Wegvervoerrecht. Algemene voorwaarden en logistiek

Transcriptie

1 Wegvervoerrecht Algemene voorwaarden en logistiek Het gebruik van algemene voorwaarden bij transport en logistiek blijft aanleiding geven tot geschillen. Werd in het vorig nummer van Weg en Wagen aandacht geschonken aan de CMR en Algemene Voorwaarden, deze bijdrage behandelt het probleem van de mogelijke vernietiging van (een beding in) Algemene Voorwaarden. Een doorkijkje naar de rechtspraak. Prof. Mr. K.F. Haak, hoogleraar Handelsrecht aan de rasmus Universiteit Rotterdam 1. Inleiding In het handelsverkeer speelt het gebruik van algemene voorwaarden een belangrijke rol in de rechtsbetrekking tussen partijen. De speciale afdeling in het burgerlijk wetboek (afdeling 6.5.3; art. 6:231 BW e.v.) heeft als doel de wederpartij van de gebruiker van algemene voorwaarden te beschermen tegen onredelijke bedingen, die hem, al dan niet voorzien, voor verrassingen kunnen behoeden. Uitgangspunt van de regeling is dat voor de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden geen andere vereisten gelden dan voor het tot stand komen van gewone overeenkomsten. In die fase geldt de gebruikelijke Haviltex-maatstaf. De Hoge Raad oordeelt dat de algemene voorwaarden niet zuiver taalkundig moeten worden uitgelegd, maar dat het aankomt op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Als bijzonderheid van de regeling van algemene voorwaarden geldt het onderdeel met de befaamde artikelen 6:233 en 6:234 BW die aangeven onder welke omstandigheden de overeengekomen algemene voorwaarden mogelijk vernietigbaar zijn, dat wil zeggen dat de wederpartij onder omstandigheden de nietigheid van de voorwaarden kan inroepen. Die voorwaarden zijn vervuld wanneer, kort gezegd, (a) de voorwaarden onredelijk bezwarend zijn (art. 6:233 sub a) en (b) de wederpartij geen redelijke mogelijkheid heeft geboden om van de algemene voorwaarden kennis te nemen (art.6:233 sub b). Vooral de uitwerking van dit tweede onderdeel (het ter kennis brengen van de algemene voorwaarden) in art. 6:234 BW heeft veel stof doen opwaaien en aanleiding tot een omvangrijke rechtspraak gegeven. De bepaling is onder invloed van Europese regelgeving een aantal malen gewijzigd, mede naar aanleiding van de richtlijnen elektronisch berichtenverkeer en de dienstenrichtlijn. Het gebruik van algemene voorwaarden blijft voortdurend aanleiding geven tot geschillen, ook in de branche van vervoer en logistiek. Partijen dienen hierop bedacht te zijn, om te voorkomen dat zakelijke contracten op een teleurstelling uitlopen. In deze bijdrage worden twee rechterlijke uitspraken aan de orde gesteld. 2. De feiten, het geschil en de uitspraak Een alledaagse bezigheid in de logistiek. Aldebaran geeft na bespreking met Vebero opdracht aan deze om, naast andere werkzaamheden, een partij grondnoten in opslag te nemen. Partijen kennen elkaar van eerdere contracten. Voorafgaand aan de opdracht zendt Vebero op 7 januari 2005 een offerte aan Aldebaran met verwijzing naar de algemene voorwaarden van opslaghouder Vebero, in dit geval naar de Storage Conditions Amsterdam-Rotterdam latest version. Bedoeld zijn hier de veemcondities Amsterdam-Rotterdam van 1 maart 1994, die voor geschillenbeslechting in art. 4 verwijzen naar arbitrage dan wel naar de gewone rechter in Rotterdam of Amsterdam, zulks ter keuze van de partij die het geschil aanhangig maakt. Vervolgens stuurt Vebero aan Aldebaran op 9 februari 2005 een met vermelding dat voor de opslagwerkzaamheden de Amsterdam-Rotterdam veemcondities van toepassing zijn. Onder aan de tekst van het bericht is de volgende tekst vermeld: Processing activities are subject to the General Conditions of Vebero astwood Blanching B.V. filed at the Chamber of Commerce in Breda. Storage activities are subject to the Warehousing Conditions Amsterdam-Rotterdam, filed with the Registrars of the District Courts of Amsterdam and of Rotterdam, latest version. Forwarding and shipping services are subject to the F N X conditions (Dutch Forwarding Conditions), filed at the Registry of the District Courts at Amsterdam, Arnhem, Breda and Rotterdam, latest version. A copy of these conditions will be sent to you free of charge immediately upon your request or they can be viewed on Op de facturen wordt voor opslagwerkzaamheden verwezen naar de veemcondities Rotterdam Amsterdam. Plaats van Levering Rotterdam. Arbitrage Rotterdam. 3

2 Er ontstaat na enige tijd tussen partijen verschil van inzicht over het door Vebero in rekening gebracht tarief op haar werkzaamheden, hetgeen ertoe leidt dat Vebero wordt gedagvaard voor de rechtbank Breda, nu Vebero in het district Breda haar plaats van onderneming heeft. Vebero betwist de bevoegdheid van de rechtbank onder verwijzing naar eerder vermeld art.4 van de veemcondities Aldebaran brengt daar tegenin dat de voorwaarden haar niet zijn toegezonden en niet te raadplegen waren op de website van Vebero. Ook is niet duidelijk welke voorwaarden op welke werkzaamheden van toepassing zijn. Het verweer van Aldebaran tegen de toepasselijkheid van de veemcondities vindt gehoor bij de rechtbank. Daarbij wijst de rechtbank naar de hiervoor genoemde van 9 februari en de daarin vermelde bijsluiter en de vermelding in de factuur. Die verwijzingen lopen niet parallel, zodat het niet duidelijk is welke voorwaarden op welke werkzaamheden van toepassing zijn. Niet uitgesloten is dat de rechtbank zich hierbij heeft laten leiden door rechtspraak van de Hoge Raad waarin is overwogen dat, wanneer niet duidelijk is welke voorwaarden op welke werkzaamheden betrekking hebben, geen van die voorwaarden kan worden toegepast. 