Ecologisch leven tuinieren koken Nr

Transcriptie

1 Seizoenen Ecologisch leven tuinieren koken Nr

2 2 Colofon Colofon Tweemaandelijks tijdschrift van Velt 40ste jaargang - juli/augustus 2012 Foto: Dion Velt vzw Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren. Verschijnt zes keer per jaar. Redactieadres Uitbreidingstraat 392c, 2600 Berchem T F info@velt.be Hoofdredactie: Bart Coenen, bart.coenen@velt.be Eindredactie: Reine De Pelseneer, reine.depelseneer@velt.be Lay-out: Bart Coenen en Reine De Pelseneer Redactieraad: Sara Adriaensen, Natascha Boudewijn, Liesbet Corthout, Lieven David, Lieven Gekiere, Maite Grugeon, Riet Janssens, Luk Naets, Nadia Tahon, Anne Marie van Dam, Peter Vande Moortele, Frank Van Keirsbilck, Pepijn Verheyen Werkten mee aan dit nummer: Hugo Bernar, Natascha Boudewijn, Lieven David, Fabienne De Jonge, Mirella Gijsen, Lieven Godderis, Maite Grugeon, Nicola Kersting, Reej Masschelein, Geertje Meire, Luk Naets, Dorien Pelckmans, Frank Petit-Jean, Nadia Tahon, Luc Vanhoegaerden, Jan Vannoppen, Frank Van Keirsbilck Fotografen & illustratoren: Gert Arijs, Natascha Boudewijn, Joshua Bousel, Gloria Cabada-Leman, Filip Claessens, Leen De Pelseneer, Lander Depypere, Honoré des Prés, Dion (cover)i am tirol, Stefan Jacobs, Justin Marx, Joshua Mayer, Geertje Meire, Esther Simpson, Mick Talbot, Frank Van Keirsbilck, Uli Westphal, Jacob Whittaker Administratie: Karin Holemans, karin.holemans@velt.be Lay-outconcept: Kurt Cornelis, Druk : Druk in de Weer, Verzending: Boes & Co, V.u.: Piet Anrijs, Vissenakenstraat 381, 3300 Vissenaken Activiteiten Weg & Wijzer Afdelingen voeren hun activiteiten voor het septembernummer in vóór 27 augustus via Het gaat om de activiteiten van oktober en november. Onjuiste of onvolledige activiteiten worden niet opgenomen. Op zoek naar de contactpersoon van je afdeling? Surf naar en klik in je buurt of bel Advertenties Tarieven en praktische vereisten op aanvraag bij de redactie en op De redactie kan beslissen om advertenties niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn redactie noch Velt verantwoordelijk. Seizoenenarchief Velt-leden kunnen nummers van vorige jaargangen van Seizoenen raadplegen op Registreer je (lidnummer nodig) en log in. Word lid België: stort 25,00 op rekening BE van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Nederland: stort 25,00 op rekening t.n.v. Velt-Nederland onder vermelding van naam + volledig adres. BIC: INGBNL2A. Andere landen: stort 30,00 op rekening BE van Velt vzw. BIC: GEBABEBB. Giften (België) Steun Velt in het ijveren voor gezonde voeding en een gezonde leefomgeving. Stort een vrije gift op rekeningnummer BE van Velt vzw, met de mededeling gift. Giften vanaf 40,00 zijn fiscaal aftrekbaar. Legaten Legaten kunnen onze vereniging een mooie impuls geven. Als je ecologie belangrijk vindt en ons werk wilt steunen, kun je Velt vzw in je testament opnemen voor een duolegaat. Met een duolegaat kun je aanzienlijk besparen op successierechten en zo je erfgenamen bevoordelen. Velt geniet dan mee van dit belastingvoordeel. Meer info bij jan.vannoppen@velt.be of bel

3 Inhoud Elisabeth De Coninck won einde 2010 een Velt-lesgever voor haar bijdragen aan moestuinblog.be. Nu is ze de drijvende kracht achter De Colorieten Hof. p. 14. Een van de ongekroonde koningen van verscheidenheid is ongetwijfeld de kool, schrijft Frank Van Keirsbilck. Zijn beste teelttips voor doorlevende koolsoorten lees je op p. 8. De Pottekaashoeve is een actieve biologische schapenboerderij met oude schapenrassen en een wolatelier. Geertje Meire bezocht dit unieke project. p. 30. zoom Mutatoes Eco-actief Ecodurver Lieven Fruitboomactie Consument/Column tuin Doorlevende kolen Verwilderen Reportage Wolkringloop op de Pottekaashoeve Breedbeeld Samentuinen Column/verbeeld culinair Hoe kun je ecologisch barbecueën? Vegetarisch lekkers op de barbecue Sorbet Hoe lekker ruiken natuurlijke parfums? weg & wijzer zoekertjes Lezers reageren/uitgesproken Uitgelicht ledenvoordelen

4 4 Redactioneel Samentuinen Tekst Jan Vannoppen Velt promoot het concept samentuinen. In samentuinen tuinieren mensen samen op een ecologische manier. Onlangs nog werden er nieuwe samentuinen ingehuldigd in Leuven, Bree en Schilde. Op al die plaatsen speelde Velt een belangrijke rol bij de aanleg van de tuin en de begeleiding van de tuiniersgroep. Samen staat voor diversiteit en voor samen doen. Jong of oud, rijk of arm, auto- of allochtoon, meer of minder mobiel iedereen is welkom. Elke tuinier kan een eigen perceeltje hebben en met de groep de gezamenlijke plekken beheren (paden, tuinhuis, randbeplanting). Op andere plaatsen werkt men samen op de volledige oppervlakte. Ecologisch staat voor de zorgzame omgang met bodem, water, oogst en natuur. De bodem wordt gezond en vruchtbaar door: weinig bewerken, voeden met compost of groenbemesters, beschermen met een mulchlaag of met bodembedekkers. Plantenziekten voorkomt men door vruchtwisseling, aangepaste rassenkeuze, natuurlijke vijanden, afscherming (met bijv. insectengaas en vogelnetten) en ecologisch verantwoorde bestrijdingsmiddelen als laatste optie. Ecodurver Natascha Boudewijn ging voor dit nummer van Seizoenen op reportage naar samentuin De Colorieten Hof, waar moestuinblogger Elisabeth De Coninck haar droom realiseert met de hulp van Velt-lesgever Marijke Vandierendonck. Luc Vanhoegaerden en Lieven David tonen in Breedbeeld de rijke verscheidenheid aan samentuinen waarmee ze op hun werkveld in contact komen. Dankzij hun inspanningen en die van talrijke vrijwilligers openden we in juni nog drie nieuwe of vernieuwde samentuinen in Leuven, Schilde en Bree. Onze eerste vruchten komen piepen, lekker genoeg om trots te zijn en om je uit te nodigen, glunderden de 40 tuiniers van het Zavelhof in Leuven. Zij worden begeleid door Velt-medewerker Lieven David. Op hun feest knipte provincieraadslid An Hermans het lintje door. In Bree opende burgemeester Jaak Gabriëls op zijn beurt samentuin De Labbelaer. Daar teelt een tiental tuiniers milieuvriendelijk groenten, elk op een perceel van 0,9 a. Velt-medewerker Luc Vanhoegaerden coördineerde de praktische realisatie van de volkstuin samen met de duurzaamheidsambtenaar van de stad. Gedurende de twee eerste groeiseizoenen biedt Velt tweewekelijks praktische begeleiding aan de tuiniers in deze volkstuin. De burgemeester van Schilde, Yolande Avondroodt, opende ten slotte de vernieuwde Dodoenstuin. Met steun van het gemeentebestuur en van Velt werd deze historische kruidentuin heringericht en werd een nieuwe vrijwilligersgroep samengebracht om de tuin te onderhouden en bezoekers rond te leiden. Samentuinen passen in een ruimere beweging naar meer ecologische duurzaamheid. Er beweegt vanalles. Steden willen klimaatneutraal worden en mensen streven in transitiegroepen naar minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. In beide gevallen is samen ecologisch moestuinieren een interessante activiteit; het is nuttig en het brengt mensen samen. De begeleiding door Lieven David in Leuven werd gefinancierd met Europese plattelandssteun, de provincie Vlaams- Brabant en Velt. In Bree zijn de financiers de Provincie Limburg en de afvalintercommunale Limburg.net.

