Ruud van Tongeren - Voorzitter ruud.vantongeren@arcadis.nl In dit nummer

Transcriptie

1 AANGESLOTEN BIJ Nieuws Nummer 103, juni 2011 Woord van de voorzitter Voordat ik ook maar iets meer over de vereniging zeg wil ik eerst toch vanuit hier nog even stil staan bij het afscheid van Dick Stoelhorst, Directeur van de Betonvereniging maar ook bestuurslid en penningmeester van Stumico. Dick heeft besloten om van zijn pensioen te gaan genieten en een ieder heeft afscheid van hem kunnen nemen tijdens een bijeenkomst in Madurodam. Dick is daar ook nog eens koninklijk onderscheiden. Ikzelf sta altijd wat sceptisch tegenover dit soort onderscheidingen maar in het geval van Dick moet ik toch echt zeggen dat deze meer dan verdiend is. Dick heeft jarenlang gezicht gegeven aan de Betonvereniging en deze gebracht waar hij nu staat. Datzelfde enthousiasme en gedrevenheid mochten wij ook als bestuur van Stumico ervaren. Dick is namelijk een verenigingsman in hart en nieren en weet precies hoe je als bestuur sturing aan een vereniging kan geven. Als een soort coach heeft hij dat aan ons overgebracht en de fijne kneepjes geleerd. Mede namens die kennis die hij aan ons overbracht staat Stumico ni waar Stumico staat. Een levendige vereniging met goed bezochte bijeenkomsten. Daarnaast heeft hij op een gegeven moment de functie van penningmeester op zich genomen. Vanaf dat moment is het niet meer voorgekomen dat we het jaar met een negatief resultaat afsloten. Uiteraard gaan wij als bestuur nog afscheid nemen van Dick maar ik wil vanaf deze plaats Dick heel hartelijk bedanken voor zijn inzet voor Stumico. Wij wensen Dick en zijn vrouw nog veel mooie jaren toe genietend van het pensioen dat hij echt heeft verdiend. het onderwijs wordt onderwezen niet in alle gevallen aansluit op de behoefte van het bedrijfsleven. Gelukkig zijn er inmiddels initiatieven om dit beter te laten aansluiten maar wij denken als Stumico hierin ook wel een rol te kunnen spelen. Wij denken dit door het houden van een bijeenkomst voor het onderwijs, waarin we studie opdrachten en projecten uit het bedrijf worden gepresenteerd. Dat geeft een wederzijds inzicht. Wij denken er zelfs aan om met een jaarlijks terugkerende Stumico Studieprijs te komen. Dit is nog prematuur maar ik wilde dit toch graag met u delen. Een tweede reden is dat wij Stumico graag onder de aandacht bij de studenten willen brengen. Ook voor Stumico geldt dat de toekomst bij de studenten ligt. Er is nog niets definitief maar dat wij meer met het onderwijs gaan doen staat wel vast. Tot slot wil ik u wijzen op een ontwikkeling van TNO om te kijken hoever uw bedrijf staat met de implementatie van BIM. TNO heeft de Quick BIM Scan ( ontwikkeld en na het invullen van ongeveer 80 vragen wordt 4 onderdelen aangegeven hoever u bent op dat onderdeel. U kunt deze scan zelf doen maar u kunt deze scan ook door gecertificeerde bedrijven laten uitvoeren. U krijgt dan een meer uitvoerige rapportage en maakt uiteraard ook gebruik van de kennis van dit bedrijf. Ik moet zeggen dat ik die scan binnen mijn bedrijf heb uitgevoerd en het heeft zeker toegevoegde waarde. Het geeft goed inzicht in waar je de komende tijd de focus op moet leggen Ruud van Tongeren - Voorzitter ruud.vantongeren@arcadis.nl Donateurs Wij zijn verheugd dat de opvolger van Dick, Frens Pries, heeft aangegeven zich in dezelfde rol als Dick te willen inzetten voor Stumico. Wij zijn hier heel blij mee en de eerste kennismaking in het bestuur geeft alle vertrouwen dat we op dezelfde prettige voet kunnen verdergaan en dat ook de samenwerking met de Betonvereniging zeker gecontinueerd wordt. Wij zullen de komende ALV dan ook met veel plezier en vertrouwen Frens voordragen als opvolger van Dick. In het bestuur zelf zijn wij zoekende om het onderwijs meer bij de activiteiten van Stumico te betrekken. Dat willen wij om verschillende redenen. De belangrijkste reden is dat wij merken dat wat op dit moment in In dit nummer Woord van de voorzitter 1 Gevalideerde software zelf programmeren 2 Geluidswering Haarrijn A2 Utrecht 3 Toepassing BIM op project N50 Ramspol 5 Stumico verwelkomt 2 nieuwe donateurs 7 ADNOC project 8 Column Peter Gloudemans 10

2 Gevalideerde software zelf te programmeren Meer en meer complexe en steeds terugkerende constructies en constructievormen worden niet meer op de tradionele manier gemodelleerd, berekend en gecontroleerd. De prefabindustrie is hier al jaren een school voorbeeld van. In deze industrie immers worden sinds jaar en dag vloerconstructies en kolommen productiematig uitgerekend m.b.v. specialistische software. Nu ook de constructies, kranen, gebouwen, en bijzondere constructies steeds complexer worden en de ontwerper/constructeur zich voor steeds grotere modelleerproblemen ziet gesteld, worden ook meer en meer niet-prefab constructies geprogrammeerd en softwarematig aan andere softwareprogramma s gekoppeld. Zo is onlangs bijvoorbeeld het Eden project in Engeland en het Ferrari thema-park in Abu-Dhabi gerealiseerd zonder op de traditionele wijze met behulp van een handmatig opgebouwd model berekend te zijn. Deze complexe constructies konden gezien de wiskundige, geometrische complexiteit van de constructies en de veelheid van staven en knopen tijdens het ontwerp niet gemodelleerd worden zonder de constructies te programmeren, zie figuur 1. Ook kun je door op programma s te programmeren, een eigen BIM-omgeving creeren. Door bijvoorbeeld handig je teken-, reken-, database- en officesoftware aan elkaar te