Systemisch werken is overal!

Transcriptie

1 Systemisch werken is overal! Bert Hellinger Instituut Nederland Magazine 2015

2 2 3 Inhoud De gastredactie Plaats delict! De gastredactie 2 Plaats delict! 3 Ik vertrouw mijzelf als spiegel 4 Dure bril 7 Een systemische bespiegeling op de Trendrede Bert Hellinger 89 jaar 10 Reconstructies 12 Systemisch vuile handen maken 13 Geboortezorg systemisch onderzocht 16 Het leerproces van een ervaren opsteller 18 Leidend principe of drijvende kracht? 21 Social Media 22 Opstellingen in de boardroom 24 Energie! 27 Is het effect van opstellingen meetbaar? 28 Beyond the systemic realm 32 Systemisch coachen 34 Systemisch werken als nalatenschapscoach 36 Waarom pest een pester? 38 Door de ogen van Stephan Hausner 40 Systemisch werk op de werkvloer 42 Opstellingen als wetenschappelijke onderzoeksmethode 46 Ik ga op reis en neem mee (terug) 48 Opleidingen bij het Bert Hellinger Instituut 50 Workshops uitgelicht 54 Kalender Noorderlicht uitgelicht 60 Colofon Dit is een uitgave van het Bert Hellinger Instituut Nederland, die jaarlijks verschijnt Redactieteam Siets Bakker, Yvonne Lonis, Petra van de Kop, Ria Allewijn, Henry Weessies en Barbara Hoogenboom Oplage 6500 Vormgeving en opmaak Mirjam Strijbosch Druk SMG-Groep, Hasselt En dan opeens zit je met zijn zessen om tafel. Sommigen kennen elkaar goed, anderen nauwelijks. Maar wat hen verbindt is een verlangen om het systemisch werk verder te brengen. Een verlangen om datgene wat de pioniers van het systemisch-fenomenologisch werk in het leven hebben gezet, verder handen en voeten te geven, ècht naar de wereld en het leven van alledag te brengen. Het is al op zoveel plaatsen, durven we dat te zien, durven we ermee aan de slag te gaan? En daarmee niet alleen in de veilige omgeving van onze 'leermeesters' in de klas te blijven? Dit magazine gaat vooral over hoe wij allen, systemisch werkers in het veld en geïnteresseerden, als vertegenwoordigers van een volgende generatie, het systemisch-fenomenologisch werk al in de wereld hebben gezet of kunnen gaan zetten. In dit magazine stellen wij ons nog persoonlijk voor. Voor zover dat relevant is, want dit magazine is vooral ontstaan doordat wij, in de uitwisseling die tot stand kwam, zoveel verdieping konden vinden dat dat voorbij ons persoonlijke kunnen is gegaan. Hebben wij dan ook onbewust een ervaring van collectieve intelligentie opgedaan? Veel leesplezier! In dit magazine aan het woord o.a. Bert Hellinger - Carola Castillo - Stephan Hausner - Judith Hemming - Jan Jacob Stam - Bibi Schreuder - Anton de Kroon - Siebke Kaat - Elmer Hendrix Door Jan Jacob Stam Als ik in Ljubljana, de hoofdstad van Slovenië, aankom voor een boekpresentatie en een workshop, is het eerste wat ik wil, na mijn koffer op een hotelkamer geparkeerd te hebben, de stad in gaan. Alleen. Te voet, liefst. Alleen de eerste paar uur na aankomst kan ik me blootstellen aan de indrukken van de stad, van het land. Ik loop. Heb wel een kaart bij me maar laat me leiden door wat mijn aandacht trekt. Wat probeert deze stad me te vertellen?, is het mantra in mijn hoofd. Ik kijk naar hoe de mensen lopen: een beetje ingehouden. Net alsof ze uitreiken met iets dat ze kunnen bieden, maar zich dan ook weer halfweg terugtrekken. Er is veel kunst op straat. Kunst met een ingehouden humor, een soort lachen achter de hand. Dit patroon van uitreiken en inhouden blijkt ook in de dagen erna een zich herhalend patroon. De Nederlandse ambassadeur, die bij de boekpresentatie aanwezig is bevestigt dat, heftig knikkend. Zo n nieuwe plek is als een plaats delict. Ik ben geen rechercheur maar wel dol op politieseries. De eerste, fenomenologische indruk kun je maar één keer opdoen. Dat is overigens net als met opstellingen. Alle belangrijke informatie over de patronen bij een mens, in een familie, in een organisatie, bij een maatschappelijk vraagstuk of in een land, zit al opgevouwen en soms versleuteld in de eerste contacten. Maar meestal herken ik het dan nog niet. Als ik naarstig probeer te analyseren, dan werkt dat meestal niet om het patroon boven te laten komen drijven. Maar let je even niet op, dan komt het patroon naar boven. Het werkt net als bij een zwakke ster: kijk je er een beetje langs, dan zie je hem opeens helder opschitteren. Een plaats delict. Er móet hier iets gebeurd zijn waardoor het er nu uitziet zoals het eruit ziet. In de Japanse filosofie is er het begrip Ba, het punt van gezamenlijke oorsprong. Dat is het punt waar we naar zoeken. Dat is het punt van waaruit begrepen kan worden. Dat is het punt van waaruit vrede mogelijk is. En van waaruit verandering kan ontstaan. Het Nederlandse veld van opstellingen is momenteel een plaats delict. Het veld is veranderd. Geleidelijk opeens. Het gaat nu om systemische intelligentie die voorbij opstellingen naar boven komt drijven. Systemische intelligentie is overal. Jaren hebben we geprobeerd om duidelijk te maken dat opstellingen interessant en diep helend zijn, en dat systemische interventies kansrijk zijn: veel impact met weinig woorden. Nu pas zien we op deze plaats delict dat systemische intelligentie en systemische intuïtie er altijd en overal al waren en zijn. Zonder systemisch bewustzijn zouden de meesten van ons nu niet doen wat we doen. In plaats van uitreiken met onze systemische methode kunnen we nu gaan luisteren naar de systemische intelligentie en systemische intuïtie die er overal is in de samenleving. Daarover gaat dit magazine. Siets Bakker, Yvonne Lonis, Petra van de Kop, Ria Allewijn, Henry Weessies en Barbara Hoogenboom zijn van die systemische dieren. Die midden in de maatschappij staan met hun aandacht en werk. Zij zijn de redactie van dit magazine. Zij waren het die waarnamen dat systemische intelligentie overal al is. Zij zijn op onderzoek gegaan, op vele plaatsen delict. Zij hebben daar beeld en woorden aan gegeven. Veel leesplezier! Sinds 13 februari is Barbara Hoogenboom mede-eigenaar van het Bert Hellinger Instituut Nederland. Het eigenaarschap van het Hellinger Instituut vraagt om verbreding, het systemisch werk vraagt om een platform voor de komende generatie. Barbara: welkom!

3 4 5 Ik vertrouw mijzelf als spiegel Door Siets Bakker en Henry Weessies Leiderschap met systemische intelligentie. In het artikel the future of organizational constellations introduceerde Jan Jacob Stam in augustus 2014 de term systemische intelligentie. Hij omschrijft systemische intelligentie als the old and maybe re-found knowledge of how social systems work. In een magazine als dit mag een beschouwing over de toepassing van systemische intelligentie in leiderschap, niet ontbreken. En hoe kun je dat beter onderzoeken dan een ontmoeting te arrangeren met de schrijver van het artikel, Jan Jacob, en een directeur die naar ervaring van Siets Bakker over een hoge mate van systemische intelligentie beschikt. Beiden bioloog van oorsprong. Beiden rond de 60. Beiden vader. Als er iemand anders is die het beter kan dan jij, dan moet hij het doen. De jonge ambitieuze bioloog Reinout Woittiez werkte na zijn promotie vol overgave aan zijn onderzoek. Als onderdeel van zijn werkzaamheden had hij een rekenmodel ontwikkeld. Het model zat goed in elkaar. Het klopte als een bus. Anderen bleken geïnteresseerd in zijn publicatie en het rekenmodel. En verbeterden vervolgens het model. Voor de jonge ambitieuze Reinout een harde maar waardevolle les: excelleren is niet het succes van anderen belemmeren maar anderen in de gelegenheid stellen het beter te doen en zelf je eigen plek vinden. Ik verwonder mij over de mateloze diversiteit die ik tegenkom. Als directeur van het Nederlands Forensisch Instituut heeft Reinout dagelijks direct te maken met de gevolgen van de vliegtuigramp met de MH17. Het zijn de patholoog-anatomen van het NFI die de slachtoffers moeten identificeren. Vreselijk en geweldig werk tegelijkertijd. Tot september 2014 was Reinout kwartiermaker en later directeur bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied. De dienst die via vergunningverlening, toezicht en handhaving moet voorkomen dat het weer zo mis kan gaan als bij de Schipholbrand of de Moerdijkbrand. En nog iets langer terug, was Reinout directeur bij het RIVM, het Nederlandse instituut dat gezondheidsrisico s onderzoekt. Interessant is dat als je Reinout hoort vertellen over de organisaties waar hij voor gewerkt heeft, hij altijd als eerste over het maatschappelijke belang begint. Over de betekenis van het instituut voor de maatschappij. Pas na lang aandringen vertelt hij over hoe de organisatie in elkaar zit, en wat de managerial uitdagingen waren. Zijn aandacht gaat uit naar de betekenis van het systeem voor de samenleving. En vanuit die verbinding, herkent Reinout een ongelooflijke diversiteit aan uitwisseling. Want het gaat niet alleen over de identificatie van de slachtoffers maar het gaat ook over hoeveel technologische kennis genoeg is? Waar moet op ingezet worden en wie bepaalt dat? Het gaat over de betekenis van de identificatie voor de familieleden en over de last die de medewerkers en hun gezinnen dragen door dit nogal eens aangrijpende werk te doen. Ik vraag me steeds af hoe ik richting kan geven en probeer tegelijk mezelf weg te houden bij controlemechanismen én te zorgen dat mensen niet afhankelijk van mij worden. Niet duwen maar wegen. Ik zoek naar welk signaal het minst belastend en het meest uitnodigend is. Leidinggeven gaat voor Reinout over een context creëren. Een context waarin professionals, ieder vanuit zijn eigen plek, hun bijdrage leveren. Hij vertrouwt op zichzelf, op zijn waarnemingen en zijn innerlijke reactie hierop om te bepalen of het de goede kant op gaat. Als kwartiermaker van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, werkte Reinout met een klein team aan de voorbereidingen van de oprichting van deze dienst. Een enorme klus, vol bestuurlijke, financiële, juridische en operationele valkuilen. Alle teamleden werkten zich een slag in de rondte om voor het einde van het jaar de deadlines te halen. Reinout organiseerde een week voor kerst, een kleine informele borrel. Zijn speech eindigde hij met Zo. Het jaar is bijna om. Jullie hebben allemaal meer dan hard gewerkt. Nu is het tijd om te rusten. Geen nieuwe mails meer, geen acties. Ga naar huis, naar je gezinnen, heb het goed met elkaar en begin januari pakken we de draad weer op. Het team was perplex. En wát was het een goede interventie. Ieder voelde zich gewaardeerd en erkend voor de inzet. Maar ook voor de andere kant, het privéleven. De behoefte om te kunnen ontspannen. Waar het team gevangen zat in het systeem van de deadlines, nam Reinout afstand, hij zoomde uit en deed wat nodig was voor het grotere geheel. Blijkbaar bestaat er zoiets als onbewuste systemische intelligentie, waarvan Reinout een voorbeeld is. Er zijn vast tal van andere voorbeelden te vinden. Het is eigenlijk heel makkelijk om leiders met veel natuurlijke systemische intelligentie te herkennen. Systemisch intelligente leiders: 1. Hebben hun ego wat minder op de voorgrond staan. Wat niet betekent dat ze een klein ego hebben of niet ijdel zouden zijn. 2. Zijn verbonden met de natuur, in concrete en/of abstracte zin. Spiritueel of biologisch, ze erkennen de grootsheid van de natuur en de feilbaarheid van de mensheid. 3. Zijn extreem analytisch en geïnteresseerd in hoe en waarom iets (niet) gebeurt. 4. Zijn gericht op het geheel en minder op delen, gericht op het collectieve en minder op het individuele. 5. Zijn niet per se gericht op maakbaarheid, maar meer op het anticiperen op de toekomst die op hen afkomt. Drijven mee op dat wat is en wat op hen afkomt. 6. Erkennen zowel verlies als winst als acceptabele uitkomsten. Draaien niet om de hete brij heen, kijken het beest in de bek. 7. Kijken veel achter de persoon wat hem of haar drijft, of het een medewerker of een andere betrokkene is. Voor een systemisch intelligente leider is het bijna nooit persoonlijk. 8. Relativeren makkelijk en veel. Zijn meestal geen idealisten. 9. Gevoel en gewaarwording zijn sterk ontwikkeld en worden als informatiebron gebruikt. 10. Hebben geduld, anders dan lijdzaam af te wachten. In bovenstaande opsomming lijkt systemische intelligentie vooral aangeboord te kunnen worden door een bepaalde houding, een manier van in het leven staan. Niet de gebruikelijke kwalificaties waar een leider op geselecteerd wordt. De opsomming is niet compleet en kan misschien nog ingedikt worden. Het

