smart GOindustry smart industry Inspiratie, informatie en stappenplan om slim te ondernemen 1 GO Smart Industry

Transcriptie

1 smart GOindustry smart industry GO Inspiratie, informatie en stappenplan om slim te 1 GO Smart Industry

2 Colofon Uitgave: Kamer van Koophandel, april 2015 De publicatie is te downloaden via Marguerite Tachet Paul d Hond (KvK) Saskia Wong-A-Tjong (KvK) Met bijdragen van Quirien Verbakel (KvK), Harald Feijth (KvK) Eindredactie Tonny Vermeulen (KvK) Copyright Alle rechten voorbehouden. Tenzij anders vermeld berusten alle rechten op tekst, beeld, geluid, video etc. in deze publicatie bij de Kamer van Koophandel. Gehele of gedeeltelijke overname, plaatsing op andere sites, verveelvoudiging op welke andere wijze dan ook en/of commercieel gebruik van deze informatie is niet toegestaan zonder uitdrukkelijke toestemming van de Kamer van Koophandel. Leest u deze publicatie in print? Download dan de gratis Layar-app voor uw smartphone of tablet (ios, Android, Blackberry). Open de app, houd uw telefoon boven de pagina en bekijk de digitale extra s. Alle video s uit deze uitgave staan op de Pinterestpagina van de Kamer van Koophandel: 2 GO Smart Industry

3 1. INHOUD 1. Voorwoord 4 2. Leeswijzer 5 3. Charles Groenhuijsen: Change before you have to 6 4. Back to the future 8 5. Smart Industry biedt bedrijven nu al volop kansen Smart Industry praktijkvoorbeelden Ivenza: maatwerk tegen prijs van serieproductie Fabriek van de toekomst: TenCate en Norma Meer doen met dezelfde mensen Snel op consumentenvraag inspelen: Auping Materiaal bestuurt machine Mobiele 3D-printer print wanden van beton Klantspecifiek samenstellen in seriegrootte 1: Phoenix Contact Ubiqu elektronisch sluitsysteem Nooit meer zonder vaatwasser Slimme neuzen snuffelen in Rotterdamse haven Go Smart Industry Kompas Verkennen + aanpakken = versnellen Smart Industry: mensen maken het verschil! Robots steeds slimmer door zelflerende sensoren Produceren in Nederland of in het buitenland? Smart Industry Actieagenda 36 3 GO Smart Industry

4 1. Voorwoord Deze publicatie Go Smart Industry is bedoeld voor alle ondernemers die willen profiteren van de enorme digitalisering van producten en processen die op dit moment plaatsvindt. Deze ontwikkeling kan gerust stormachtig worden genoemd: we spreken van de vierde industriële revolutie. Smart Industry gaat echter niet alleen over industrie. Het raakt alle facetten van onze economie. Voorbeelden zijn er inmiddels legio. Denk bijvoorbeeld aan apparaten die zelf doorgeven op welk moment zij service nodig hebben. Netwerken van draadloos verbonden sensoren die continu gegevens verzamelen over geur en trillingen in een gebied. Bedrijven die hun klanten online producten laten ontwerpen die ze dan met één druk op de knop bestellen en in productie laten gaan. Smart Industry wordt mogelijk doordat veel technologieën steeds beter en goedkoper worden. Denk aan sensortechnologie, draadloze communicatie, gebruiksgemak (user interface) en de enorme toename in de rekenkracht van computers. Smart Industry zorgt niet alleen voor anders produceren maar ook voor anders geld verdienen. De verkoop van producten blijft belangrijk, maar net zo interessant zijn het leveren van service en het analyseren en verkopen van data. Smart Industry creëert totaal nieuwe producten en nieuwe verdienmodellen. En kijk ook eens naar de kansen om maatschappelijke problemen aan te pakken zoals snelle opsporing van ziekten, goedkopere en betere gezondheidszorg en meer doorstroming op ons wegennet. Tegelijkertijd zorgt Smart Industry voor nieuwe bedrijvigheid omdat we lokaal met digitale technieken onderdelen produceren die uiteenlopen van schroeven en moeren tot knieprothesen. Claudia Zuiderwijk Voorzitter Raad van Bestuur Kamer van Koophandel Lid Forum Smart Industry En welke kansen ziet u als u over al deze ontwikkelingen leest? Onze opvatting is dat bijna ieder bedrijf met Smart Industry zijn concurrentiepositie kan versterken. De Kamer van Koophandel helpt u graag op weg. Met deze publicatie kunt u uw eigen koers gaan bepalen. We geven er mooie voorbeelden bij van bedrijven die al bezig zijn. Ik wens u veel inspiratie toe. En daarna: actie! 4 GO Smart Industry

5 2. Leeswijzer Kansen voor Nederlandse bedrijven Deze publicatie beschrijft de oorzaken, maar vooral de gevolgen van Smart Industry voor bedrijven. Doel is bedrijven te inspireren over de mogelijkheden die Smart Industry biedt en te enthousiasmeren er zelf mee aan de slag te gaan. Enthousiast is in elk geval Charles Groenhuijsen: in een interview vertelt hij waarom hij zo gegrepen is door de technologische trends van dit moment. In het artikel Back to the Future leest u wat er technologisch op dit moment al mogelijk is, ofwel: waar staat Smart Industry eigenlijk voor? Waarom het zo kansrijk is voor Nederlandse bedrijven en wat de implicaties zijn voor werknemers, klanten, netwerken en het businessmodel leest u in het artikel Smart Industry biedt nu al volop kansen. Inspiratie en voorbeelden De beste inspiratie komt uiteraard van de bedrijven zelf. Daarom is deze publicatie geïllustreerd met veel Smart Industry praktijkvoorbeelden. Deze voorbeelden beslaan alle stadia van het proces: van ontwikkelen en voorbereiden tot productgebruik en service. In de oranje balk onder de voorbeelden ziet u welke fase van het specifieke proces of product is beschreven. In deze publicatie treft u ook achtergrondinterviews aan met bedrijven die elk hun eigen smart strategie volgen: Comon Invent en VSE. Twee bedrijven met enthousiaste ondernemers aan het roer die vol overtuiging hun eigen pad kiezen binnen Smart Industry. Smart Industry vraagt om het maken van strategische keuzes. Maar hoe maakt u voor uw situatie de juiste keuzes? Zelf aan de slag Smart Industry vraagt om het maken van strategische keuzes. Maar hoe maakt u voor uw situatie de juiste keuzes? Het Go Smart Industry Kompas geeft u een overzicht van de mogelijkheden. Laat het Kompas werken voor uw specifieke situatie. Het model Verkennen + Aanpakken = Versnellen geeft vervolgens tips en handvatten om echt in actie te komen! Wat voor u de beste manier is, hangt af van heel veel factoren. Bijvoorbeeld van het type bedrijf en welke waarde u creëert en van de ontwikkelingen in uw markt. Kortom: de juiste Go Smart Industry strategie hangt af van het DNA van uw bedrijf! 5 GO Smart Industry