5 Zoom 5 Mutatoes De tentoonstelling De Etende Mens toont werk van ontwerpers die nadenken over de link tussen vormgeving, ons eten en waar het vandaan komt. Curator en eetontwerper Marije Vogelzang laat projecten zien die de complexe band aankaarten die de mens met voedsel heeft en maakt bezoekers bewust van hoe ons voedsel wordt geproduceerd. In haar eigen werk richt Marije Vogelzang zich op de activiteit van het eten, de culturele achtergrond en de emotie: Terwijl designers ontwerpen voor mensen, zien zij het voedsel dat de mens in leven houdt vaak over het hoofd. Design voor voedsel is een gebied waar spannende samenwerkingen mogelijk zijn tussen ontwerpers, boeren, wetenschappers en chefs. Mutatoes (foto) is een collectie van de Berlijnse kunstenaar Uli Westphal. Met slangachtige komkommers, octopusvormige citroenen en een vijfkoppige aubergine toont Uli Westphal een reeks bijzondere, grappige of tot de verbeelding sprekende vruchten en groenten die afwijken van de normen. De etende mens loopt nog tot einde september in het Designhuis in Eindhoven. Velt-leden genieten een korting op de toegangsprijs (zie p. 42).

6 6 Consument Biowijn komt eraan Wijn gemaakt van biologische druiven van de oogst van dit jaar, kan in de toekomst als biowijn op de markt worden gebracht met het Europese biologo op het etiket. Na zes jaar overleg met de sector heeft Europa de regels voor de vinificatie, het procedé voor het maken van de wijn, op punt kunnen stellen. Een van de knelpunten was het gebruik van sulfiet om de wijn tegen bederf te beschermen. Gangbare wijnboeren, vooral in Midden-Europa, gebruiken tussen 150 en 400 mg/l, afhankelijk van de soort wijn. Consumenten verwachten geen sulfiet in hun biowijn, maar helemaal niets toevoegen blijkt onhaalbaar te zijn. Het compromis dat men vond, houdt in dat in biowijn maximaal 30 mg minder sulfiet mag worden gebruikt dan bij conventionele wijn toegelaten is, een vermindering dus van 10 tot 20 procent. Verder zijn bepaalde technieken om het alcoholgehalte op te drijven niet toegestaan, mag de wijn niet te sterk worden gefilterd om zo veel mogelijk natuurlijke stoffen in de wijn te behouden en is de lijst met toegelaten hulpstoffen voor de vinificatie een derde korter dan deze van de klassieke wijnbrouwer. Voor de productie van biowijn mogen evenmin genetisch gemanipuleerde giststammen worden gebruikt zoals in Amerika, Canada en Zuid-Afrika ondertussen wel mag. Beter kleinschalige veeteelt? Het is niet omdat de veeteelt wereldwijd verantwoordelijk is voor 18 procent van de uitstoot van broeikasgassen, dat dit ook geldt voor kleinschalige en minder intensieve veeteeltsystemen, vindt de organisatie Dierenartsen Zonder Grenzen. Van de 1,4 miljard mensen die in extreme armoede leven is 70 procent minstens gedeeltelijk afhankelijk van veeteelt voor zijn inkomen en voeding. Enkele kippen houden in de achtertuin kan tot 600 procent winst opleveren en de dieren leven voornamelijk van gras en keukenafval. Graslanden beslaan 45 procent van het aardoppervlak en ze slaan 50 procent meer koolstof op dan bossen. Rondtrekkend vee trappelt met de hoeven de verharde grond stuk, zodat regen beter wordt opgeslagen, en de dieren helpen zaden en planten verspreiden. Zo wordt de biodiversiteit versterkt en blijven de weilanden intact. Groene thee niet radioactief Omdat groene thee hoofdzakelijk uit Azië afkomstig is, leek het voor Öko-Test (OT) opportuun om bij een vergelijkend onderzoek van 22 soorten na te gaan of er op de groene blaadjes sprake is van radioactieve besmetting als gevolg van de kernramp in Fukushima. Gelukkig kunnen de gevonden waarden worden bestempeld als minieme achtergrondbesmetting die in heel wat voedingsmiddelen voorkomt. Problematischer is de situatie voor de residu s van pesticiden, vooral in de gearomatiseerde soorten: in een gangbare groene thee (Teekanne groene thee met vijgen) zijn residu s gevonden van wel 12 pesticiden. Heel wat van de toegevoegde aroma s blijken bovendien synthetisch te zijn. In 18 stalen trof OT ook nog minerale oliën aan, afkomstig van de drukinkten in gerecycleerd karton. OT raadt dan ook aan om biologische groene thee te kopen, of thee afkomstig uit eerlijke handel. Vershoudfolies goed bevonden De laatste tijd heeft elke warenhuisketen een eigen merk vershoudfolie, naast dat van de pionier Melitta/Toppits. OT heeft 16 folies onderzocht. Vijftien daarvan zijn gemaakt van polyethyleen (PE), een aardoliederivaat. Het grote voordeel van PE is dat het uit zichzelf soepel is en er dus geen weekmakers aan toegevoegd moeten worden. Gebruikte en niet besmeurde folie kan worden verzameld in plastic zakken voor zuivere folies in gemeenten die een aparte container voorzien in hun recyclagepark. In de PE-folies zijn geen schadelijke stoffen aangetroffen. De onderlinge verschillen hebben vooral te maken met de praktische toepassing zoals het gemakkelijk afrollen en afscheuren van de folie. Recent is de (10 keer duurdere) Sarogold-folie op de markt gebracht. Deze folie is gemaakt van PVDC (polyvinylidenchloride) dat wel met speciale weekmakers soepel wordt gemaakt. Van deze folie is niet bekend of hij schadelijk is. KRAS en het klimaat Begin mei kwamen 500 jongeren bijeen in het Federale en Vlaamse parlement om te debatteren over het thema klimaat. Samen met experts en politici stelden ze een reeks aanbevelingen op om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Dit gebeurde in het kader van KRAS, het vroegere scholierenparlement. Aan deze dag ging een jaar vol debatten en uitwisseling vooraf. De resultaten van dit noeste werk waren duidelijk: de jongeren willen een krachtdadig beleid. In hun aanbevelingen spreken ze onder andere over subsidies voor duurzame veeteelt- en landbouwinvesteringen en het invoeren van labels die aangeven hoe milieuvriendelijk een product is. Er was ook veel aandacht voor vleesmatiging. Hier willen de jongeren op inzetten met behulp van sensibilisering en verplichte veggiedagen op school. Dit is slechts een greep uit de aanbevelingen die de jongeren formuleerden. Het volledige verslag kun je nalezen op krasblogt.wordpress.com. BOS+ wil 10 miljoen bomen planten De Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) vzw en Groenhart vzw gaan voortaan samen als BOS+ door het leven. De nauwe samenwerking die beide organisaties de voorbije jaren op verschillende vlakken uitbouwden, wordt daardoor in de toekomst nog intensiever. BOS+ legt de lat meteen heel hoog, want de nieuwe vereniging daagt Vlaanderen uit om de komende jaren samen niet minder dan 10 miljoen bomen aan te planten. 10 miljoen bomen, het lijkt een overdreven ambitieuze doelstelling. Maar toen de Vereniging voor Bos in Vlaanderen in 2008 het plan opvatte om op 4 jaar tijd 1 miljoen nieuwe bomen te planten, leek ook dat een onhaalbare kaart. Na goed 3 jaar werken vond in oktober vorig jaar de