1 De rechtbank trekt daaruit de conclusie dat het arbitrage- c.q. jurisdictiebeding van art.4 veemcondities toepassing mist en verwerpt het bevoegdheidsverweer van Vebero. 2 Vebero laat het daar niet bij zitten en komt in beroep bij het hof den Bosch. Anders dan de rechtbank, is de zaak voor het hof zonneklaar. Er wordt verwezen naar drie sets algemene voorwaarden, waarbij is aangeven op welke werkzaamheden die voorwaarden betrekking hebben. Voor de hier van belang zijnde veemcondities wordt verwezen naar de veemcondities Amsterdam-Rotterdam van 1994, die te downloaden waren van de website van Vebero. Dat die site wellicht eenmaal onbereikbaar was, verandert niets aan de kwestie. Dat de verwarring omtrent bedoelde veemcondities Aldebaran parten heeft gespeeld, is dan ook niet overtuigend. Weliswaar zijn verschillende aanduidingen voor diezelfde voorwaarden gebezigd, te weten: Storage Conditions Amsterdam-Rotterdam, Warehousing Conditions Amsterdam-Rotterdam, Veemcondities Rotterdam-Amsterdam, maar van verwarring is geen sprake. Daartoe overweegt het hof als volgt: Aan Aldebaran kan worden toegegeven dat het aanbeveling verdient de algemene voorwaarden die men van toepassing wil doen zijn op geheel correcte en niet mis te verstane wijze aan te duiden en verhaspelingen te vermijden. De werkelijkheid van alledag laat een ander beeld zien. Waar het om gaat is of voor de wederpartij voldoende duidelijk is welke voorwaarden de gebruiker op het oog heeft. Daarbij is de verwijzing in de van 9 februari 2005 met inbegrip van de daarin opgenomen website het meest van belang: deze leidt naar de Veemcondities Amsterdam-Rotterdam van 1 maart De afwijkende vertaling in het ngels (warehouse tegenover storage) of de omwisseling van de plaatsnamen Amsterdam en Rotterdam in eerdere respectievelijk latere verwijzingen acht het hof niet van zodanige aard dat daardoor de verwijzing in de van 9 februari 2005 niet als een adequate verwijzing kan worden aangemerkt. Het hof neemt hierbij in aanmerking dat gesteld noch gebleken is dat deze aanduidingen gedachten kunnen oproepen aan andere algemene voorwaarden die in de branche in zwang zijn. 3 Ook de stelling dat de voorwaarden via verwijzing naar de website niet voldoen aan het vereiste van het redelijkerwijs ter kennis stellen als bedoeld in art. 6:234 onder b BW, wijst het hof van de hand. Ten tijde van de verwijzing was betreffend wetsartikel aangepast aan de richtlijn elektronisch berichtenverkeer onder c van genoemde bepaling, in Nederland ingevoerd met ingang van 30 juni 2004, waarin vermelding van die voorwaarden op de website van de gebruiker volstaat. 3. Commentaar Het is niet moeilijk zonder enige twijfel hier partij te kiezen voor de beslissing van het hof. Het betwisten van het arbitrage- resp. jurisdictiebeding van art. 4 van de veemcondities heeft een hoog zim-gehalte, waarbij zim staat voor zand in de machine. Terecht dient de vraag van de toepasselijkheid van het beding in de voorwaarden volgens het hof uitsluitend te worden getoetst aan de vraag of duidelijk was welke voorwaarden op welke werkzaamheden van toepassing waren. Het lijdt geen twijfel dat dat de veemcondities 1994 waren. What else? Die voorwaarden zijn intussen gewijzigd in de versie van oktober 2006, met verwijzing in art. 4 lid 1 naar arbitrage te Amsterdam dan wel jurisdictie Amsterdam. Rotterdam heeft hier kennelijk terrein verloren. Wat betreft het beroep op art. 6:234 BW sub c wijs ik erop dat ook nadien de tekst is aangepast door een aantal wetswijzigingen in verband met de Europese dienstenrichtlijn, waarbij tengevolge van een misslag nog een herstelwetje verwacht wordt. 4 Verwijzing naar de website van de gebruiker van algemene voorwaarden voldoet aan het vereiste van de redelijke mogelijkheid van de voorwaarden kennis te nemen. Het derde lid van het in 2009 en 2010 vernieuwde art.6:234 BW bepaalt dat, wanneer de overeenkomst niet langs elektronische weg tot stand 1 HR 18 november 1997, NJ 1998,705 (Visser/ Avero). Zie voor recente uitspraken waarin sprake was van onduidelijkheid over de vraag welke sets algemene voorwaarden van toepassing werden verklaard, Rb. Rotterdam 13 april 2011, S&S 2011,115 en 23 februari 2011, S&S 20011, Rb. Breda 29 oktober 2008, S&S 2011,91. 3 Hof s-hertogenbosch 13 oktober 2009, S&S 2011,91. 4 Zie Valk 2011 (T&C Burgerlijk Wetboek), art. 234 BW, aant.2. 4

3 gekomen is, instemming vereist is van de wederpartij voor de verwijzing via de website. Dit laatste geldt echter weer niet wanneer de gebruiker een dienstverrichter is in de zin van art. 6:230a BW, dat onderdeel uitmaakt van de aan de regeling van Algemene Voorwaarden voorafgegane en met ingang van 28 december 2009 ingevoerde afdeling 6.5.2a ter implementatie van de Europese Dienstenrichtlijn In die afdeling bepaalt art. 6:230c onder andere dat de dienstverrichter informatie langs elektronische weg aan de wederpartij beschikbaar kan stellen. Kortom, bij de uitleg van het in het hier beschreven geschil aan de orde gestelde artikel 6:234 BW moet tevens worden betrokken art. 6:230c BW. De hier genoemde regelgeving dient ertoe partijen van meet af aan duidelijkheid te verschaffen over het recht waaronder zij met elkaar (plegen te) handelen. 