6 3. Charles Groenhuijsen: Change before you have to Interview Hij heeft een 3D-printer, een drone en rijdt in een elektrische auto. Charles Groenhuijsen, jarenlang in Washington gestationeerd als NOS-correspondent, heeft nieuwe technologieën omarmd. Ik zie alleen maar kansen. Elke dag sta ik op met de Wet van Welch, ooit bedacht door de gelijknamige oud-topman van General Electric: change before you have to. Na zijn VS-tijd is Groenhuijsen inmiddels acht jaar terug op het Nederlandse honk. Als freelancer presenteert hij onder meer WNL op Zondag, is hij bezig met zijn achtste boek, treedt hij op als dagvoorzitter en geeft hij presentaties over technologie. Ik schets technologische ontwikkelingen en maak de vertaalslag naar de maatschappelijke impact daarvan. Hoe kunnen we met technologie problemen oplossen; niet alleen in Nederland, maar wereldwijd. En wat betekent dat voor het ondernemerschap? Er gebeurt veel, dat biedt kansen. Met nieuwe technologieën kunnen we ons voordeel doen. Hoe? Dat probeer ik in beeld te brengen. Trends de komende vijf jaar Draadloos betalen, Baxter, de robot die met mensen samenwerkt, de robotstofzuiger, van 3D naar 4D, distributiecentra waar volledig geautomatiseerd orders worden klaargezet, slimme 6 GO Smart Industry

7 horloges, het initiatief van Facebook-oprichter Zuckerberg om van satellieten en drones een nieuw internetnetwerk te maken tot het 3D-printen van huizen in China. De rij technologische ontwikkelingen die Groenhuijsen tijdens het gesprek als voorbeelden aanhaalt, is eindeloos. En wat kan dat wel niet betekenen voor het oplossen voor wereldproblemen? Denk bijvoorbeeld aan geprinte huizen die als volwaardige woningen in derdewereldlanden worden gebruikt. Wie had ooit gedacht dat stenen bedrijven van naam onderuit zouden gaan door enen en nullen en de slimme apparaten die daarop zouden draaien? De ontwikkelingen gaan zo snel dat het bijna onmogelijk is om te voorspellen hoe we er technologisch over vijf jaar voor staan, zegt hij. Maar ons wachten grote veranderingen en die zullen de industrie ingrijpend op z n kop zetten. Wie had ooit gedacht dat stenen bedrijven van naam onderuit zouden gaan door enen en nullen en de slimme apparaten die daarop zouden draaien? Niemand, stelt hij. Organisaties zijn als gevolg van de technologische ontwikkelingen nu al omgegooid. Hebben we nog een postkantoor? Nee en niemand mist het ook; de diensten van toen gebruiken we nog steeds, maar op een andere manier. Wet van Welch Change before you have to, luidde de wet van Jack Welsh, oprichter en oud-topman van General Electric. Of in de vertaling van Groenhuijsen: Denk elke dag wat er in jouw vak, op jouw markt, voor jouw bedrijf verandert. Of je nu een groot of een klein bedrijf bent. Anders word je op een dag wakker in het besef dat een ander wel zo slim is geweest om te doen wat jij had kunnen doen. Bedrijven moeten nieuwe mogelijkheden continu onderzoeken en er over nadenken wat dat voor hen betekent, is zijn stellige mening. De drempel om als ondernemer te beginnen, is ontzettend veel lager geworden, zegt Groenhuijsen. De ICT-infrastructuur is er; op elke locatie kan internet aan elkaar worden geknoopt tot een netwerk dat het bedrijf als een maatpak past. Juist door het gemak waarmee dat kan, kun je als startup snel aan de slag. Traditioneel georiënteerde bedrijven zullen er aan moeten wennen dat slimme starters door hun nieuwe businessmodellen heel makkelijk op bestaande markten voet aan de grond krijgen. Echte game changers, zoals Uber en de verhuursite Airbnb, zijn volgens hem bedrijven die met totaal nieuwe businessmodellen kwamen. Ze hebben geen producten: Uber heeft bijvoorbeeld geen eigen auto s; ze winnen het op slimme en uitgekiende marketing, zegt hij. Maar het zijn wel innovaties met een enorme impact. En het mooie is: eigenlijk kan iedereen het bedenken. Neem Thuisbezorgd.nl. Hadden jij en ik ook kunnen doen, maar je moet het wel organiseren. Of zoals ik laatst een bedrijf als voorbeeld hoorde geven: Ik ben er om de problemen van de klant op te lossen. De machines zijn bijzaak. 7 GO Smart Industry

8 4. Back to the future Het mobieltje dat niemand in 1989 onderweg nodig leek te hebben en de identificatie met vingerafdrukken uit Steven Spielbergs Back to the future leek in 1985 nog toekomstmuziek. Technologische ontwikkelingen gaan echter snel: inmiddels heeft iedereen een smartphone en gebruikt menigeen zijn wijsvinger om datzelfde toestel van een bekend merk te unlocken. Het op afstand kunnen besturen van een zwevende camera. Zo zag Spielberg in 1985 de hovercam. Vooral het idee dat de camera zelfstandig kon fotograferen was in die tijd baanbrekend. Inmiddels kennen we Spielbergs hovercams als camera-drones die voor uiteenlopende doeleinden worden ingezet. Zo test de KLM of mini-drones in te zetten zijn bij inspectie en onderhoud van vliegtuigen. De voorbeelden uit Back to the future geven aan hoe snel de ontwikkelingen gaan. Ter indicatie: het aantal transistoren in een chip verdubbelt volgens de Wet van Moore al decennia lang elke achttien maanden. Inmiddels zijn daarmee technologische grenzen overschreden die niemand voor mogelijk hield. Grote kans dat toekomstige producten worden gemaakt in slimme productieprocessen met technologieën die we nu nog niet kennen. De consument zit daarbij aan het stuur. Slimme fabrieken kunnen zonder tussenkomst van de operator snel klantspecifieke producten maken die consumenten kort daarvoor met een klik naar eigen wens hebben besteld. En die klantspecifieke order wordt dan ook nog eens razendsnel geleverd. Een interessante ontwikkeling voor de retail om op in te spelen. Smart Industry maakt gebruik van een groot scala aan technologische innovaties in combinatie met de nog steeds toenemende digitalisering. Deze innovaties zijn niet gebaseerd op één specifieke ontwikkeling maar op een verzameling van ontwikkelingen zoals robotisering, mobiel internet, cloud computing, Internet of Things, 3D-printen, big data en talloze innovaties 8 GO Smart Industry