4 6 7 is een eerste aanzet op basis van onze waarnemingen als mens en als adviseur. Het is gebaseerd op de voorbeelden die Reinout gaf en zijn antwoorden op de vragen van Jan Jacob. De kenmerken lijken samen te hangen en bij elkaar te horen, alsof ze een gezamenlijke oorsprong hebben. Stel dat deze opsomming juist is, dat het een goede omschrijving geeft van een leider die met systemische intelligentie zijn werk uitvoert. Wat betekent dit dan over de ontwikkelbaarheid van systemische intelligentie: is systemisch intelligent leiderschap bewust aan te leren of kan het slechts ontstaan op het levenspad? Voor medewerkers betekent leiding krijgen van dit type leider ook nogal wat. De systemisch intelligente leider werkt met de betekenis en met het grotere geheel. Er is geen ruimte meer om je te verstoppen achter procedures, gewoonten of regels. Alle kans dus om als medewerker je potentie te ontwikkelen, met het opgeven van zekerheid als prijs. Wat in dit debat belangrijk is om te onderkennen, is dat de kwaliteit en de resultaten van het leiderschap niet bepaald worden door het al dan niet systemisch intelligente ervan. Grote leiders, die geweldige resultaten boeken, kunnen dat best doen zonder systemische intelligentie. Evenzo kunnen systemisch intelligente leiders in de praktijk belabberd uit de verf komen; het is geen recept voor resultaat en kwaliteit. Waarom vinden wij het overigens belangrijk of leiders systemisch intelligent zijn? Waar zijn wij daarmee als schrijvers en fans trouw aan? Hopen we stiekem dat we dan zelf meer kans op erkenning hebben als de systemische intelligentie meer wordt erkend? Of zijn we toch Siets Bakker Ondernemer (nu nog vermomd als organisatieadviseur) Werk zonder angst, zonder medelijden, zonder liefde en zonder intentie Sophie Hellinger Ik ben als organisatieadviseur gespecialiseerd in het bouwen van nieuwe organisaties. Meestal zijn dit overheden en semi-overheden, die samengevoegd of opgericht worden. Ik werk dus altijd in een grote speeltuin vol systemische hindernissen. Vaak ben ik een van de weinigen die bewuste kennis heeft van behoeften van systemen, dynamieken en patronen. Mijn opdrachtgevers zijn blij met de taal, structuur en interventies die ik via de systemische kennis inbreng. Ze weten het vaak zelf ook wel, maar pas achteraf. Ik mag graag denken dat ik door deze inbreng een heleboel narigheid voorkom. Klassieke opstellingen doe ik niet of nauwelijks in mijn werk. Maar mijn hele manier van kijken en denken is doorspekt met systemische invloeden. Eerlijk gezegd is dat in eerste instantie vooral voor mijzelf fijn: hoef ik veel minder te ploeteren en overtuigen. Over mijn ervaringen met systemische kennis toepassen in de praktijk, ben ik gaan schrijven. Ooit zal dit soort kennis tot de standaardbagage van iedere professional horen. Het schrijven beschouw ik als mijn steentje aan de ontwikkeling hiervan. idealistisch en denken we dat systemische intelligentie en systemisch bewustzijn de wereld een beetje mooier maken? Ik vraag mij wel eens af hoe dat gaat als ik 65 ben. Ik kan me niet voorstellen dat ik dan het gevoel dat ik Klaar ben. En hoe ouder ik word, hoe meer bioloog ik word. Jan Jacob en Reinout bleken nog iets gemeen te hebben: als ze ooit hun werkzame leven zouden beëindigen willen ze beiden terugkeren naar hun oude liefde: de biologie. Op zoek naar een verklaring voor waarom het is zoals het is, om het vervolgens te erkennen en weer een stukje van de puzzel te hebben gelegd. Misschien is dat het wel: uiteindelijk zoeken zij en wij systemisch intelligente puzzelmaatjes zodat we die grote universele puzzel kunnen leggen! Dure bril Door Bibi Schreuder Tijdens de IOCTI in Uruguay: Ze wil me even wat vragen over haar project om een samenwerkingsprogramma te starten op een school uit een arme wijk en een school uit een dure wijk in Brazilië. Overigens verspreekt ze zich en zegt niet poor barria maar pure barria. Ik vraag haar wat haar wens is met dit project. Ze hoopt dat de kinderen uit de arme wijk zo een kansrijker netwerk krijgen en dat de kinderen uit de rijke wijk kunnen leren van de arme kinderen. Ik vraag haar of ze zelf tot de mensen uit de arme wijk behoort. Nee, zegt ze, Daar heb ik te veel geld voor. En kan je dankbaar zijn, dat jij dat geld hebt? Ja, zéker! Maar ze krijgt tranen in haar ogen. Ik vraag haar wat haar raakt. Ik weet t niet goed, zegt ze, ik ben erg dankbaar dat ik geld heb, maar ik kan het niet aanzien als anderen te weinig geld hebben. Ik vraag haar wie ze dan vooral ziet, als ze anderen zegt. Familieleden, en vooral mijn neef. Kijk naar ze, zeg ik, en zeg ze: Ik heb meer, jullie minder. Ik zie aan haar manier van kijken dat ze, zodra ze die zin uitspreekt, wegkijkt van waar ze eerst haar familieleden positioneerde. Kijk naar ze, zíe ze, en zeg: Ik heb meer, jullie minder. Ik heb meer, jullie minder. Ik laat het haar een aantal keren herhalen, tot ik zie dat ze berustend uitademt en de familieleden werkelijk ziet. En dan zegt ze: Ik heb meer géld dan jullie. Terwijl zij naar de plek kijkt waar ze haar familieleden ziet, zie ik dat ze een hele kostbare bril op heeft met diamantjes bij de scharnieren. Ik schaam me voor jullie laat ik haar zeggen, om te testen of dit het geval is. Ik schaam me voor jullie zegt ze, snikkend en ja-knikkend. Ja, ik durfde jullie niet onder ogen te komen en ja, ik schaam me bij mijn rijke vrienden voor jullie. Ik laat haar zeggen: Ik heb een hele dure bril, en toch kan ik jullie niet zien. Ze zegt het lachend, maar ook beschaamd en zegt: Zelfs met mijn dure bril kon ik jullie niet zien. Jullie zijn mijn familie, ik ben jullie nicht. Ik hoor bij jullie. Jullie horen bij mij. Ik stel haar voor het volgende tegen haar neef te zeggen: Ik denk dat ik veel te leren heb van je. Ik moest je maar s opzoeken en een tijdje met jou mee leven. Nu laat ik haar omdraaien om naar het project te kijken en vraag haar waar ze de rijke school ziet, en waar de arme school. Ze legt voor beiden een blad neer die zojuist van de boom vielen, ongeveer twee meter van elkaar af. Ik vraag haar: En, waar sta jij? Ze staat op en gaat midden tussen de beide bladeren staan, die beide scholen representeren. Dus jij hoort bij geen van beiden? vraag ik haar. Ik ben de brug die hen verbindt, antwoordt ze. Ik vraag haar in de rijke wijk te gaan staan. Ik hoor bij jullie, laat ik haar zeggen tegen de rijke mensen hier, Ik heb geld, ik hoor bij jullie. Dan vraag ik haar naar de arme wijk te gaan en daar tegen de arme mensen te zeggen: En ik hoor ook bij jullie, kijk maar, daar staan mijn familieleden, en ze wijst naar haar neef en andere familieleden. En ik ga bij ze in de leer. Mensen die verbindende, of brug-functies innemen zijn er waarschijnlijk goed in, omdat ze eigenlijk bij geen van beide oevers horen. Het kan enorm bevredigend zijn om dan te verbinden. Er zit vaak ook een enorm verlangen in om echt ergens bij te horen. Maar dan wordt je dus onmiddellijk ontrouw aan de andere oever. In projecten zou dat wel eens een verlammende werking kunnen hebben... Column

5 8 9 Een systemische bespiegeling op de Trendrede 2015 Door Henry Weessies Sinds 2011 brengt een gezelschap Nederlandse toekomstdenkers ieder jaar een zogenaamde Trendrede uit, een alternatieve Troonrede met bespiegelingen van trends die zij waarnemen. Over het algemeen is de tekst van de Trendrede progressief en maatschappijkritisch. Het belicht steeds welke transities waargenomen worden. Ter illustratie onderstaande fragmenten uit de Trendrede 2015: Het overstag en ree is geroepen en het roer gaat om. Nederland heeft voorzichtig de vernieuwing ter hand genomen. We zijn aan het doen. De richting is nog niet voor iedereen duidelijk en er is veel onzekerheid en frustratie in deze ondertussenheid. Veel van de oude fundamenten verliezen hun betekenis. Mensen struikelen over de leegheid van protocollen en standaardiseringen die niet meer passen bij wat zij persoonlijk relevant achten. Wat wij zien ontwikkelen is de maatschappijbrede zoektocht naar nieuwe betekenis. We gaan de komende jaren herijken, actualiseren en onze essentie als mens en als organisatie opnieuw dynamisch van inhoud voorzien. Waar het oude wegvalt, bouwen we het nieuwe op. Tijdens de wederopbouw van betekenis schoffelen we experimentsgewijs de grond om en wat er opbloeit laat zich zien als een fijnmazige en fijnzinnige vervlechting van betekenis, betrokkenheid en duurzaam denken en doen. Er is aandacht voor het potentieel van introverten, zonderlingen en dwarskijkers. Er is oog en ruimte voor onderwerpen als empathie, bezieling, inspiratie en passie, waar tot voor kort vooral ratio, kennis en kundes leidend waren. Voorwaarde is wel dat we ons individueel niet isoleren, maar in verbinding blijven, om zo onze betekenis binnen het geheel te kunnen zien en voeden. De opdracht voor de toekomst is continue reflectie op de reikwijdte van de eigen kracht. De toekomst is aan ongemiddelde mensen die gezamenlijk hun toekomst orkestreren. We moeten nog vertrouwd raken met al die nieuwheid om ons heen, de schoonheid van het perspectief ontdekken en de grammatica van de nieuwe taal leren begrijpen. Pas wanneer we er woorden voor hebben, kunnen we werkelijk verbinding maken met nieuwe inhoud. Ontkoppeld van absolute waarheid zoeken we naar nieuwe verankering in menselijke waardigheid. We gaan het komende jaar inzoomen én uitzoomen, maken én loslaten, vallen én opstaan. We roepen 2015 uit tot het jaar waarin we onszelf bevragen op onze betekenis. De vragen die we durven te formuleren zetten de toon voor wat we nog gaan ontdekken. Wij denken de afgelopen vijf jaar het begin van een wondermooie toekomstmelodie gehoord te hebben. (Bron: trendrede.nl) In de Trendrede 2015 ook nog de volgende uitspraak van John Galsworthy ( ): If you do not think about the future, you do not have one. Het lijkt alsof de beweging die in de trendrede is beschreven, volledig wordt toegekend aan de intenties en inspanning van mensen. Dus zonder het fenomenologische van de beschreven transitie te erkennen. Is dit wat het is en is het slechts een kwestie van een kritische massa die ontstaan is en die inderdaad een beweging in gang aan het zetten is? Of is er wellicht een grotere collectieve systemische beweging gaande, waaraan deze mensen met hun inspanningen en intenties trouw zijn? En als we nog verder kijken, voorbij moraliteit en intenties, wat wil zich dan laten zien in het verlengde van deze bewegingen? Wat we zien is dat de wereld gelijktijdig steeds groter en steeds kleiner wordt: we weten wat er op elk moment van de dag overal ter wereld gebeurt en kunnen daar zelfs contact mee maken, en tegelijkertijd zien we dat lokale voedselvoorziening en lokale energievoorziening steeds meer aanhang krijgen. Deze glocalisering (aandacht voor het lokale en het globale tegelijkertijd) is een voorbeeld van het gelijktijdig in beeld komen van een fenomeen én het tegenovergestelde ervan, waarbij die zich vervolgens naast elkaar ontwikkelen en tot elkaar verhouden. Het gaat dan niet meer om het een Óf het ander, maar het een én het ander. Welke synergie komt daar mogelijk achter vandaan? En hoe alomvattend is het? In andere opzichten zie je het bijvoorbeeld ook bij de toenemende technologische ontwikkelingen tegelijk met herleving van ambachten (door hogeropgeleiden). En bij nog steeds toenemend consumentisme en tegelijkertijd het ontstaan van de deeleconomie. Onze wereld ontwikkelt zich vooruit naar nieuwe mogelijkheden én valt tegelijkertijd terug, in religieuze strijd. De grote beweging die we zien lijkt niet langer de slinger van een pendel, tussen twee uitersten, die we zo goed kennen. Het is een gelijktijdig kunnen bestaan van beide uitersten. Wat is daar de systemische betekenis van? Voor welk probleem in welk systeem is dit een helende beweging? En nog een stap verder: stel dat dit een helende beweging van een groter systeem is, waar is het EN dan een oplossing voor? We weten dat het OF -paradigma leidde tot schaarste, verdeeldheid en WIN-LOSE. Wat we al zien is dat het EN -paradigma leidt tot WIN-WIN en overvloed. Als we dit Henry Weessies Mens, systemisch dier, organisatiestrateeg, interim manager, open voor veel consequent doorredeneren, dan leidt deze beweging ook tot nivellering! Het wordt steeds moeilijker om je als individu te onderscheiden. Immers: als alles er mag zijn in elke vorm, zonder onderscheid, dan worden de echte slachtoffers van het nieuwe patroon diegenen wiens potentieel niet meer gezien wordt. Zij die ongewild op moeten gaan in de massa en zich niet meer kunnen verheffen teneinde voorloper te zijn. En, als alles er mag zijn, kan er ook niets meer verloren gaan. Welk patroon halen we dan binnen? Waar blijven de slachtoffers dan, of wie worden de slachtoffers dan? Kortom, als we, zoals de makers van de Trendrede lijken te doen, het nieuwe EN -paradigma signaleren en mede mogelijk maken, dan worden de door hen geroemde dwarskijkers en tegendenkers uiteindelijk wellicht zélf de slachtoffers van deze transitie. Het zal onmogelijk worden om tegen te denken of dwars te kijken, omdat er geen sprake meer zal zijn van mainstream en er dus niks meer overblijft om van af te wijken. We leven de illusie dat we doen wat we denken, terwijl we eigenlijk voortdurend in allerlei (ongeleide) opstellingen tegelijkertijd representant zijn, elke dag, ieder uur. Mijn eigen systemische minitheorie. Die ik nog dagelijks toets. De gedachte dat het waar kán zijn, maakt nederig én open voor wat gebeurt. In mijn dagelijks werk heb ik het geluk om me elke dag opnieuw te begeven in een organisatie die bol staat en zwaar is van systemische energie. Een bijna 200 jaar oud instituut waarin de leidende principes van onafhankelijkheid, zekerheid en precisie (en grenzen) zich ook naar binnen in de organisatie hebben vertaald. En daar hun sporen hebben getrokken. Die sporen zijn mijn startpunt van handelen, op zoek naar flow. Soms een enorme uitdaging en soms een schijnbaar onmogelijke klus. Systemisch werken is voor mij bijna per definitie teamwork. Samen zo n magazine maken betekent kleur bekennen over hoe je systemisch werk beleeft en wat je er mee beoogt. Het was ook meteen duidelijk dat we veel ruimte wilden geven aan alle verschijningen van systemisch werk in de echte wereld. Kortom, inspirerend!