4. Nog een vernietigingszaakje... Het zal niet vaak voorkomen dat een rechter het door de vervoerder ingeroepen art. 13 AVC vernietigt. Hier is hopelijk sprake van een rara avis, een witte raaf. Art. 13 AVC regelt de wegens zaakschade en verlies tot het bedrag van 3,40 beperkte schadevergoeding. Welk onheil had zich hier voltrokken dat het beroep op die bepaling rechtens geen gehoor vindt? Een in Alkmaar gevestigde vervoerder neemt onder de AVC van zijn opdrachtgever het vervoer van Sittard naar Hornhuizen op zich van een op het internet gekochte keuken (koopprijs 8.972,60 incl. BTW). De vracht bedraagt 435. Bij aflevering blijkt de keuken door het transport ernstig beschadigd, de herstelkosten worden berekend op ex BTW. De vervoerder erkent zijn aansprakelijkheid en beroept zich op de beperking van art. 13 AVC, hetgeen neerkomt op een vergoeding van (zijnde 1565 kg x 3,40). De opdrachtgever kan met deze beknotting en zonder keuken niet leven en stapt naar de rechter met het verzoek primair voor recht te verklaren dat de AVC niet van toepassing zijn, in elk geval niet art. 13 AVC en subsidiair vernietiging van de AVC. De vervoerder wijst erop dat, indien de AVC-limiet buiten werking wordt gesteld, dan toch resteert dezelfde limiet van art. 8:1105 BW (dwingend recht). De rechter wijst de vordering toe om twee redenen. In de eerste plaats wijst de rechter op de ernst en omvang van de schade (gebroken glazen, krassporen op de panelen, en dat soort ongerief). Alsof dat nog niet erg genoeg is, is de waarde van de via het internet gekochte keuken minstens gelijk aan maar wellicht nog hoger dan de door opdrachtgever betaalde koopprijs. Die omstandigheden samen genomen leiden ertoe dat het beroep van de vervoerder op voornoemde beperking naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Natuurlijk hoort daarbij ook toewijzing van de buitengerechtelijke kosten van 452 en veroordeling tot de proceskosten Commentaar Bij Alkmaar begint de victorie, zo leren de geschiedenisboeken. 8 oktober 1573, Alkmaar ontzet van de Spaans belegering. Veel victorie aan voornoemde uitspraak valt niet te beleven, de betrokken vervoerder mag blij zijn dat hij niet stante pede achter de tralies van het lokale cellenblok is beland. Elke beginneling in het transportrecht weet dat er zoiets bestaat als beperkte schadevergoeding, die slechts bij hoge uitzondering (opzet en daaraan gelijk te stellen bewuste roekeloosheid) achterwege blijft. Daaraan wordt nu naar Alkmaars recht een nieuwe doorbraak-categorie toegevoegd: forse krassen (sterker nog, reeds krassporen) op de deurpanelen en gebroken glazen van de keuken. De vervoerder moet wel als een dolleman te keer zijn gegaan, zo moet de rechter hebben gedacht. Daarbij hoort als sanctie de volledige schadevergoeding. O tempora, o mores... N.B. Het vonnis van de rechtbank Alkmaar is inmiddels vernietigd door het Hof Amsterdam van 13 september 2011, LJN BT Rb. Alkmaar 28 juli 2010, publicatiedatum 17 november 2011, LJN BU

4 Wegvervoerrecht Van gecombineerd vervoer naar synchromodaliteit Prof. Mr. M.H. Claringbould, hoogleraar Vergelijkend Zeerecht aan de Universiteit van Leiden en advocaat bij Van Traa Advocaten 1. Een nieuw logistiek concept Op 18 november 2010 publiceerde TNO het rapport Verkenning Synchromodaal Transportsysteem. 1 Volgens dit rapport betekent synchromodaliteit in feite het synchroniseren van de vervoersvraag van de individuele verladers met het totale multimodale vervoersysteem. In juni 2011 verschijnt het rapport Partituur naar de top 2, het adviesrapport van het Topteam Logistiek. Volgens dit rapport is synchromodaliteit een relatief nieuw idee dat door het Strategisch Platform Logistiek als een zeer kansrijke strategische optie wordt gezien (p. 14): In een synchromodaal transportsysteem kunnen alle vervoerswijzen flexibel worden ingezet op basis van samenwerking tussen modaliteiten (in tegenstelling tot concurrentie tussen modaliteiten). Afhankelijk van de eisen van de verlader en de actuele beschikbare capaciteit van modaliteit en infrastructuur wordt gebruik gemaakt van water (binnenvaart of shortsea), spoor, lucht en/of weg. In haar oratie van 8 november 2011 werkt prof. dr. Iris Vis 3 het concept van synchromodaal vervoer nader uit (p. 10): Het transportnetwerk wordt zodanig vorm gegeven dat alle operators real-time informatie delen over mogelijke vertragingen en dat de coördinator op basis daarvan voor iedere lading opnieuw de keuze maakt voor de juiste combinatie van modaliteiten. Het bedrijfsleven, deze keer in de vorm van ECT, springt met enthousiasme in op dit nieuwe vervoersconcept door op 30 november 2011 aan Minister Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu een glanzende publicatie te presenteren: De toekomst van het goederenvervoer (28 blz.). 4 In deze publicatie (p. 9) wordt geschreven dat intermodaal vervoer het welbekende alternatief is voor de truck (voor het vervoer van de container van de terminal naar het achterland; M.H.C.), dat wil zeggen de container die over de zee aankomt op de zeeterminal wordt vandaar per binnenschip of met de trein naar de binnenlandterminal vervoerd en vervolgens gaat the last mile per truck. Bij intermodaal vervoer is ook sprake van standaard laadeenheden zoals containers. Eén stap verder is co-modaal vervoer. De verlader kan dan in A (de zeeterminal) kiezen uit verschillende modaliteiten: binnenvaart, spoor, feeder en weg. Nog een stap verder is synchromodaliteit: het met de klantwens als uitgangspunt steeds opnieuw kunnen kiezen voor de beste modaliteit op het specifieke moment en afhankelijk van de situatie. Dat vereist in A een keuzeoptie uit verschillende modaliteiten, maar zo mogelijk ook in B (de binnenlandterminal). Uit deze publicatie blijkt dat de zeeterminal (ECT) zich hier opwerpt als de coördinator (waarover prof. Vis spreekt) van het synchromodaal vervoer van de zeeterminal naar het achterland. Lezing van de verschillende rapporten maakte mij overigens duidelijk dat de overheid of een door haar te ondersteunen