7 Consument/Column 7 Gert Arijs Column Vitamines met een kleurtje Tekst SuskewieD miljoenste boom echter al vaste grond tussen zijn wortels. Dankzij het nieuwe streefdoel wordt versneld werk gemaakt van de bosdoelstellingen die de Vlaamse Gemeenschap zich heeft gesteld. Als een van de meest bosarme regio s in West- Europa is een inhaaloperatie immers dringend aan de orde, stelt BOS+. Daarnaast wil BOS+ aandacht blijven besteden aan bebossing en bosherstel in de tropen. Zowel in Vlaanderen als in de tropen wil de organisatie de komende jaren daarom telkens 5 miljoen bomen helpen aanplanten. De lancering van BOS+ werd mee vorm gegeven door een kunstwerk in het Maria Hendrikapark in Oostende. Kunstenaar Remko Van Schaik maakt er een 3D-vloerschildering op een van de wandelpaden ( foto). Hoeveproducten binnen handbereik Je kent natuurlijk al lang de bordjes langs de weg aardappelen te koop of eieren te koop, maar meer en meer land- en tuinbouwers leggen zich toe op deze zogenaamde thuisverkoop. Ze verkopen eigen producten (en vaak ook producten van collega-boeren) in hun hoevewinkel en/of via boerenmarkten. Wil jij ook weten waar je hoeveproducten kunt aankopen in jouw buurt, surf dan eens naar een initiatief van het Steunpunt Hoeveproducten. Als je op deze website je woonplaats ingeeft, krijg je een lijst van hoeveproducenten bij jou in de buurt. Je kunt hun aanbod en openingsuren raadplegen en nagaan of ze eventueel ook op de lokale (boeren)markt staan. Voor biologische boerderijwinkels en thuisverkoop kun je ook terecht op Bronnen: Schrot&Korn, Dierenartsen Zonder Grenzen, IPS, Öko-Test, KVLV, BOS+. Terug naar mijn moeder die blij verrast is met het tweede leven van haar vitamineposter via de column van vorige Seizoenen. Zelf is ze een sprankelend voorbeeld van hoe fit je kunt blijven met een dagelijkse aanvoer van veel verse groenten en fruit, aangevuld met volkorenbrood, noten, weinig zuivel, eerder wat vis dan vlees, één glas rode wijn s middags, en op zondag het obligate lichtgekookte eitje met echte boter op de pistolet. Geen medicijnen of extra pillen, mama? Voor mijn gewrichten neem ik glucosamine, een beetje als preventie, omdat een stomme val mij zou kunnen immobiliseren. Ze wijst me het doosje aan in de keukenlade. Maar verder niets eigenlijk, tenzij een enkele multivitaminepil, een Supradynnetje, wanneer ik mij wat slap voel in de winter. Baat het niet, het schaadt ook niet, heb ik altijd gedacht. Over de baten is Öko-Test (OT) in haar februarinummer ronduit vernietigend: vitaminen werken het best in het natuurlijke evenwicht binnen een voedingsmiddel, omdat ze dan omringd zijn door energieleverende voedingsstoffen, ballaststoffen en secundaire plantenstoffen. In 31 van de 49 geteste multivitaminenpreparaten zijn de inhoudsstoffen te hoog gedoseerd en bestaat er dus een gevaar voor ongewenste nevenwerkingen. Bij de Supradyn-bruistabletten zijn er zelfs 12 overtredingen van de maximale dosis genoteerd. OT vindt slechts enkele supplementen zinvol: foliumzuur voor vrouwen in de eerste drie maanden van de zwangerschap en vitamine D voor zuigelingen tot 1 jaar. Wie voldoende en gevarieerd eet, heeft geen tekorten, besluit OT. Op een blauwe maandag vul ik uit nieuwsgierigheid een persoonlijke voedingsenquête in, in de volle overtuiging dat mijn ecologisch voedingspatroon met voldoende lichaamsbeweging mij ruim zou voorzien van al het nodige. Een dag later krijg ik een persoonlijk advies in mijn mailbox van een Nederlandse supplementenfabrikant: omdat mijn inname ruim (!) onvoldoende is, raadt men mij een van hun 105 beproefde recepten aan, met nog extra supplementen voor calcium (ik eet te weinig zuivel) en omega-3 met vitamine E (ik eet amper vette vis). Ik kan de pillen eenvoudig online bestellen. De kostprijs? Ruim 50,00 voor 3 maanden Bij het lezen van de samenstelling van mijn persoonlijke receptuur (13 vitamines + 4 mineralen) stel ik vast dat ik evenveel foliumzuur dien te slikken als een zwangere vrouw en zelfs de hoeveelheid vitamine D van een zuigeling. Bij het laatste kun je nog monkelen dat het allicht om een stevige verjongingskuur gaat, maar voor het overige kan ik mij niet herinneren dat ik in de enquête mijn buikomtrek heb ingevuld.

8 8 Tuin Doorlevende kolen Verscheidenheid troef Tekst en foto s Frank Van Keirsbilck Door de eeuwen heen is gebleken hoe selecteerbaar sommige planten zijn, zo hebben de oorspronkelijke zeebieten of aardappelen een enorme diversiteit aan soorten voortgebracht, en kijken onbekende soorten zoals de suikerwortel of de aardaker al lang met afgunst (en vanaf de zijlijn) naar die diversiteit. Een van de ongekroonde koningen van verscheidenheid is ongetwijfeld de kool.