6 10 11 is de wereld. Oh, wat voelde ik me tijdens deze workshop als man erkend. Tot nu toe lag de nadruk bij Bert en Sophie veelal op de moeder en de ongelooflijk grootse rol van vrouwen, al dan niet moeders, bij het doorgeven van leven. Lieve Papa, Sophie komt met een prachtige oefening die we in tweetallen doen, waarbij jij jezelf bent en de ander je vader representeert. Je staat tegenover elkaar en kijkt elkaar tien minuten in de ogen. Ja, een volle tien minuten. Je mag elkaar niet omhelzen of afstand nemen, je kijkt elkaar tien minuten in de ogen. Na afloop heb ik Sophie bedankt met: Je hebt me mijn vader teruggegeven. Tot slot las Bert nog een verhaal uit een van zijn recente boeken. Dat verhaal geef ik hieronder weer. Bert Hellinger 89 jaar Door Jan Jacob Stam Impulsief besluiten we om een vlucht naar Milaan te boeken. Met een beetje passen en meten kunnen we twee dagen bijwonen van het kleine, intieme seminar van Bert en Sophie Hellinger, ter ere van zijn 89e verjaardag op 16 december Christa, van ons secretariaat, gaat mee. Spannend vind ik dat. Christa is zo Hollands nuchter, heeft Hellinger nog nooit ontmoet. Oh jee, wat zal ze ervan vinden? We vinden het alle drie geweldig. Christa: Wat een bijzondere en lieve man! Ik had Bert een half jaar eerder voor het laatst gesproken. Hoewel hij toen volop opstellingen deed, hing er ook een indruk in de lucht dat hij zich wat terug trok. Nu was Bert er vol. Stralend, als een monnik van binnenuit stralend. En zo lief en mild en ondersteunend! Het was een feest om te zien hoe Bert en Sophie samen werkten, zonder iets van elkaar weg te nemen. En Bert is voortdurend op zoek naar nieuwe horizonten en inzichten. Zijn huidige vorm van opstellen legt hij als volgt uit: Ik vraag niet meer naar het thema van de cliënt. We gaan naast elkaar zitten, geconcentreerd, en ik kijk de cliënt niet aan. Dan wacht ik tot er een woord in me opkomt. In dit geval is het woord genoeg. En we laten ons allen meevoeren door dat woord. We doen opstellingen voor iedereen hier aanwezig. Na dat woord stellen we op. Allereerst een representant voor de cliënt. Afhankelijk van wat zich toont vanuit de dimensie van de geest, stellen we meer mensen op. Bijvoorbeeld de vader van de cliënt of iemand van wie we niet weten wie hij of zij representeert. Soms komt er dan nog een zin op. In dit geval Ik haal je naar huis. We geven geen uitleg of verklaring. Scripts Bert doet dit seminar veel aan scripts. In mijn woorden is een script een basispatroon waar de cliënt in gevangen is. Bert licht toe: Je kunt aan je levensscript voorbijgroeien via je vader. Dat is zo n uitspraak om op te kauwen. Maar na verloop van tijd begint het me te dagen: Moeder, of dat wat moeder is voor een familiesysteem, heeft als taak om de familie bijeen te houden, om continuïteit te bieden, om patronen zich te laten herhalen. Later voegt Bert toe: De familie van de vrouw is het gezin. De familie van de man Lange tijd heb ik je verkeerd beoordeeld, want moeder keek in veel opzichten op je neer. Zij voelde zich vroom en was nader tot God dan tot jou. Daardoor trok ze ons juist van je weg in plaats van ons naar jou toe te brengen. Met terugwerkende kracht erken ik je wijsheid en jouw voortdurende zorg voor ons kinderen. Wij lagen jou na aan je hart. Maar godzijdank sta je mij nu heel erg na, op een bijzondere manier. Weliswaar houd je je, lang na je dood, een beetje voor me op de achtergrond, alsof je mijn vrijheid wilt veilig stellen. Want dat ik een andere weg moet gaan, heb je gezien en daar je zegen aan gegeven. Je bent nu op een bijzondere manier dicht bij me, waardoor ik me innerlijk opricht, alsof jij me rechtop doet staan en ik naast jou sta. Je was altijd trots op me, zonder me in een bepaalde richting te duwen. Mijn richting nam me ergens anders mee naartoe dan waar jij mee naartoe genomen bent. Je hebt ingestemd met mijn weg. Vandaag kijk ik naar je, en naar alles wat je voor me gedaan hebt, met tranen. Nu neem ik je in mijn hart en in mijn ziel met een stille liefde. Ik hou van je in mijn lijf en leden en in alles, waarin ik de afgelopen jaren ben meegevoerd. Diep in me ben je er altijd. Nu ben ik ook oud, en mijn einde kan ik al in de ogen kijken. Even zo goed zal ook ik, net als jij indertijd, recht overeind blijven in de tijd die me rest. In dienst van velen, die op mijn bijdrage wachten, met jou achter me en mij nog altijd na. Komen we elkaar later weer tegen? Of ben je na je dood ergens anders heen gebracht? Hoe dan ook, dat wat jij voor mij geweest bent, en wat jij heden ten dage nog in mijn lijf en ziel bent, blijft onvergankelijk. Net als mijn liefde voor jou. In mij ben je er nog altijd, lieve Papa. Uit: Bert Hellinger Neue Geschichten (deel 3) Hellinger Publications 2014

7 12 13 Reconstructies Door Carola Castillo Carola Castillo is sinds 15 jaar oprichter en directeur van het Bert Hellinger Instituut in Venezuela. Ze heeft een eigen stijl ontwikkeld door het opstellingenwerk te combineren met haar ervaring in shamanistisch werk: Reconstructies, voorouderlijk quantum-medicijn ( Reconstructivas, Medicina Cuántica Ancestral ). Ze publiceert en reist veel, om haar kennis en inzichten te delen. 11 tot en met 13 september verzorgt ze een workshop Reconstructivas bij het Hellinger Instituut Nederland. Systemisch vuile handen maken: 3 dilemma s onder de loep The way I conceived constellation work has developed into an interesting movement. If we have thoughts and convictions they will create stories. These stories will create a unique language. A language that will be having a mysterious hidden symbolic life that needs then to develop to the outside world. God, we really need to know who we are, from where we are coming and what to do with that. Thoughts and stories will generate emotions as well. As a consequence the stories will be in our body, family, collective and spirit. We also have found that trauma events are present in this symbolic language. We end up blocking the energy in the body (illnesses), family (repetitions of what we don t want), collective (not having freedom, race, religion) and spiritual obstruction. As a consequence I have been using the original settings of constellation work created by Bert Hellinger and have given birth to a new dimension of different planes in one intervention. Lately I do not trust the representatives as I used to do: constellation work has developed so much that we need to experience innovative steps into the energy field. If we use and respect the laws or the energy ground, then we are safe. Many facilitators leave the work to representatives who will take the chance to talk about their hidden issues, without the facilitator noticing them and he/she stays away from the responsibility to make changes. This will also have healing effect, but without conscience a movement into healing will not endure. Once a client has made the changes then we can say we did a good job. Constellation work needs to transform situations (symbolic language) into healing pictures (body, family, collective and spiritual). We have to become better persons, more healthy, more energetic, with more happiness and peace in each step of this magnificent curative approach. It is helping to do the work for the entire group of participants. Far away from judgment, all interventions give us resolutions and tools to create changes in our daily life. When we abuse emotions, they will control our lives. Rage among other reactions, is the bad form of energy. It is the unbreakable habit what we end up abusing. When we trust, we move, release and change energy. Imagination plays a very important role in the participant. We can transform, motivate and create new perspective into ourselves. That will give us the space to have the connection inside of us. Through these movements we allow the body, during the work, to get in contact with the symbolic language that is looking for freedom and understanding. Every feeling, action, and all the attitudes are the obscure symbolic path that is looking to be healed. Once we start breaking the energy towards a constant movement and action in life, we can understand that we have become an enormous space to grow for others. Then every thought or emotion will have light on its own. Then we can talk about a new journey, every time we desire the transformation in us. But it requires responsibility, respect, devotion, discipline and love. At the end we can say that the real magic happens when we have the trust of what, inside of us, is looking to be revealed or exposed. Taking into consideration which person will guide me is important. In a community when the shaman is respected, he really becomes powerful. Also, how much I will allow myself to be vulnerable with a surprise and a smile, every time I want to see who I am. Reconstructive work will guide us inside of the wisdom that we deserve to have. The spiritual movement is the glue for the body, family and collective structure. But having the responsibility of our life is the greatest movement into the spirit. Door Petra van de Kop Het afgelopen jaar werd Siebke door een leidinggevende gevraagd om een bindend advies te geven. Het ging om één van diens afdelingen waar al langere tijd signalen naar voren kwamen betreffende discriminatie, intimidatie en een onplezierige werksfeer. De manager van de afdeling en zij, als zijn leidinggevende, hadden al verschillende interventies gedaan, maar niets leek te helpen. Wat was de eerste impuls toen je gevraagd werd een bindend advies te geven? Ik voelde meteen een terugtrekkende beweging. Mijn systemisch geweten stond op scherp. Wat maakt dat deze leidinggevende mij hiervoor vraagt? Op welke plek word ik uitgenodigd? Die van de manager? De leidinggevende? Of daarboven? En als ik dit ga doen, maakt dat het geheel nou sterker of zwakker? Waar word ik in getrokken? Een heleboel vragen dus! Wat maakt dat je deze opdracht hebt aangenomen? Ik heb eerst goed verkend waar de overweging vandaan kwam. De leidinggevende was heel duidelijk: Er is van alles geprobeerd, het lukt niet meer om dit zelf op te lossen omdat zowel ik, als de manager van de afdeling, teveel deel zijn van de situatie om nog zuiver te kunnen zien wat er nodig is. Ze wilde een onafhankelijk en bindend advies, zodat ze aan de afdeling de boodschap kon geven dat ze bereid was om elke prijs welke die ook zou zijn te nemen om dat wat helpend zou zijn voor deze afdeling te doen. Ook als dat haar of anderen onwelgevallig zou zijn. Ze wilde vooral betrouwbaar zijn. Haar intenties waren heel zuiver en zorgvuldig en dienstbaar aan het systeem. De vraag aan mij was mijn onpartijdige blik van buiten in te brengen (in vakjargon: meerzijdig partijdig, dienstbaar aan het grotere geheel) en bereid te zijn daar de volle verantwoordelijkheid voor te nemen. En dat betekent: vuile handen maken, niet aan de zijlijn blijven staan en slechts adviseren of verhelderen. Voor wie ik daarmee aan het werk was? Voor de keten van medewerkers, manager, leidinggevende en alle in- en externe afnemers of klanten. Dilemma 1: Wel of geen bindend advies? Wat doe jij dat ze jou zoiets toevertrouwen? Deze leidinggevende had een natuurlijke systemische basishouding: ze wist niks van systemisch werk, maar deed het puur vanuit haar gevoel. Heel zuiver. Ze was dienstbaar aan het systeem, het grotere geheel, met weinig ego. Ik denk dat we daar de klik op maakten. En beiden bereid om te zeggen wat gezegd moet worden, te doen wat gedaan moet worden, vuile handen te maken. Onverbiddelijk en belangeloos.

8 14 15 Moest je ergens ontrouw aan worden om dit te doen? Normaal sta ik als systemisch adviseur met één been buiten het systeem. Dat is mijn standbeen, daar leun ik op. Mijn andere been zet ik in het systeem om er voeling mee te hebben. Alsof ik met mijn teen in het zwembad ga om te voelen hoe de temperatuur is. Nu werd ik gevraagd om tijdelijk minstens met één been in het systeem te gaan staan. Dat voelde onwennig. Ontrouw misschien ook. Aan de ongeschreven code dat als je er in stapt, ook al is het maar even, je per definitie verstrikt en/of ingezogen raakt en op iemands plek terecht komt. Uiteindelijk vond ik het toch kloppen. Ik was voortdurend bezig met de vraag of ik anderen in dit systeem zou gaan verzwakken. Dat was mijns inziens niet het geval. Er was geen sprake van afschuiven van verantwoordelijkheid. Deze leidinggevende was onvoorwaardelijk bereid om te doen wat nodig was met de afdeling. Ik voelde me niet voor een karretje gespannen. Het was haar functie en taak om dat te doen. Hoe heb je het aangepakt? Ik heb alle mensen van de afdeling geïnterviewd, inclusief de manager uiteraard. Daarvoor heb ik een aantal vragen opgesteld. Ik heb me gericht op feiten. Ook heb ik laten benoemen wat er goed ging (erkenning) en heb ik gevraagd naar markante gebeurtenissen in het verleden. Het hele proces heb ik heel transparant gemaakt. De vragen heb ik in overleg met de leidinggevende en de manager opgesteld en vooraf laten mailen naar alle mensen van de afdeling. Zodat het volstrekt helder was hoe de procedure zou verlopen. Met iedereen heb ik een gesprek gehad van een uur. Aan het einde van elk gesprek heb ik mijn bevindingen voorgelezen en gevraagd of ik ze (anoniem) mocht citeren. Ik wilde de informatie uit het systeem oplichten en er tegelijk vertrouwelijk mee om gaan. Ik besefte terdege dat mijn vragen op zich al interventies waren. Meer dan waar ook ben ik me bewust geworden dat de manier waarop ik naar het systeem kijk een krachtige interventie is. De vragen komen daar als het ware uit voort. Als ik gericht ben op feiten, functies, posities, dan gaat de ander ook op die manier kijken, los van de personen. Als ik naar het verleden vraag, dan komt dat ook voor de ander in beeld. Als ik me beurtelings verplaats in de verschillende functiegroepen, Dilemma 2: Alleen informatie ophalen of systemisch interveniëren? dan gaat de ander ook een beweging maken naar meerzijdige partijdigheid. Als ik mijn gewaar zijn inzet, wordt de ander zich ook gewaar. De gesprekken kenden allen dezelfde vragen. Dat was de oppervlakte. Maar daaronder gebeurde er veel. Misschien is dit altijd wel zo bij systemisch adviseren/interveniëren? Dat je manier van zijn bepalender is dan welke (andere) interventie ook? Tegelijkertijd leverden de gesprekken ook hele interessante informatie op. Er bleek steeds maar weer verwarring over plek. Mensen stelden vragen als: wat bedoel je met mijn manager? Wat zie jij als mijn team, is dat mijn kamer, mijn etc. Mensen wisten echt niet waar ze bij hoorden, wie hun manager was. Ook waren er enkele markante gebeurtenissen die ieder benoemde. Hoe ben je tot je advies gekomen? Met de interviews heb ik vooral laten oplichten wat er was: de feiten boven tafel gehaald. Ik heb vervolgens gekeken welke interventies dit systeem het meeste kracht zouden geven. Uiteindelijk heb ik niet 1 advies maar 10 adviezen gegeven. Dit deed recht aan de complexiteit en aan de mensen op deze afdeling, en verhelderde waarom het hen zelf niet gelukt was: het had meer met het systeem dan met de mensen te maken, terwijl juist op de mensen de interventies (en pijlen) tot dan toe gericht waren geweest. Ik heb ervoor gekozen adviezen te geven die rechtstreeks gevolgen hadden voor plekken, posities en dus ook personen. Dat is verantwoordelijkheid nemen, en dat is vuile handen maken. Is er nog iets dat je is opgevallen? Tijdens het proces was ik care taker voor iets van het systeem dat gezien wilde worden, maar waar nog geen bodem voor was. Ik vergaarde de informatie en gedurende die tijd heb ik dat een tijdje gedragen. Dat was best een last. Eigenlijk niet anders dan in een opstelling. Alleen duurt een opstelling nooit dagen, laat staan weken. Zou je het een volgende keer weer doen? Ja, mits de ander dat vraagt ten dienste van het systeem en niet om zichzelf of delen sterker te maken. Wat nog een dilemma was: de terugkoppeling. Nu hadden we in de contractering afgesproken dat ik de leidinggevende een toelichting op het (schriftelijke) advies zou geven, en dat zij het advies zou presenteren, met de daaruit volgende beslissingen. Op deze manier hield en Petra van de Kop Ondernemer, Systemisch Coach & Adviseur. Werkt met individuen, teams, organisaties en netwerken aan duurzaamheidsen vernieuwingsvragen. Ik hoor het en ik vergeet het, ik zie het en ik herinner het, ik doe het en ik maak het me eigen. In een opstelling gebeurt dit allemaal tegelijk: in een split second. Hoe mooi! Als kind wist ik al vroeg dat ik later iets wilde gaan doen met natuur. Aan de Landbouwuniversiteit Wageningen leerde ik denken en waarnemen vanuit het geheel. Ik leerde kijken naar natuurlijke systemen en onze leefomgeving. Maar ik was er zelf geen deel van. Al snel kwam ik erachter dat duurzaamheid voor mij gaat over de kwaliteit van relaties: met jezelf, met de mensen om je heen, en met je omgeving: de natuur. Je eigen natuur dus ook. Systemisch werk heeft een enorme verdieping gebracht in mijn manier van waarnemen. Het heeft mij een handvat gegeven om mentale, emotionele, fysieke en spirituele bronnen van informatie te combineren. En dat op verschillende niveaus: persoonlijk, teams, organisaties, maatschappelijk. Dat lijkt complex, maar een opstelling maakt dingen, net als de natuur, zonder oordeel heel duidelijk en voelbaar. Het ontwikkelen van dit magazine samen met deze gastredactie vond ik een heerlijke klus. Wat een prachtige uitnodiging! Bijzonder hoe we met dit team creativiteit, eigenheid, diepgang, lol, kwaliteit en efficiëntie op zo n vanzelfsprekende manier wisten te combineren. Ik hoop dat die energie in de artikelen voelbaar is! Dilemma 3: Wie presenteert het bindend advies: de opdrachtgever of de adviseur? nam ze ten volle haar plek. Ik merkte dat ik de neiging voelde om het toch zelf te gaan presenteren. Naast vuile handen maken, kun je dan ook bliksemafleider zijn: dit heb IK geadviseerd, en de ander kan niet anders, vanuit haar commitment van tevoren, dan dit opvolgen, maar richt je boosheid op mij, en niemand anders. Uiteindelijk heb ik dat niet gedaan, ik had toch het idee dat ik haar daarmee zou ontkrachten: natuurlijk kan zij kritiek aan!