neutrale instantie niet die rol van coördinator op zich gaat nemen; dat coördineren van de synchromodaliteit wordt overgelaten aan het bedrijfsleven. Het verbaast niet dat de bekende docent logistiek, Prof. Walter Ploos van Amstel, synchromodaliteit het nieuwe woord van 2011 noemt met betrekking tot de ontwikkelingen in de logistiek. Tot slot van deze inleidende paragraaf over synchromodaliteit een enkele opmerking over het waarom van synchromodaliteit. Het gaat zowel om het beter benutten van de vervoerscapaciteit als om de brede ambitie transport duurzamer (CO 2 -reductie!) te organiseren. Wat dat betreft vind ik de beladingsgraad van transportmiddelen een interessante indicatie. Thans is die beladingsgraad kennelijk 45% en het streven van het Topteam is om die beladingsgraad met behulp van synchromodaliteit in 2020 te verhogen naar 65%. 5 Dus niet alleen kiezen voor de meest duurzame wijze van vervoer van de betreffende container binnen het gegeven tijdsframe maar ook organiseren dat er minder leeg wordt gereden (weg, spoor) of gevaren (binnenvaart; shortsea). 6

5 2. Het juridisch kader bij synchromodaliteit De vraag is hoe transportjuristen moeten omgaan met dit nieuwe logistieke concept. Zoals gebruikelijk wordt bij logistieke concepten niet of nauwelijks aandacht gegeven aan het toepasselijke recht op de vervoerovereenkomst en meer in het bijzonder hoe bij schade aan of verlies van de lading de aansprakelijkheid van de vervoerder moet worden vastgesteld. In de Verkenning synchromodaal transport-systeem (p. 52) wordt kort aandacht besteed aan de wet- en regelgeving. de meeste containerrederijen verklaren Engels, Chinees of hun eigen recht van toepassing met jurisdictie respectievelijk in Londen, bij een rechtbank in China dan wel bij hun eigen rechter. Niets Nederlands dus, maar goed, bij een maatwerkcontract met een Nederlandse producent kan dat wel zo zijn. Laat ik beginnen de letterlijke tekst van art. 8:40 BW, de definitie van de gecombineerd of multimodale 6 vervoerovereenkomst aan te halen: en toets is nodig van de juridische barrières voor het aanpassen van het vervoerrecht voor multimodale vervoerscontracten, zowel horizontaal als verticaal in de keten. De Rotterdam Rules zijn een voorbeeld van een dergelijke maatregel. Zijn die juridische barrières er eigenlijk wel? Ik denk dat dat wel meevalt. Wat we vooral in het oog moeten houden is dat synchromodaal vervoer alleen slaat op het vervoer van containers van de zeeterminal naar het achterland in Europa en omgekeerd. Toegegeven, het kan ook bij luchtvervoer: de containers of pallets komen aan op de hub van de luchtvervoerder en zij moeten ergens in Europa worden afgeleverd. Maar al die containers, afkomstig van een ander continent (meestal China) worden vervoerd op basis van een combined transport contract of carriage. Die vervoerovereenkomsten met grote producenten zijn vrijwel altijd maatwerkcontracten waarin de aansprakelijkheid van de gecombineerd of multimodaal vervoerder nauwkeurig is geregeld voor iedere vervoersmodaliteit. Als er niet een dergelijk raamcontract is, dan wordt voor multimodaal vervoer van het ene continent naar het andere continent per schip meestal een CT-document afgegeven. Vindt het intercontinentale multimodaal vervoer door de lucht plaats dan gebeurt dat vrijwel altijd op basis van een house air waybill. In die documenten is wederom het aansprakelijkheidsregime van de multimodale vervoerder vastgelegd. De volgende vraag is of dit contractueel overeengekomen aansprakelijkheidsregime niet in strijd komt met mogelijk dwingend recht van wet of verdrag. 3. Multimodaal vervoer en Nederlands recht Als voorbeeld nemen we het vervoer van een container van Shanghai naar Essen; voor dit vervoer wordt een CT-document afgegeven met toepasselijkheid van Nederlands recht en Rechtbank Rotterdam is bevoegd om van geschillen kennis te nemen. Dit is overigens een onwaarschijnlijk voorbeeld want De overeenkomst van gecombineerd goederenvervoer is de overeenkomst van goederenvervoer, waarbij de vervoerder (gecombineerd vervoerder) zich bij een en dezelfde overeenkomst tegenover de afzender verbindt dat het vervoer deels over zee, over binnenwateren, over de weg, over spoorwegen, door de lucht of door een pijpleiding dan wel door middel van enige andere vervoerstechniek zal geschieden. Waar het om gaat is dat de afzender en de multimodaal vervoerder één vervoerovereenkomst sluiten waarbij wordt afgesproken dat het vervoer over verschillende media zal plaatsvinden. Het is niet noodzakelijk dat de vervoerder en de afzender afspreken over welke media er precies vervoerd zal worden als partijen maar overeenkomen dat de goederen bijvoorbeeld over zee en over nog één of twee andere media vervoerd worden. Dat betekent dus dat bij het vervoer van een container van Shanghai naar Essen er sprake is van een multimodale vervoerovereenkomst, want partijen weten immers dat het stuk van Shanghai naar Europa over zee zal zijn en dat vervolgens het vervoer van de Europese zeehaven naar Essen over een ander medium zal geschieden. In het CT-document staat meestal de zeehaven vermeld maar meestal niet hoe vervolgens het vervoer naar het achterland zal plaatsvinden. In de maatwerkcontracten worden de Europese zeehavens meestal niet eens vermeld maar wordt alleen de vracht, in ons voorbeeld, voor het traject Shanghai - Essen genoemd. Met andere woorden, de multimodale vervoerder heeft van de afzender de bevoegdheid gekregen om zelf te kiezen over welk medium hij het vervoer zeehaven - eindbestemming wil uitvoeren. 7 Nogmaals, en dit kan niet genoeg worden benadrukt, partijen komen het vervoer over twee of meer verschillende media overeen waarbij aan de vervoerder de keuze wordt gelaten het medium te kiezen na het vervoer over zee. Dan is er naar Nederlands recht sprake van een multimodale vervoerovereenkomst die door de wetgever wordt aangemerkt als een species van de overeenkomst tot vervoer van goederen. 8 6 Ik geef de voorkeur aan de term multimodaal terwijl de minister blijft vasthouden aan de inmiddels volkomen verouderde term gecombineerd. Zie V.V. I (17477) en M.v.A. I (17477) bij art. 8:40 BW alsmede V.V. I (19979) en M.v.A. I (19979) bij afd BW, Parl. Gesch. Boek 8, p resp Zie ook M.v.T. (14049) sub 2 bij art. 8:40 BW, Parl. Gesch. Boek 8, p M.v.T. (14049) sub 1 bij art. 8:40 BW, Parl. Gesch. Boek 8, p

