen. Dat betekent dat de meter terugloopt zodra er stroom wordt geleverd. Bij bedrijven

20 kan dat slechts tot 5000 kwh. Afspraken maken met de energieleverancier is belangrijk. Vaak hebben bedrijven meerdere aansluitingen: een grootverbruikersaansluiting voor het bedrijf, een kleinverbruikaansluiting voor privé en vaak is er ook nog een aansluiting voor een fertigatiepomp met een kleinverbruikaansluiting. In de praktijk blijkt dat een paar zonnepanelen op kleinverbruik sneller rendabel is. E Z U CONCLUSIE Actief bezig zijn met de energie binnen een fruitteeltbedrijf loont. Stroom gezamenlijk inkopen, kijken naar mogelijkheden om energie op te wekken. Samen stroom inkopen Door gezamenlijk stroom in te kopen is vrij eenvoudig te besparen op de energiekosten. In de fruitteeltsector bestaan diverse energiecollectieven. Bert Jongerius in Houten is samen met een partner gestart met een energiecollectief. Bert Jongerius is één van de deelnemers van het Demonstratieproject Energiezuinig Fruittelen. Het bedrijf BAS energie heeft in Utrecht een energiecollectief opgericht waarvan een aantal fruittelers/koelbedrijven lid is. De rekenvoorbeelden van leveranciers van zonnepanelen geven echter vaak een te positief beeld over terugverdientijden. Dit hangt samen met prijsvorming op de energiemarkt en deze stijgt niet zoals menig aanbieder van zonnepanelen had verwacht. Uit de ervaringen in dit project werd duidelijk dat de beloofde vermogens wel ruimschoots werden gehaald. ZF

21 Biomassa en pyrolyse Naast fruit produceert een fruitteeltbedrijf ook biomassa in de vorm van hout. Een ton hout van 50% droogte heeft een energiewaarde van 9 Gigajoule. Bij verbranding komt er 670 kg CO 2 vrij. Als we CO 2 -neutraal willen produceren dan kunnen we in het voorbeeld bij energieopwekking met een bedrijf dat kilo CO 2 produceert ook 108 ton biomassa produceren die aan de CO 2 -kringloop wordt onttrokken. In het project is een demonstratie uitgevoerd door het bedrijf Nettenergie met het mobiele pyrolyseapparaat dat van hout via een gepatenteerd systeem hoogwaardige oliën en houtgas uit het hout kan halen. Het hout wordt verkleind tot kleine pellets en vervolgens gedroogd. De eindproducten zijn houtazijn, houtgas, dikke olie in twee kwaliteiten. Verder ontstaat er char, een soort kool die als bodemverbeteraar gebruikt kan worden. De CO 2 die in de biomassa is vastgelegd waardoor het uit de CO 2 -kringloop verdwijnt van de Biomassa. Hierdoor worden enkele doelen tegelijkertijd bereikt. Van het hout wordt een hoogwaardig product gemaakt dat onder andere wordt uitgetest als afdekmiddel voor wonden. Er wordt gas gemaakt waarmee de machine zich zelf kan voeden. Het hout wordt niet verbrand en ook verrot het niet, waardoor er geen CO 2 vrijkomt.

22 Nettenergy ontwikkelt en fabriceert mobiele installaties waarmee uit plantaardige biomassa simultaan bio-kolen, bio-olie en biogas geproduceerd worden. Deze producten kunnen ingezet worden voor de productie van duurzame energie, transportbrandstof en bio-chemicaliën. E Z U Nettenergy richt zich op lokale markten waarbij de grondstof (hout, gras, gewasresten) voor het pyrolyseproces al aanwezig zijn. Nettenergy wil de eigenaren van deze grondstof (gemeentes, bosbeheerders, landbouwers) in staat stellen zelf elektriciteit, warmte en grondstoffen voor de industrie op te wekken. CONCLUSIE Er ontstaan nieuwe mogelijkheden voor de verwerking van biomassa tot energie en andere waardevolle ingrediënten. Pyrolyse is hiervan een zeer interessante. ZF

23

24 COLOFON E Z U Het project Energie Zuinig Fruittelen is Met medewerking van Frank van de Geijn Wageningen UR, Cees Oele, Adri Streef en uitgevoerd door DLV Plant, Wageningen UR, BAS Energie en andere toeleveranciers. Projectleiding Cees Oele, DLV Plant Projectaanvrager Hans van der Wind, medeaanvragers Johan de Ruiter en Bertus Jongerius Foto s en redactie DLV Plant Karolien van Raak DLV Plant Informatie Frank van de Geijn: frank.vandegeijn@wur.nl (technische informatie) Adri Streef: a.streef@dlvplant.nl (rekenmodellen) Zie ook De looptijd van het project was drie jaar. Het project werd gesubsidieerd vanuit de Regeling Demonstratieprojecten in het kader ZF van Schoon & Zuinig. Het project kwam tot stand door bijdragen uit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn Platteland, het ministerie van Economische Zaken, DLV Plant, Wageningen UR en de deelnemende bedrijven. FINANCIERING DEELNEMENDE BEDRIJVEN UITVOERING Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland Fruitteeltbedrijf Jongerius B.V. mei 2015