koppelen, verlies je geen informatie en delen alle programma s dezelfde database. Zogenaamde COM-interfaces helpen gebruikers verschillende de reken, teken- en officesoftware producten met elkaar te koppelen en veel voorkomende handelingen te automatiseren. Hoe kan je programmeren op je rekenen tekensoftware? Meestal hebben de programma s een zogenaamde COM- of DOTNET-interface. COM is een term van Microsoft en staat voor Component Object Model ( microsoft.com/com/default.mspx) en is ook voor alle Microsoft producten zoals Access en Word beschikbaar. Het COM is een definitie waarbij Componenten (Rekensoftware, Tekensoftware, MS Word, eigen applicaties) met elkaar kunnen communiceren en interacties uitvoeren. Voor normale gebruikers COM laat zich het beste zien als een softwarematige schil om de reken-, office en tekensoftware heen met een aantal aansluitingen/verbindingen, zie figuur 2. Middels deze aansluitingen, denk hierbij aan stekkers van een wandcontactdoos, kunnen functies van de software gestart, gewijzigd of gesloten worden. De software kan hierbij geopend en zichtbaar zijn of compleet verborgen blijven. Voor het hanteren van een COM-interface is wel enige programmeerervaring noodzakelijk. Mensen die gewend zijn te werken met MS Excel of Mathcad zullen het eenvoudig te leren vinden. Met de COM-interface worden functies van de software aangestuurd vanuit een programma, zijnde een zelf-ontwikkelde applicatie, vanuit MS Excel of vanuit een CAD-pakket, zoals Autocad of Tekla Structures. De gebruikte COM-functies in de rekensoftware kunnen het genereren van een constructie zijn, waaronder de geometrie, steunpunten, scharnieren, en allerhande niet-lineairiteiten, of belastingen. Tevens zijn er COM-functies, die de netgenerator en de solver van de rekensoftware onderhuids, volledig automatisch opstarten. De gebruiker kan de resultaten van de berekening, zijnde krachten, spanningen, vervormingen, normcontroles, wapening, e.d opvragen en inlezen in een Database, Excel, Autocad, Tekla of de eigen ontwikkelde applicatie, voor verdere verwerking. Twee Praktische Voorbeelden: 1e voorbeeld. Brugconstructies Dit voorbeeld betreft een sjabloon in Excel van een prefab brug, zie figuur 3, maar het had ook een prefabvloer, huis of balkrooster kunnen zijn. Vanuit de rekensoftware maakt men als eerste een export naar Excel. Vervolgens maakt de gebruiker een nieuwe tabblad in Excel aan, waarop de gebruiker eenvoudig een aantal parameters toekent. Deze parameters worden gekoppeld aan de gegenereerde gegevens vanuit Excel, zoals een belastingwaarde of breedte van een rijbaan. Vervolgens programmeert de gebruiker m.b.v. Visual Basic en COM een aantal commando s of subroutines om bijvoorbeeld de knopentabel, de brugranden of de belasting te genereren. Door de subroutines te starten wordt de constructies en belastingen in de rekensoftware automatisch aangepast. Er kunnen deze geen invoerfouten gemaakt worden, behalve de fouten in de programmeercode zelf. De gebruiker slaat vervolgens het MS Excel sjabloon op en hergebruikt het sjabloon keer op keer om modellen automatisch te genereren. Nadat het ontwerp klaar is,kan hetzelfde Excel programma bijvoorbeeld middels COM-technologie om Tekla Structures aan te sturen om een model te genereren of de software van IDEA RCS ( gebruiken om de voorspancontroles uit te voeren. 2e voorbeeld. Dit voorbeeld is een praktijkvoorbeeld zoals deze wordt gebruikt door Schöck Nederland DE DUITSE MARKTLEIDER IS IN NEDERLAND RFEM, TOPKWALITEIT REKENSOF TWARE VOOR EEN SCHERPE PRIJS ONTDEK WAT MEER DAN 7000 INGENIEURS AL WETEN: - eenvoudig gebruik van volume-elementen - superieure koppeling met MS Excel - duidelijke weergave van resultaten - snelle document wizard - BIM functionaliteit met Allplan, Tekla, Revit, IFC en Inventor - plastisch rekenen in staal vooreindige elementen F E M. N L RFEM is een product van Ing.-Software Dlubal GmbH

3 een aanzienlijke efficiëntie verbetering en verhoging van de kwaliteit. b.v. Schöck is een gespecialiseerd toeleverancier in de bouw van eigen productontwikkelingen, waaronder ComBAR glasvezelwapening en de zeer bekende ISOKORF producten. Als onderneming richt zij zich naast productinnovatie ook sterk op procesinnovatie. T.b.v. de bij Schöck intern verzorgde engineering is er een applicatie ontwikkeld die zowel het CAD-pakket (AutoCAD) als het rekenpakket (RFEM) aanstuurt. Middels het CAD-pakket worden automatisch tekeningen gegenereerd van de balkonelementen en de posities van de ISOKORF verankeringen. Met de software wordt de berekening van de niet-lineaire ISOKORF verankeringen, de vervormingen, en de eigen frequentie uitgevoerd, zie figuur 4. De resultaten worden vervolgens automatisch gepresenteerd in een Word template. Middels deze applicatie is Schöck in staat om het engineeringsproces vergaand te automatiseren met als resultaat Conclusie Met COM-interfaces kunnen bedrijven, zoals staalbouwers, ingenieursbureau s, aannemers en prefableveranciers redelijk eenvoudig complexe en/of repetereerde constructies middels COM-technologie modelleren, berekenen en controleren. Alle programma s werken dan op een database waardoor er een eigen, beschermde BIM-omgeving ontstaat. De geometrie, materiaal en profiel informatie van deze objecten van deze BIM omgeving kan gedeeld worden met diverse andere BIM software pakketten via IFC. De resultaten van de lastenspreiding, zoals vervormingen, spanningen, normcontroles en wapening kunnen verwerkt worden in een eigen formaat