9 Tuin 9 Immers, wat heeft de wilde kool (Brassica oleracea, syn. Brassica sylvestris) niet allemaal voortgebracht, mede dankzij de inbreng van vele anonieme mensen die zich hebben bezig gehouden met de selectie? Eenjarigen, zoals de broccoli die geselecteerd werd vanuit de Italiaanse wilde kool; tweejarigen, te veel om ze allemaal op te noemen bloemkool, spruitjes, witte kool, koolrabi etc. hebben allemaal de West-Europese wilde kool als voorvader. De immens grote chou de Saint-Saëns wordt gekweekt als driejarige en daarbovenop zijn er ook nog eens de meerjarige kolen, die we in wat volgt even gaan verkennen Eeuwig moes De eerste bronvermelding over een doorlevende kool (Brassica oleracea var. ramosa) dateert wellicht uit de Romeinse tijd, en werd door Plinius (ca. 70 n.chr.) als tritian kool omschreven. Toen al was er blijkbaar een vrij grondige selectie gebeurd die het bloei-aspect van de kool eruit geëlimineerd heeft. Zeer waarschijnlijk is dit nu de bekendste doorlevende kool in onze streken, eeuwig moes. Een zoektocht naar andere mogelijke namen bezorgde mij een heerlijke portie verbazing, hier zijn er enkele: splijtkool, oudewijvenkool, stekkool, duizendkop Eeuwig moes, waarvan er ook een tweekleurige variëteit in omloop is, kan fors uitgroeien, tot 60 cm hoog. De stengels hebben de neiging om wat schuin te vallen, waardoor je het best een ruim plaatsje voorziet. Waar de stengel de grond raakt, kunnen er nieuwe worteltjes gevormd worden; van daaruit maakt de plant soms een nieuwe sprong. Zo zijn we meteen aanbeland bij dé manier om deze doorlevende kolen te vermeerderen, nl. het nemen van stekjes. Stekjes opkweken Stekken nemen lukt het best met jonge scheutjes van cm lang, die je voorzichtig van de moederplant afscheurt. Als er jonge groei is aan de onderkant of schaduwkant van de plant, dan kunnen er daar al kleine worteltjes aanwezig zijn, wat het stekken duidelijk bespoedigt. Na het afscheuren worden de onderste grote blaadjes verwijderd. Zelf ben ik daar nogal drastisch in; ik houd hooguit de groeitop over. De stekjes kun je in gewone potgrond opkweken. Voorjaarsstekjes (april-mei) lukken heel goed, maar ieder seizoen buiten de winter is geschikt voor het verder kweken van de plantjes. Na enkele weken kun je al jonge plantjes uitplanten. Ze zijn niet kieskeurig wat grondsoort betreft; zelfs in de nogal zure leemgrond hier groeien ze met onstuitbaar enthousiasme. Wat de standplaats betreft zijn deze kolen ook vlug tevreden. In halfschaduw of zon worden het grote planten. Een vochthoudende, maar toch doorlatende grond biedt een voordeel. Af en toe een schepje compost ontvangen de planten met vreugde, en een nieuw plekje na vijf tot zes jaar zorgt voor een heropleving van de plantjes. Extra bescherming Een belangrijk kenmerk van eeuwig moes (van de meeste doorlevende bladkolen trouwens) is de onvoorspelbare bloei: heel uitzonderlijk naargelang de weersomstandigheden, standplaats, stress en andere factoren duikt er een breekbaar bloeistengeltje op dat slechts zaad zal produceren als er ergens in de buurt een andere kool bloeit. Kolen zijn namelijk kruisbestuivers en ze zullen zichzelf niet bevruchten. Dit is natuurlijk een mooie droom voor mensen die graag experimenteren en nieuwe kruisingen verder willen ontwikkelen. De laatste wat strengere winters maakten duidelijk dat de doorlevende kolen toch een wat moeilijke relatie hebben met hard om zich heen bijtende nachtvorst. Een extra bescherming helpt: wat oude doeken, lakens, karton en zelfs insectengaas zijn zeer efficiënt. Zorg ervoor dat het beschermmateriaal de planten niet raakt. Ideaal is het om de bescherming dubbel te leggen; het laagje lucht dat gevangen zit tussen de twee lagen heeft een hoge isolatiewaarde. Fijnproevers Alle doorlevende kolen kennen amper ziekten en plagen. Je moet vooral opletten voor duivenvraat. Een mooie koolplant kan op korte tijd gereduceerd worden tot een weliswaar decoratief en doorzichtig kantwerk, maar voor de planten is deze behandeling nogal pijnlijk. Een of ander afdekkingsmiddel biedt hier eveneens een goede preventie. Altijd van de partij als de tafel gedekt is, zijn onvermijdelijke fijnproevers als slakken en bladluizen. Vooral die eersten kunnen jonge plantjes weleens vlug doen verdwijnen. Soms gebeurt het dat er een wat witachtig wolkje vanop de achterkant van de blaadjes opstijgt. Dit zijn minuscuul kleine vliegjes, koolwittevliegjes. In de praktijk zie ik weinig schade op de planten, en dus laat ik de natuur haar gang gaan. Af en toe krijgen de blaadjes een purperachtige uitstraling. De oorzaak hiervan is meestal een magnesiumgebrek. Dit kun je eenvoudig verhelpen via een toegift van een magnesiumhoudende kalkmeststof. Geoogst en gestoofd Oogsten kan het hele jaar door, behalve bij uiterst streng vriesweer. De blaadjes hoe jonger hoe beter kun je rauw eten of toevoegen aan allerhande stoofpotjes. Een van mijn favoriete gerechten is een mengeling van geweekte en gekookte kikkererwten, gestoofde (oer)prei, eeuwig moes, wat look, nootmuskaat of de minuscule zaadjes van steeneppe (Sison amomum), die een geparfumeerde nootmuskaatsmaak hebben, wat zout en peper. Ik mix al deze ingrediënten tot een stevige massa. Daarna maak ik er met de hand wat platte vormpjes van die ik bak in de pan. Mijn smaakpapillen worden er gelukkig van! De stengels, tot 1 à 2 cm dik, kun je eveneens oogsten en gestoofd eten. De vezelige buitenkant schil je het best weg. Andere naam, zelfde plant? Een andere vermeldenswaardige doorlevende kool is de chou Daubenton of, zoals die meer bekend staat in Engelstalige gebieden, de chou Dorbenton. Er is een opvallende gelijkenis tussen de planten die ik hier als eeuwig moes en chou Daubenton gekweekt heb, dus er is een sterk vermoeden dat dit een andere naam is voor dezelfde plant. Van deze plant circuleert er eveneens een tweekleurige versie, de chou Daubenton variegata. Diverse bronnen spreken evenwel van een smaakverschil en soms zelfs een verschil in grootte wat het blad of de plant betreft. Mijn ervaring is dat eeuwig moes een ietwat zachtere smaak heeft en wat minder vezelig is. Misschien is een verdere selectie op een andere manier gebeurd? Of is er toch een grotere diversiteit dan op het eerste gezicht lijkt? Foto links: eeuwig moes.

10 10 Tuin Pentland Brig Meer duidelijkheid bestaat er omtrent de Pentland Brig-kool. Deze fors uitgroeiende plant is wat mij betreft de beste en stevigste van de doorlevende bladkolen. Het blad is opvallend krullerig, wat er wellicht op wijst dat een boerenkoolsoort mee geholpen heeft bij het ontstaan van deze soort. De afstanden tussen de planten mogen ruim genomen worden, tot 1 x 1 m. Ze worden wat hoger dan de bovenvermelde kolen, 80 cm is zeker geen uitzondering! De opbrengst is zeer groot, en vooral in het voorjaar zijn de bladeren voor de mens en voor al dan niet gevleugelde dieren niet te versmaden. De oudere bladeren worden soms wat taaier en vezelig; ze hebben een meer uitgesproken koolsmaak dan de jonge groei. Toch zijn ook deze bladeren een perfecte aanvulling voor vele bereidingen: een voorjaarsstamppot van aardappelen met kool bijvoorbeeld. In diverse landen circuleren er andere doorlevende bladkolen, de ene al obscuurder en moeilijker te vinden dan de andere. Zo zijn Cottager s kale, Woburn kale en Ragged Jack zeldzame soorten die hun wortels in de Engelse aarde hebben staan. Opmerkelijk is de aanwezigheid van doorlevende kolen in warmere streken als Ecuador en Peru. Negen sterren Een verdere wandeling doorheen het aanbod van doorlevende kolen brengt ons bij een doorlevende broccolisoort, de nine star perennial, die in het voorjaar, zoals de naam suggereert, negen (of soms meer) witte broccolihoofden produceert. Samen kunnen deze bloemhoofdjes gemakkelijk een gewicht van 1,5 kg halen. Daarnaast zijn er, net zoals bij de gewone broccoli, talrijke even smakelijke zijscheutjes die na het oogsten van de grote hoofden nog enkele weken langer oogstbaar zijn. De smaak ligt tussen broccoli en bloemkool in; het gebruik ervan kan dus vergeleken worden met deze twee soorten. Van alle doorlevende kolen is deze echter de meest veeleisende: hij wenst een goede zonnige standplaats, rijke grond en een stevige winterbescherming bij strenge vrieskou. De bloemknoppen dienen allemaal geoogst te worden. Deze planten vormen immers, in tegenstelling tot doorlevende Pentland Brig (boven) en Nine star perennial. bladkolen, wel vlug bloemen en zaad, waarna de planten afsterven. Door deze groeiwijze is het evenwel mogelijk en behoorlijk eenvoudig om een opkweek te doen via zaadjes. De plantjes zullen slechts in het tweede jaar na de uitzaai eetbare hoofden produceren en ze kunnen deze productie drie tot zes jaar volhouden. Meer doorlevend lekkers De overkoepelende koolfamilie (brassicaceae) telt nog diverse andere doorlevende soorten. De meest bekende is wellicht de zeekool (Crambe maritima). Andere crambes die eenzelfde waarde kunnen hebben, blijven wat onbekender: Crambe tataria, C.cordifolia Laten we de doorlevende rucolasoorten met weliswaar maar een korte levensduur ook niet vergeten, en wie vermoedt dat de jonge blaadjes van de meerjarige damastbloem (Hesperis matronalis) eetbaar zijn? De lijst wordt hier stilaan zo lang als de wortels van de doorlevende mierikswortel