9 16 17 Geboortezorg systemisch onderzocht Door Petra van de Kop Claudia van Dijk is vroedvrouw in Amsterdam. In het kader van haar Cure Master aan het Sandberg Instituut organiseerde ze in september 2014 een maatschappelijke opstelling over de Geboortezorg, onder begeleiding van Jan Jacob Stam. Kortgeleden ging ik in gesprek met Claudia over haar recente ervaring met systemisch werk binnen de geboortezorg. Zij is niet specifiek systemisch opgeleid en heeft kennelijk natuurlijke systemische voelsprieten. Wie ben je en wat houdt je bezig in de geboortezorg? Ik ben Claudia van Dijk en werk sinds 7 jaar als vroedvrouw in Amsterdam. Daarvoor was ik 7 jaar beeldend kunstenaar. In mijn Masteropleiding combineer ik die werkvelden: samen met andere kunstenaars doe ik onderzoek naar de definitie en functie van gezondheid en ziekte in onze maatschappij. Met verbazing keek ik in mijn eerste werkjaren hoe de geboortezorg is vernauwd naar het medische perspectief: meten is weten is leidend. De zorg is enorm geprotocolleerd. Onze medische kennis en aanpak is gebaseerd op gemiddelden en niet op het individu. Drie jaar geleden heb ik een fundamentele beslissing genomen. Voor mij is de zwangere vrouw de drager van alle kennis, kunde en van het nieuwe leven. Als vroedvrouw zie ik het als mijn taak om het eigen weten en kunnen aan te spreken. Daarvoor neem ik mee wie ik ben, mijn ervaringen en kennis als mens, als moeder en als vroedvrouw. Maar uiteindelijk nodig ik de vrouwen steeds uit om zelf te voelen en te denken wat voor hen belangrijk is. Dat is bij mij leidend. Protocollen en voorschriften zijn daarmee op een andere plek gekomen. Eigenlijk gaat het in Evidence Based Medicine om 3 componenten: wetenschappelijk onderzoek (protocollen en richtlijnen), expertise en ervaring van mij als zorgverlener en de achtergrond en verwachtingen van de cliënt. Ik heb heel veel ervaring opgebouwd met niets doen. Ik zie daardoor andere dingen en kan vanuit vertrouwen in mijzelf het bevallingsproces nu veel meer ruimte geven, laten ontstaan. Hoe ben je op het idee gekomen om systemisch te verkennen wat er aan de hand is in de geboortezorg? Er verandert op dit moment heel veel in de geboortezorg. Steeds meer specialisten gaan meedenken over gezonde zwangeren. Door mijn eigen ontwikkeling van de afgelopen drie jaar heb ik mij gerealiseerd dat ik de meeste dingen heb gedaan omdat ik mij er zelf veilig bij voelde. Ik ben me bewust geworden hoeveel het systeem door angst geregeerd wordt: angst om fatale fouten te maken, angst voor overlijden van baby of moeder, angst voor de verantwoordelijkheid voor leven & dood en voor het oordeel van anderen op een andere werkwijze. Doordat ik me bewust werd hoeveel er vanuit angst gebeurt, vind ik het belangrijk om met alle ontwikkelingen die nu gaande zijn eerst eens uit te zoomen. Gaan we kiezen voor het ontvangen van leven of voor het gevecht tegen de dood? Zijn we bereid om te kijken naar wat wel werkt en niet werkt? De laatste jaren gaat het geld in de geboortezorg vooral naar verminderen van babysterfte. Ik ging mij afvragen wat we eigenlijk doen als we minder dood als doel stellen. Wat is het effect daarvan? Het systeem en het geld is leidend geworden. Mijn wens is om vrouwen te bekrachtigen, maar het systeem in zichzelf is niet bekrachtigend. Het is zorgscheppend. Ik vind het heel belangrijk om in deze tijd van transformatie met elkaar stil te staan bij belangrijke vragen. Wat is eigenlijk geboorte? Vanuit welk perspectief benaderen we dat? Het gaat om het heroverwegen van onze uitgangspunten. Verschillende groepen cliënten, verloskundigen, gynaecologen (waarbinnen ook grote diversiteit), politiek en verzekeraars kijken vanuit eigen perspectief en dat levert een groot spanningsveld op. Mijn wens was om eens een beetje buiten ons eigen blikveld te gaan kijken: hoe kunnen we met elkaar uitzoomen en op een diepere manier kijken en bewust worden van hoe we kinderen ontvangen? Want ik geloof dat de wijze waarop we kinderen ontvangen, dragen en baren de basis legt voor alle systemen. En als we dan al integraal willen gaan samenwerken, waarom dan bijvoorbeeld niet met een socioloog, een antropoloog, of een priester. De focus is nu heel erg op medisch specialisten. Maar we zijn meer dan alleen een lichaam. Is geboorte ook niet geboorte van een ziel? Kan dat ook een plek krijgen in ons systeem? Die vragen onderzoek ik in mijn Master. Wat zou je anderen aanraden die zo n systemische verkenning willen doen? Ten eerste: geef eerst ruimte aan het proces bij jezelf. Stel jezelf de vraag van waaruit je het wilt doen. En wat dan de winst is. En kijk hoe je het dan communiceert. Hoe meer je het bij jezelf houdt, hoe meer de woorden vanuit jezelf komen. Dan blijft het zuiver. En dat voelen anderen. Dat geeft ruimte en vertrouwen voor anderen om ja te zeggen. Mijn tweede les is: klein beginnen. Vanuit mijn eerste ervaring kon ik het geleidelijk groter maken. En verder, breng het luchtig, als experiment. Zo van: We gaan iets onderzoeken, laten we eens op een andere manier kijken en nieuwsgierig zijn. Ik vond het mooi hoe Jan Jacob dat tijdens de opstelling deed. Het maakte dat mensen zich veilig voelden en zich open durfden te stellen: uiteindelijk had degene met misschien wel de meeste weerstand hele mooie inzichten aan het einde van de middag. En tot slot: doe het samen. Bij de opstellingenmiddag was iemand aanwezig met ervaring in opstellingenwerk. Vooraf heb ik met haar gespiegeld. Ze kende zowel het veld van geboortezorg als van systemisch werk heel goed. Ook de samenwerking met Ruth Evers en Dorien Veldhuyzen van Talmor, vanwege hun kennis en ervaring met trainingen in de sector, maakte het leuker en lichter. Wat is jou het meest bijgebleven uit de opstelling? Hoe dicht iedereen om die moeder en baby heen stond. Ik zie nog de politiek die zich helemaal over de baby heen boog om haar te beschermen. De moeder werd er wiebelig van en de verbinding met haar kind werd minder. Dat herken ik heel erg vanuit de praktijk. De systemische zin Wanneer wordt beschermen scheiden? was heel raak. Eigenlijk weet niemand raad met de verantwoordelijkheid voor leven en dood. Dat werd zo duidelijk zichtbaar toen die verantwoordelijkheid voor leven en dood als element werd ingebracht. Ik vond in de opstelling de rol van de verzekeraars heel boeiend. Ze stonden bijna op de gang, wilden geen enkel risico nemen. Ze gingen op een plek waar ze zich niet konden verbinden met wat er echt gebeurt. En tegelijk is in deze tijd hun invloed zo groot. De verzekeringssector is helemaal gericht op risicomijding en dat voelt heel ongezond. De systemische vragen die jij, Henry en Ria achteraf hebben gedeeld, vond ik heel mooi. Dat vertelt echt het verhaal wat er op dit moment aan de hand is in de geboortezorg. Het is allemaal om ons heen en zo dichtbij. Systemische reflectie In september waren drie redactieleden bij Claudia s opstelling over de geboortezorg. Na afloop deelden we wat onze systemische antennes hadden opgepikt: z Waar is het vertrouwen verloren gegaan dat vrouwen (ook die rond/ nabij de zwangere vrouw) de geboorte zelf/samen aankunnen? z Als we uitgaan van gezonde kinderen dan valt het systeem uit elkaar. Mogelijke sterfgevallen zijn de dragers van het systeem. Het risico van sterfte door thuisbevalling is wellicht het enige dat de sector bindt. En mogelijk macht en geld. z Mag de moeder haar leven geven om het kind te redden? En wie gaat daar over? Wat voor effect heeft het op het veld wanneer de moeder haar leven mag geven? En welke levensenergie gaat dan wel of niet mee? z Verantwoordelijkheid voor leven en dood, van wie is het eigenlijk? Wanneer was het moment dat de verantwoordelijkheid voor leven en dood is afgenomen van de ouders? Kunnen verloskundigen deze verantwoordelijkheid dragen, of is dat een onmogelijke opgave? z Kan een verloskundige het verlengstuk zijn van de gynaecoloog inclusief diens interventiekwaliteit? Of is de ordening met de verloskundige op de eerste plaats meer kloppend. Wie komt er eerst? z In hoeverre is de verloskunde een roeping? Is de verloskundige er voor de bevalling of is de bevalling er voor de verloskundige?

10 18 19 Het leerproces van een ervaren opsteller baan opgezegd en had alleen nog maar oog voor systemen, de wetmatigheden en de daaruit voortvloeiende dynamieken (en oog voor de vrouw waar ik toen hevig verliefd op was, maar dit terzijde). En na nog eens drie jaar besloot ik mijn eigen leraar te worden. Door Elmer Hendrix In het jaar 2000 werd ik hevig verliefd op familieopstellingen, en die verliefdheid groeide al snel uit tot een passie- en respectvolle relatie. En wanneer je de ware gevonden hebt, weet je dat het een verbinding voor het leven is. Hoe leer je nu systemisch te kijken en te werken? De waarheid is natuurlijk dat niemand je dit werk leren kan. Zeker, een trainer die zich diep met dit werk verbonden weet en het verinnerlijkt heeft, zal in staat zijn om je de goede kant op te wijzen, je te inspireren en je zo goed mogelijk te begeleiden in je eigen leerproces. In eerste instantie leren we zoals kinderen dat doen, namelijk door te kopiëren. Dat is een uitstekende manier om je de handgrepen van dit ambacht eigen te maken. Je leert bepaalde situaties te herkennen met de daarbij vaak voorkomende dynamieken, en je leert welke interventies daarbij helpend kunnen zijn. Helpend om diegenen die buitengesloten zijn weer hun rechtmatige plek te laten innemen in het systeem, helpend om de systemische ordening weer in balans te brengen en een ieder uitsluitend het eigen lot te laten dragen zodat ze, vanuit een hogere ordening in de richting van hun bestemming kunnen bewegen. Vanuit die kennis en opgedane ervaring ben je uitstekend in staat om opstellingen te begeleiden. Wellicht heeft de één er wat meer gevoel of talent voor dan de ander, maar dat maakt niet uit. Wat brengt je nu verder in je leerproces? Gluur bij de buren Veel bij andere opstellers meekijken kan helpend zijn, zeker in het begin. Je neemt mee wat jij op dit moment goed kan gebruiken en je laat daar wat niet binnen jouw manier van werken past. Bij de groten der aarde workshops volgen kan ook heel leerzaam zijn, maar zelfs dat blijft vaak op het niveau van kijken wat jij kan gebruiken en daar laten wat je niet past. En een enkeling weet je werkelijk te inspireren tot verhelderende inzichten waardoor je ineens op een andere manier naar systemisch werk kijkt. Terugkijkend op mijn eigen leerproces, merkte ik al vrij snel dat ik (en ik realiseer me dat dit wat arrogant kan overkomen) qua familieopstellingen niet veel meer bij anderen te halen had. Met vrij snel bedoel ik na de drie jaar waarin ik me volledig gemarineerd had in het systemische werk. Ik had in die tijd mijn Durf je eigen leraar te worden Ik richtte mijn blik naar binnen in plaats van naar buiten en nodigde het systemisch werk uit om zich in mij te laten groeien en ontwikkelen. Ik had een vertrouwen, een weten dat dit me verder zou helpen in mijn systemische bewustwording. Ik had geen enkel voorbeeld, geen richtlijn, en geen idee wat er zou gebeuren. Het enige dat ik in een workshop deed was mezelf openstellen voor informatie die zich aan mij wilde tonen. Ik ging het niet halen, ik nodigde het uit. Vol overgave en vol onzekerheid. In het begin gebruikte ik de Bijbelse zin Niet mijn wil, maar uw wil geschiedde. (mijn hele familie bestaat uit onverminderd praktiserende atheïsten. Over ontrouw gesproken ) En heel geleidelijk aan, in een proces van jaren dat natuurlijk nog steeds doorgaat, begonnen er dingen in mij, en daardoor ook in mijn manier van werken, te veranderen. Ik leerde te zien, voelen en weten welke ouder er innerlijk bij de cliënt niet aanwezig leek te zijn, of in welke invloedssfeer de cliënt gestaan heeft in de jeugd, en wat de aard van de belasting lijkt te zijn. Ik merkte op een gegeven moment dat ik, terwijl de cliënt representanten aan het uitzoeken was, al wist welke personen dat moesten zijn. Ik ben toen ook overgegaan op het zelf kiezen van representanten. En al snel liet ik de representanten zelf hun plek in de ruimte zoeken, zonder inbreng van de cliënt. Ook dat bleek heel verdicht en bovendien sneller te werken. Vervolgens liet ik mij helemaal leiden door innerlijke impulsen en innerlijk weten. De resultaten zijn heel verschillend. De ene keer is de opstelling heel duidelijk te volgen voor de cliënt, de deelnemers en voor mij, en is het ook duidelijk wie wie is en hoe de helende beweging ontstaat. Een andere keer is alles een volstrekt raadsel, niet in de laatste plaats voor mij. Wonderlijk genoeg hebben dat soort opstellingen vaak een werking op de hele groep, inclusief de cliënt. En tussen deze uitersten laten zich natuurlijk talloze tussenvormen zien. Het valt wel op dat wanneer de groep al wat meer ervaring heeft met opstellingen, de onnavolgbare vorm makkelijker ontstaat. En wellicht speelt het bewustzijnsniveau van de groep een rol. Gun jezelf je eigen keuzes Durf anders te werken dan anderen, zelfs anders dan de groten, je in zekere zin ontrouw te maken. Zo doe ik een aantal dingen anders dan Bert Hellinger. Bijvoorbeeld zijn principe: We bespreken niet na, we laten de ziel en de opstelling zijn werk doen, gaat voor mij niet op. Zoals waarschijnlijk de meeste opstellers ben ik braaf begonnen met alle vragen van cliënten na een opstelling met die zin onbeantwoord te laten. Wat ik merkte was dat, wanneer er voor een cliënt onduidelijkheden zijn, de ziel jùist belemmerd wordt en de cliënt in het hoofd blijft zitten. Wanneer ik dan een toelichting geef over de bewegingen die zich toonden, en misschien iets vertel over de achtergronden, komt er vaak een: aha, zit dat zo. Vervolgens kan de cliënt de opstelling met rust laten en kan de ziel verder het werk doen. Dat cognitieve deel, dat begrijpen van hoe het zit vind ik dus heel belangrijk. Bert Hellinger werkt niet met mensen die met gekruiste armen en/of benen zit. Hij zegt dan bijvoorbeeld: zij schermt zich af voor mij. Ten eerste vind ik dat mensen volkomen het recht hebben om zich onveilig te voelen en zich zoveel te beschermen als ze nodig vinden. Wie ben ik om te vinden dat ze dat niet mogen. Ik