6 Dat betekent dat deze multimodale vervoerder ook zorg draagt voor het vervoer van de zee- of luchthaven naar de eindbestemming in het achterland van Europa. Hij treedt dan op als afzender (verlader) die aparte vervoerovereenkomsten sluit met verschillende vervoerders voor dat vervoer naar het achterland. Hier wil ik al opmerken dat de multimodale vervoerder de klant, de verlader is die in geval van synchromodaliteit steeds kiest voor de beste modaliteit voor het vervoer van de zeeterminal of luchthaven naar de eindbestemming. De klant of verlader is dus niet de oorspronkelijke afzender die met de multimodale vervoerder contracteert. 4. De aansprakelijkheid van de multimodale vervoerder Die multimodale vervoerovereenkomst en het bijbehorende aansprakelijkheidsregime van de vervoerder alsmede het CT-document worden geregeld in de artikelen 8:40-52 BW. Heel kort komt het erop neer dat de multimodaal vervoerder bij schade/verlies van de goederen - en het is bekend waar die schade/verlies zich heeft voorgedaan - aansprakelijk is volgens de rechtsregels die op dat traject van toepassing zijn, art. 8:41 BW. Doet de schade zich op zee voor en zijn in het maatwerkcontract de Hague-Visby Rules van toepassing verklaard, dan wordt de aansprakelijkheid van de vervoerder bepaald door de Hague-Visby Rules. Vindt het vervoer van Rotterdam naar Essen over de weg plaats, dan zijn de aansprakelijkheidsbepalingen van de CMR van toepassing. Vindt de schade plaats op het binnenvaarttraject Rotterdam - Duisburg, dan geldt het aansprakelijkheidsregime van het CMNI-verdrag. Was er echter per spoor van Rotterdam naar Essen vervoerd, dan wordt het de vervoerdersaansprakelijkheid volgens COTIF-CIM. En als de schade na het binnenvaartgedeelte op het deel over de weg van Duisburg naar eindbestemming Essen plaats vindt, dan geldt voor dat stukje het semi-dwingende Nederlandse wegvervoerrecht van afdeling BW. Ik zeg met name semi-dwingend wegvervoerrecht want heel vaak is in het CT-document of in het maatwerkcontract met zoveel woorden gekozen, zowel voor nationaal als internationaal wegvervoer, voor de CMR althans het aansprakelijkheidsregime van de CMR. Is het onbekend op welk traject de schade zich heeft voorgedaan, dan is de multimodaal vervoerder in principe aansprakelijk voor die schade tenzij hij kan bewijzen dat hij volgens de toepasselijke rechtsregels op al die trajecten niet aansprakelijk zou zijn (art. 8:42 BW). Gewoonlijk lukt dat de vervoerder alleen maar als hij als schadeoorzaak een eigen gebrek van de goederen kan aantonen. Als de vervoerder aansprakelijk is, geldt die limiet van het traject die voor de ladingbelanghebbende tot de hoogste schadevergoeding leidt (art. 8:43 BW). Deze twee artikelen zijn dwingend recht. Bijvoorbeeld vervoer van een container met 500 dozen met kleding (iedere doos weegt 20 kg) van Shanghai naar Essen. Het vervoer van Rotterdam naar Duisburg gaat per spoor (Betuwelijn!) en the last mile Duisburg - Essen per truck. Door een lek in het dak van de container is regenwater binnengedrongen waardoor alle dozen nat zijn geworden en de kleding is beschadigd. Schade ,-. Op alle trajecten (zee, spoor en weg) heeft het stevig geregend. De hoogste limiet is natuurlijk de limiet van de HVR van 666,67 SDR (circa 800,-) per collo ofwel per doos van 20 kg; omgerekend ,-. Dat betekent dat de volledige schade van ,- geheel moet worden vergoed. Stel dat de vervoerder erin slaagt te bewijzen dat de kleding op het zeetraject niet nat kan zijn geworden, dan blijven de limieten van het spoorvervoer (17 SDR p/kg) en het Nederlandse wegvervoer ( 3,40 p/kg) nog over. De berekening van de hoogste limiet wordt dan 17 SDR x 500 dozen x 20 kg = 17 SDR x kg = SDR; dat is ,-. Dat laatste bedrag moet als schadevergoeding worden betaald. En wat betreft de toepasselijke verjaringstermijn geldt voor de ladingbelanghebbende de gunstigste termijn van alle trajecten (art. 8:1722 BW). 5. Multimodaal vervoer en CMR Vervoer van een container met gezouten vis van Reykjavik ( Port of Loading ) over zee naar Rotterdam ( Port of Discharge ) en daarna over de weg naar Napels ( Place of Delivery ). In de Non-negotiable Sea Waybill for Combined Transport is niet vermeld over welk medium het vervoer Rotterdam - Napels zal plaatsvinden. Gedurende het wegtraject wordt de lading gestolen. 9 De vraag is nu naar welke rechtsregels de aansprakelijkheid van de vervoerder moet worden vastgesteld. Ik ga er van uit dat Nederlands recht op deze overeenkomst van toepassing is; in werkelijkheid is dat IJslands recht. Hier is sprake van een gave overeenkomst van multimodaal vervoer waarop de artikelen 8:40-52 BW van toepassing zijn. De diefstal vond plaats op het internationale wegtraject Rotterdam - Napels. De aansprakelijkheid van de vervoerder wordt bepaald door de bepalingen van de CMR. 10 Vervolgens is er onenigheid tussen de transportjuristen of niet alleen de aansprakelijkheidsbepalingen van de CMR op deze casus moeten worden toegepast maar ook alle andere bepalingen van het CMR-verdrag waarbij het dan met name gaat om de bevoegdheidsbepalingen. Sommige juristen en ook rechters zijn de mening toegedaan dat op het traject Rotterdam - Napels de CMR in volle omvang van toepassing is inclusief de bevoegdheidsregeling van de CMR. Immers, er is in hun visie tussen de partijen bij de multimodale vervoerovereenkomst (ook) internationaal vervoer over de weg overeengekomen en 9 De casus is ontleend aan Hof Den Haag 22 juni 2010, S&S 2010, 104 Godafoss. 10 M.v.T. (14049) sub 2 bij art. 8:41 BW, Parl. Gesch. Boek 8, p