van bijvoorbeeld een MS Word document. COM-technologie is te gebruiken via een DOTNET interface of via Visual Basic commando s. COMtechnologie is een werkende technologie en wordt reeds bij tientallen bedrijven in Nederland en het buitenland toegepast. Ing. Emiel Peltenburg MSEng Adviseur RFEM Nederland Geluidswering Haarrijn A2 Utrecht Digital Data Exchange Samen met ONL [Oosterhuis_Lénárd] werkt Arcadis aan het geluidsscherm Haarrijn langs de A2 nabij Utrecht. Dit geluidsscherm is het vervolg van de bijzondere geluidschermen die bij dit deel van de A2 zijn gebouwd. Het dubbelgekromde 1,8 km lange en 12 m hoge stalen constructie is volledig volgens het BIM concept (Bouw Informatie Model) opgezet. Ontwerp Het ontwerp van deze 1.8 km lange en 12 m hoge geluidswering langs de A2 bij Haarrijn-Utrecht is van ONL [Oosterhuis_ Lénárd]. De geluidswering beschermt de te ontwikkelen nieuwbouwwijk Haarrijnseplas en zal samenvloeien met de bedrijven op het erachter gelegen bedrijventerrein. Het scherm wordt in het midden doorsneden door de Maarsenseweg. Hierdoor ontstaan twee afzonderlijke constructies van respectievelijk ca en 700 meter lang. Het architectonische concept bestaat uit lange elastische Powerlines en een vlakverdeling in bovenzijde, midden en onderzijde. Aan de A2 zijde wordt de constructie afgewerkt met een gevlochten RVS en aan de Haarrijn zijde met aluminium beplating. De draagconstructie bestaat uit een ruimtelijk vakwerk van stalen buizen.. In totaal zal in het scherm zo n 760 ton staal en m2 aluminium beplating en gevlochten RVS verwerkt worden Architectonische modellen Voor het ontwerp van de geluidswand is door architect ONL [Oosterhuis_Lénárd] een

4 parametrisch model opgezet waarbij de vormgeving relationeel is gekoppeld aan de individuele componenten. Ieder component heeft zijn eigen identiteit en op maat gesneden eigenschappen. Ieder onderdeel is derhalve uniek; Non-Standard variaties in maatvoering afbeeldingen: ONL [Oosterhuis_Lénárd] Door nu te variëren met de verschillende parameters zoals funderingsmaat, vlakverdeling en de hoogtelijnen worden de gevolgen direct inzichtelijk gemaakt. Dit stelt ons in staat om het ontwerp integraal te optimaliseren. Deze koppeling heeft geleid tot een reductie van ca. 40% in materiaalverbruik. Constructie modellen Het model van het zuidelijke deel van het scherm (1100 meter lang) is het grootst met ca knopen, bijna staven en iets meer dan platen. Het andere deelmodel is van dezelfde ordegrootte. De platen van de gevel werken constructief niet mee, maar dienen als belastingspanelen. Omdat elk paneel van het scherm net een andere oriëntatie heeft wordt de lastengenerator gebruikt om de windbelasting op de draagconstructie te genereren. Data exchange Het digitale draadmodel van de architect wordt vertaald naar XML bestanden met staven, vlakken, knopen, scharnieren en steunpunten welke worden ingelezen in SCIA Engineer. Met behulp van het SCIA model worden de profielen geoptimaliseerd en deze gegevens worden weer digitaal teruggekoppeld naar het architectonische model. Met de roundtrip module wordt het rekenmodel geëxporteerd naar Revit Structure om hiermee de constructieve tekeningen te maken. Optimalisatie In eerste instantie is een variantenstudie uitgevoerd met een deelmodel van een representatief segment van ca. 100 strekkende meter scherm. Hiermee is de geometrie geoptimaliseerd voor materiaalgebruik en bouwkosten. Enerzijds is de optimale gridmaat en profielkeuze van het ruimtelijk vakwerk bepaald en anderzijds is de optimale funderingbreedte en het optimale funderingssysteem bepaald. invloed van de verschillende componenten op de kosten van de constructie (verticaal) uitgezet tegen de gridmaat (horizontaal) (afbeeldingen: ONL [Oosterhuis_Lénárd] Productie In de productie wordt het ontwerp van ONL automatisch vertaald (en dus toegesneden) naar de machines van de staalleverancier. Hierdoor worden materiaal verlies en bouwfouten geminimaliseerd. Tegelijkertijd geeft deze manier van werken de architect en constructeur een hoge mate van vrijheid om het ontwerp te optimaliseren omdat repetitie van elementen niet meer nodig is. parametrisch detail en visualisatie constructie. (afbeeldingen: ONL [Oosterhuis_Lénárd] Duurzaamheid Naast een economische optimalisatie zijn ook de milieukosten geoptimaliseerd. Dit laatste gaat volgens de NIBE systematiek waar alle milieukosten, zoals landgebruik, hinder, broeikasgassen etc. gedurende de hele levenscyclus voor verschillende bouwelementen uitgedrukt zijn in euro s. Hiermee hebben we onderzocht wat het wat voor effect het bijv. heeft op de milieukosten als je kiest voor meer heipalen en minder staal of andersom. Het ontwerpmodel wordt direct gekoppeld aan de rekensoftware. (afbeeldingen: ONL [Oosterhuis_ Lénárd] ARCADIS Door middel van BIM is dus een duurzame en tegelijkertijd economisch gunstige oplossing gevonden voor een groot project waarbij de grenzen van creativiteit konden worden opgezocht. In het ontwerp van de geluidswand aan de A2 is verder rekening gehouden met de integratie van zonnepanelen in de geluidswand. Daar is namelijk een ideale hoek ingepast waarop de panelen gemonteerd kunnen worden. Voor meer informatie: Meint Smith Gijs Joosen