9 in geprinte elektronica, sensor- en nanotechnologie. Een aantal belangrijke factoren zorgt er vervolgens voor dat de digitalisering zich verder uitbreidt. Zo worden elektronicacomponenten zoals sensoren en geheugenchips steeds goedkoper waardoor ze voor meer toepassingen financieel haalbaar worden. Verder worden deze technologieën steeds kleiner, krachtiger en energiezuiniger. Hetzelfde geldt voor draadloze connectiviteit: die wordt steeds krachtiger en beter beschikbaar. De snelheid van dataverkeer neemt steeds verder toe tegen afnemende kosten. Een andere versneller van de digitalisering is de beschikbaarheid van vrijwel oneindig grote rekenkracht en opslagcapaciteit en makkelijk toegankelijke clouddiensten. En, heel belangrijk, iedereen en alles is tegenwoordig 24/7 verbonden. De komst van de smartphone heeft hier veel aan bijgedragen. Smart Industry wordt gedreven door een slimme inzet van ICT, waarbij machines onderling met elkaar verbonden zijn en slim kunnen worden aangestuurd. Deze verbinding geldt niet alleen binnen de fabriek, maar ook tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en klanten. Het gaat om slimme producten, processen en diensten. Bron: Smart Industry fit for the future, april versterkt de producent de klantrelatie. Meer inzicht in het productgebruik levert waardevolle informatie als input voor innovatie. 4.2 Machines en producten praten met elkaar De gevolgen van Smart Industry voor de manier van produceren zijn groot. Bij slim produceren gaat het om verbinding. De kreet die daarbij hoort is network centric: fabrieken die meedenken en zichzelf besturen. Machines en producten communiceren met elkaar op basis waarvan ze samen de productie aansturen: grondstoffen en machines zijn via het Internet of Things met elkaar verbonden. Dit maakt productie mogelijk die net zo gemakkelijk enkelstuks als massa fabriceert. De vraag is welk effect deze ontwikkeling heeft op het productontwerp en de productie. De verwachting is dat in de toekomst bedrijven zowel zakelijke klanten als consumenten direct toegang geven tot hun productieproces. In feite sturen klanten de fabriek zelf aan. Specificaties, aantallen en levertijden doen er niet meer toe. Iedere bestelling sluit naadloos aan bij de actuele behoefte van de klant. 4.3 Klantspecifieke massaproductie De eerste meters zijn al gemaakt. Er worden al producten op maat ( customized ) aangeboden zoals de Mini, een voorbeeld uit de automotive, of de Nike-schoen die naar eigen smaak worden samengesteld. Vaak produceren bedrijven nu nog seriematig en op voorraad met de capaciteit en kunde die voorhanden is. Maatwerk is duur en duurt lang. Bij slimme productie wordt dat anders. De eindgebruiker staat centraal: het nieuwe productieproces wordt geoptimaliseerd en slimmer gemaakt met hyper customization als uiteindelijk doel. 4.1 Connected producten Dit alles heeft aanzienlijke gevolgen voor producten en diensten. Producten en diensten worden meer en meer digitaal. De voordelen van digitale en verbonden producten voor de klant zijn legio. Zo kan de klant bijvoorbeeld op afstand producten bedienen (thermostaat), wordt de klant onafhankelijker van derden (diagnoses via smartphone naar huisarts) en heeft hij altijd de laatste versie van een product beschikbaar (updates). De digitale producten zijn voor de producent heel interessant. Door de continue data-uitwisseling en inzicht in het productgebruik 4.4 Data is key Slimme fabrieken verzamelen data tijdens elke stap van het productieproces. Daardoor kunnen al in de nabije toekomst delen van het productieproces met elkaar communiceren en aan de hand van informatie zelfstandig beslissingen nemen. Slimme machines en robots communiceren onderling, sporen zelf hun fouten op en herstellen die fouten. De interactie tussen mens en machine wordt daardoor een stuk beter. Robots werken daarbij veilig met mensen samen waardoor beschermende kasten van de werkvloer kunnen verdwijnen. Die datauitwisseling biedt ook andere mogelijkheden. Zo worden storingen bijvoorbeeld voorkomen 9 GO Smart Industry

10 door data te analyseren en op basis van voorspellingen preventief onderhoud te laten plegen. En als er dan toch een storing ontstaat, wordt die snel met hulp van een technologische assistent verholpen. Daarvoor werken servicebedrijven bijvoorbeeld al met slimme virtual reality brillen. Een mooi voorbeeld trouwens van een smart product ingezet in een smart proces. 4.5 Slimme productieprocessen Slim produceren is echt slim : de intelligentie zit in het onderdeel en de productielijn. Ze werken allebei zelfstandig, maar onderdelen worden voorzien van sensoren of codes waarmee ze communiceren en zelfstandig beslissingen nemen, zoals nu al realiteit in de Duitse maakindustrie. Daarvoor krijgen alle onderdelen informatie mee, zoals namen, kenmerken en wanneer ze nodig zijn in het productieproces. Op basis van deze gegevens vinden de uitgangsmaterialen en halffabricaten automatisch hun weg in de digitale fabriek en weet een werkstation dat ze onderweg zijn en wat er daarna in de productielijn mee moet gebeuren om een gereed product te maken. Hierdoor zijn met het grootste gemak uiteenlopende uitvoeringen in dezelfde productielijn te produceren. Met Smart Industry kunnen bedrijven een enorme slag maken. De schattingen zijn dat de productiviteit met 30 procent omhoog kan. Bovendien neemt door slim produceren de kwaliteit en variatie aan producten toe. Daarmee spelen bedrijven in op de toenemende afnemerseisen om sneller kwalitatief hoogwaardige producten te leveren in kleinere series en tegen een concurrerende prijs. Met Smart Industry kunnen bedrijven een enorme slag maken. De schattingen zijn dat de productiviteit met 30 procent omhoog kan. 10 GO Smart Industry