7 op grond van art. 1 CMR is de CMR op dat wegvervoer van toepassing; de wettelijke multimodaal vervoerregeling van Boek 8 BW wordt door de verdragsbepalingen opzij gezet: verdrag gaat boven wet. Dat betekent ook dat in ons voorbeeld met betrekking tot het wegvervoergedeelte Rotterdam - Napels volgens de CMR de plaats van inontvangstneming van de lading Rotterdam is en dat derhalve de Rechtbank Rotterdam bevoegd is (art. 31lid 1 (b) CMR); de keuze voor de rechtbank in Reykjavik in het CT-document is dan nietig. Ik deel die visie met betrekking tot de toepasselijkheid van de gehele CMR bij multimodaal vervoer niet. Partijen zijn helemaal geen internationaal vervoer over de weg in de zin van art. 1 CMR overeengekomen. Zij zijn een species van de overeenkomst van goederenvervoer overeengekomen, te weten de overeenkomst van multimodaal goederenvervoer, een overeenkomst waarbij de goederen van Reykjavik naar Napels moeten worden vervoerd. Eerst over zee naar Rotterdam ( Port of Discharge ) en daarna ter keuze van de multimodaal vervoerder hetzij over de weg, hetzij per spoor of misschien wel per binnenschip tot Bazel en dan verder over de weg naar de eindbestemming in Napels. Zelfs als de afzender wel weet dat het traject Rotterdam - Napels gewoonlijk over de weg gaat, zijn de multimodaal vervoerder en de afzender niet apart internationaal goederenvervoer over de weg in de zin van art. 1 CMR overeengekomen. Zij hebben één overeenkomst van multimodaal goederenvervoer gesloten waarbij de goederen in Reykjavik door de multimodale vervoerder in ontvangst worden genomen en die goederen in Napels moeten worden afgeleverd; die specifieke overeenkomst is in de Nederlandse wet gedefinieerd en deze benoemde overeenkomst is geen stapeling van losse overeenkomsten in de zin van art. 6:215 BW (de gemengde overeenkomst), namelijk een overeenkomst van goederenvervoer over de zee en een overeenkomst van internationaal goederenvervoer over de weg. Het enige wat art. 8:41 BW doet, is de toepasselijke rechtsregels aanwijzen om de aansprakelijkheid van partijen te bepalen. 11 Precies diezelfde gedachte ligt ten grondslag aan art. 26 Rotterdam Rules: doet de schade zich voor op het internationale wegtraject in Europa dan moeten de bepalingen betreffende de aansprakelijkheid inclusief limiet en de verjaring van de CMR worden toegepast. Maar niet de bevoegdheidsregels van de CMR. Exact dat laatste besliste ook het Hof Den Haag in de Godafoss. Een multimodale vervoerovereenkomst - waarop overigens geen Nederlands recht van toepassing was - met daarin een (Europees) traject van internationaal vervoer over de weg (op welk traject de schade zich voordoet) valt niet binnen het toepassingsbereik van de CMR. Hoewel volgens art. 31 lid 1(b) CMR de Rechtbank Rotterdam bevoegd zou zijn geweest (plaats van inontvangstneming voor wat betreft het wegvervoer), acht het Hof Den Haag deze rechtbank niet bevoegd omdat in het CT-document een duidelijke forumkeuze was gemaakt voor de Icelandic Courts. Het hof is van oordeel dat hoewel de bewoordingen van art. 1 CMR 12 de multimodale vervoerovereenkomst niet expliciet uitsluiten van het toepassingsbereik van de CMR, kan omgekeerd evenmin worden gezegd dat zij een dergelijke overeenkomst zonder meer insluiten; bij multimodaal vervoer gaat het immers om een meerdere transportmodaliteiten omvattende vervoerovereenkomst waarbij de keuze voor het wegtransport vaak nog is opengelaten. Ook uit de tekst van art. 2 CMR over stapelvervoer en uit het ondertekeningsprotocol waarin de ondertekenende landen verklaren te zullen onderhandelen over een verdrag inzake multimodaal vervoer, volgt volgens het hof niet dat het CMR-verdrag uit zichzelf van toepassing is bij multimodaal vervoer. Wat dat betreft wil ik nog eens benadrukken dat in een multimodale vervoerovereenkomst de plaatsen van inontvangstneming en aflevering voor het (internationale) wegtraject meestal niet apart in die overeenkomst worden aangegeven zodat reeds daarom niet wordt voldaan aan het vereiste van art. 1 CMR, namelijk dat die plaatsen wel worden aangegeven in de overeenkomst. Derhalve geen autonome toepasselijkheid van de CMR bij multimodaal vervoer. In de Godafoss wordt ook verwezen naar de vaak aangehaalde Quantum/Plane Trucking zaak 13, waarin de Engelse rechter besliste dat weliswaar de CMR van toepassing was op het trucking traject Parijs - Dublin, maar daar ging het alleen om de aansprakelijkheid van de multimodaal vervoerder (Air France) volgens de CMR zonder dat er een woord werd gewijd aan de bevoegdheid volgens art. 31 CMR van de Engelse rechter, welke bevoegdheid er volgens mij op die grond ook helemaal niet was. 14 Kortom, de Engelse rechter die in het Engelse recht geen wettelijke regeling voor multi-modaal vervoer kende zoals wij in Boek 8 BW, moest eigen recht uitvinden en kwam uit op hetzelfde als wij in art. 8:41 BW hebben vastgelegd: de aansprakelijkheidsbepalingen van de CMR zijn bij multimodaal vervoer van toepassing op het internationale wegtraject in Europa. Maar uit die beslissing mag niet geconcludeerd worden dat de CMR lock, stock and barrel, inclusief de bevoegdheidsregeling van 11 M.v.T. (14049) sub 1 bij art. 8:41 BW, Parl. Gesch. Boek 8, p. 91 onderaan. 