5 Toepassing BIM op project N50 Ramspol In het kader van de spoedaanpak van 30 knelpunten wordt door Rijkswaterstaat het gedeelte van de N50 tussen Ramspol en Ens opgewaardeerd van een 2 strooksweg tot een weg van 2x2 rijstroken. Belangrijke redenen voor aanleg zijn het verhogen van de veiligheid, het verminderen van de verkeershinder door brugopeningen, en de bijzonder slechte conditie (met gewichtsbeperking) van de bestaande Ramspolbrug. Bijzonder aan de beweeg-bare brug is ook dat is uitgegaan van een energieneutrale brug, waarvoor Rijks-water staat de Gouden Mier heeft ontvangen (prijs voor beste energiebesparingidee binnen de rijksoverheid). Vooral voor het DO-ontwerp van de brug is intensief gebruik gemaakt van BIM. In dit artikel wordt een beschrijving gegeven van de ervaringen met BIM op dit project. Ook is gebleken dat het gebruik van een BIM model in de loop van het ontwerp steeds meer op prijs wordt gesteld. Eerst bestond er wel enige scepsis omtrent nut en noodzaak, maar gaandeweg is op allerlei fronten de meerwaarde duidelijk geworden. Voor-delen zijn gebleken bij clashdetectie/- aansluiten van onderdelen, communicatie met allerlei direct bij het ontwerp betroken partijen, informatieoverdracht en beeldvorming voor vergunningverleners en de omgeving, inzichtelijk maken van de fasering van het project, enz. Programmatuur Voor het BIM model van de brug bij Ramspol is Revit Structure toegepast. Daarnaast is er gebruik gemaakt van AutoCad, Tekla en 3ds Max Design. Bij het gebruik van Revit is direct op te merken dat het van oorsprong is geënt op de utiliteitsbouw/ woningbouw door alle voorgeprogrammeerde onderdelen, zoals muren, vloeren, trappen, meubilair, topografie, etc. Hierdoor is het nodig om veel work arounds te maken om tot vormen te komen die worden gebruikt voor de kunstwerken in de civiele techniek. Autodesk heeft geantwoord op dit gemis door add-in s te ontwikkelen, zoals de Bridge modeller, waarmee Revit Structure kan worden gebruikt om bruggen te modelleren met voor geprogrammeerde waarden. Uitwisseling Bij het project zijn veel partijen betrokken die elk zijn eigen software pakket hanteren. Er zijn veel bestands formaten beschikbaar die worden gebruikt voor de uitwisseling. Elk uitwisselingsformaat heeft echter wel zijn voor en nadelen. Hieronder worden er een aantal besproken in relatie tot het project: Revit Architecture Het bedieningsgebouw voor de brug is ontworpen in Revit Architecture, ondanks dat beide pakketten de naam Revit dragen, is er toch een verschil in 3D modellering. Omdat het Architecture pak-ket andere definities heeft van Families kan Structure niet alles inlezen. Om dit op te lossen is er een export gemaakt naar.sat en vervolgens is dit model geïmpor-teerd in Revit Structure. Een nadeel is dat dit model niet meer is aan te passen, doorsneden kunnen niet in 2D worden gemaakt en het bestand is niet in coördinaten (vooral in de infrastructuur een belangrijk gemis). AutoCAD Voor uitwisseling naar partijen die alleen de beschikking hebben over AutoCAD moet het model geëxporteerd worden naar een.dwg formaat (2D dan wel 3D). Revit structure kan exporteren naar.dwg; de lijnstijlen worden door middel van een export bestand gekozen waardoor er geëxpor teerd kan worden met RTW instellingen. Dit moet nog wel opgepoetst worden naar een representatief geheel, want Revit is opgebouwd uit objecten en de RTW is gepasseerd op lijnstijlen. Een groot voor deel is dat alles netjes in RD coördinaten blijft. Het materiaal en metadata van het object gaat wel verloren. Bestanden uit AutoCAD kunnen in coördinaten worden geïmporteerd in Revit. Deze methode is toegepast bij het impor-teren van dieptemetingen, het digitaal terrein model en digitaal topografisch bestand. Het is wel gebleken dat Revit een Toposurface maakt door punten te verbinden in plaats van lijnen. Daarom is er een tussenstap gemaakt naar Civil 3D om daarin contourlijnen te genereren met meerdere punten. Deze zijn ingeladen in Revit en daarna omgezet naar een Toposurface. Verder is de import vanuit AutoCad gebruikt voor kabels en leidingen, hoogspanningskabels (in 3D!) sonderingen en overige omgevingsobjecten. Bentley MX De assen van de N50 zijn ontworpen in MX Bentley. De MX modellen kunnen via AutoCAD of AutoCAD Civil 3D worden ingeladen in Revit. De lijnen die geïmporteerd zijn via AutoCAD worden gebruikt als controle van de assen. De Bridge modeller kan daarnaast een land XML, die is gegenereerd door AutoCAD Civil 3D, gebruiken om een 3D weg model te creëren in Revit, waaraan vervolgens het kunstwerk wordt gekoppeld. De soepelste export van Revit naar MX is via 3D DWG bestanden, voordeel hiervan is dat deze in coördinaten staan, en ook te openen zijn in AutoCAD. Tekla De stalen val en bordessen in de bascule kelder zijn ontworpen in het programma Tekla. De uitwisseling tussen Revit en Tekla is gedaan door middel van.ifc bestanden. Deze bestanden zijn door Revit Structure te openen en kunnen vervolgens worden omgezet naar een.rvt (Revit) bestand. Dit bestand kan worden ingelezen in het eigen project in Revit. Nadeel IBIS4BIM slaat een brug tussen 2D & 3D CAD-modellen en bouwkostenramingen