11 5. Smart Industry biedt bedrijven nu al volop kansen 3D-printen, robotica, het Internet of Things en mobiel altijd verbonden zijn. Onder de noemer Smart Industry bieden nieuwe productietechnologieën en ICT aan bedrijven ongekende mogelijkheden. Alhoewel 3D-printen z n oorsprong heeft in de vorige eeuw bleef het lang een futuristisch fenomeen. Inmiddels ontdekken steeds meer bedrijven de voordelen en mogelijkheden van 3D-printen: van het printen van onderhoudsonderdelen op locatie tot het online bestellen van gepersonaliseerde sieraden. Daar waar 3D-printen nu pas aan de opmars begint, vindt er op het gebied van robotisering een versnelling plaats. Doordat robots steeds goedkoper worden en het programmeren eenvoudiger, groeit de interesse voor robotisering. Robots dragen bij aan de efficiency. Ze worden veiliger waardoor mensen beter met ze samenwerken en ze maken het productieproces flexibeler. Grote series, kleine series, of zelfs unieke producten: het is mogelijk tegen steeds lagere kosten. Dit biedt veel bedrijven interessante nieuwe mogelijkheden. ICT is het fundament onder alle bepalende ontwikkelingen van dit moment. Opvallende trends zijn het Internet of Things dat door groei van het mobiele internet een enorme vlucht heeft genomen: in 2015 zijn 25 miljard apparaten verbonden. Dit leidt tot totaal nieuwe productfuncties, productiemethoden en businessmodellen. Tegelijkertijd lijkt de opslag- een rekencapaciteit van data met de komst van de cloud computing schijnbaar oneindig. Het verzamelen, analyseren en duiden van al deze (big) data legt weer de basis voor nieuwe businessmodellen. 5.1 Kansrijk voor Nederlandse bedrijven Voor Nederlandse bedrijven zijn alle nieuwe ontwikkelingen een uitgelezen kans om een sterke positie te (her)overen op de (wereld)markt. Het publieke besef groeit dat er juist hier interessante mogelijkheden zijn. De mogelijkheden zijn er, wijst de praktijk uit. Behalve dat Nederland in de top 3 meedraait van meest productieve industrieën ter wereld, doen we internationaal mee met bedrijven die in hun nichemarkt wereldspelers van formaat zijn. Bovendien heeft Nederland een uitstekende ICT-infrastructuur, waardoor bedrijven een heel goede uitgangspositie hebben om te groeien. 5.2 Wat levert Smart Industry op? De ontwikkelingen zijn technisch soms complex en grijpen allemaal in elkaar. Maar de gevolgen van Smart Industry zijn in vier voordelen uit te drukken namelijk: producten en productieprocessen binnen en tussen bedrijven worden door Smart Industry efficiënter, kwalitatief beter, flexibel en op maat voor de klant. 1. Efficiënter Productie en processen worden veel efficiënter. Digitalisering maakt het mogelijk dat machines, apparaten, voorraden, producten etc. met elkaar communiceren waardoor foutpercentages dalen en de verspilling minimaal is. Met technieken als 3D-printen wordt het mogelijk om op maat, op elke locatie te kunnen produceren; met robots kan er een aanzienlijke efficiëntieslag worden gemaakt. 2. Flexibeler Productieprocessen en machines worden flexibeler. Omsteltijden worden steeds korter, robots steeds gebruiksvriendelijker en het programmeren sneller en eenvoudiger waardoor er flexibeler wordt gereageerd op orders. Kleine series, zelfs enkelstuks, worden hierdoor interessant. 11 GO Smart Industry

12 3. Kwalitatief beter Nieuwe productietechnieken en technologieën maken het mogelijk om de nagestreefde kwaliteit gemakkelijker en beheersbaarder te bereiken. Vaak is een veel hogere prestatie, nauwkeurigheid of kwaliteitsnorm te bereiken tegen lagere kosten en/of minder tijd. Het met sensoren verzamelen en analyseren van data uit machines, processen en producten speelt daarbij een belangrijke rol: de ervaringen worden benut voor het optimaliseren van bestaande processen. Dit zal steeds vaker automatisch gaan door zelflerende processen. 4. Maatwerk Het produceren van maatwerkproducten was tot nu toe vaak een kostbare en tijdrovende zaak. Door flexibele en modulaire productieprocessen kan het mes in deze hoge kosten. Ook 3D-technieken dragen bij aan kostenverlaging. Onderzoek Kamer van Koophandel Smart Industry Smart Industry gaat ruim 40 procent van de bedrijven raken, blijkt uit een onderzoek van de Kamer van Koophandel. Het onderzoek werd medio 2014 uitgevoerd onder een kleine 500 bedrijven. Een relatief groot deel van hen, 65 procent, geeft aan dat Smart Industry een kans voor het bedrijf is. Slechts 1,5 procent ziet deze ontwikkeling als een bedreiging. Smart Industry is een relatief nieuwe ontwikkeling. Daarom is de groep bedrijven die nu al volop kansen verzilvert nog beperkt: zo n 13 procent. Er zijn veel meer bedrijven die nog in het beginstadium zitten: 37 procent heeft plannen om slim te ondernemen of is daar net mee gestart. Bedrijven denken vooral in kansen. Smart Industry wordt gezien als kans om producten en diensten te vernieuwen. Het biedt een mogelijkheid om slimmer te werken, (verder) te digitaliseren en de klantcontacten te verbeteren. De ondervraagde bedrijven zien vooral kansen in slim organiseren en produceren en in slimme businessmodellen en producten. 12 GO Smart Industry

13 5.3 Waarom nu? Nieuwe trends en innovaties zijn er altijd geweest. Maar wat deze tijd zo bijzonder maakt, is dat ontwikkelingen zich in een snel tempo opvolgen en gevestigde ordes omver werpen. De Engelse term disruptive valt in dit verband vaak. Het gaat om innovaties die bestaande processen en standaarden totaal op z n kop zetten. En de ene innovatie is nog niet gelanceerd, of de volgende dient zich al weer aan. Wat meespeelt is dat nieuwe technieken steeds goedkoper worden en daarmee binnen bereik van het mkb komen. Door de snelheid van de ontwikkelingen lijken ondernemersdoelen soms wel moving targets. Waarop moet een bedrijf zich focussen, als ontwikkelingen zo snel gaan en de businessmodellen van morgen er radicaal anders uitzien dan die van vandaag.? Toch is het tegelijkertijd een spannende en kansrijke tijd: de mogelijkheden om efficiënter, kwalitatief beter, flexibeler en maatwerk te leveren zijn legio. Kwalitatief beter Flexibeler Efficiënter Maatwerk 5.4 Niet alleen de techniek verandert! Het is niet alleen de techniek die in beweging is. Het invoeren van nieuwe technieken en de toenemende digitalisering zorgen voor veel meer veranderingen. Misschien niet altijd op de korte termijn, maar op de lange termijn zeker. Uw werknemer, uw klant, uw netwerk maar ook uw businessmodel: ze zien er binnen een afzienbare periode heel anders uit! Uw medewerker Werk zal wat betreft inhoud en karakter veranderen. Door robotisering in bedrijven krijgen medewerkers meer complexe en coördinerende taken, uiteenlopend van troubleshooting tot programmeren. Tegelijkertijd verdwijnt het werk voor laaggeschoolden niet, maar het verandert wel van karakter. Al deze veranderingen stellen nieuwe eisen aan technische opleidingen en aan de bijscholing van medewerkers. Er ontstaat bij bedrijven meer vraag naar andere rollen zoals ontwerp, IT, data-analyse etc. Dit alles gaat samen met nadruk op andere competenties dan waarop voorheen de focus lag. Van medewerkers wordt nu steeds meer verwacht dat ze blijven bijleren, ondernemend en creatief zijn én goed samenwerken. Maar dat betekent dat de manager van deze nieuwe medewerkers zijn of haar aansturing moet aanpassen. Kortom, een uitdaging op meerdere niveaus binnen bedrijven Uw klant De klant is meer dan ooit koning! Maar of dit een oorzaak of een gevolg is van alle technologische ontwikkelingen? Duidelijk is in elk geval dat de wensen en behoeftes van de eindgebruiker drastisch veranderen. De klant verwacht een hoge kwaliteit en service en wil steeds vaker een product op maat online samenstellen. Order- en productieproces moeten hierop ingesteld zijn. Tegelijkertijd wordt de band tussen producent en klant verstrekt door het uitwisselen van data uit productgebruik. Hierdoor signaleren producenten sneller de behoeftes van hun klanten op basis waarvan ze aanvullende diensten en producten ontwikkelen. Wie het beste en snelste reageert op wat de klant écht wil, heeft daarmee een belangrijk concurrentievoordeel te pakken Uw netwerk De wil en het vermogen om samen te werken met andere bedrijven is een randvoorwaarde om slim gebruik te maken van de nieuwe productietechnologie en ICT-mogelijkheden. Dit levert kansen op om nieuwe product-marktcombinaties voor nieuwe marktsegmenten te ontwikkelen. Bijkomend voordeel van samenwerking is het aantrekken van cofinanciering en delen van kosten voor gezamenlijke research. 13 GO Smart Industry