12 Art. 6.1 CMR: Dit verdrag is van toepassing op iedere overeenkomst onder bezwarende titel voor het vervoer van goederen over de weg door middel van voertuigen wanneer de plaats van inontvangstneming van de goederen en de plaats bestemd voor de aflevering, zoals deze zijn aangegeven in de overeenkomst, gelegen zijn in twee verschillende landen, waarvan ten minste één een bij het verdrag partij zijnd land is, ongeacht de woonplaats en nationaliteit van partijen. 13 Court of Appeal 27 maart 2002, [2002] 2 Lloyd s Rep Waarschijnlijk achtte de ngelse rechter zich bevoegd omdat Quantum Plane Trucking op basis van tort aansprak bij de ngelse rechter en Air France werd medegedaagd. 9

8 toepassing is op dat internationale wegtraject. Het Hof Den Haag doet dat dan ook niet; het hof zoekt - mijns inziens terecht - wel aansluiting bij het Bundesgerichtshof 15 die autonome toepassing van de CMR bij multimodaal vervoer afwijst. Het hof acht de Rechtbank Rotterdam onbevoegd om van het geschil kennis te nemen en de aansprakelijkheid van de IJslandse multimodale vervoerder voor de diefstal van de container met stokvis moet door de Icelandic Court worden beslist. Enfin, de Godafoss ligt thans bij de Hoge Raad; wij wachten in spanning af. 6. Synchromodaal vervoer en aansprakelijkheid Uitgangspunt blijft dat de afzender met de vervoerder één multimodale vervoerovereenkomst heeft gesloten voor het vervoer van (een) container(s)/pallet(s) van het ene continent over zee of door de lucht naar Europa en vervolgens naar de eindbestemming over een of meer andere media dan zee of lucht. De termen intermodaal vervoer, co-modaal vervoer en synchromodaal vervoer zijn logistieke concepten die alleen de wijze van vervoer van de zeehaven of luchthaven naar de eindbestemming in het achterland van Europa betreffen. Gewoonlijk kiest de multimodaal vervoerder, die immers het gehele vervoer Shanghai - Essen op zich heeft genomen, hoe het vervoer in het achterland van Europa zal plaatsvinden. De oorspronkelijke afzender in China of de Europese producent die als afzender een maatwerkcontract sluit met een containerrederij of een grote internationale vervoerder, bemoeit zich niet met de wijze van vervoer van zijn containers door Europa. Die afzender is alleen geïnteresseerd in de vrachtprijs en hij wil dat de container op tijd de eindbestemming ergens in Europa bereikt. Die afzender regelt nu juist niet het vervoer van de haven naar het achterland; daarom heeft hij één overeenkomst van multimodaal vervoer, van house to house, gesloten met één multimodale vervoerder. Die vervoerder regelt in zijn hoedanigheid van afzender dat vervoer van haven naar achterland met de door hem te kiezen vervoerders. Dit alles betekent dat al die logistieke concepten van intermodaal, co-modaal of synchromodaal vervoer geen juridische invloed hebben op de relatie tussen de oorspronkelijke afzender en de multimodale vervoerder. Hun rechtsverhouding wordt geregeld door de overeenkomst van multimodaal vervoer, in ons voorbeeld van Shanghai naar Essen. Als Nederlands recht van toepassing is op die multimodale vervoerovereenkomst wordt de aansprakelijkheid van de vervoerder keurig geregeld in de artikelen 8:41-43 BW en voor wat betreft de verjaring in art. 8:1722 BW (zie paragraaf 3 en 4). Aan de toepasselijkheid van de volledige CMR inclusief de bevoegdheidsregeling komen we niet toe om de simpele reden dat die oorspronkelijke afzender en de multimodale vervoerder geen internationaal vervoer van goederen over de weg in Europa in de zin van art. 1 CMR zijn overeengekomen; zij kwamen immers overeen multimodaal vervoer van Shanghai naar Essen. De multimodale vervoerder regelt, maar nu in zijn hoedanigheid van afzender, het vervoer naar de binnenlandterminal per binnenschip of per spoor, en de last mile per truck. Ofwel, hij sluit als afzender aparte vervoerovereenkomsten met respectievelijk een binnenvaartvervoerder, een spoorvervoerder of een wegvervoerder. Sluit hij een overeenkomst met een binnenvaartvervoerder voor het traject Rotterdam - Duisburg dan is op dat vervoer het CMNI-verdrag van toepassing. Kiest de multimodaal vervoerder als afzender toch voor vervoer over de weg van Rotterdam naar Essen, dan sluit die multimodaal vervoerder als afzender met de wegvervoerder een overeenkomst van internationaal vervoer van goederen over de weg op welke overeenkomst het CMR-verdrag in volle omvang, inclusief de bevoegdheidsregeling, van toepassing is. Bij synchromodaal vervoer krijgt die multimodaal vervoerder helemaal de keuzevrijheid om tot op het laatste moment te beslissen op welke wijze het vervoer naar het achterland zal plaatsvinden. En als het aan de zeeterminal ligt, wil de terminal graag optreden als expediteur (hij die doet vervoeren) om ten behoeve van zijn opdrachtgever, de multimodale vervoerder, het vervoer naar het achterland te regelen (te coördineren). Maar de multimodaal vervoerder of diens expediteur blijft nog steeds de afzender bij de overeenkomsten van goederenvervoer die on the spot and on the moment worden gesloten met de verschillende vervoerders voor het vervoer van de containers van de zeeterminal naar de eindbestemming in het achterland van Europa. Met andere woorden, waar de logistieke mensen spreken over de verlader die in de zeeterminal kiest uit verschillende modaliteiten voor het vervoer naar het achterland (zie paragraaf 1 en paragraaf 3 laatste alinea), moeten we ons als juristen realiseren dat die verlader in feite de multimodaal vervoerder is die als afzender aparte overeenkomsten sluit met verschillende (Europese) vervoerders. En zelfs als de oorspronkelijke afzender, de producent die duizenden containers per jaar naar allerlei bestemmingen in Europa laat vervoeren op basis van een maatwerkcontract, een multimodale vervoerovereenkomst, het concept van synchromodaliteit omarmt, geeft hij daarmee alleen maar te kennen dat hij zijn multimodale vervoerder geheel de vrije 15 BGH 17 juli 2008, Transport R 2008,