11 20 21 merk ook dat, door alles er te laten zijn en alle ruimte te geven die er nodig is, er bijna altijd ontspanning komt bij de cliënt. Op een hele natuurlijke manier. En ten tweede: alsof de ziel zich laat tegenhouden door gekruiste armen en benen. Ik ben overigens volstrekt trouw aan de systemische basisprincipes zoals Bert Hellinger die doorontwikkeld heeft. Niet vanuit loyaliteit, maar omdat ik iedere keer weer ervaar dat er niets krachtiger werkt dan dat. Ik voel dan ook een heel groot respect voor hem. En dankbaarheid. Werk zonder ego en angst Pas sinds begin 2014 voel ik ook werkelijk geen enkele angst meer voor ik begin met begeleiden, terwijl ik al die jaren ervoor soms behoorlijke hartkloppingen kon hebben. Ik realiseer me nu zo goed dat ik me alleen maar hoef te voegen naar dat wat het systeem van me vraagt, naar dat waar het systeem me toe uitnodigt, ik voel me zo gedragen, dat mijn ik als het ware veel minder aanwezig is tijdens de opstellingen. Overigens is dat een vrij subtiele ervaring, en niet zo uitgesproken als ik het hier schrijf. Ik realiseer me dan ook ten volle dat ik nog steeds dingen niet goed zie, voel of waarneem en dat ik uiteraard fouten maak. Maar dat maakt me niet uit. Ik ben niet geïnteresseerd in mijn verkeerde waarnemingen, mijn verkeerde interventies. Die perfecte imperfectie neem ik als een onlosmakelijk deel van het werk en van mijn voortdurende leerproces. En hoewel ik in de diepte steeds minder van dit werk lijk te begrijpen, neemt mijn verwondering en ontzag alleen maar toe. Over ontrouw zijn en (on)schuldig voelen Ik kreeg van de redacteur van dit blad de vraag: aan wie of wat word jij ontrouw om jezelf als opsteller en in het systemisch werk verder te ontwikkelen? Zoals eerder genoemd, ben ik in zekere zin ontrouw geworden aan mijn orthodox-atheistische afkomst. Het is echter voor mij noch voor mijn familie een issue dat ik er nu heel anders in sta, al zei mijn moeder een keer bloedserieus: maar jongen, vroeger was je zo normaal. Dat ik niet met alles trouw ben aan Bert Hellinger is niet iets waar ik me schuldig over voel, integendeel. Dat deel van mijn persoonlijk geweten waarin je je schuldig voelt ben ik blijkbaar ontstegen, en natuurlijk is dat ook de bedoeling. Ik ben vooral trouw aan mijn eigen waarnemingen, mijn eigen ervaringen. Barbara Hoogenboom Mediator, opsteller, trainer, ondernemer; momenteel erg bezig met de ordening van deze beroepen in mijn leven. Wees liefdevol meedogenloos, geleerd van Jan Jacob en Bibi. Vooral aan het meedogenloos herinner ik mijzelf vaak als ik een opstelling of coaching begeleid. Het systemisch werken is een onmisbare verrijking van mijzelf als persoon, zowel in privé als professioneel. Als mediator en trainer zoom ik steeds uit. Zijn de mensen symptoom van iets anders dat er speelt? Zijn er verstrikkingen uit de eigen achtergrond van deelnemers? Inmiddels verschuift mijn werk steeds meer naar het directe systemische werk als opsteller en trainer. Met zijn zessen hadden we elkaar al eerder opgezocht; we waren aan het verkennen hoe we het systemisch werken zouden kunnen versterken. Wat een geweldig aanbod om samen dit magazine te mogen vullen. Ongelooflijk wat een creativiteit we in elkaar aanwakkerden, het magazine had nog wel twee keer zo dik kunnen zijn! De Whatsapp-groep houden we aan hoop ik, want behalve zakelijke meldingen, passeerde er ook menig gezellige onzin op mijn telefoon. Ik heb van alles genoten. Leidend principe of drijvende kracht? Door Anton de Kroon Het leidend principe is antwoord op de vraag: Wat in de kern zijn we?, aldus Jan Jacob Stam in zijn boek Vleugels voor Verandering. Het gaat om iets dat hét kenmerk is van een organisatie en daarom uiterst belangrijk is in haar voortbestaan, in wat ze doet en in wat de buitenwereld daarvan merkt. Soms is er sprake van enkele leidende principes. De organisatie die daar niet van bovenaf heldere ordening in aanbrengt kenmerkt zich doorgaans door conflicten over de vraag: waar zijn wij nou eigenlijk voor? Als ik in opleiding of advisering met deelnemers of opdrachtgevers hierover praat blijkt keer op keer dat het een lastig onderwerp is. Bij velen die open staan voor de vraag wat in de kern zijn we? komt spontaan de gedachte aan visie en missie naar voren. Daar wordt immers geformuleerd waar de organisatie voor staat en waar men heen wil. Het is echter geen goed antwoord op de vraag wat het leidend principe is omdat visie en missie bedacht en geconstrueerd zijn. Ze gaan meestal over wat men zegt te wíllen zijn. De vraag naar het leidend principe is bedoeld om te kijken naar wat de organisatie daadwerkelijk is, los van wat men pretendeert te zijn. Wat leidt ons? associeer ik gemakkelijk met iets wat voor ons uitgaat, iets wat we volgen. Het is voor mij gemakkelijker om bij de kern te komen als ik de vraag stel: Wat drijft jullie, vanuit het diepste innerlijk van de organisatie, om te doen wat je doet? Die vraag doet een appèl om stil te staan bij wat je onontkoombaar voortdrijft. Gedachten over de systemische herkomst van die kracht liggen dan voor het oprapen. Immers, hoe vaak handelen we niet in het heden uit onbewuste trouw en systemische verbondenheid met datgene waar we uit voortkomen? Wat een organisatie in zijn genen heeft meegekregen van de oprichters is, vaak onbewust, een drijvende kracht voor medewerkers en voor delen van het geheel. Ook wanneer het intussen tijd is geworden om daar eens anders naar te gaan kijken. Van de brandweer mag je toch, kort door de bocht geformuleerd, stellen dat die zijn bestaansrecht vindt in het blussen van branden. Dat lijkt de drijvende kracht van de organisatie te zijn; hoezeer de naam ook een breder terrein aangeeft. Als blussen de drijvende kracht is dan is het toch niet gek dat een brandweerman de straat opgestuurd om de installatie van rookmelders te gaan propageren eerder spreekt van broodroof dan van een zinvolle aanvulling op de essentie van wat hij doet, namelijk blussen. Openstaan voor welke drijvende krachten van het systeem zichtbaar worden dóór het handelen van mensen heen, kan behulpzaam zijn in het verstaan van successen en problemen in organisaties.

12 22 23 Social Media Door Barbara Hoogenboom Met de systemische vakgenoten heb ik ook veel contact via de sociale media. Vooral Facebook en LinkedIn. Prachtig om met collega s uit te wisselen, te sparren en filosoferen over alledaagse persoonlijke, organisatie- of maatschappelijke vraagstukken vanuit systemisch perspectief. Ik zie ook dat het elkaar uit de brand helpen bij bijeenkomsten, opstellingendagen - bijvoorbeeld als representant goed te organiseren is via een aantal groepen. Soms zie ik in meerdere groepen wervende advertenties om te ervaren hoe geweldig opstellingen zijn. Dat vermindert de uitnodigende en uitwisselende kracht van de groep. De groepen die door de beheerders goed gemanaged worden, in overeenstemming met de bestemming van de groep, bezoek ik het trouwst. Zonder compleet te willen zijn hebben we een aantal beheerders van groepen gevraagd naar hun doel en ervaringen. Waar: LinkedIn Waar: Facebook Naam groep: Het Veldlab Doelgroep: Professionals die opstellingen toepassen in hun werk in organisaties, als adviseur, coach of manager Aantal leden: 117 Aan het woord: Marlies van Laarhoven Het Veldlab is een open source netwerk van opstellers om elkaar te ontmoeten, stimuleren en inspireren in het systemisch benaderen van organisatievraagstukken. Deelnemers kunnen hier ervaringen delen, events initiëren, vragen poneren, representanten vinden, etc. Laagdrempelig om berichten, maar ook filmpjes en beelden, te plaatsen en te reageren. In het Veldlab vinden inspiratiegenoten elkaar. Het komt regelmatig voor dat op initiatief van een van de leden een groep op een avond met elkaar een bepaald thema onderzoekt. Ook heeft een aantal mensen elkaar gevonden op het gebied van onderwijs en is er onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen bij KLM/ Martinair. Ook zijn er spontane reacties op actualiteiten waar we ons afvragen wat hier op de achtergrond speelt. De toepassing van het systemische gedachtegoed in organisaties is vol in ontwikkeling en ik hoop dat deze groep met elkaar een grote bijdrage mag leveren aan het toegankelijk maken van deze manier van kijken, zodat we van symptoombestrijding steeds meer bewegen naar het onder ogen zien van de onderliggende oorzaken. Naam groep: Doelgroep: Organisatieopstellingen Mensen die zich bezig houden met organisatieopstellingen of zich ervoor interesseren Aantal leden: 163 Aan het woord: Manu Busschots Ik beoog er aan bij te dragen dat kennis en contacten uitgewisseld kunnen worden. Ik zie nu vooral veel oproepen voor representanten gezocht en voor deelname aan workshops. Ik zou graag live bij elkaar komen met de leden, om zo te ontdekken welke meerwaarde ontstaat. Waar: LinkedIn Naam groep: Familieopstellingen en systemisch werk Doelgroep: Alle geïnteresseerden in systemisch werk a la Hellinger Aantal leden: 1230 Aan het woord: Ulrik van Beyma Mijn doel was om een platform te creëren waar mensen over dit onderwerp kunnen discussiëren en waar ik zelf en collega s aankondigingen kunnen doen van workshops, om contact te leggen met deelnemers (zowel vraagsteller als representant). De gemene deler is interesse in systemisch werk en ik wens iedereen veel plezier, voldoening, inzicht en verdieping met systemisch werk. Waar: LinkedIn Naam groep: Systemische Kijk op organisaties Doelgroep: Mensen die vanuit ervaring met opstellingen/systemisch interveniëren werkzaam zijn in/voor organisaties Aantal leden: 456 Aan het woord: Siebke Kaat Mijn doel is om met collega-systemisch werkers en -denkers door discussie bij te dragen aan verdieping van inzichten en aanscherpen van systemisch taalgebruik. En dat we de systemische kijk linken aan de praktijk van alledag. Een nevendoel is, dat mensen met interesse in het systemische gedachtengoed de discussies kunnen lezen en zo meer feeling kunnen krijgen over wat systemisch werken en kijken is. Ik richt mij op de systemische kijk, niet op het werken met opstellingen. Ik vind levendige uitwisseling pur sang belangrijk, zonder dat mensen zich profileren. Als er oproepen voor workshops of reclame voor eigen bedrijven gemaakt wordt, treed ik vriendelijk doch streng op. Waar: Naam groep: Doelgroep: Waar: Facebook Naam groep: Systemisch werk en opstellingen Doelgroep: Iedereen die interesse heeft in systemisch werk en opstellingen Aantal leden: 380 Aan het woord: Josie Arnoys Aantal leden: 806 Aan het woord: Bas Roeleveld Facebook Familieopstellingen en systemisch werk in Nederland Zowel professionals als geïnteresseerden in familieopstellingen en systemisch werk Ik heb deze groep opgezet als platform ter informatieuitwisseling. Een plek om ideeën en ervaringen uit te wisselen, evenementen, workshops, trainingen en symposia aan te kondigen, elkaar uit te nodigen voor intervisie/supervisie-groepen en voor als je op zoek bent naar representanten. Ook interessante artikelen over systemisch werk kunnen hier geplaatst worden. Vooralsnog promoten mensen vooral hun eigen workshops. Af en toe worden er vragen of stellingen ingebracht en dat levert dan mooie discussies en kennisuitwisseling op. Ik zou graag een mooie groei in inhoudelijke uitwisseling zien en minder aankondigingen van eigen workshops. Mijn doel met deze groep is een platform om informatie uit te wisselen voor zowel professionals als potentiele klanten. Zowel inhoudelijk (vragen, observaties, ontwikkelingen) als praktisch (vraag en aanbod: waar kan ik een opstelling doen, ik zoek representanten, etc). Idealiter vind je er alle (openbare) opstellingen en is het een levendige bron van uitwisseling van inzichten, onderzoek en ontwikkelingen op het vlak van systemisch werk en opstellingen. Op deze groep zie ik nu vooral veel aankondigingen. Eigenlijk vind ik dat jammer. Bij de groep van Bas Roeleveld Familieopstellingen en systemisch werk in Nederland wordt meer levendig gediscussieerd. Dat had ik ook voor ogen. Misschien wil ik te veel: één Facebook groep met diepgaande beschouwingen én persoonlijke uitwisseling die ook nog voor leken interessant is...