14 De technologie verandert zo snel, dat bedrijven elkaars specialistische kennis nodig hebben om flexibel op marktvragen in te kunnen spelen. Ook ketens veranderen maatwerkingrijpend. Schakels die geen waarde meer toevoegen, worden overgeslagen. De consument of eindgebruiker schuift steeds meer op richting de producent en dienstverlener Uw businessmodel Steeds meer bedrijven veranderen hun bedrijfsfilosofie van wij verkopen producten die naar wij helpen onze klanten hun probleem op te lossen door. Een slimme keuze, want dit stelt ze in staat om hun businessmodel aan te passen. Bedrijven realiseren zich dat het in essentie gaat om het leveren van toegevoegde waarde aan de klant. Door processen en producten te digitaliseren, ontstaat veel nieuwe informatie (data). Op basis van deze informatie ontwikkelen bedrijven aanvullende producten of juist diensten. Het bieden van aanvullende diensten kan een substantieel onderdeel worden van de waarde die een bedrijf levert aan een klant. Het opent nieuwe markten en kanalen. Hierdoor krijgen nieuwe toetreders gemakkelijker voet aan de grond. Internetbedrijven hebben al heel wat traditionele ondernemingen buiten spel gezet. Binnen de detailhandel vindt als gevolg hiervan een lichte aardverschuiving plaats. Ook de industrie kan zich opmaken voor deze uitdaging. Gartner (2014) voorspelt dat al in 2020 één of de vijf auto s op een of andere manier connected zal zijn. Wat betekent dit voor de auto-industrie? Gaan zij naast auto s tevens diensten leveren? En welke bedrijven die nu nog niet in deze markt zitten, gaan zich ook met de connected autobusiness bezighouden? En wie verdient dan waaraan zijn geld? Juist de bedrijven met een businessmodel gebaseerd op klantoplossingen maken een uitstekende kans een goede marktpositie te veroveren. Een mooi voorbeeld van een bedrijf met een businessmodel dat langzaam kantelt is Comon Invent (zie het interview met directeur Bootsma, pagina 26). Het genereren en analyseren van data wordt voor dit bedrijf langzaam maar zeker steeds belangrijker dan de verkoop van detectieapparatuur. 14 GO Smart Industry

15 6. Smart Industry praktijkvoorbeelden Efficiënter, flexibeler, kwalitatief beter en maatwerk leveren en dit allemaal in lijn met de veranderende vraag van de afnemers. Daar draait Smart Industry in essentie om. Een groeiende groep bedrijven is al volop bezig om producten slim te maken en slim te produceren blijkt uit voorbeelden die volgen. Smart Industry heeft gevolgen voor het hele proces van deze bedrijven: van de order die binnenkomt tot het bieden van service en onderhoud na aflevering. In de balk onder elke voorbeeld ziet u welk procesonderdeel centraal staat. 15 GO Smart Industry

16 7. Ivenza: maatwerk tegen prijs van serieproductie Het ontwerp voor een inloopkast met een muisklik verkleinen en tegelijkertijd alle onderdelen aanpassen. Dat kan met Ivenza dat het hele traject voor het maken van kasten en schuifdeursystemen automatiseert: van ontwerp, zaagplan, productie, assemblage tot en met de verpakking. Het door Numdata ontwikkelde systeem ontwerpt op basis van functies, zoals aantal deuren, kleur, plaats van de spiegel, het beslag en soorten lades. Een kast wordt pas opgeslagen als het systeem aangeeft dat de kast foutloos kan worden geproduceerd, zegt directeur Frank Schepers. Prototypes of nulseries zijn daarmee overbodig geworden. Aan de hand van het ontwerp worden direct alle productiedata gegenereerd. Daar komt geen mensenhand aan te pas, aldus Schepers. En dat steeds in serie van 1: seriematige productie, maar dan als maatwerk. Minder post-processing De software levert op basis van het ontwerp de informatie voor de totale productie, waaronder een materialenlijst voor al het plaatwerk en de onderdelen, inclusief de route van de onderdelen in de fabriek en een digitale lijst met instructies voor de verschillende machines. manier kunnen productiemachines die eigenlijk voor grote series zijn bedoeld, slimmer worden gemaakt en ingezet voor n=1 productie. De volgorde van de bewerkingen is daarbij niet relevant, het systeem herkent het onderdeel, weet wat er mee moet gebeuren en geeft op basis daarvan instructies om de machine te programmeren. Bewerkingen worden alleen maar uitgevoerd als een onderdeel op de juiste plaats op de lijn is. Voor onderdelen die op de verkeerde plaats zijn, geeft het systeem simpelweg geen instructies, zegt Schepers. Kwalitatief beter Minder fouten door het geringe aantal processtappen Flexibeler Alle modellen doorelkaar, seriegrootte 1 Daardoor neemt de post-processing aanzienlijk af. Het klaarzetten van bibliotheken in de CNC-machines of het handmatig tweaken - voor ons een gruwel - kan achterwege blijven, aldus Schepers. Het systeem weet om welke order het gaat, herkent de machine, leest de parameters uit en vertaalt dat naar de instructies om het materiaal te bewerken. Op deze Efficiënter Maatwerk Nauwelijks tot geen productievoorbereiding Maatwerk voor elke klant Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 16 GO Smart Industry