6 Autodesk and Revit are registered trademarks of Autodesk, Inc., in the USA and/or other countries. All other brand names, product names, or trademarks belong to their respective holders. Autodesk reserves the right to alter product offerings and specifications at any time without notice, and is not responsible for typographical or graphical errors that may appear in this document Autodesk, Inc. All rights reserved. hiervan is dat dit niet in coördi-naten staat. Vice versa is deze methode niet gebruikt omdat Revit gekromde vlakken niet goed kan exporteren naar.ifc. daarom is er hier gekozen voor 3D dwg. Uit de voorbeelden is op te merken dat het erg belangrijk is om van te voren af te stemmen welke formaten worden gebruikt in het ontwerp. Als dit niet gebeurd kan er veel informatie veloren gaan. In het laatste voorbeeld is er gebruik gemaakt van het.ifc formaat, dit bestandstype (Industry Foundation Classes) is van oorsprong bedoeld voor een vlekkeloze uitwisseling tussen verschillen de software pakket ten. Het is vooral veel te vinden in de staalbouw. Een na deel momenteel is het gemis aan over dracht van coördi na ten en gekromde vlakken. Deze twee punten zijn echter wel erg belangrijk in het ontwerp, vooral bij clash detectie. Clash detectie Revit Structure, Auto CAD en Tekla zijn gebruikt om het vrijdraaien van de stalen val en de stalen bordessen in de basculekelder te controleren. Het doel was om alles vanuit Revit te coördineren, maar doordat Revit objecten niet kan laten bewegen/ draaien, zijn ook AutoCAD (3D) en Tekla gebruikt. In de DO fase zijn de modellen van Tekla en Revit bij elkaar gevoegd, hieruit werd duidelijk dat het stalen val een clash had met de schampkanten en de leuning. Dit was niet te zien op de 2D tekeningen. Ook de hoogtes van de bordessen en steun beren zijn beter op elkaar afgestemd na het duidelijk worden van ongelijkheden. Verwerking van 3D naar 2D Tot en met het Definitief Ontwerp zijn de 2D tekeningen opgezet in Revit door middel van sheets. Na het DO zijn de sheets geëxporteerd naar AutoCAD om deze verder uit te werken naar het uitvoeringsontwerp (vormen wapeningstekeningen). Wat als groot nadeel is ondervonden, is de wijze waarop sneden worden gemaakt in het programma Revit. Revit kan geen plakken snijden in een 3D model. Alleen doorsneden met een zekere diepte zijn mogelijk, hierdoor ontstaan vaak dubbele lijnen waardoor er niet exact kan worden gemaatvoerd. Hierdoor gaat er veel tijd zitten in het opmaken van een 2D teke ning. Veel lijnen moeten worden verbor gen of worden bijgetekend om tot een goed bruikbare tekening te komen. Een oplossing zou kunnen zijn om het Aanbie dings ontwerp en Voorontwerp aan te bieden in een.dwf bestand dat met Design Review is te bekijken. Daarnaast kan er een 3D view worden gemaakt met daarin alle informatie. Momenteel worden deze mogelijkheden ver der onderzocht voor nieuwe projecten. Want ook hier geldt dat alle betrokken par tijen hiermee moe ten instemmen. Verder is het maat voeren van een snede in een gekromd vlak niet mogelijk, omdat het programma alleen de hoeken herkent aan de uiteinden van een object, en niet ergens halverwege. Een work-around hier voor is via het pro gram ma AutoCAD. Daarmee kan een snede worden opge poetst en weer terug gezet in Revit. Ver vol gens kan hierin worden gemaatvoerd. Het nadeel is nu dat dit niet meer aan het 3D model gekoppeld is. Dit kan ook de oorzaak zijn van foutieve waarden in 2D tekeningen. Fasering Het 3D model is vanaf het definitief ont-werp nog wel gebruikt voor de fasering, voornamelijk naar de opdrachtgever toe. Navisworks kan de Microsoft project planning en het Revit model combineren en visueel laten weergegeven. Tijdens expe rimenten hiermee bleek het erg belangrijk te zijn dat alle objecten op de juiste manier zijn gedefinieerd in het model. Tevens moet iedereen over deze software beschikken. Op dit project is daarom alleen gebruik gemaakt voor de fasering binnen Revit. Naast het weergeven van de fasering in 3D afbeeldingen, zijn er ook visualisaties gemaakt die weergeven wat bijvoorbeeld het zicht van de brugwachter is tijdens de bouw van de nieuwe brug. Revisiebeheer Veel fouten kunnen in een vroeg stadium ontdekt worden als er een goede uitwisseling is tussen de verschillende 3D modellen. Tot op de dag van vandaag worden veel tekeningen uitgewisseld met onder andere een status, datum, nummer, etc. Daarbij was altijd te achterhalen van welke datum welke Experience Revit Architecture 2008 works the way you think, letting you create naturally and design freely. Mirroring the real world, it treats information in terms of the entire building, rather than separate floors, sections or elevations. And because it s purpose-built for Activiteiten Data februari Bijeenkomst tijdens de BIM Case week 29 juni 2011 Stumico bij Movares + ALV 22 september Stumico on tour 20 oktober 2011 Stumico on tour 30 november 2011 Avond met Stufib Revit Architecture Architectural software that works the way you do. Customisable reseller call to action here. Customisable reseller call to action here. Reseller Company Name Address, Address Address, Postcode Tel: Fax: now building information modelling (BIM), any changes you make, anywhere, are automatically updated throughout your project. The result: your design and documentation stay co-ordinated, consistent and complete. Supplier logo here