11 Column/Verbeeld 11 Column Van groenten en bloemen bezeten Tekst Natascha Boudewijn Illustratie Leen De Pelseneer Groenten, kruiden en eetbare bloemen beheersen sinds een paar jaar mijn leven. Ik zaai ze, vertroetel ze en oogst ze. Ik kook met ze, eet ze en drink thee van ze. Ik lees en verzamel boeken en tijdschriften uit de hele wereld over ze, zoek stad en land af naar oude vergeten variëteiten, droom van ze. Ik stel ze overal in huis tentoon op schalen en in vazen, ik hang de muren vol oude Franse illustraties. Ik start een blog, een bedrijf en schrijf een boek over ze. Waarom? vraagt u zich af. Wat is er nu zo bijzonder aan een kievitsboon, aan salie of goudsbloem? Ik zal proberen om dat kort uit te leggen. Allereerst is daar die boeiende historie. Ontelbaar veel groenten, kruiden en eetbare bloemen vergezellen ons al sinds de mens hier is. Als trouwe, onbaatzuchtige vrienden, voeden zij ons en versterken met hun vitamines en mineralen ons lichaam en onze geest. Maar bovenal laten groenten, kruiden en bloemen je de seizoenen heel persoonlijk en direct ervaren. Neem bijvoorbeeld de goudsbloem. In het voorjaar roepen de gekartelde zaadjes, die volmaakte halvemaantjes, visioenen op van massa s vrolijke bloemen in allerlei schakeringen oranje en zalmroze. Ik voel de zon, ruik de zomertuin en hoor de bijen zoemen. De zaadjes schenken de belofte van de zomer. Als die bloemenzee er dan is, ervaar ik de zomer tot in mijn diepste wezen. In één bloem zie ik het hele universum, voel ik de verbondenheid met alles wat leeft. In de herfst schijnt de zon via de goudsbloemen nog een laatste maal in de perken en op het bord, hoewel ik ze al in zaden zie veranderen en weet dat het tijd is om naar binnen te gaan. Net als de natuur zich in de herfst naar binnen keert, ga ik ons huis in, maak de haard aan en schep ruimte voor reflectie. Zelfs in de winter laat het bevroren bloemenhart mij het wijze ritme van de natuur ervaren. Alles komt en gaat en zo is het goed. De aanblik ervan biedt rust en troost. Dan heb ik het nog niet eens gehad over de onuitputtelijke bron van culinaire inspiratie die groenten, kruiden en eetbare bloemen voor mij zijn. Zelfs al werd ik 103 jaar en zou ik tweemaal daags meerdere gangen koken, dan nog zou ik maar een klein deel van alle mogelijkheden kunnen uitproberen. Ze prikkelen mijn creativiteit en strelen mijn smaakpapillen en die van degenen voor wie ik ze met liefde bereid. En zo helpen groenten, kruiden en eetbare bloemen mij ook om anderen blij te maken en te inspireren. Ik houd ervan om voor mensen te koken en hun ogen te zien oplichten door de verrassende smaaksensaties met die pure ingrediënten, om van hen te horen dat zij recepten hebben uitgeprobeerd en daar enthousiast over zijn, om te zien dat ook zij gegrepen worden door dat virus en op zoek gaan naar bijzondere zaden om dan in de lente in hun tuin of op hun balkon een hoekje vrij te maken en uiteindelijk samen te genieten van al dat heerlijks. Daarom dus!

12 12 Sorbet Ontelbare bloemblaadjes Hoe lekker ruiken natuurlijke parfums? Tekst Reine De Pelseneer Foto Jacob Whittaker, Honoré des Prés Wanneer ik de parfumafdeling van een groot warenhuis betreed, voel ik vaak duizel in mijn hoofd. Niet alleen doet de mengelmoes van sterke geuren me naar frisse lucht verlangen, het gigantische aanbod van synthetische geurtjes in kleurrijke flesjes werkt weleens overweldigend. Het aanbod van natuurlijke parfums staat hiermee in schril contrast. Met wat geluk ontdek je een flesje in de natuurvoedinsgwinkel of bij de apotheker, maar l embarras du choix hoort daar meestal niet bij. Online lijkt er meer te bewegen op bioparfumvlak. De Velt-redactie ontving enkele stalen van webwinkel De Bioparfumerie en deed de test: hoe verleidelijk zijn deze natuurlijke parfums?

13 Sorbet 13 Complexe materie Voor de ontwikkeling van parfums worden duizenden geurstoffen gebruikt. Een complex parfum bestaat uit tientallen geurcomponenten. Die geurstoffen hebben ofwel een natuurlijke (plantaardige of dierlijke) oorsprong, ofwel een synthetische. Vaak lijken die synthetische geurstoffen heel erg op hun natuurlijke variant. Een klassiek voorbeeld van een natuurlijke geur die tegenwoordig steevast wordt vervangen door synthetische geurstoffen is muskus, een sterk ruikende afscheiding uit een klier van het muskushert. Toen het hert een bedreigde diersoort werd, schakelde men meer en meer over op synthetische muskus, die je vandaag in ontelbare parfums kunt aantreffen. Ook synthetische bloemengeuren zijn vaak niet te onderscheiden van het natuurlijke origineel. Voor bepaalde bloemengeuren, zoals roos en jasmijn, heb je ontzettend veel bloemblaadjes nodig om slechts een kleine hoeveelheid etherische olie te extraheren. De geuren synthetisch namaken is dan een goedkopere oplossing. Bovendien zouden synthetische geuren stabieler zijn dan hun natuurlijke variant. Geen wonder dus dat het aanbod aan niet-natuurlijke geuren zoveel groter is Toch laten meer en meer consumenten de synthetische geurencocktails liever links liggen. Er bestaat immers twijfel over de gezondheidsaspecten van deze parfums. Maar kan het kleine aanbod aan natuurlijke parfums wel concurreren met de ruime synthetische selectie? Munt of mos? De Bioparfumerie wil de Velt-redactie graag laten kennismaken met natuurlijke grotendeels biologische parfums. Er arriveert een envelop met een tiental miniflesjes op het secretariaat. De geuren die in deze flesjes vervat zitten, dragen namen die tot de verbeelding spreken: Eau d Isiris, Rêve Etoilé, Zeste de bonheur, Vamp à NY, Honoré s Trip, Chaman s party, Bonté s Bloom De parfumhuizen die voor al dat fraais verantwoordelijk zijn, heten Shantara, Glam Hours en Honoré des Prés. Samen met enkele jonge, vrouwelijke collega s buig ik me gewapend met papiertjes om de parfums op te verstuiven en koffiebonen om de neus tussen de verschillende snuifbeurten door te verfrissen over de staaltjes. Parfums beoordelen is geen sinecure, zo blijkt al snel. Dit ruikt duidelijk naar munt, roept de een. Nee, mos! vindt een ander. En een derde meent sinaasappelschil te ontwaren. Ongetwijfeld heeft iedereen een beetje gelijk, want geuren zijn complex en in deze natuurlijke parfums vonden verschillende etherische oliën hun weg. Dat over geuren en kleuren niet te twisten valt, blijkt eens te meer wanneer een van de dames over Love coco opmerkt: Deze geur doet verlangen naar vakantie op het strand, met palmbomen en cocktails, terwijl een van de anderen alleen maar kan uitbrengen: Bah, veel te zoet! Uiteindelijk blijkt het enthousiasme niet heel groot. Niemand roept spontaan een van de parfums uit tot grote favoriet. Sommige geuren worden lekker fris bevonden, maar zouden eerder in de smaak vallen als deodorant. Zeste de bonheur, een frisse citrusgeur, oogst uiteindelijk de meeste bijval. Maar we besluiten met zijn allen dat de markt van de natuurlijke parfums toch gebaat zou zijn met nog wat meer (en betere) keuze Minder is meer Enkele weken na onze testsessie vallen er weer wat staaltjes van de De Bioparfumerie in de bus. Deze keer gaat het om parfums van het merk Florame, parfums waarin één geur uitgesproken naar voren komt: Rose Eclatante, Verveine Pétillante, Patchouli Intense en Lavande Envoûtante. Wie ingewikkelde geursamenstellingen maar niets vindt en een van deze plantengeuren wel weet te waarderen, vindt hier misschien zijn gading. Less is more, lijkt wanneer het over geuren gaat geen overbodige uitspraak De voorkeur voor bepaalde geuren is echter zo persoonlijk, dat je hoe dan ook zelf de proef op de som zult moeten nemen. En dat kan, want bij De Bioparfumerie kun je een samplepakket bestellen. Valt een van de geuren in de smaak? Dank kun je hem als Velt-lid met ledenkorting kopen. Gekeurd De geteste parfums bevatten zo veel mogelijk biologische ingrediënten en dragen het Ecocert- of Cosmebio- -keurmerk. Ze werden op een verantwoorde manier geproduceerd en verpakt. Dit ruikt duidelijk naar munt, roept de een. Nee, mos! vindt een ander. En een derde meent sinaasappelschil te ontwaren.