17 Geen duur maatwerk Het systeem heeft een aantal handig ingebouwde hulpmiddelen waardoor er (kosten)efficiënt wordt geproduceerd. Schepers geeft als voorbeeld het zaagplan dat zonder tussenkomst van de medewerkers naar de juiste machine wordt gestuurd. Daarin is vastgelegd hoeveel materiaal er voor een order nodig is en hoe dat optimaal kan worden gebruikt. Ook geeft het systeem aan op welke wijze een zaag- of freesmachine het beste een paneel uit een plaat kan halen. De machine voor het verpakken van de panelen wordt zo geprogrammeerd dat een stapel panelen precies in een doos past. Het voordeel van Ivenza is dat elk product op basis van de klantwensen wordt gemaakt: er zijn oneindig veel combinaties mogelijk in materiaalgebruik, toepassingen en kleur. Er is geen duur maatwerk nodig, zegt Schepers. Er wordt seriematig geproduceerd, maar dan klantspecifiek. Daardoor kan een bedrijf maatwerk leveren tegen de prijs van standaardproducten. Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 17 GO Smart Industry

18 8. Fabriek van de toekomst: TenCate en Norma The factory of the Future, zo heet de nieuwe proeffabriek op het terrein van TenCate in Nijverdal. In de fabriek worden stoffen niet meer gedrukt, maar geprint. Digitaal printen heeft als voordeel dat het produceren van kleinere series goedkoper wordt. Dit betekent dat een klant desgewenst een eigen ontwerp kan laten printen. Ook krijgen stoffen nieuwe eigenschappen, zoals het weren van brand en kunnen stoffen klantspecifiek worden gemaakt. Een voorbeeld hiervan is het eerder dit jaar tijdens de Vakantiebeurs 2015 gepresenteerde tentdoek voor bungalowtenten. Hollands glorie In de fabriek worden twee technologieën getest: uv-printing om inktdruppels op het textiel te fixeren met uv-licht en printen met vaste printkoppen die een continue straal inktdruppels produceren. De Norma Groep heeft de geavanceerde CIJ-printkoppen ontwikkeld en de supermodules die hieruit worden opgebouwd. De Hengelose toeleverancier verwacht door de toekomstige levering van de printkoppen en aanverwante systemen omzet te halen die minder sterk cyclisch is dan bijvoorbeeld hoogwaardige systemen en componenten voor de halfgeleiderindustrie. Kwalitatief beter Het combineren van diverse producteigenschappen Flexibeler Met hetzelfde gemak 1 meter of 1000 meter geprint Copyright 2015, TenCate Efficiënter Maatwerk Just in time beschikbaar, geen voorraden Een eigen ontwerp met specifieke eigenschappen in exact de gewenste hoeveelheden laten printen Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 18 GO Smart Industry

19 9. Meer doen met dezelfde mensen 247TailorSteel biedt tailored parts for everyone : staalproducten van hoogwaardige kwaliteit, op maat geproduceerd met de allernieuwste technieken en machines. Via het internetportaal kunnen klanten volautomatisch, op elk uur van de dag, gesneden plaat en buis bestellen. Het gecontroleerde logistieke proces - van aanvraag tot en met bezorging - is de onderscheidende factor van 247TailorSteel. Sophia is de leidende kracht van deze Smart Factory. Deze digitale, persoonlijke assistente zorgt ervoor dat tekeningen binnen één minuut geoffreerd worden en dat vervolgens de fabriek aangestuurd wordt en dat vanaf 1 stuk tot zeer grote repeteerorders. Inmiddels heeft 247TailorSteel met de Smart Bending Factory alweer een volgende stap gezet. Met slimme ICT moeten diverse metaalbewerkingsspecialismen aaneengeregen worden tot een virtuele keten die on demand de gewenste plaat- en buisproducten toelevert. Een netwerk van zelfstandige, gespecialiseerde bedrijven die de klant de gewenste producten levert met een minimale inspanning van zijn kant, ongekend accuraat, snel én fors kostenbesparend. 247TailorSteel gelooft niet in manloze fabrieken met alleen robots. De majeure uitdaging van de Smart Industry is juist een goede combinatie van technologie aan de ene kant en de sterktes en flexibiliteit van de mens met kennis aan de andere zijde. Niet met minder mensen hetzelfde te doen, maar met hetzelfde aantal méér. Kwalitatief beter Flexibeler Foutloos orderproces, productievoorbereiding en productie door automatisering Met hetzelfde gemak kleine en grote series door elkaar, op elk gewenst moment Efficiënter Maatwerk Volautomatische productieaanvraag en offerte Precies het productontwerp en specificatie die de klant wenst Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 19 GO Smart Industry

20 10. Snel op consumentenvraag inspelen: Auping Snel op de consumentenvraag inspelen. Dat kan door de inzet van lasrobots die heel snel schakelen en nauwkeurig zijn. Valk Welding leverde daarvoor zes robots die de buisbeugels, het bovenframeprofiel en de verschillende plaatdelen automatisch tot een spiraalbodem lassen in de gewenste uitvoering. De eenvoudig verstelbare lasmallen om series van 1 te produceren zijn geïntegreerd in de programmering van de robots. TFT (Tools for Technology) uit Asten ontwierp een computergestuurde lasmal die samenwerkt met de besturing van de robots en waarmee alle producten van Auping kunnen worden verwerkt, onafhankelijk van afmeting en uitvoering. Een complex klusje waarvoor de mal in alle facetten verstelbaar moet zijn. De mallen hebben daarom elk een eigen besturingssysteem om te controleren of dat goed gebeurt. De belangrijkste eisen die Auping aan de lasmallen stelde, hadden betrekking op het positioneren en omspannen van onderdelen, een nauwkeurige maatvoering van het gelaste product en verstelmogelijkheden vanwege de grote variatie aan producten, waaronder de lengte en de breedte van de bedframes. Ook moesten de mallen makkelijk toegankelijk zijn voor zowel de robot met de lastoorts als de operator. Kwalitatief beter Nauwkeurige maatvoering van het gelaste product Flexibeler Series van 1 zijn mogelijk Bron: Lastechniek, november 2013 Efficiënter Maatwerk De lasmal en de robot stellen zich automatisch in op het te maken product Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 20 GO Smart Industry

21 11. Materiaal bestuurt machine Een standaardonderdeel specifiek geschikt maken voor een bepaalde functie in een dieselmotor voor een truck: dat kan door met een laser in het onderdeel een code te graveren. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij de basis van een dieselinjector die zelf via codes aan de productielijn laat weten welke bewerkingen het moet ondergaan. Zo vertelt het gegraveerde label op de injector bijvoorbeeld aan een werkstation op de productielijn welke onderdelen er nodig zijn. Bovendien is door het label op elk productiemoment alle informatie over de injector bekend. Na de productie detecteren radiosignalen welke injectoren klaar zijn voor aflevering. Het complete logistieke systeem is hierdoor op afstand te besturen. De voordelen: op ieder moment zicht op de stroom van producten die gereed zijn én een daling van de voorraden met 30 procent. Behalve gegraveerde labels worden er door Bosch RFID-tags getest om de fabricage aan te sturen. Ook voor de assemblage van personenwagens bij Daimler Benz wordt gebruikgemaakt van de RFID-technologie. Kwalitatief beter Flexibeler Efficiënter Maatwerk Alle producten kunnen door elkaar op dezelfde productielijn Exact het product produceren wat op dat moment nodig is Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 21 GO Smart Industry