7 versie was. Met 3D bestanden kan deze informatie alleen maar in de bestandsnaam worden opgeslagen (metadata). Omdat de wijze van werken erg interactief is zullen er met grote regelmaat wijzigingen worden doorgevoerd, waardoor je net verstuurde 3D model al weer verouderd zal zijn. Dit is mogelijk op te lossen door met een centrale BIM server te werken. Het nadeel is echter dat deze servers momenteel alleen IFC bestanden accepteren, en zoals hiervoor beschreven heeft dit wel een aantal nadelen. Tijdwinst en resultaat Omdat dit het eerste project in Revit was, heeft het in het begin enige tijd gekost om de software te leren. Hierdoor was de basis rommelig en zorgde voor een aantal problemen in coördinaten. Dit is later opgelost, maar we hebben hieruit geleerd dat de basis van het project (coördinaten, dtb/dtm en assen) erg belangrijk is voor het verdere verloop van het model/ project. Veel problemen zijn opgelost met het ontwerpen in 3D. Clashes vallen hier in de eerste plaats onder, maar ook visualisa ties hebben hierbij erg geholpen. Een voor beeld is het zicht vanuit het nieuwe bedieningsgebouw, hierin is op te merken dat de brugwachter de vaarweg niet kan zien. Een goede communicatie en uitwisseling tussen de architect heeft ook geholpen bij het ontwerp. De gedachten van de archi-tect kunnen direct in het model worden opgenomen (uitwisselen van modellen) en er is direct controle op het vormgevings document. Vervolg Momenteel wordt het 3D model bij elke fase omgezet tot 2D tekeningen, hierdoor ontstaan er twee stromen van het ontwerp: de 2D tekeningen ( moment opname ) en het 3D model ( levend model ). Het probleem dat nu ontstaat, is dat in de tussentijd dat de 2D tekeningen worden opgewerkt en representatief worden gemaakt, het 3D model al is geüpdatet. Het doel is daarom om zo veel mogelijk in 3D te houden. Hier is ook veel tijd mee te winnen. Belangrijk is dat het BIM model goed en volledig is opgebouwd en wordt beheerd, voordat er verder mee wordt gewerkt (Navisworks, inkoop, etc.). Daarom zal er meer aandacht worden gegeven aan het revisiebeheer en eventueel het gebruik van een BIM server in de toekomst. Meer informatie Ing. E.B. van Wijland, Volker InfraDesign bv Stumico verwelkomt 2 nieuwe donateurs Het bestuur van Stumico verwelkomt Kubus Architectural Solutions als haar nieuwe donateur. Het bestuur is verheugd dat een steeds bredere groep bedrijven Stumico ondersteunt in haar werkzaamheden. Het initiatief om zich aan te melden als donateur kwam van Rob Roef, Directeur marketing, bij Kubus. Rob licht de aanmelding als volgt toe: Wij zijn donateur geworden van Stumico omdat wij de vereniging een warm hart toedragen. Van origine beweegt Kubus architectural solutions zich - met de verkoop en ondersteuning van ArchiCAD - tussen de ontwerpende bouwers maar in de afgelopen jaren is de focus verbreed en dragen wij onze bouwbrede benadering graag uit. Dit heeft onder meer geresulteerd in het partnerschap voor de Benelux met Solibri. Door onze bijdrage aan Stumico hopen wij dat we de adoptie van OPEN BIM in de gehele bouwkolom nog meer vaart kunnen geven! Meer info: Het bestuur van Stumico verwelkomt RFEM als haar nieuwe donateur. Het bestuur is verheid dat steeds bredere groep bedrijven Stumico ondersteunt in haar werkzaam heden en doelstelling om ICT en de Bouw steeds dichter bij elkaar te brengen en haar leden daarover te informeren. Het initiatief om zicht aan te melden kwam van Emiel Peltenburg, adviseur van RFEM Nederland. Emiel licht de aanmelding als volgt toe: Als privé-lid en W&W-constructeur ben ik al meer dan 10 jaar geïnteresseerd in de activiteiten van Stumico. Ik vind het uniek, dat vakbroeders op deze wijze samen zitten en elkaar informeren en enthousiasmeren omtrent de ontwikkelingen in de ICT en de Bouw. Graag heb ik altijd de afgelopen jaren bijgedragen aan Sponsoravonden of publicaties in het Stumico-nieuws. Als adviseurs van RFEM Nederland en IDEA Nederland zullen wij vanuit ons specialisme de Stumico-leden blijvend informeren omtrent de ontwikkelen met name m.b.t. de rekensoftware voor staal- en (voorgespannen) betonconstructies. Wij publiceren daarom graag ook in het Stumico nieuws m.b.t. voor leden interessante ontwikkelingen op het gebied van BIM, COM/.NET-technologie, tabletoplossingen en theoretische achtergronden bij nieuwe normeringen. Meer info:

8 ADNOC project Hoofdkwartier Abu Dhabi National Oil Company - Uitgevoerd met Scia Engineer Inleiding Bij het ontwerp van structuren is er een trend onder de constructeurs en tekenaars om meer en meer de volledige 3D structuur te modelleren en te rekenen. Er zijn meerdere redenen waarom dit wordt gedaan. Eén ervan is dat men bij gebouwen met een ingewikkelde structuur nood heeft om de globale werking (zie figuur 2) van de structuur met zijn individuele elementen te kennen. Voorbeelden hiervan zijn de samenwerking van vloerelementen, elastische vervorming en kruip van kolommen die een globale beweging teweeg brengen. Een andere reden om het gehele gebouw te modelleren is de coördinatie ervan en hierdoor een goed overzicht te hebben op de hoeveelheid van de gebruikte materialen, dit is belangrijk bij het bepalen van de constructiekosten. Wanneer men hierbij eveneens gebruik maakt van Open BIM in de processen kan dit alles nog beter worden geoptimaliseerd. Software leveranciers spelen reeds meerdere jaren in op deze trend door ontwikkelingen hierop af te stemmen. De nadruk in de toekomst ligt dan ook nog steeds op een snelle gebruikersinterface die performant is, zelfs bij zeer grote structuren en op de openheid van de software naar andere teken- en rekenpakketten. Ook het feit dat de meeste rekenpakketten één platform aanbieden waarin de gebruiker verschillende materialen en ontwerpnormen kan combineren, blijft een groot voordeel in de praktijk. Zeker bij grote structuren waarbij verschillende materialen door elkaar worden gebruikt, zoals beton (eventueel voor- of nagespannen), staal en staal-beton. Echt uitdagend word het wanneer dit gecombineerd wordt met geavanceerde berekeningen zoals bijvoorbeeld seismische berekeningen, die ook steeds belangrijker worden. In dit artikel wordt een gebruikersproject