14 14 Breedbeeld De Colorieten Hof Een Antwerpse samentuin Tekst en foto s Natascha Boudewijn Op een koude dag in maart 2011 fietst Elisabeth De Coninck toevallig een iets andere route naar haar huis op het Zuid in Antwerpen. Tussen de nog kale bomen en hoge flatgebouwen ziet zij plots een groene oase: een grote binnentuin. Ze weet het meteen, dit is de plek waar haar droom werkelijkheid zal worden, de plek waar ze al een poosje naar op zoek is. Een jaar later leidt Elisabeth mij trots rond door de zonovergoten Colorieten Hof. Anno 2010 is de droom van Elisabeth De Coninck een gemeenschappelijke moestuin, waar mensen van allerlei leeftijden, rangen, standen en culturen elkaar ontmoeten en samen plezier beleven aan het zaaien, verzorgen en oogsten van groenten en kruiden. Die moestuin mag niet zomaar ergens liggen. Nee, Elisabeth wil de moestuin midden in de volgebouwde stad Antwerpen, het liefst in de buurt van het Zuid, waar Elisabeth een aantal jaren geleden zelf is komen wonen. Digitaal lapje grond Als bedreven en gepassioneerd moestuinierster, had zij zelf tuinen in onder andere de Ardennen. Van zodra ze in Antwerpen komt wonen, kweekt Elisabeth in potten op haar terras. Toch mist ze het moestuinieren. Ze schrijft daarom een moestuinblog waar ook anderen een digitaal lapje grond kunnen krijgen om te bloggen over belevenissen in het groen. Het concept is een doorslaand succes. Elisabeth wint er zelfs een prijs van De week van de smaak mee: een jaar lang een lesgever van Velt, in te zetten in een tuin naar keuze. Hof ter Beke Elisabeth: Ik was natuurlijk heel blij met de erkenning en de prijs, maar ik had destijds alleen mijn digitale tuin, de blog, en geen tuin waarin een lesgever van Velt aan de slag zou kunnen. De prijs was op die manier een extra stimulans om mijn droom te realiseren. Ik moest snel op zoek naar een geschikte locatie! De tuin kreeg als naam De Colorieten Hof, een verwijzing naar het palet aan kleuren van enerzijds de bloemen, groenten en kruiden en anderzijds de deelnemers. Elisabeth: Omdat ik het interculturele aspect zo belangrijk vind, vroeg ik het Intercultureel Vrouwencentrum Antwerpen (IVCA), waar ik al actief was, of zij mee wilden doen. De volgende stap was de gemeente Antwerpen om hulp vragen bij het vinden van een geschikt stuk grond. We zijn in de loop van maanden naar een paar stukken grond gaan kijken, maar helaas lukte het steeds niet. Tot die dag in maart vorig jaar dus. Het grappige is dat Elisabeth de plek waar De Colorieten Hof nu is gevestigd, de tuin van Dienstencentrum* Hof ter Beke, al wel kende. Ze had er daarvoor echter nooit mogelijkheden in gezien. Ook de centrumleider, Guy Plas, kende zij al en toen Elisabeth een paar dagen later bij hem langs ging om hem over haar droom te

15 vertellen, bleek hij net op zoek te zijn naar een dergelijke invulling van de tuin. De vier wormen Guy Plas: Elisabeth kwam precies op het juiste moment bij me. Onze binnentuin stond vol bodembedekkers en het was er eigenlijk maar een saaie boel. We waren al wel begonnen met een gemeenschappelijke composthoop, de 4 wormen (vernoemd naar de vier bedenkers, onder wie Guy Plas, red.). Buurtbewoners en de bewoners van de serviceflats hier in Hof ter Beke, kregen een emmertje om hun afval naar de composthoop te brengen. Dat liep heel goed, de mensen waren enthousiast. Het idee van Elisabeth vonden we geweldig. Niet alleen zouden we zo de tuin een prachtige nieuwe invulling kunnen geven, ook onze bewoners en de buurtbewoners mensen van verschillende leeftijden en afkomsten zouden we op deze wijze met elkaar in contact kunnen brengen. Op Hof ter Beke hechten wij daar waarde aan. Wij hebben hier bijvoorbeeld vaak kinderen van de wereldschool over de vloer. Op deze school is 45 procent van de kinderen van Belgische komaf en 55 procent komt uit landen als Marokko, Turkije, Polen, Azerbeidzjan, Oezbekistan, Mexico en Bosnië. De eigen grootouders van deze kinderen wonen ver weg en zij vinden het heerlijk om hier met onze oudere bewoners en bezoekers van het dienstencentrum samen te kunnen zijn. En zo slaan we twee vliegen in een klap: de bewoners genieten er ook met volle teugen van. Vervuilde grond De beslissing wordt snel genomen: de tuin van Hof ter Beke biedt ruimte aan het project De Colorieten Hof, een moestuin waar Velt-lesgever Marijke Vandierendonck, mensen van diverse pluimage les zal geven over ecologisch tuinieren. Er breken drukke tijden aan: sponsors worden gezocht, materialen en bessenstruiken besteld, de oude begroeiing in de tuin geruimd. Enthousiaste sponsors leveren biologische en historische zaden, tuinmateriaal en ecologisch behandeld hout waarmee grote perken worden gemaakt. Elisabeth: Omdat er een vermoeden bestond dat de grond van de tuin vervuild was, eiste de stad dat er verhoogde perken kwamen. Die zijn vervolgens gevuld met twee derde tuingrond en een derde compost. Intussen moest er ook bekendheid aan het initiatief worden gegeven, om deelnemers te vinden die dit tuinseizoen al van start konden gaan. Dat lukte uitstekend: in totaal zijn er al 22 mensen die van Marijke en Elisabeth les krijgen en helpen. Op 15 maart 2012 vond de officiële opening van het tuinseizoen plaats. Het project krijgt meer en meer bekendheid, ook op radio en TV. Hofdames Speciaal voor deze reportage heeft Elisabeth een aantal van de Hofdames, zoals zij de deelneemsters liefkozend noemt, weten op te trommelen. Het is een mooie afspiegeling van de diversiteit van de hele groep. Er zijn twee bewoonsters van Hof ter Beke, beiden actieve tachtigers. Er zijn drie Hofdames via IVCA, uit Nigeria en Marokko. Marijke en Elisabeth maken het af. De deelneemsters stralen enthousiasme uit. Hun ogen glinsteren als ze over het project vertellen. Rita uit Nigeria: Dit project biedt mij de gelegenheid om nieuwe mensen te leren

16 16 Breedbeeld kennen en te leren hoe ik zelf groenten en kruiden kan verbouwen. In Nigeria woonde ik in de stad, daar was geen ruimte voor een moestuin. Ik verheug me elke week om op donderdagochtend weer samen aan de slag te gaan. De oudere Belgische Hofdames helpen de IVCA-Hofdames met de taal en cultuur en andersom brengen de IVCA-deelneemsters een hoop levendigheid voor de twee oudere bewoonsters. De overige bewoners van het dienstencentrum zijn ook enthousiast, al moeten sommigen nog wat wennen aan de regels van het spel. Zo komt tijdens de fotosessie een bejaarde mevrouw met een plastic tasje om ook wat van die heerlijke knapperige radijzen te oogsten. Elisabeth legt haar geduldig uit dat dit helaas niet de bedoeling is: De oogst is bestemd voor de deelnemers aan het project en niet voor de 272 bewoners. Er zou niets overblijven! Je kunt met ons meedoen en dan mag je natuurlijk mee oogsten. De mevrouw druipt teleurgesteld weer af, hoewel ze begrip heeft voor deze regel. De prachtige groene botersla viel ook al bijna ten prooi aan het oogstenthousiasme van de bewoners. Binnenkort kunnen ze wellicht even allemaal delen in het oogstplezier. Marijke: Guy Plas had het briljante idee om aan het einde van het seizoen van de resterende oogst samen met de bewoners een grote pot soep te koken. Zo kunnen alle bewoners straks toch meegenieten. De Hofdames zaaien, verzorgen en oogsten dat het een lieve lust is. Zij zijn echt een team, hebben zichtbaar plezier samen en een mooie oogst op de koop toe. Daarmee is niet alleen de droom van Elisabeth De Coninck uitgekomen, maar ook die van alle anderen die bij dit unieke project betrokken zijn. Doe mee! Woon je in de buurt en heb je groene vingers of wil je die krijgen? Wil je in contact komen met de Hofdames en kijk je uit naar een rijke oogst om lekkers van te bereiden? Meld je dan aan via IVCA/Isabel, Paleisstraat 39, 2018 Antwerpen ( ), of breng een bezoekje aan De Colorieten Hof op donderdagochtend tussen 9.30 en 12 u: Dienstencentrum Hof ter Beke, Balansstraat 23A, 2018 Antwerpen. *Voor de lezers in Nederland: een dienstencentrum in Vlaanderen geeft ouderen de kans om zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving te blijven wonen. Het is een ontmoetingsplaats waar mensen terechtkunnen voor advies en informatie, in een gemoedelijke sfeer en waar men de gelegenheid krijgt om zich creatief te ontplooien en zich zinvol bezig te houden met ontspannings- en vormingsactiviteiten.