22 12. Mobiele 3D-printer print wanden van beton Het printen van sieraden en gadgets en technische componenten begint gemeengoed te worden. Maar ook grote objecten zoals onderdelen voor gebouwen, straatmeubilair of kunstwerken komen tegenwoordig uit de printer. Zelfs een autocarrosserie of een compleet gebouw kan worden geprint. Dat laatste kan bijvoorbeeld met de mobiele 3D-printer die CyBe CNSTRCTN ontwikkelde. Deze 3D-printer print verschillende grondstoffen, waaronder beton en gipsmortel. De keuze voor de printkop is bepalend voor het object dat wordt geprint. Dat is ook op locatie mogelijk. Het ontwikkel- en bouwproces wordt hierdoor korter en goedkoper. Verder wordt er efficiënter gewerkt, is de afvalberg kleiner en neemt de CO2-uitstoot af. Bron: Kwalitatief beter Flexibeler Efficiënter Maatwerk 24/7 elk ontwerp printbaar op locatie Geautomatiseerd proces, geen afval Volledige vormvrijheid en eigen ontwerp Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 22 GO Smart Industry

23 13. Klantspecifiek samenstellen in seriegrootte 1: Phoenix Contact Machines en apparaten hebben vandaag de dag complexe elektrische installaties van computers, motoren en sensoren. Alle kabels hiervan komen bij elkaar in het zenuwcentrum van de machine: de besturingskast. In deze kast worden ze verbonden met klemmenstroken. Het aantal, het type en de samenstelling van deze klemmenstroken verschilt per besturingskast. Meestal wordt de klemmenstrook op locatie samengesteld door de elektromonteur: een tijdrovend en precies karweitje. Phoenix heeft nu een methode om klemmenstroken kant en klaar op maat en volautomatisch samen te stellen en te coderen. Daarmee brengt het bedrijf de productie van morgen nu al in praktijk: ze produceren klantspecifiek in series van 1. Hiervoor was wel een 180 gradenommezwaai nodig in het assemblageproces. Niet het productieproces bepaalt nog langer het product: het productieproces wordt gedicteerd door het product dat real time praat met de machinebesturing. Daarvoor wordt elk product beschreven, gebaseerd op XML, een unieke digitale beschrijving, leesbaar voor mens en machine. Aan de hand van die digitale productbeschrijving vindt het product zijn weg: van design tot en met verzending. Hoe gaat geautomatiseerd samenstellen in zijn werk? De montagelijn bestaat uit drie cellen: de eerste, de Clip-X monteert de aansluitklemmen gerobotiseerd op een rail. De tweede cel print de codes en nummers voor elke aansluitklem. Op een foto op een monitor ziet de medewerker waar de codering moet komen. De derde cel controleert met een camera of de coderingen goed zitten en de aansluitklemmenserie compleet en correct gemonteerd is. De Clip-X Loader heeft veel verschillende magazijnen met meerdere typen aansluitklemmen die daardoor bijna geheel automatisch oneindig veel variaties in klemmenstroken maakt. Dit is precies wat de klant nodig heeft. Het productieproces gaat sneller en er zijn geen voorraden meer. Om elk individueel product in de productielijn te herkennen, krijgt het product een RFID-tag met alle productgegevens. Op basis daarvan wordt tijdens alle fasen van het productieproces de kwaliteit gecontroleerd. Bron: TheFactoryFiles Kwalitatief beter Kwaliteitscontrole gedurende complete levenscyclus Flexibeler Tracking product met RFID Efficiënter Integratie engineering, productordering, montage, aflevering Maatwerk Individualisering tot batchgrootte 1 Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 23 GO Smart Industry

24 14. Ubiqu elektronisch sluitsysteem De mogelijkheden lijken onbeperkt. Zo prijkt sinds kort op het lijstje slimme producten een koffiemachine die door een smartphone wordt bediend of de bluetooth-fiets die via het fietsenverhuurplatform Spinlister automatisch aan anderen wordt verhuurd. De consumentenmarkt inspireert ook om slimme B2B-producten te ontwikkelen zoals Consensor, een apparaat dat is verbonden met internet dat meet wanneer gestort beton is uitgehard. Of denk aan een smartphone waarop voetbalsupporters zich tijdens een wedstrijd met hun vingerafdruk moeten melden. Slim zijn ook de vorkheftruk lepels van Ravas; zodra er lading op de lepels staat, start automatisch een weging. De slimme lepels worden met meerdere technologieën gecombineerd. Ubiqu De qkey is een vinding van eigen bodem, ontwikkeld door Ubiqu: met een smartphone wordt een deur, hek of slagboom geopend. Centraal staat digitale veiligheid vertelt geestelijk vader Boris Goranov. Door de combinatie van software en apps kunnen aangesloten systemen met elkaar praten en toegangsrechten beheren. Digital security inspireerde Boris Goranov al tijdens zijn studie aan de TU Delft. Na een paar jaar bedrijfsleven trok hij de stoute schoenen aan en ging hij op onderzoek. Ik wilde een brug slaan tussen een mobieltje en de omgeving; dat bestond toen nog niet. Er waren al wel bluetooth-systemen om met mobieltjes te communiceren, vertelt hij. Later kwamen daar ook slimme sloten bij met een afstandsbediening of app, maar dan kun je alleen zelf naar binnen. Daarmee heb je nog geen toegangssysteem dat garandeert dat alleen geautoriseerde smartphones, en daarmee personen, toegang krijgen. Toegang beheren En daarin zit m nu net de crux, maakt hij duidelijk. Het slimme van de qkey is de combinatie van toegangssystemen en beheerrechten. Behalve dat daarmee de veiligheid wordt gegarandeerd, is het systeem ook slim omdat er geen limiet is aan het aantal en typen telefoons of soorten deuren. Bovendien is het ook nog eens gebruiksvriendelijk. Op basis van die voordelen bracht Goranov eerst in kaart welke markten pasten bij zijn vinding. We kwamen al snel uit op de thuiszorg. De qkey is een praktische oplossing voor ouderen die langer thuis wonen, relatief goedkoop en zorgt voor sociale veiligheid. Maar belangrijker nog: er kunnen geen fouten mee worden gemaakt. Inmiddels is de qkey in Rotterdam getest bij dertig woningen. En met succes: de resultaten zijn aanleiding om het systeem nu bij 1500 daarvan definitief te gaan gebruiken. Kwalitatief beter Hoogst denkbare security Flexibeler Wijzigingen altijd en direct te realiseren Efficiënter Toegangsbeheer in een volledig digitaal proces Maatwerk Toepasbaar in elke omgeving Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 24 GO Smart Industry