13 24 25 Opstellingen in de boardroom Door Ria Allewijn en Henry Weessies Op een zonnige nazomerse middag hadden we op een terras afgesproken met Marc Padberg van Aberkyn, een middelgrote partnership die voor grote corporate opdrachtgevers veranderopdrachten begeleidt. Gelieerd aan, en voortgekomen uit, McKinsey & Company, is Aberkyn een bureau dat in de corporate wereld serieus genomen wordt. Aberkyn treedt actief naar buiten met hun systemische aanpak van opdrachten. Is dit opmerkelijk te noemen of is dit wellicht dé manier om het gebruik van systemische methodieken in het bedrijfsleven geaccepteerd te krijgen? Acceptatie in het bedrijfsleven is immers met vele andere methodieken van McKinsey, zoals het 7S-model, ook gebeurd. Marc Padberg, mid-veertiger, afgetraind en felblauwe ogen, vertelde hoe door de persoonlijke passie van hem en enkele collega s voor opstellingen, gaandeweg meer collega s geïnspireerd waren geraakt. Hij was zelf met systemisch werk in aanraking gekomen via zijn persoonlijke ontdekkingsreis en na de opleiding familieopstellingen had hij ook de SDO (opleiding Systeemdynamiek in Organisaties bij het Bert Hellingerinstituut, red.) gedaan. Op de vraag wat de belangrijkste reden is om systemisch te werk te gaan, antwoordde hij dat het zo efficiënt werkt: Als je met modellen komt en met feiten en cijfers ontstaat daar vaak allerlei debat over, en als je een opstelling met ze doet is er nooit discussie of het wel of niet klopt. Iedereen voelt dat het klopt en dat brengt enorm veel verbinding en gezamenlijkheid. Organisaties zoeken nieuwe structuren om hun dilemma s op te lossen, de oude lijken niet meer toereikend. Opstellingen helpen de structuren los te laten en ruimte te creëren voor iets nieuws, op een heel snelle, effectieve manier. Deelnemers ervaren door een opstelling een andere manier van ZIJN, een bredere blik, emotionele verbinding met elkaar, helderheid, verlichting of verademing, een gevoel van thuiskomen. Een ander niveau van bewustzijn, aldus Marc. Organisatieopstellingen als belangrijkste instrument Waar veel andere adviseurs met een vorm van systemisch adviseren, fantaseren en interveniëren het doen van opstellingen in organisaties soms lijken te vermijden, zet Aberkyn juist in op opstellingen, zonder enige terughoudendheid. Daarbij hanteren ze een drietal niveaus om het methodisch verantwoord te laten zijn, want dat is een belangrijke voorwaarde voor ze. Adviseurs die nog minder bekend zijn met systemisch werk begeleiden vooral fysiek-ruimtelijke vormen: in de ruimte de afstanden en het gevoel van de deelnemers gebruiken. In sommige definities, ook in die van Marc, kwalificeert dit niet als systemisch, maar is het vaak wel een informatielaag die nieuwe ervaring of inzicht ontsluit. Adviseurs die een maatwerkopleiding van Jan Jacob Stam hebben gevolgd, begeleiden daarnaast afgebakende systemische interventies die inzicht geven in de systemische aspecten rondom een vraagstuk. Welke verborgen winst is er bijvoorbeeld van het in stand houden van de huidige situatie? Of welke last draagt iemand voor een ander waardoor hij niet vrij is om te handelen naar behoefte? De adviseurs die een gedegen opleiding als opsteller hebben gevolgd, begeleiden volwaardige organisatieopstellingen waarin alles zich kan aandienen. De scope van Aberkyn is daarbij het vraagstuk van de opdrachtgever. Met die keuze worden het in principe eerste orde, probleemoplossende opstellingen. Tweede orde opstellingen, waarin gewerkt wordt voor het grotere systeem, waar ook de opdrachtgever onderdeel van uitmaakt, vinden minder plaats. Vraag en aanbod Vragen opdrachtgevers zelf om opstellingen of biedt Aberkyn die actief aan? Marc: Het eerste gebeurt zeker steeds meer, maar het laatste overheerst: vaak weten opdrachtgevers dat we het gebruiken en je weet nooit of dat de reden is om voor ons te kiezen. Uiteindelijk zijn wij het die voorstellen om een opstelling te doen op een bepaald moment. En dat is niet per se van tevoren opgenomen in het ontwerp van een programma of workshop, maar veel vaker gewoon een impuls die ontstaat in een sessie. Vanzelfsprekendheid en moed Heel opvallend in ons gesprek was de verwondering die wij bleken te hebben over dat Aberkyn s opdrachtgevers zonder aarzeling en ervaring zomaar instappen in een opstelling, terwijl wij onze opdrachtgevers dat niet altijd meteen (zouden) zien doen. Welke holding space maken zij waardoor dat gebeurt? Of is het gegeven dat Aberkyn een methodiek inbrengt al voldoende om de methodiek geloofwaardig te maken? Is dat iets wat met je naam mee komt? Marc verklaarde het als volgt: Het is vooral de moed en persoonlijke passie van de begeleider die het systemisch werk inbrengt. Moed gecombineerd met kwaliteit van begeleiden. Hoe vanzelfsprekender de opsteller omgaat met het fenomeen opstellingen, hoe vanzelfsprekender deelnemers zich laten meenemen door de systemische energie. Daarom is het van belang dat een opsteller vertrouwen heeft in wat hij doet, zowel in het voorstellen een opstelling te doen als tijdens de opstelling. Belangrijk in dit vertrouwen voor hem is de wetenschap dat hij als opsteller voortdurend aan het leren is en dat hij erop vertrouwt dat wat hij tot dan toe geleerd heeft toereikend is voor de vraag die voor ligt, omdát deze voor ligt. En dat de systemische interventie precies dat zal brengen wat de vraagsteller, representant en opsteller nodig hebben voor hun ontwikkelpad. Naborrelend (letterlijk) op het gesprek met Marc kwamen de volgende vragen voorbij: Mystiek en normering Het onderscheid tussen de vanzelfsprekendheid van opstellingen doen en de mystiek die daarnaast ook verbonden lijkt aan het doen van opstellingen of aan opstellers pruttelt na. Zou het omgekeerd ook zo zijn: hoe minder vanzelfsprekend, dus hoe meer mystiek we opstellingen maken, des te meer terughoudendheid opdrachtgevers hebben? En wie is er dan bij gebaat om het mystiek te maken? Waar is het een oplossing voor om het mystiek te houden? Of is het inderdaad een kwestie van normering: hoe beter de begeleider, hoe gemakkelijker opdrachtgevers erin stappen? En durven we dan onderscheid te maken in betere en mindere opstellers? Wat is dan beter en minder? Normeren is in het nog steeds zo nieuwe en zich voortdurend ontwikkelende systemische vakgebied met een variëteit aan opstellers tot nu toe een lastig onderwerp. Het lijkt alsof onderling vergelijken en normeren een soort taboe is in de wereld van opstellers. Wat sluiten we daarmee buiten? En wat halen we ermee binnen, door

14 26 27 zo egalitair te zijn. Staat normeren per definitie de ontwikkeling van systemisch werk in de weg? Omdat systemisch werk nog in ontwikkeling is en ons leidt en wij niet het systemisch werk leiden? Maar hoe verhoudt zich dat indien een bepaalde kwaliteitseis een voorwaarde zou zijn om systemisch werk geaccepteerd te kunnen krijgen door organisaties? Het is een onderwerp dat vaker langskomt de laatste tijd, het lijkt wel of normeren sowieso een element is dat past bij de huidige fase van ontwikkeling van het systemisch werk. Opstellingen als quick and easy fix Terug naar de kernvraag: Hoe komt systemisch werk het bedrijfsleven in? Een prachtig argument om opstellingen te promoten is dat het zo snel en efficiënt is. Organisaties lijken wel gek als ze nog op allerlei andere ingewikkelde manieren hun problemen in beeld proberen te krijgen, terwijl het met een opstelling zo voor het grijpen ligt (gechargeerd, uiteraard)! Welke prijs betaal je wellicht als organisatie of als maatschappij als je door middel van opstellingen de onderstroom zo goedkoop en snel in beeld krijgt? Is dat gratis en gemakkelijk geluk of een beloning voor het experimenteergedrag? En is het voor moedige organisaties daarmee een soort competitive edge? En daarmee ook voor de adviseur die opstellingen als methodiek inzet? Moed en professionaliteit van opstellers lijken daarmee essentieel voor het succesvol toepassen van systemisch werk in het bedrijfsleven. Opstellingen binnen een team De opstellingen die Marc beschrijft roepen bij ons naderhand nog een andere vraag op. Hij vertelde dat hij nooit met externe representanten werkt. Ten eerste omdat het de spontaniteit doorbreekt en daarnaast omdat hij de meerwaarde ziet voor de deelnemers om zelf door representeren de gewaarwording en bewustwording te vergroten. Maar in hoeverre, is nu onze puzzelvraag, wordt het daarmee een opstelling die zichzelf toedekt? Food for thought Al met al een, letterlijk, bemoedigend gesprek over systemisch werk in het bedrijfsleven, met de aangename verrassing dat het zo vanzelfsprekend en down-to-earth wordt gebruikt. En daarnaast nog meer dan genoeg food for thought over daar waar het systemisch werkveld en het bedrijfsleven elkaar ontmoeten. Energie! Door Jan Jacob Stam Een stil dorpje in een heuvellandschap. Het opleidingscentrum van een Europees energiebedrijf. Veertig directeuren uit een stuk of vijf landen en een lid van de raad van bestuur. Het tweede blok in hun leiderschapontwikkelingsprogramma. In het midden zitten twee dagen opstellingen. Op de eerste dag wordt in een opstelling duidelijk dat er weinig kern, weinig DNA is dat cohesie in het bedrijf zou kunnen brengen. Dat verbijstert het gezelschap, het maakt wakker. De sfeer in de zaal verandert. Het besef komt boven drijven dat het nu niet meer om het hoe moet gaan maar om het wat. Wat willen we zijn voor Europese burgers? Wat willen we zijn voor de samenleving? De tweede dag komt een jonge ingenieur voor nog een opstelling. Hij heeft wat collega s en het lid van de raad van bestuur meegenomen. Ze willen het toekomstige wat verkennen. Ze weten ook dat het toekomstige wat ongewis is. Het ligt in de sluiers van de toekomst die op ons afkomt. Mmmm..., denk ik, Emerging future in actie. Moedig van een bedrijf om op deze manier een ongewisse toekomst te verwelkomen. En te zien hoeveel licht en energie dat brengt. Het lid van de raad van bestuur zegt: Heel wat stof om over na te denken... Natuurlijk is het de vraag of er genoeg massa gemaakt kan worden in een groot bedrijf om zich op deze manier actief op te stellen naar de toekomst zoals die op ons af komt. Maar veel energie geeft het wel! Column Ria Allewijn-Koekkoek Ondernemer (team- en organisatieontwikkeling) The intuitive mind is a sacred gift and the rational mind is a faithful servant. We have created a society that honors the servant and has forgotten the gift. Albert Einstein Regelmatig geef ik samen met Petra van de Kop workshops waarin we systemisch aan de slag gaan met specifieke thema s. Daarnaast bestaat een groot deel van mijn werk uit het implementeren en begeleiden van verandertrajecten in organisaties. De programma s die daar onderdeel van uitmaken bevatten regelmatig opstellingen. Maar ik maak vooral gebruik van systemisch interveniëren en systemisch fantaseren. Daar ligt mijn systemisch hart. Door mee te werken als gastredacteur aan het magazine heb ik echt JA gezegd tegen het systemisch kijken en werken. Kon en moest ik mezelf opeens serieus gaan nemen terwijl ik zo graag blijf spelen. Het was heerlijk om zo met zijn zessen, ieder op zijn eigen wijze, met de ruimte van het Bert Hellinger Instituut Nederland, invulling te geven aan onze manier van systemisch kijken en werken. Serious business. and I like it J! De route ernaartoe is nauwelijks planbaar. De representant van het toekomstige wat is nauwelijks geïnteresseerd in het energiebedrijf, wat we ook proberen. Dan zegt de jonge ingenieur: Kunnen we de volgende technologische crisis opstellen? Dát resoneert in het gezelschap. Het gaat om de crisis die zeker gaat komen maar waarvan niemand weet hoe die eruit zal zien. Zoiets als Fukushima? Het uiteenspatten van het hoogspanningsnet? Als het bedrijf tegen de volgende technologische crisis woorden zegt als We zien je, of Op een of andere manier ben je welkom, heeft dat geen enkel, of zelfs averechts effect op de relatie tussen het bedrijf en haar toekomstige wat. Pas als het bedrijf tegen de crisis zegt We verwelkomen je volop! Met alle consequenties..., ontstaat er een heleboel binding en flow in de opstelling.

15 4 2 0 Voor Tijdens Na 28 C1 R1-2 R1-4 B1 R1-3 R1-5 R Is het effect van opstellingen meetbaar? Door Emile Weesie en Siets Bakker Er is nog zoveel onbekend over het effect van opstellingen. En datgene wat we weten is vooral ingegeven door reflectie van betrokkenen op de effecten van een opstelling. Iedereen met enige ervaring met opstellingen weet het: het representeren voelt soms achteraf als een geschenk. Maar soms is het ook echt zwaar, dan duurt het even voor je weer helemaal jezelf bent. Hetzelfde geldt voor de getuigen van een opstelling. Wat gebeurt er eigenlijk in je lichaam dat je je zo kunt voelen? Is het schadelijk? Is het te meten? En in ene was daar Luce, met haar collega Nel. Tijdens de lunch van een opstellingenworkshop. Luce vertelde ons dat ze al sinds een tijd het welzijn van het paard waarmee ze opstellingen doen, meten. De aanleiding was de constatering dat hun paard na afloop van een sessie vaak lang over de grond lag te rollen. Alsof het zich opnieuw moest aarden. Interessant! Ze zijn gaan zoeken naar instrumenten die op bio-energetische wijzigingen reageren. Momenteel werken ze met een Lecher-antenne (zie kader). Daarmee hebben ze ontdekt dat hun paard slechts aan twee opstellingen per week kan deelnemen. Meer opstellingen leidt tot forse achteruitgang van het welzijn van het dier. Uit vergelijkingen met andere paarden hebben ze geconstateerd dat dit aantal ook afhankelijk is van de leeftijd en de constitutie van het paard. Met aangewakkerde nieuwsgierigheid of een dergelijk effect meetbaar zou zijn vast te stellen bij mensen, deden we in november 2014 zelf een experiment. De opzet was eenvoudig: met een groep Al in 1890 ontdekte dr. Ernst Lecher hoe je energie kunt meten. Het duurde echter tot 1975 voordat een operationeel instrument was ontwikkeld. Onderliggend idee is dat alle lichaamsprocessen zich op specifieke energiefrequenties voordoen. De bijbehorende velden hebben in gezonde toestand een bepaalde onderlinge samenhang. In ongezonde toestand is die samenhang verstoord. Van ongezond is sprake op het moment dat het lichaam niet meer samenvalt met het fysieke lichaam. Technisch gezegd: als een proces zich op een andere dan de geëigende frequentie voordoet. Denk daarbij aan verschijnselen als koorts, angst, die duidelijk waarneembaar zijn in temperaturen en bewegingen in het lichaam. Er zijn ongeveer 1300 frequenties te onderscheiden. van 14 ervaren opstellers en begeleiders, hebben we twee opstellingen gedaan. Iedereen is vooraf gemeten met de Lecher-antenne. Er zijn drie metingen gedaan: voor, tijdens en na de opstelling. De opstellingen zijn op traditionele wijze uitgevoerd: een cliënt met een vraag, een begeleider, representanten. De uitkomsten van de metingen zagen er voor de vis vitalis (een van de vijf meetpunten, de energiehuishouding) als volgt uit: Vis Vitalis - 1e opstelling C1 B1 R1-1 R1-2 R1-3 R1-4 R1-5 Vis Vitalis - 2e opstelling Voor Tijdens Na Vis Vitalis - 2e opstelling C2 B2 Voor Tijdens Na R2-1 R2-2 De codering is als volgt: C staat voor cliënt, B staat voor begeleider, R1 staat voor de representanten van de eerste opstelling, R2 staat voor de representanten van de tweede opstelling. Van C1 en B1 zijn tijdens de opstelling geen metingen gedaan. De waarde 0 is aan de tijdens-waarde gegeven om dit duidelijk te maken. In de grafieken is zichtbaar dat de waarden voor, tijdens en na de opstelling veranderen. Kort ná de opstelling is de waarde lager dan vóór de opstelling. Dit zou betekenen dat de energiehuishouding van zowel de representanten, de cliënt en de begeleider, kort na de opstelling slechter is geworden. Dit patroon is in beide opstellingen zichtbaar. Om werkelijke conclusies te kunnen trekken zouden de metingen zorgvuldiger gedaan moeten worden, bij een grotere groep en zou bijvoorbeeld ook enkele uren na de opstelling gemeten kunnen worden. Interessant is dat de tijdens-waarde van de eerste opstelling bij drie van de vijf representanten de energiehuishouding verbeterde, terwijl die bij de tweede opstelling verslechterde. Die verbetering en verslechtering was van toepassing bij alle betrokkenen, met uitzondering van de begeleider. De metingen lijken dus ook iets over de opstelling zelf te zeggen, niet alleen iets over de deelnemers aan de opstelling! Maar wat? En bijzonder is dat R1-4 en B2 dezelfde persoon zijn, en dat die wel in de tweede opstelling een hogere tijdens-waarde heeft maar in de eerste juist niet. Wat zegt dat? Aan de uitslagen kunnen geen vergaande conclusies verbonden worden, het betrof een eerste experiment uit nieuwsgierigheid, zonder wetenschappelijke pretenties. Wat in elk geval zeer zichtbaar geworden is, is dat er wel degelijk een sterk effect is op de bio-energetische toestand van de betrokkenen. En er zit blijkbaar veel energie op het verder verkennen, onderzoeken en ontwikkelen van het systemisch werken: in een mum van tijd was er een volle groep met mensen die tijd willen besteden aan dit onderzoek. Met de bereidheid om de kosten samen te dragen. Met welke ontdekkingen zouden wij als systemische werkers in Nederland kunnen bijdragen aan deze wereld? Siets over het experiment: De middag was interessant. Ik heb mijn eigen, bescheiden hypothese gevormd over wat opstellingen met je lichaam doen. Maar het belangrijkste resultaat voor mij is dat ik wakker ben geworden. Vooral de voorbereidingen op het experiment hebben mij geleerd hoeveel ik over systemisch werk al was gaan geloven, voor waar aangenomen had omdat iedereen het zei en ik de waarheden aantrekkelijk vond. Ik merk dat ik nu, enkele maanden later, opener ben. Steeds meeneem in mijn gedachten dat het ook nog anders zou kunnen zijn, dat er mogelijke andere realiteiten zijn waar ik nog geen weet van heb. Ik ben supporter geworden van iedereen die ideeën wil onderzoeken en bereid is het veld, de velden, verder te verkennen. Emile over het experiment: Het experiment was voor mij een feest. Heerlijk om vanuit nieuwsgierigheid en verwondering met 14 mensen bezig te zijn met iets dat voor mij wezenlijk is. Een simpele vraag: wat doet een opstelling met je? Want ik wist ook al dat representeren heerlijk en vreselijk kan zijn. Al jaren is die vraag op de een of andere manier bij me en is het gebleven bij bespiegelingen met collega s. Tot nu, en dat voelt goed, alsof we het begin van iets groots hebben gevonden. Iets dat opstellingen en systemisch werk in een heel nieuw perspectief laat zien. En daar ergens is waarschijnlijk ook een antwoord op een andere vraag van me: als je weet wat het met je doet, hoe ga je daarmee dan het beste om? Wat me verder in dit experiment vooral is opgevallen, is dat het zo vanzelfsprekend ging. Alles was er op het goede moment. De tijd was blijkbaar rijp. Ik sta open voor vervolgexperimenten! Het complete verslag met alle meetresultaten is op te vragen via emile@weesieorganisatieadvies.com of sietsbakker@transitie-advies.nl 0 Voor Tijdens Na