17 Breedbeeld 17 Van Labbelaer tot Leilekkerland Samentuinen in opmars Tekstbijdragen door Luc Vanhoegaerden, Lieven David, Reej Masschelein e.a. Redactie Bart Coenen Foto s Filip Claessens, Stefan Jacobs en Lander Depypere Samen groenten kweken is hip. De Colorieten Hof, waar je in het voorgaande artikel over las, is lang niet de enige tuin waarin mensen van diverse pluimage samen op een milieuvriendelijke manier tuinieren. De behoefte aan samentuinen blijkt groot. Velt maakt je graag wegwijs in een aantal van haar samentuinen Wat is een samentuin? Op de website omschrijft Velt een samentuin als een tuin waarin mensen samen ecologisch tuinieren. Samentuinen zijn er zowel voor gezinnen als voor individuele tuiniers, voor jong en oud, autochtoon en allochtoon. Mensen met een fysieke beperking, zoals senioren met een beperkte mobiliteit, kunnen ook deelnemen, via de teelt in verhoogde bakken bijvoorbeeld. In sommige samentuinen tuinieren mensen individueel op hun eigen perceel én zetten ze zich in voor de gezamenlijke inrichting en het onderhoud van paden, bergingen en compostbakken, terwijl in andere samentuinen de volledige oppervlakte als een gemeenschappelijke tuin wordt beschouwd. Een belangrijk aspect van een samentuin is dat mensen samen leren door ervaringen uit te wisselen, samen cursussen te volgen, etc. Persoonlijke mission impossible Voor Fabienne De Jonge ( foto) uit Tremelo was meedoen met een samentuin geen grote stap. Fabienne De Jonge: Ik tuinier in mijn vrije tijd en kom graag onder de mensen, zoals ze zeggen. Maar ecologisch groenten kweken is toch wel wat anders dan de Lonicera scheren. Ineens moet ik leren timen. Geduld hebben of net een tandje bijsteken in functie van de weersomstandigheden, omgaan met te veel water of met te weinig water, en mijn beperkte kennis van de dierenwereld aanscherpen. Tot slot is er nog mijn persoonlijke mission impossible: mijn twee tienerzonen opnieuw groenten leren eten met smaak. Als baby aten ze alles wat ik vers klaarmaakte. Nu, 14 en 19 jaar later, probeer ik variatie te brengen

18 18 Breedbeeld met geraspte wortelen, aardappelen en gemixte spaghettisaus. Het eerste tuinjaar leverde Fabienne De Jonge alvast één overwinning op. Mijn jongste vraagt nu steevast naar de pastinaakpuree, zelfgemaakte aardappelpuree met een beetje pastinaak erin. Die zoete en romige smaak vindt hij heerlijk. Toen ik mijn oudste vertelde dat ik opnieuw aardappelen had geplant zei hij: Ik hoop weer van die knobbelpatatjes, die zijn zalig. Hij bedoelde de Corne de Gatte die ik eerst al dente kook in de schil en dan lichtjes bruin bak in olijfolie met wat kruiden. Ik denk dat ik het tweede tuinjaar opnieuw kan scoren, met postelein misschien of met een kleurrijke broccolimix. Of gaan ze toch eens voor het eerst een rauwe tomaat proeven? Och, ik zie wel, er is keuze te over Handen in elkaar slaan Ecologische groepsmoestuinen zijn niet nieuw voor Velt. Voorbeelden van projecten waar leden samen tuinieren vinden we bij de afdelingen Brasschaat, Bergeyk, Polders en Dodoenstuin. Sinds enkele jaren komen er vanuit verschillende hoeken van de Vlaamse bevolking en van lokale overheden vragen om nieuwe groepsmoestuinen op te starten, te begeleiden of een meer ecologische invulling te geven. Zo realiseerden de Velt-medewerkers Luc Vanhoegaerden en Lieven David initiatieven in de provincies Limburg, Vlaams-Brabant en het Brussels Gewest. Lieven David: We krijgen 1 à 2 vragen per week binnen van burgers en besturen die een samentuin willen opzetten. Voor ons is dit een teken dat er een grote behoefte is en dat mensen zelf de handen in elkaar slaan. Alleen al daarom ontwikkelen we verder onze expertise en netwerken, en investeren we in de opleiding van begeleiders. Bree: De Labbelaer Op zondag 17 juni werd in Bree het ecologisch volkstuinencomplex De Labbelaer ingehuldigd. Het is al de negende volkstuin in Limburg die wordt opgericht binnen de meerjarige samenwerking tussen Velt en de afvalintercommunale Limburg.net. Het doel van deze samenwerking: tien ecologisch werkende volkstuinen realiseren in Limburg. Onder begeleiding van een Velt-praktijkbegeleider kweken tuiniers er milieuvriendelijk geteelde groenten, elk op een eigen perceel. Velt coördineerde in de voorbije maanden, samen met de duurzaamheidsambtenaar van de stad Bree, de praktische realisatie van de volkstuin. Gedurende de twee eerste groeiseizoenen biedt Velt tweewekelijks praktische begeleiding aan de tuiniers in de volkstuin. Er wordt nu al nagedacht over de uitbreiding van de volkstuin in 2013, als zich straks meer kandidaat-tuiniers zullen aanbieden. Genk: charter tegen pesticiden Julien Meyvisch, voorzitter van Velt Genk legt in de krant Het Belang van Limburg uit hoe samentuiniers op een gezonde en milieuvriendelijke manier kunnen omgaan met de natuur: Door ecologisch te tuinieren in de moestuin, houd je de grond het best vruchtbaar. Groenbemesting brengt voeding (stikstof ) in de grond. Stalmest en compost zijn voeding en bodemverbeteraars; ze bevatten organismen en minerale elementen die voedsel zijn voor planten. De groendienst van Genk zal de Genkse paden, stoepen en parken op dezelfde ecologische manier aanpakken. Het krantenartikel verscheen naar aanleiding van de ondertekening van de eerste intentieverklaring die Velt Genk afsloot met de stad Genk en de tuiniers van de volkstuinen in Sledderlo. Daarin staat dat de tuiniers en de stad zich verbinden om geen pesticiden te gebruiken. Kessel-Lo: Monte Rosa Op een steenworp van de Zavelhof, aan de Heidebergstraat in Kessel-Lo, tuinieren enkele gezinnen samen in de samentuin van de vzw Monte Rosa, een begeleidingstehuis binnen de Bijzondere Jeugdbijstand. Het perceel dat de buren van deze instelling mogen bewerken, is een licht naar het noorden hellende leemgrond, omgeven door bomen, maar met een vrij open zonnezijde. Projectcoördinator samentuinen Lieven David voedt deze tuiniers met informatie over bodem, bodembewerking, bemesting en teeltschema s. Zemst: buurtbewoners betrekken In Zemst startte vorig jaar op vraag van enkele buurtbewoners de nieuwe samentuin Het Gulderijtje. De buurtbewoners vroegen aan het gemeentebestuur om op een nabijgelegen beschikbare landbouwgrond van 80 a een buurttuin te mogen aanleggen. Het gemeentebestuur vroeg daarop financiële ondersteuning aan bij de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en kwam via Velt terecht bij de plaatselijke afdeling Zennevallei. In april 2011 kon Jos Noppen als begeleider met de buurtbewoners aan de slag. Nu heeft de samentuin een moestuin van 30 are. De rest werd een weide voor dieren en speeltuigen. Jos Noppen, voorzitter van Velt Zennevallei vertelt: Het werd een heuse kinderboerderij. Het was al april, dus werd de tuin gauw in percelen verdeeld. Een wafelbak bekostigde de eerste lading compost, zaden en tuinmateriaal. Er kwamen ook een tuinhuis en een compostplek: daar komt al het buurt-gft nu naartoe. Iedere zaterdag werkten de buurtbewoners door en ook op woensdag hielden we werknamiddagen. Van de 80 buurtgezinnen engageerden er zich 40 om minstens een paar uren mee te komen werken. Jos Noppen: Als beginnende tuiniers maakten ze natuurlijk fouten, maar dat is normaal in een leer-jaar. De tuiniers leerden de meest uiteenlopende, ook minder bekende, groenten telen. Allemaal ecologisch, uiteraard! Er werd samen geoogst onder het motto: er is voldoende voor iedereen; we kunnen alles delen. Schilde: een nieuwe start In Schilde doet een tiental kruidenkenners De Dodoenstuin heropleven. De Dodoenstuin werd in 1977 ingericht volgens de instructies van de Vlaamse kruidendeskundige Rembert Dodoens ( ). De laatste jaren keek er niemand meer om naar de Dodoenstuin. Daardoor lijkt het hier op een wildernis, vertelt Velt-lid Mieke Vanderhaeghen aan de krant Het Nieuwsblad. Dat is jammer, want het is een historische reconstructie van een geneeskruidentuin uit de zestiende eeuw. Hier staan enkel kruiden die voorkomen in het Cruydenboeck dat Dodoens in 1554 schreef. We kregen van de gemeente Schilde carte blanche om de grote om-