9 hand laat om het vervoer van de zee- of luchthaven naar de eindbestemming in het achterland op de meest efficiënte en duurzame wijze te regelen. Dat in dat maatwerkcontract wordt geregeld dat in principe het traject Rotterdam - Duisburg per binnenschip zal gebeuren en alleen als de afgesproken afleverdatum niet wordt gehaald, er over de weg wordt vervoerd, wil nog niet zeggen dat juridisch gezien deze producent/afzender met zijn vervoerder twee of drie aparte vervoerovereenkomsten heeft gesloten, te weten een vervoerovereenkomst over zee Shanghai - Rotterdam en een vervoerovereenkomst over de binnenwateren Rotterdam - Duisburg en vervolgens nog een vervoerovereenkomst over de weg van Duisburg naar eindbestemming Essen. En als de container toch van Rotterdam over de weg naar Essen gaat heeft die producent met zijn vervoerder niet een overeenkomst tot internationaal vervoer van goederen over de weg in de zin van art. 1 CMR gesloten. Deze producent sluit met zijn vervoerder één overeenkomst van multimodaal vervoer en die specifieke overeenkomst van vervoer van goederen is keurig in de Nederlandse wet geregeld. En internationaal is dat wat betreft het multimodale vervoer over zee en naar eindbestemmingen in het achterland evenzeer keurig geregeld in de Rotterdam Rules. Alleen al om die reden moeten die Rotterdam Rules zo spoedig mogelijk in werking treden. Kortom, geef synchromodaliteit vrij baan. Juridisch is de aansprakelijkheid van de multimodale vervoerder die gebruik maakt van - zo nodig in overleg met zijn afzender - synchromodaliteit in Nederland al lang (sinds de invoering van Boek 8 BW in 1991) 16 goed geregeld! 16 Zelfs sinds 1983 als in het multimodaal vervoer een wegtraject was opgenomen (art. 12 Wet Overeenkomst Wegvervoer). 11

10 Wegvervoerrecht Vraag uit de praktijk De vraag Een Nederlandse vervoerder krijgt de opdracht om een zending nikkelen munten van Rotterdam naar Mensen in Duitsland te vervoeren. De vrachtbrief voor deze zending is in het Engels opgesteld. De afzender heeft als instructie op de vrachtbrief vermeld: Trailer can not be left disconnected nor unguarded. Truck/trailer to be parked only at guarded or secured place. De chauffeur haalt de zending op en laat de trailer zonder bewaking een nacht overstaan op het bedrijfsterrein van de vervoerder in Nederland. Helaas wordt de lading tijdens het overstaan gestolen. Achteraf blijkt dat de chauffeur geen Engels kon lezen en daarom de instructie niet heeft uitgevoerd. Moet een afzender rekening houden met de talenkennis van de chauffeur bij het opstellen van de vrachtbrief? Mw. Mr. J.S. Stibbe, secretaris van de Stichting vervoeradres Het antwoord Met het vrije verkeer van werknemers binnen de EU is er een toenemend aantal chauffeurs in dienst bij Nederlandse transportbedrijven, dat geen Nederlands, Duits of Engels spreekt. De gevolgen van deze gebrekkige talenkennis laten zich merken in de dagelijkse praktijk. Zoals in het hier geschetste geval van een chauffeur die de speciale instructie niet kan lezen en daardoor ook niet kan uitvoeren. Ook bij het maken van een voorbehoud op de vrachtbrief door de vervoerder kan dit leiden tot problemen. Het maken van een voorbehoud schiet zijn doel voorbij, als andere belanghebbenden het voorbehoud niet kunnen begrijpen. In het in de vraag geschetste geval heeft de rechter bepaald (S&S 2008, 110) dat het feit dat de chauffeur van de vervoerder de Engelse taal niet beheerst en daardoor de in het Engels gestelde instructie op de vrachtbrief niet kon lezen voor risico van de vervoerder komt. Dit is een rechterlijke uitspraak gebaseerd op de omstandigheid, dat de vervoerder een in Nederland gevestigde onderneming is, en dat de afzender er daarom vanuit mocht gaan, dat de door deze vervoerder gestuurde chauffeur over voldoende talenkennis zou beschikken. Ook bij het maken van voorbehouden in een vreemde taal zal gekeken worden naar de omstandigheden. Stel dat een afzender in Oost-Europa een zending laat afhalen door een aldaar gevestigd bedrijf, dan ligt het voor de hand dat de chauffeur eventuele bemerkingen in de taal van de aflader op de vrachtbrief zal noteren. Heel anders is dit als het een aflaadadres in Nederland is, waar een buitenlandse chauffeur de zending komt halen. In principe zal de vervoerder, die het voorbehoud maakt, ervoor moeten zorgen dat de afzender de boodschap begrijpt. Anders gezegd: degeen die een verklaring doet, in dit geval een voorbehoud maken, dient te zorgen dat de verklaring aankomt bij degeen tot wie de verklaring gericht is. Taal is daarbij een belangrijk middel. Taalkeuze voor het opstellen van overeenkomsten is niet wettelijk geregeld. Dat betekent, dat partijen vrij zijn in de keuze van de taal, waarin de vrachtbrief wordt opgesteld. Regelen partijen de taal niet, dan zal de rechter aan de hand van de omstandigheden opmaken, wat partijen van elkaar mochten verwachten omtrent de toe te passen taal, en voor wiens risico het gebruik van die taal komt. 12