16 30 31 Je kunt niet niet-systemisch meer kijken... Het mysterie van opstellingen? We weten nog steeds niet hoe opstellingen precies werken, hoe de informatie als representant tot je komt. In dit filmpje zie je hoe water informatie opslaat uit een bepaalde context. Als waterdruppels dat doen, what else does?! Nature by numbers (Fibonacci reeks) Prachtig filmpje. Wat een willekeurige getallenreeks lijkt, blijkt een onderdeel van een veel groter samenhangend geheel. From: Bert Hellinger Date: :20 GMT+01:00 Subject: Re: request for short reflection to be published in Bert Hellinger magazine (NL) To: Barbara Hoogenboom (Bert Hellinger Instituut Nederland) Dear Barbara, everything has its own time, and every person also. If we look at the future as you do, you loose your present achievement and those whom you intend to win. On the other hand, if you continue your present work and constantly move beyond it, you are led in a way that allows everybody to learn from you on the one hand, and to develop new ways of their own. Family constellations has not yet been grasped in its dimensions. It is not a method just to learn. It is a constant revelation if we are ready to bow to it. This is all I will say to it. Sincere regards Bert Nature is speaking In diverse opstellingen rondom duurzaamheid werd ze zichtbaar.. Moeder Aarde. Moeder Aarde die leek te zeggen: Ik ben er altijd al geweest, met of zonder jullie. Ik kan wel zonder jullie, maar jullie niet zonder mij. Over ordening gesproken. En in hoeverre is het aanmatigend om te zeggen dat wij als mensen de aarde willen redden? Filmtip: Running from Crazy - Mariel Hemingway ontrafelt familiegeschiedenis. Deze film draaide in november 2014 op de IDFA. Mariel, kleindochter van Ernest Hemingway, duikt in haar familiegeschiedenis die wordt gekenmerkt door geestesziekte en zelfmoord. Een familiedocumentaire waarin ze te zien is als voorvechtster van zelfmoordpreventie en zichzelf een strikt gezonde leefstijl oplegt om zich te weren tegen de psychische instabiliteit die haar genetische bagage lijkt te vormen. Mariel neemt ons mee op een moedige zoektocht waarin ze zowel zichzelf als het familieverleden onder ogen ziet; een onderneming die haar in staat stelt haar familie en haar turbulente jeugd met nieuwe ogen te bekijken en voor het eerst te accepteren. From: Barbara Hoogenboom (Bert Hellinger Instituut Nederland) <barbarahoogenboom@hellingerinstituut.nl> Date: :28 GMT+01:00 Subject: request for short reflection to be published in Bert Hellinger magazine (NL) To: Bert Hellinger Dear mr. Hellinger, My name is Barbara Hoogenboom and last May I visited your and Sophie's international training camp in Bad Reichenhall. I have had many special experiences there, which I am thankful for. However that is not the reason why I you. In The Netherlands I was trained in organizational and family constellations by Jan Jacob and Bibi and I now work closely with them for the Bert Hellinger Institute. One of the things Jan Jacob asked me and 5 others to do, is editorial work for their magazine We are very interested to hear your opinion/views about the upcoming generation of constellators / systemic workers and would like to publish an article on that item in the magazine in The Netherlands. We, six 'young' constellators, all being around 45 years old, feel we could be part of a 'new' generation of constellators. What exactly that 'new' means, and if that 'new' is true, I am not sure of. What we see is that part of the current generation not only works via the method of constellations, but they also introduce the systemic knowledge/intuition/senses via other ways into organizations, merge it into their own professions and into everyday social systems. Organisatie systemen transformeren van ego-systemen naar eco-systemen Jan Bommerez is gespecialiseerd in, en geeft lezingen over, nieuwe organisatie paradigma s, gebaseerd op de wijsheid van de natuur: Wanneer we naar onze huidige samenleving kijken, lijken we allemaal in crisis te verkeren. De enige manier om dit op te lossen is om ons wereldbeeld bij te stellen, door de wereld te gaan zien als een eco-systeem in plaats van een ego-systeem. Kijk naar co-intelligentie als naar cultuur: je kunt het niet zien, terwijl je weet dat het daar is en dat het alles beïnvloedt. De essentie is om heelheid te creëren en actief ideeën te delen en samen te werken. De heelheid openbaart zich in relaties en start in het dagelijkse leven met een dialoog vanuit het hart, in plaats van vanuit het hoofd. We notice that you and Sophie keep developing and deepening the systemic work and one could say that you are thus being and forming a new generation yourselves. What is -or would be- your view on the next generation of constellators? What do you think their true task is? What is expected of the future constellator; who does he/she have to be and what will he/she have to do or not do? We would be very grateful if you would be willing and able to write us about this, and that you allow (after co-reading) for it to be published in the magazine. Next weekend you celebrate your 89th birthday in Milan and I wish you a beautiful and special birthday celebration. Warmest regards, Barbara Hoogenboom

17 32 33 Beyond the systemic realm Door Judith Hemming Judith Hemming is in 2015 één van onze gasttrainers. Ze is van huis uit Gestalt Therapeut en bijna 25 jaar actief in het systemische werk. Ze is medeoprichter van het Bert Hellinger Instituut in Groot-Brittannië, nu het Centrum voor Systemische Opstellingen, en zit in de staf van het jaarlijks gehouden internationaal symposium voor familieopstellingen in Duitsland. Ze is getrouwd en heeft twee dochters en twee kleinkinderen. I have been offering, developing and teaching constellations worldwide for more than twenty years. I see myself as a general practitioner, although my earlier working life has nudged me into certain fields, particularly work with couples and in education, and my spiritual needs have flavoured my work in a soulful direction. The practice of constellating forms the basis of my developing outlook and philosophy, forever guiding and enriching me. Hunter Beaumont, a long time Gestalt colleague and friend, first brought the work to the UK, and although I have since studied and worked with constellators all over the world, I feel myself part of his soulful and psychotherapeutic lineage. There are paradoxes at the heart of constellation work. More and more I see situations as being the only way they could ever be, with individuals (including myself!) suffering as much from the wish to be different than from the ills they describe. Individuals also suffer from the impact of trauma, both personal and multigenerational, some of which can be addressed and healed. Everyone can develop, can find new strengths, a more reconciling outlook, more effective skills to navigate their way through life. What Bert Hellinger described as orders offer an astoundingly helpful way of making sense of what brings ease or suffering, and I often share these insights with my groups. So beyond psychotherapy or organisational interventions, my work is educational, philosophical, and often frankly mysterious. My study of history and current affairs reminds me that suffering is ever present and that the impetus for human conflict is permanent. Seen in the long view it can even bring value. To be in agreement with these movements includes a humble respect for war, death, betrayal and illness. Without joining particular groups it requires me to understand and clarify their loyalties and passions, including those held by those we call perpetrators or terrorists. I see this as my own kind of spiritual path, widening my own capacity to include with respect. Living in a city like London that is so thoroughly cosmopolitan brings me opportunities to work with many unsettled people those who were born in other countries, living in mixed partnerships, whose connection to their own history is often full of gaps. Unconventional ways of having families also are more welcome here, and women (and men) who have benefited from new freedoms often come feeling they have paid a high price in terms of how to find and sustain their own families. I work to have some kind of starting knowledge of their (and my) national, religious and cultural history. This has been enriched by opportunities to work in many other countries and cultures all of which has helped me see the power of context over morality. Constellation work is my own particular form of creativity. I ve witnessed the flowering of many hybrid forms of constellations each of which reflect the skills and interests of the constellators and their visions of what heals. I don t see a constellation as purely emerging from the field but more as a momentary work of art that the room and its culture can support, given energy and veracity through the powers of representative participation. My trustworthiness has to be established swiftly at the same time as helping everyone issue holders and representatives to stay trustworthy to themselves and their own perceptions. In subtle ways my presence may be the most significant ingredient. Recently I ve been exploring how neuroscience can shed light on and validate the power of constellations, helping to give them more edge and precision. I ve been attracted to the neuroscientist Dan Siegel s eight ways of describing how the brain may need to be brought into coherence and strength, attending to what he calls Domains of Integration. Recognizing the importance of these domains helps me know where to focus a constellation so that a client s unregulated neurological domains may be better integrated. My own personal interest has always been in creating narrative coherence (one of Siegel s domains) for people as they view their stories and the whole field in which they are embedded. I love the power of language and the finding of truthful and more complete stories, the impact of speaking out loud when witnessed, and the healing value in expressing love, grief, regret and new boundaries within a newly seen context. As a psychotherapist I also emphasise the practice of good contact and the rebuilding of trust and reaching out. These capacities are both sourced and limited by the structures of our mind and wiring within the brain. Neuroscience is not so interested in the value of people s stories being excavated or received, but I believe that human dialogue and shared compassionate vision is also important especially in our rather isolated and fragmented societies. We each need to connect to the generations before us that have shaped our destinies as well as to sense how we will affect the emerging future through our own actions. I have also been wondering how we can develop sensitivity beyond the systemic realm to the many others that impact a person s life space. The categories I find useful relate to the somatic, systemic, personal, archetypal or divine, though all are always present and interconnected. I am learning to tune in to these realms through recognizing their particular vibrational frequency. Some can be drawn on as a resource, some offer special freedom to see the world differently, and some need attention before others. Each realm favours its own kind of constellation frame; from the intra-psychic to the family and tribal system all the way out to the planetary collective. I hope this kind of framing will enable more success in meeting the needs of those who ask for help, preventing people from being shamed or demoralised when their constellation has somehow missed the open place in them. Van november geeft Judith Hemming een Masterclass.

18 34 35 Systemisch coachen Door Anton de Kroon Al meer dan dertig jaar werk ik als coach. De laatste zes, zeven jaar doe ik dat volstrekt anders dan de periode daarvoor. Zowel wat ik zie als mijn opgave, als de invalshoek van waaruit ik werk, zijn veranderd. Daarover vertel ik kort in dit artikel en ik geef een voorbeeld van een coachingsgesprek. Mijn opgave Als systemisch coach zie ik het als mijn opgave om voor de coachee die dat wil als het ware een rondleiding te houden in zijn eigen huis, waar hij al zo lang woont. Ik wijs op deuren die hij misschien nog niet geopend heeft, of op vertrekken waarvan hij geen idee heeft dat ze bestaan. Vaak gaat het om tussendeuren die twee ruimtes met elkaar verbinden. Het is de coachee die beslist of hij deuren opent en ruimtes binnen gaat. Soms opent hij de deur en kan hij het lichtknopje niet vinden. Als hij daarnaar vraagt vertel ik waar het zit. Of hij het licht ook daadwerkelijk aandoet, is volledig zijn zaak. Met het wijzen op de deur, vertellen wat voor soort ruimte zich erachter bevindt en desgewenst de uitleg hoe aanwezig meubilair gebruikt kan worden, is de coaching wel ten einde. Meestal duurt dat twintig tot dertig minuten, soms korter, zelden langer. Mijn invalshoek Ik kies de systemisch-fenomenologische invalshoek. Dat betekent dat ik niet inga op voorvallen, of details wil weten. Een essentiële vraag bij wat een coachee vertelt is voor mij: Waar is dit een voorbeeld van? Alleen het grotere interesseert me. Ik zoek naar loyaliteiten en patronen, en naar wanneer die ontstaan zijn. Ik kijk ernaar als oplossingen die op het moment van ontstaan buitengewoon belangrijk waren en die het verdienen om met dankbaarheid tegemoet getreden te worden. Juist wanneer het niet meer nodig is om nog langer uit loyaliteit aan zo n patroon te handelen. Met het geven van erkenning aan wat het bijgedragen heeft, wordt het loslaten gemakkelijker. Wat ooit een goede oplossing was, kan in de loop der tijd zijn functie verloren hebben. Wie er niet in slaagt om in vrijheid andere manieren van handelen te vinden, kan zich met een lastig probleem geconfronteerd zien waar hij vanaf wil. Altijd alles goed vinden kan voor een klein kind ooit een cruciaal overlevingsmechanisme geweest zijn. Maar als volwassen medewerker in een bedrijf word je daarmee wel het sulletje van de afdeling. En dan kan het zijn dat je jezelf begint te haten omdat je niets anders kunt dan alles goed vinden. Daar wil je vanaf. Natuurlijk. Een coaching We hebben een workshop over systemisch kijken naar geld. Voor menig deelnemer is het interessant om te ontdekken hoezeer in het huidige professionele leven nog steeds de boodschappen over geld van kracht zijn die men als kind met de paplepel tot zich heeft genomen. Het werkt nog steeds door in de tarieven die ze wel of niet (durven te) vragen, hoe ze wel of geen reserves opbouwen, met debiteuren omgaan e.d. Wat brengt systemische trouw toch veel teweeg als bron voor alledaags handelen! Naast het feit dat geld ook geld is, wat kan het allemaal nog meer representeren in een systeem? Hoe zou je meer zelf kunnen kiezen hoe je met geld omgaat dan er onbewust alleen je liefde voor je systeem van herkomst mee bewijzen? Per persoon kan dat anders in elkaar zitten. Juliana heeft het probleem dat haar inkomsten sterk fluctueren. Soms heeft ze volop werk (en inkomen) en dan zit ze weer een tijd op zwart zaad. Naar aanleiding van wat ze zegt teken ik op de flipover een grafiek die enkele keren flink omhoog en omlaag gaat. Ze knikt bevestigend op mijn vraag of het er ongeveer zo uit ziet. Ik ga niet in op de emotionele en financiële betekenis van haar probleem of hoe ze ermee omgaat. De eerste vraag die bij me opkomt is: Dat fenomeen van sterk wisselende inkomsten, bestaat of bestond dat bij iemand anders in jouw familie ook? Na enig peinzen schudt ze haar hoofd: Nee. Oké, denk ik, geen patroonherhaling dus. En terwijl ik stil ben omdat ik niet weet hoe verder te gaan zegt Juliana: Mijn ouders zijn altijd arm geweest en gebleven. Ik teken een blok in de onderkant van de grafiek en zeg: Klopt het dat je ouders hun hele leven lang niet boven dit blok zijn uitgekomen? Ze knikt bevestigend. Dan vertel ik haar dat kinderen, volstrekt onbewust, soms de belofte maken: Het zal mij niet beter gaan dan jullie. En dat zou wel eens een goede reden kunnen zijn om iedere keer qua inkomen terug te vallen tot het niveau van de ouders. Ik voeg eraan toe dat het voortkomt uit liefde voor het familiesysteem en een groot verlangen om daarbij te horen. Juliana wordt er stil van en zegt dat er voor haar wel eens veel waarheid zou kunnen zitten in wat ik zeg. En vervolgens zegt ze natuurlijk: Ja, en nu? Wat ik haar uitleg komt in het kort hierop neer: Zeg dank aan je ouders voor alles, echt alles, wat je van hen gekregen hebt. Blijf met heel je hart van hen houden en zeg hen dat je jezelf toestaat om meer te verdienen dan zij ooit gedaan hebben en dat je liefde voor hen gewoon precies hetzelfde blijft. Je kunt ze ook vragen om vriendelijk naar jou, hun kind, te blijven kijken als jij zakelijk succesvol gaat worden.