19 Breedbeeld 19 muurde tuin helemaal naar onze hand te zetten. De vrijwilligers zullen de zowat 500 kruiden die Dodoens destijds oplijstte opnieuw samenbrengen en deze collectie aanvullen met tientallen andere en mindere bekende keuken-, cosmetica- en verfkruiden. Mieke Vanderhaegen: Dit wordt een laboratorium voor herboristen. Moderne koks zoals Sergio Herman, Roger Van Damme en Bart de Pooter geven het voorbeeld door veel met wilde en soms onbekende kruiden te werken. Dat willen wij ook promoten. Samentuinen.org Velt biedt advies en ondersteuning aan personen, groepen en besturen die een samentuin willen oprichten of zich bij een bestaande tuin willen aansluiten. We bundelen alle informatie op de website samentuinen.org. Hoe vind je een perceel? Waar vind ik budgetten en ondersteuning? Hoe werf en begeleid je tuiniers? Moet ik een overeenkomst opstellen? Alle ingrediënten voor een geslaagd samentuinproject komen op de website aan bod. Daarnaast biedt de site achtergrondinformatie in de vorm van downloadbare beleidsteksten, studies, draaiboeken en tijdschriftartikels. Ten slotte vind je op samentuinen.org een handige overzichtskaart met een hele reeks actieve samentuinen in Vlaanderen en Nederland.

20 20 Breedbeeld Leilekkerland: een tijdelijke tuin aan het water Frank Petit-Jean is de motor van een bijzondere samentuin in Kortrijk. Velt-projectcoördinator samentuinen Lieven David had een gesprek met hem. Hoe is het allemaal begonnen? Frank Petit-Jean: Velt Eetbaar Kortrijk organiseerde op 28 mei 2011 een workshop Moestuinieren in Potten voor de buurtwerking en een school in de Sint-Janswijk. Bij de 80 deelnemers waren ook enkele leden van de Lions Club Kortrijk die gepassioneerd mee deden. We werden nadien door hen gecontacteerd met de vraag of we geen buurttuinproject wilden opstarten dat ze mee zouden ondersteunen. De nadruk zou moeten liggen op de combinatie van ecologische en sociale meerwaarden van het project. We gingen in heel Kortrijk op zoek naar grond, maar die ligt er natuurlijk niet zomaar voor het rapen. Stan Van Mierlo, lid van onze werkgroep, wees ons op de westelijke tip van het Buda-eiland, een driehoekje dat in het Leiewater uitsteekt. Dat topke ligt daar toch te niksen! Tja, het lijkt heel klein vanaf de andere oevers, maar het bleek toch 25 are groot! Wow! De eerste reactie van onze groep was: laten we er aan guerilla gardening gaan doen, want die eigenaar Waterwegen en Zeekanaal NV gaat ons toch nooit de toelating geven om te tuinieren. Enfin, we hebben het hun toch maar gevraagd, en tegen alle verwachtingen in hadden we na twee maanden een vergunning! Wie tuiniert er waar? Frank Petit-Jean: Nu tuinieren er 30 mensen, ieder op een eigen lapje. We delen ook een mooi stukje bloemenweide en een collectieve moestuin van 2 a. De rest laten we over aan de natuur; zo n ruigte is onmisbaar voor bijen en biodiversiteit in het algemeen. We maaien er wel wandelpaden in en er is nog een stukje ligweide helemaal op het uiterste tipje. Een aantal tuiniers van het eerste uur oogst intussen al de typische groenten van begin juni: erwtjes, sla, radijsjes, rucola Enkele late roepingen hebben recent pas hun tuin ingezaaid en er staan nog vier mensen op de wachtlijst. Lang niet iedereen kan al groenten kweken, maar de tuiniers leren veel van elkaar. Frank Petit-Jean: We organiseren collectieve werkdagen; ongeveer om de 14 dagen werkt wie kan een paar uur in de tuin. Enkele doorgewinterde Velt-tuiniers zoals Philippe Meert of Martin Raepsaet sturen bij in de individuele tuintjes en wijzen bijvoorbeeld op te dicht gezaaide radijzen. We voerden ook een echt vragenuur in. Vanuit het vallen en opstaan van de tuiniers, ontstond de vraag naar echte tuinlessen. Zo n gestructureerde vorming gaan we vanaf november organiseren. Dan gaan we onze werking ook evalueren. Met 30 mensen een datum prikken is bijvoorbeeld al een hele uitdaging. Stilaan gaan de tuiniers spontaan taken opnemen. Het project wordt momenteel nog sterk gedragen door enkele werkgroepleden van Eetbaar Kortrijk zoals Hans Garreyn en mezelf, maar ik heb er alle vertrouwen in dat meer mensen uit deze nieuwe groep zich actiever op dat vlak zullen engageren. Hoe ligt dit project in de buurt? Frank Petit-Jean: Elke tuinier bewerkt 10 m 2. Dat lijkt niet veel, maar het is dan ook niet puur om de opbrengst te doen. We kweken namelijk ook sociale cohesie. De tuiniers komen vooral voor de contacten en de gezelligheid; dat zeggen ze ook expliciet. We hebben dit aspect bewust bevorderd, door over het initiatief eerst heel lokaal te flyeren, en door pas in tweede instantie de plaatselijke pers, facebook etc. in te schakelen. Zo hebben we een sterke kern van tuiniers die in een straal van 300 m rond de tuin wonen en die elkaar tot voor enkele maanden nog niet kenden. Het valt ons op dat we bijna uitsluitend jonge gezinnen en individuen met een gemiddelde leeftijd van 35 jaar hebben aangetrokken. Komt dat door het tijdelijke karakter of zit er iets in het Leiewater? Heel vaak kiezen jonge mensen er bewust voor om midden in de stad te komen wonen; ze hebben zelden een tuintje. Een van de perceeltjes wordt bewerkt door Habbekrats, een vzw die moeilijke jongeren zin geeft. En dan is er ook nog een gepensioneerde volkstuinier die helemaal spontaan interesse kreeg voor ons project. Hij komt geregeld kijken en geeft af en toe tuinadvies. Hoe zien jullie dit op langere termijn? Goh, ik spreek in dit verband graag over een nomadentuin. Dit is een term die tuingroepen in Berlijn ook gebruiken. Het gaat immers over het bewerken van stukken grond die tijdelijk vrij zijn en die extra buurtgroen creëren, iets waar de stad zoveel nood aan heeft. Wat Waterwegen en Zeekanaal NV over een paar jaar met deze grond gaat doen, is nog niet duidelijk, maar intussen doen de tuiniers ervaring en vooral niet-meer-testoppen enthousiasme op. De bewoners voelen zich nu bovendien meer betrokken bij het stadsbeleid.