25 15. Nooit meer zonder vaatwasser Een knop van de vaatwasser die het begeeft. Onhandig, omdat het apparaat dan niet kan worden gebruikt. Maar veel is er niet nodig om dit probleem snel op te lossen. Daarvoor volstaat een foto van de barcode en het verzoek om een nieuwe knop. De computer waar dit verzoek binnenkomt, is gekoppeld aan een 3D-printer waar kort daarna het nieuwe onderdeel uitrolt. Of nog sneller: de knop zelf printen. In deze video was dat toekomstmuziek, maar inmiddels realiteit. Al in 2012 opende in Haarlem de eerste 3D-copyshop. Een defecte vaatwasser is lastig. Maar in de industrie heeft stilstand door een defect vaak enorme gevolgen. Om stilstand te voorkomen, zijn grote hoeveelheden reserveonderdelen nodig die vaak ongebruikt liggen te verstoffen. In de toekomst levert ook in de industrie het printen van deze onderdelen enorme voordelen op. Kwalitatief beter Flexibeler Efficiënter Printen daar waar het onderdeel nodig is, zo vaak als nodig Geen ongebruikte reserveonderdelen Maatwerk Maatwerk on demand Analyseren Voorbereiden Produceren Samenstellen Gebruiken Service 25 GO Smart Industry

26 16. Slimme neuzen snuffelen in Rotterdamse haven Interview met Simon Bootsma van Comon Invent Hun uiterlijk heeft niet veel weg van het lichaamsdeel waar ze naar zijn vernoemd: de neus. Maar in hun werk kunnen ze de vergelijking makkelijk aan. De door Comon Invent ontwikkelde slimme elektronische neuzen snuffelen onder meer in de Rotterdamse haven naar vreemde luchtjes. enose heten ze officieel, de neuzen van Comon Invent. Hun sensoren detecteren bijvoorbeeld of er ergens een gaswolk drijft die is ontsnapt tijdens het lossen van een zeeschip. De verzamelde data worden op afstand geregistreerd door slimme software die alle gegevens omzet in bruikbare informatie, bijvoorbeeld over het type gasmengsel, concentraties en de richting waarin de gaswolk drijft. Burgers geven online of telefonisch meldingen van bijvoorbeeld geurhinder door aan de meldkamer van de DCMR Milieudienst Rijnmond. Het lerende systeem herkent situaties die al een keer zijn voorgevallen. De software stelt de neuzen die dicht bij die bron staan dan zo in dat de veranderingen in de luchtsamenstelling tijdig worden herkend en geurhinder wellicht wordt voorkomen, legt directeur Simon Bootsma uit. In de Rotterdamse haven staan inmiddels zo n 100 van zijn neuzen en nog eens 50 in de bebouwde omgeving in de buurt. Dit wordt door het Havenbedrijf Rotterdam uitgebreid naar 300 in 2016/2017. Traditioneel wordt het snuffelen gedaan met speciale apparaten via het luchtmeetnet van de DCMR. Vanwege de kosten staan daar maar 10 van in de regio Rijnmond. Onze neuzen zijn minder geavanceerd, maar er staan er wel meer, zegt Bootsma. Daardoor 26 GO Smart Industry

27 worden er aanzienlijk meer data geregistreerd. Autoriteiten en de bedrijven beschikken over veel meer informatie waardoor ze situaties beter kunnen voorspellen en voorkomen. Gevaarlijke gassen De neuzen in de Rotterdamse haven zijn onderdeel van het project We-nose. Bootsma: Wereldwijd staan er van ons wel zo n 600 neuzen, maar dit project is toch echt wel ons visitekaartje. Vooral vanwege de samenwerking tussen het Havenbedrijf Rotterdam die de eigenaar is van de hardware, de lokale gemeenten en het bedrijfsleven. Door die krachtenbundeling in We-nose is de informatie die de slimme software genereert, beschikbaar voor alle betrokken partijen in het project. Ook de DCMR is bij We-nose aangesloten, zegt Bootsma. Als er bijvoorbeeld ergens een gaswolk drijft, bellen ze direct met de betrokken bedrijven om te vragen wat er aan de hand is. Dat levert voor het bedrijf en DCMR belangrijke informatie op om een dergelijke situatie in de toekomst te voorkomen. Dankzij de e-noses op een bedrijventerrein kan het productieproces direct worden aangepast en wordt geurhinder naar de omgeving voorkomen. Dit geldt niet alleen voor hinderlijke gassen maar ook voor gevaarlijke gassen. Deze zijn vaak niet waarneembaar voor de menselijke neus, maar worden gelukkig wel gedetecteerd door de e-nose. Onze waardepropositie voor de klant is dat voor hen de juiste informatie beschikbaar is. Ze vragen niet om hardware, het product dat we leveren, maar om informatie op basis waarvan ze kunnen handelen. Die informatie is uiteindelijk niet meer dan gekleurde bolletjes op hun PC-scherm die op elk moment de status van de luchtsamenstelling aangeven, zowel op eigen terrein als in de omgeving. Slim produceren De enose is een elektronische snuffelaar. De neus wordt gemaakt door Nederlandse toeleveranciers in een straal van 50 kilometer van Delft, de vestigingsplaats van Comon Invent. Ze leveren onder meer de elektronica, behuizing, GPS-module en zonnepanelen. Het slimme aan de neus, zegt Bootsma, is het compacte ontwerp: Er zit niets meer of minder op en aan dan dat er daadwerkelijk nodig is. Door de modulaire opbouw snuffelt de neus makkelijk en tegen beperkte meerkosten in uiteenlopende situaties. Zo krijgt een mobiele neus bijvoorbeeld een GPS-ontvanger voor plaatsbepaling. In een ziekenhuis geven we de neus een andere behuizing. Toekomstige uitdagingen Ook de samenwerking tussen autoriteiten, gemeenten, milieu- en haveninstanties en bedrijven mag wat Bootsma betreft onder de noemer slim vallen. Het is een uitdaging om alle neuzen dezelfde kant uit te krijgen, zegt hij lachend. Om maar bij het onderwerp te blijven. enose-technologie bleek er nog niet te zijn Comon Invent bestaat sinds 1995 en maakte van origine sensoren voor derden. Naar aanleiding van een klantvraag werd in 2002 het eerste project gestart met sensoren om lucht-, grond- of waterkwaliteit te monitoren en om op afstand data uit te lezen. Het bedrijf ontwikkelde sensoren om vervuilde grond te monitoren. Het was de start van de Nose-technologie. Daarna volgde Schiphol waar werd gecontroleerd of er op afgelegen plekken kerosine ontsnapte. 27 GO Smart Industry