19 36 37 Systemisch werken als nalatenschapscoach Door Yvonne Lonis Onlangs interviewde ik Maartje van Hazendonk, werkzaam als nalatenschapscoach. Als nalatenschapscoach begeleidt zij hele families of één van hen als er gedoe is in de familie. De nalatenschap is de erfenis. In haar werk staat het vaak voor wat ouders hebben nagelaten te doen. Hoe ben je tot het beroep nalatenschapscoach gekomen? Ik ben begonnen in mijn werkzaam leven als kandidaat-notaris. In die functie zag ik meer dan eens hoe de onderlinge dynamiek van erfgenamen (vaak broers en zussen) het vruchtbaar afwikkelen van de nalatenschap in de weg stond. Iets kunnen betekenen bij die dynamiek, daar wilde ik mijn vak van maken! Ik heb mij toen onder andere laten bijscholen op het gebied van familieopstellingen en mediation. Wat doe je precies? De aanleiding is meestal iets concreets, men komt er niet uit bij het afwikkelen van de nalatenschap of kinderen hebben verschil van mening over het regelen van de zorg voor hun ouder(s). Degene die mij belt, is het familielid met de hoogste nood, vaak met de verwachting dat onder mijn leiding de hele familie om de tafel gaat zitten. Maar juist door hun onderlinge dynamiek zitten broers of zussen daar helemaal niet op te wachten. Dan begeleid ik die persoon die contact met mij heeft opgenomen. Doel van mijn begeleiding is dat er een oplossing komt voor de kwestie die speelt, of dat nieuwe inzichten de situatie wijzigen. Ik werk voor de cliënt en betrek daarbij het hele systeem. Ik werk bijvoorbeeld met vloerankers. Zo kan de cliënt het systeem ervaren en de verschillende plekken in dat systeem. Mijn blik is systemisch. Ik denk en hoor systemische dingen in verhalen en ga daar op door. Ik begeleid een cliënt en die cliënt komt vaak met de illusie dat ik broer of zus ga veranderen. En dat doe ik dus niet. Zodra de cliënt inzicht krijgt in wat nodig is voor een betere balans van het systeem, verdwijnt de noodzaak een broer of zus te willen veranderen. Als de cliënt vervolgens een beetje anders in het systeem gaat staan, is er een andere dynamiek. Ik begeleid één persoon en het gevolg is dat er een verandering in het systeem komt.een cliënt komt aanvankelijk voor een oplossing en krijgt inzicht. Inzicht geeft ook acceptatie, dat het is zoals het is, dat inderdaad die zus niet te veranderen is. Inzicht helpt iemand dan op die manier. Mijn blik is systemisch, zeg je. Wat houdt het systemische voor jou in? Iemand komt met klachten over hoe zijn moeder of zijn broer zich gedraagt en als ik dat hoor dan hoor ik hoe dat systeem werkt. Dat ze allemaal bovenop elkaar zitten. Dat de een aan de ander zuigt. Ik hoor niet alleen hem, maar hoor ook wat de anderen doen. Hoe ze in stand houden dat ze steeds maar niet tot elkaar komen. Ik luister vooral naar de patronen, de dynamieken. De ordening is ook altijd een punt. Of parentificering. Als het kind op de plek van de ouders heeft gestaan in het verleden. Alle elementen van het systeem laat ik wel de revue passeren. De conclusie die ik vaak trek, is dat er een afwezige vader was. Dat is in mijn ogen vaak een voorwaarde voor gedoe in de familie. Een vader die altijd aan het werk was, systemisch zien we dat hij met zijn blik naar buiten is gericht of ergens anders mee verbonden is. Breng jij het systemisch werken naar de markt of komt het naar jou toe? Ik ben geneigd te zeggen dat het allebei is. Iemand komt naar mij als hij bijvoorbeeld slapeloze nachten heeft van het gedoe in de familie en dat er bepaalde patronen zich herhalen. Als hij naar mij komt dan verwacht hij dat daar verlichting komt en dat doe ik systemisch. Of ze dat van te voren helemaal weten vind ik moeilijk te zeggen; onbewust misschien wel. Ben je nu bezig je verder te bekwamen in systemisch werk door bijvoorbeeld scholing of ontwikkelt het zich in het werk? Het ontwikkelt zich in mijn werk. Het is één van de stukken gereedschap die ik in mijn rugzak heb. Ik heb er niet voor gekozen om me in het systemisch werk verder te specialiseren. Nu ben ik bezig met een opleiding Intuïtief Waarnemen. Dit heeft raakvlakken met op systemisch werk, doordat je energetisch iets heelt wat door tijd en ruimte heen doorwerkt. Welke vormen en manieren gebruik je nog meer naast vloerankers? Kijken! Als ik een hele familie begeleid, kijk ik wie waar gaat zitten. En hoe gedragen ze zich ten opzichte van elkaar. Wie heeft een open lichaamshouding, wie een gesloten? Ik pas de systemische principes, zoals ordening, toe bij wat ik waarneem. Dat doe ik ook in mijn vraagstelling. Zoals gezegd, werk ik met vloerankers als ik één cliënt begeleid. Telkens weer verrassend hoeveel dat oplevert aan inzicht, herkenning en soms transformatie. Soms levert het ook nieuwe informatie op, bijvoorbeeld een geheim in de familie. Dat kan een verklaring zijn waarom iemand zich zo gedraagt en dat inzicht brengt mildheid. Wie zou je zijn zonder systemisch werken in je praktijk? Dan zou ik meer mediator zijn en meer gericht op juridische aspecten. Dan zou ik een heleboel meerwaarde niet hebben. Een opstelling laat vaak iets zien wat voorbij gaat aan dat wat gezegd wordt. Het gaat voorbij de woorden. Systemische reflectie op nalatenschap door Yvonne Geld heeft altijd een kleur. Naast de geldelijke waarde is er ook nog de systemische waarde. Wat stroomt er mee in nalatenschap? Wat stroomt er mee met een erfenis? Een erfenis kan bijvoorbeeld verworven zijn ten koste van anderen. Deze schuld erven de nabestaanden ook. Of het geld heeft ten dienst gestaan van een bepaalde bestemming van degene die het fortuin heeft vergaard. Komt deze bestemming overeen met de bestemming van de erven? Zijn zij nu verantwoordelijk voor die bestemming? Zijn zij nog werkelijk vrij om met het geld te doen wat hen toekomt? Of kan de nalatenschap doorleven met een andere bestemming? Als de oude bestemming niet wordt buitengesloten, maar wordt erkend, kan dan de nalatenschap ten dienste staan van de volgende generatie? Hoe kan de nalatenschap verder systemisch vrij gemaakt worden? En wat als je de nalatenschap weigert als nabestaande? Wat sluit jij dan uit? If you love somebody, set them free. Sting vertelde laatst in de media dat hij zijn kinderen niet laat meedelen in zijn fortuin (225 miljoen euro). Ik wil ze geen trustfonds geven dat als een molensteen om hun nek hangt. Ze moeten gaan werken. Al mijn kinderen weten dat en ze vragen bijna nooit ergens om, wat ik waardeer en waar ik een hoop respect voor heb.

20 38 39 Waarom pest een pester? Door Bibi Schreuder Op scholen is pesten een hot item. Naast de vele programma s die het pesten willen tegengaan, is het interessant om het fenomeen pesten onder de systemische loep te nemen. Waarom pest een pester? In het pesten maakt hij of zij een subsysteem. Zij die pesten of meelopen met de pester vormen een hecht systeem waar niet iedereen bij mag horen. In dit subsysteem kan de pester zelf de grenzen bewaken, de orde(ning) bepalen en zeker zijn van duidelijk leiderschap. Dat brengt veiligheid, want complete systemen waar de ordening en het leiderschap helder is, geven een veilig, zeker gevoel. Dus als de pester deze veiligheid nodig heeft, ervaart hij of zij waarschijnlijk onveiligheid in het systeem. Het (pest) gedrag probeert volkómen ónbewust de systemen in orde te maken waar het niet in orde is. Het heeft dus geen zin om het kind zelf te vragen waarom het dit gedrag vertoont. Het zal meestal antwoorden: Ik weet het niet. Wij volwassenen kunnen wel onderzoeken waar het gevoel van onveiligheid vandaan kan komen. Daarbij is het de kunst om alleen te onderzoeken en niets op te willen lossen! Als we willen oplossen, herhalen we vrijwel altijd het patroon, namelijk: Het probleem mag er niet zijn. Houd in je achterhoofd dat kinderen (en ook volwassenen) in staat zijn, al is het onbewust, om aan te voelen dat er ergens in het systeem iets ontbreekt of uit orde is, zonder dat ze zelfs maar iets weten van het organisatiesysteem. Het is dus mogelijk dat kleuters uit groep 2 met vreemd gedrag reageren op een in de doofpot gestopt conflict op bestuursniveau van de school! Laten we eens op onderzoek uitgaan en starten in de laag van het systeem waar het pesten zich manifesteert, bijvoorbeeld de schoolklas. Hoe staat het met de ordening? Ordening van functies en tijd: Wat in dit systeem zou uit orde kunnen zijn? Voelt de leerkracht zich beter dan zijn of haar baas? Of wie van de kinderen of leerkrachten is misschien hard aan het werk om iemand die buitengesloten is, weer in beeld te krijgen? (Door dit te doen, verkeert diegene onbewust in het verleden en verstoort daarmee de ordening van de generaties.) Of, uitzoomend naar het leiderschap van de hele organisatie: Wie leidt hier? Wie is hier de leider? Is hij of zij de officiële leider, of is het duidelijk dat de organisatie of het team wordt geleid door iemand of een groep mensen in plaats van de officiële leider? In dat geval wordt de officiële leider vaak verweten dat hij zijn werk niet goed doet. Maar meestal is er dan iets anders aan de hand. Als we twijfelen over het leiderschap, dan is het waarschijnlijk niet duidelijk welke leidende principes leidend zijn. Ordening van leidende principes: Leidende principes zijn de antwoorden op de vraag: Wie in wezen zijn wij als organisatie? Of: Wat in de kern ben ik in mijn beroep, in mijn functie? Leidende principes zijn niet bedacht of geconstrueerd. Ze zijn vaak ontstaan door geschiedenis en omstandigheden. Meestal zijn er zo n drie of vier leidende principes in een organisatie. Vaak strijden die om voorrang. Sommige groepen hangen het ene leidende principe aan, anderen het andere, zonder dat dat duidelijk wordt uitgesproken, vaak is het onbewust. Bijvoorbeeld: Een team van een Vrije School vraagt zich af: Wat zijn wij? Zijn we de ambassadeur van antroposofie? Zijn we een school waar kinderen die op andere scholen falen, een plek krijgen? Zijn we de verbindende schakel in de wijk? Zijn we een school waar wij een hoge kwaliteit van onderwijs garanderen? Als niet duidelijk is wat de volgorde is in de leidende principes, zal dit conflicten geven rond de besluitvorming. Het is makkelijk om de leiding de schuld te geven, maar er komt beweging als teams én leiding inzien dat er verschillende leidende principes zijn. Ieder leidend principe wil worden erkend. Wanneer uitgesproken wordt wat de organisatie in eerste instantie is en welk leidend principe op de tweede plaats komt en welke als nummer drie, geeft dit helderheid in ordening en zal het systeem zich ontspannen. Al deze vragen verwijzen naar de orde(ning) in een systeem. Wanneer iemand zich groter maakt dan haar of zijn baas, bijvoorbeeld door het hebben van oordelen over de baas, is het systeem in gevaar en zullen de mensen - en vooral kinderen reageren hier op - in dit systeem onveiligheid voelen. Onbewust zullen ze proberen om de orde te herstellen, in dienst van het hele systeem. Deze poging om de orde te herstellen wordt vaak uitgedrukt door vreemd gedrag, zoals bijvoorbeeld pesten. Systemen willen compleet zijn We kunnen verder gaan met het onderzoek: wie of wat ontbreekt er in het systeem? Wat in de geschiedenis van dit systeem was zo pijnlijk, dat er liever niet meer over gesproken wordt? Wie is buitengesloten door onze oordelen? Over wie of wat spreken we met antipathie? Bijvoorbeeld wanneer mensen denken over een voormalig directeur in woorden als: We zijn blij dat hij weg is, laten we die tijd vergeten en focussen op de toekomst, dan krijgt hij niet de plaats die hij in feite heeft in de geschiedenis van de organisatie. Dit zal onbewust als incompleet en onveilig gevoeld worden door de huidige leden van het systeem. Dan kán een subsysteem maken, door te pesten, een systemische oplossing zijn. Natuurlijk kan het uit orde zijn ook bijvoorbeeld in het familiesysteem van de pester of gepeste zitten. Als dat het vermoeden is, komen vaak de oordelen bij ons terug. Dan voelen we ons al gauw beter dan die familie. En met dat gedrag van onszelf, herhalen we een patroon: we maken ons beter, groter en gaan uit de ordening. Dus zelfs als we niet weten welk systeem er om een heldere ordening vraagt, kunnen wij volwassenen bij onszelf checken of we wel op onze eigen plek in de ordening staan; in ons eigen familiesysteem of in ons werksysteem. Wij volwassenen, ouders en professionals, kunnen pesters en gepesten helpen op een manier dat het pesten niet meer nodig is voor het systeem. Een systeem waar iedereen plek heeft en vanuit de eigen plek en functie handelt, geeft veiligheid. Dan is een subsysteem maken niet meer nodig. Iedere school moet van overheidswege een pestprotocol hebben. Misschien kan daarnaast ieder team, in scholen, in alle organisaties, regelmatig een systemische check-up doen: hoe gaan we om met de wetenschap dat systemen die uit orde zijn onveiligheid creëren en dat pestgedrag daar mogelijk de reactie op is? Op 17 juni geeft Bibi een workshop over Pesten.