beschreven waarin bovenstaande uitdagingen worden toegepast, er wordt ook ingegaan op de uitdagingen die een gebruiker te verwerken krijgt gedurende het ontwerpproces en de uitvoering. ADNOC project Project situering Het project wordt momenteel gebouwd aan de kust van Abu Dhabi (Verenigde Arabische Emiraten) en zal het nieuwe hoofdkwartier worden van de Abu Dhabi National Oil Company (ADNOC). Het ontwerp bestaat uit 75 verdiepingen inclusief twee kelder verdiepingen. De totale hoogte van het gebouw zal 343m worden en een oppervlakte van m² omvatten inclusief een landingsplaats voor een helikopter bovenaan. Het ADNOC project zal de hoogste toren worden in Abu Dhabi. Uitdagingen in het ontwerp Tijdens de offerte heeft BESIX Dubai de klant een alternatief ontwerp voorgesteld dat aanzienlijke besparingen kon opbrengen. Eens het project toegewezen was, moest dit ontwerp op in een snel tempo uitgevoerd worden omdat de aanvang van de construc Figuur 2 Globale vervorming van de toren tie reeds binnen drie maanden was gepland. Aangezien het ontwerp en de controle ervan zeer belangrijk was, werd de keuze van de software en de manier van aanpak essentieel. Daarom werd er gekozen om BIM toe te passen voor de globale coördinatie van het project. Het ontwerp van het gebouw is complex doordat de opbouw asymmetrisch is (zie figuur 3). Het zwaartepunt ligt hierdoor excentrisch aangezien de zuidelijk gelegen wanden enkel gebalanceerd worden door zes samengestelde staal-beton kolommen. Elastische verkorting van deze kolommen samen met lange termijn kruip veroorzaken een verdraaiing rond de verticale as en het vooroverbuigen naar de kolommen toe (zie figuur 2). Het oorspronkelijke ontwerp was gebaseerd op de structurele inpassing van staal in de Figuur 1 ADNOC toren

9 Figuur 3 Overzicht opbouw structuur wanden om voldoende stijfheid te bekomen. In het alternatieve ontwerp werd dit staal verwijderd, de stijfheid werd op een alternatieve manier bekomen door hoge sterkte beton toe te passen (E=48GPa in plaats van 40GPa). De oorspronkelijke kolommen waren rechthoekig en bestonden uit beton met intern een stalen profiel, dit vergde een moeilijke fabricatie alsook complexe bouw procedures op de werf. Ook vergde deze methode een hoog percentage van structureel staal Figuur 4 Verbinding kolom om de nodige capaciteit te behalen. In het ontwerp van BESIX werden de kolommen vervangen door stalen buizen gevuld met hoge sterkte beton. Deze combinatie leidde tot eenzelfde capaciteit met slechts 20% van het staal. De ronde kolommen waren ook eenvoudiger te plaatsen op de werf en hadden geen bekisting nodig. De liggers in de vloer werden als doorlopend ontworpen in combinatie met kernwanden en kolommen om een verhoogde stijfheid te verkrijgen. Eén van de grote uitdagingen voor de ingenieurs van BESIX was de verbinding te maken tussen de voorgespannen balken en de kolommen (zie figuur 4). Geometrie en structuur van de toren De toren bestaat uit drie kernwanden gelegen aan de oost, zuid- en westkant van de structuur (zie figuur 3). Aan de noordkant staan er zes staalbeton kolommen tot op de 63e verdieping. De diameter van deze kolommen varieert van 1.5m in de kelder tot 0.9m op verdieping 63. Het ontwerp van BESIX werd uitgevoerd volgens de Eurocode. Het structurele systeem omvat: Kernwanden (C65/80): dikte variërend van 1.2m tot 0.6m; Samengestelde staal-beton kolommen (Staal S460 / beton C80/95): ronde staal profielen gevuld met beton; Gewapende platen uit beton (C40/50): overspanning van 9m tussen de staven in de plaat; Nagespannen liggers (C40/50): overspanning van 16m en 6m overkraging ter hoogte van de kolommen. De hoogte van vloer tot vloer is 4,4m. Het helikopter platform zal op 343m hoogte liggen. Figuur 5 Geometrie van de toren Ontwerpcodes en software Het originele ontwerp werd uitgevoerd volgens de ACI en de IBC normen (Amerikaanse ontwerpnormen), het model werd oorspronkelijk gemaakt in ETABS. BESIX heeft een onafhankelijke studie gemaakt volgens de Eurocode, het model werd ingevoerd met behulp van Scia Engineer en Revit Structures. De objectieven waren: Het bevestigen van de hoeveelheden in de materialen lijst; Het uitvoeren van Value Engineering door een alternatief ontwerp aan te bieden zowel voor hoeveelheden als voor een verbeterde manier van bouwen. Funderingen De grondsamenstelling ter plaatste bestaat voornamelijk uit zand, ongeveer 8m, deze laag wordt bedekt met vast gesteente. Het gehele gebouw wordt ondersteund door een fundering met daaronder 364 palen van 20m lang met een diameter van 1m, 1,2m en 1,5m. Alle palen zijn gefundeerd in vast gesteente. Seismische- en windlasten Volgens lokale studies is de werf gelegen in een laag seismisch gebied (Zone 1 UBC 1997 (=0.075)). Toch werden er strengere eisen gesteld door de lokale controle instanties (zone 2a (Z = 0,15)). De windbelasting is gebaseerd op windtunnel testen. De referentie wind snelheid om de 50 jaar was 38 m/s. BIM 3D modelleren Van in het begin van de offerte heeft BESIX geopteerd om BIM te gebruiken voor een efficiënte controle van dit alternatieve ontwerp. Als eerste stap werd er een Revit model gemaakt, dit werd rechtstreeks in Scia Engineer geïmporteerd. De bi-directionele link werd gebruikt gedurende dit ontwerp, zodoende waren de twee modellen steeds gesynchroniseerd met elkaar. Revit werd gebruikt voor de details uit te tekenen in 3D, hieruit werden 2D productietekeningen gegenereerd. Het structuur model van Revit werd rechtstreeks geïmporteerd in Scia Engineer. Vervolgens werden alle lasten op de structuur gezet. Het analyse model werd gebruikt voor de algemene gedraging van het gebouw te controleren (zie figuur 6), daarnaast werden ook de individuele elementen in detail gecontroleerd. Scia Engineer ondersteunt zowel het structuur- als het analyse model, dit geeft de gebruiker de mogelijkheid om beide modellen in één programma te beheren. Besluit In dit project heeft BESIX uitgebreid gebruik kunnen maken van de interoperabiliteit en de alles-in-één oplossing van het gebruikte rekenpakket. Door gebruik te maken van BIM heeft BESIX zowel de structuur als de uiteindelijke materiaal hoeveelheden kunnen optimaliseren, in totaal werd er 20% bespaard op het originele ontwerp. Het bracht ook een comforta-

10 Colofon Stumico Nieuwsbrief is een officiële uitgave van de Studievereniging voor Microcomputers. Missie Stumico stelt zich tot doel om vanuit een onafhankelijke positie haar leden te informeren over met de bouw gerelateerde ICT ontwikkelingen Statement Het plaatsen van een logo, advertentie, of een artikel waar een product wordt beschreven betekent niet dat Stumico een voorkeur uitspreekt voor de genoemde leverancier en/of producten Bestuur Voorzitter Ruud van Tongeren Penningmeester Frens Pries Secretaris Herman Oogink Leden Edwin Dado Hans Galjaard Menno de Jonge Nico Ruikes Secretariaat Postbus AK Gouda Lidmaatschap Aan- en afmeldingen of wijzigingen kunnen schriftelijk of via aan het secretariaat worden doorgegeven Website belere constructie planning met zich mee. Qua interoperabiliteit en gebruiksgemak is de toepassing van BIM als positief ervaren. Naast verschillende architectuur- en tekenpakketten zijn de huidige rekenpakketten ook open t.o.v. andere rekensoftware. Bij dit project was dit bijvoorbeeld een voordeel aangezien het oorspronkelijk ontwerp uitgevoerd werd in ETABS. Vergelijkingen maken tussen verschillende rekenpakketten wordt ook meer en meer gangbaar in de praktijk. De uitwisseling van het model via de link Scia Engineer - ETABS is hierbij interessant om sneller tot een waardige vergelijking te komen. De alles-in-één oplossing van rekensoftware is in dit project zeer welkom. Aangezien er sprake is van verschillende ontwerpcodes, Eurocodes (EC2, EC3, EC4) en IBC (ACI). Ook verschillende technieken zoals samengestelde staal-beton kolommen, voorgespannen balken en betonnen wanden konden in één model worden geanalyseerd. Door het gebruik van deze mogelijkheden werd er een grote besparing gedaan op de kosten, zowel in materiaal als in tijd. De bouw van de ADNOC toren is momenteel in uitvoering. Het eerste beton voor de fundering werd gegoten in september 2010, de kernwanden zitten momenteel op verdieping drie boven de begane grond. De uiteindelijke bouw van de landingsplaats voor de helikopter is voorzien in mei Eens de toren volledig gebouwd is, zal het één van de meest in het oogspringende zijn op de kuststrook van Abu Dhabi. Figuur 6 Ontwerp in Scia Engineer Totaaloplossingen, BI en SBA Onlangs las ik in Computable een artikel over het onderzoek van KPMG naar de voor de bouwsector beschikbare IT-systemen. Daaruit bleek dat er steeds meer totaaloplossingen worden aangeboden die alle bedrijfsprocessen ondersteunen, inclusief projectmanagement. Verder blijkt uit hetzelfde onderzoek dat het gebruik van mobiele toepassingen en software om duurzaamheidsprestaties te meten nog in de kinderschoenen staan. Wat mij erg tegenviel in dit artikel was de matrix waarin alle leveranciersoplossingen op basis van beschikbare functionaliteit aan de hand van een stoplichtmethode werden vergeleken. Daarin werden namelijk de bedrijfsbrede ERP-systemen (alleskunners) van SAP, Microsoft etc. vergeleken met bijvoorbeeld alleen de calculatiesoftware IBIS TRAD van Brink Groep, of B&S Civiel software van Bakker & Spees. Dat is natuurlijk totaal geen appels met appels vergelijken! Dat weten ook de adviseurs van KPMG lijkt mij. Centralisatie in totaaloplossingen heeft begrijpelijke voordelen maar kan een bedrijf echter ook te star maken waardoor men onvoldoende snel op klantwensen en marktontwikkelingen kan inspelen. Bij een toenemend gebruik van totaaloplossingen ontstaat na verloop van tijd de behoefte om uit een steeds grotere hoeveelheid aan bedrijfsdata de juiste beslisinformatie te genereren. Dat kan met zogenaamde Business Intelligence (BI) software. BI is de nieuwe naam voor wat iedereen jaren geleden nog managementinformatiesystemen (MIS) noemden. De kracht van BI-toepassingen is dat ze op het juiste moment, de juiste beslisinformatie presenteren, bijvoorbeeld in de vorm van een managementdashboard. Wie naar de trends op BI-gebied kijkt ziet ook de opkomst van Search Based Applications (SBA). Het verschil tussen die beiden is eigenlijk simpel: BI-toepassingen halen de benodigde managementinformatie direct uit de databases van een bedrijf, terwijl SBA-toepassingen de primaire toegang tot informatie verleggen naar een zoekmachine index. Oftewel de eigen informatie en die van partners toegankelijk maken via een soort interne Google. Dat blijkt volgens kenners sneller te werken en eenvoudiger schaalbaar te zijn. Verder kunnen SBA-toepassingen beter in allerlei ongestructureerde informatie zoeken (documenten, social media en webpagina s). Een bij grote internationale bedrijven veelgebruikte SBA-applicatie is Cloudview van Exalead. Dat vind ik zo mooi aan IT, voor elke behoefte zijn er altijd verschillende oplossingen leverbaar! Peter Glaudemans Column