Riedsútstel. Lijst Ingekomen : 18 september 2015

Transcriptie

1 Riedsútstel Lijst Ingekomen : 18 september 2015 Stukken (LIS) Agindapunt : Status : Informerend/Informatiestuk Program : Programma 5 - Leefomgeving Portefúljehâlder : M. van der Veen Amtner : K.F. Slagman Taheakke : Bijlage 1 - Adviesnota d.d. 9 september 2015 met bijlagen Underwerp Geen boringen schaliegas deze kabinetsperiode Wy stelle jo foar kennis te nimmen fan: de bijgevoegde adviesnota van 9 september 2015 met bijbehorende bijlagen. Ynlieding In de brief van Minister Kamp van Economische Zaken d.d. 10 juli 2015 die naar de Tweede Kamer is gestuurd, wordt bekend gemaakt dat het kabinet heeft besloten dat er deze kabinetsperiode geen boringen naar schaliegas zullen plaatsvinden. Kearnboadskip Het Ministerie van Economische Zaken laat de gemeenten weten dat het kabinet besloten heeft dat er deze kabinetsperiode niet naar schaliegas geboord zal worden. Konsekwinsjes Commerciele opsporing en winning van schaliegas is de komende vijf jaar in Nederland niet aan de orde. Vergunningen voor de opsporing van schaliegas worden dan ook niet verlengd. Aan het einde van dit jaar besluit het kabinet vanuit een integrale visie op een duurzame energievoorziening of het wenselijk is om schaliegaswinning in Nederland als optie in beeld te houden en op te nemen in het Energierapport De keuze die in het Energierapport over schaliegas wordt gemaakt, zal begin 2016 worden verankerd en ruimtelijk worden uitgewerkt in de structuurvisie Ondergrond. Vervolgens wordt het planmer Schaliegas begin 2016 samen met het planmer Ondergrond en de Ontwerpstructuurvisie Ondergrond ter inzage gelegd. De gemeenten ontvangen bericht zodra zij hun zienswijze op deze documenten in kunnen dienen. Buitenpost, 18 september 2015 het college van burgemeester en wethouders van Achtkarspelen, secretaris, mr. drs. E.H.C. van der Laan burgemeester, G. Gerbrandy

2 ADVI ES N OTA AAN HETCOTTEGEVAN BURGEMEESTEREN WETHOUDERS COSA-nummer DATUM naam redacteur paraaf redacteur afdeling portefeuillehouder onderwerp K.F. Slagman realiseert doelstelling programma/product Bijlagen IN TE VULTEN DOOR MANAGEMENT paraaf afdelingshoofd raad (datum) openbare beslu itenlijst ondernemingsraad 22fJ september 2015 RBTV M, van der Veen Geen boringen schaliegas deze kabinetsperiode tr o tr J j j a a a Brief over Kamerbrief schaliegaswinning in Nederland d.d. 10 juli 2015 Brief over Besluit van het kabinet over schaliegas d.d. 28 juli 2015 Kamerbrief Schalie as tr nee o nee tr nee IN TE VULLEN DOOR REDACTEUR Advies Geadviseerd wordt kennis te nemen van de bijgevoegde brieven over schaliegaswinning in Nederland en dit advies als informatief stuk voor te leggen aan de raad. Besluit B&W dd nr IN TE VULLEN DOOR ALGEMEEN DIRECTEUR/DIRECTIESECRETARIS datum conform nader besor opmerkinqen D irectiesecreta ris Alqemeen Directeur IN TE VULLEN DOOR HET COLLEGE datum conform nader besor opmerkinqen Burgemeester Wethouder Wethouder Wethouder Wethouder

3 2 IN TE VUttEN DOOR REDACTEUR Toelichting op advies Inleiding In de brief van 10 juli 2015 van het Ministerie van Economische Zaken worden gemeenten in kennis gesteld van de brief van de Minister d.d. 10 juli 2015 die naar de Tweede Kamer is gestuurd over schaliegaswinning in Nederland. Vervolgens laat het Ministerie in de brief van 28 juli 2015 nogmaals weten dat er op 10 juli 2015 een kabinetsbesluit bekend is gemaakt over schaliegaswinning in Nederland en worden de gemeenten geïnformeerd over de vervolgfase. Het kabinetsbesluit houdt in dat er deze kabinetsperiode niet naar schaliegas geboord zal worden. Commerciële opsporing en winning van schaliegas is de komende vijf jaar in Nederland niet aan de orde. Vergunningen voor de opsporing van schaliegas worden dan ook niet verlengd. Aan het einde van dit jaar besluit het kabinet vanuit een integrale visie op een duurzame energievoorziening of het wenselijk is om schaliegaswinning in Nederland als optie in beeld te houden en op te nemen in het Energierapport De keuze die in het Energierapport over schaliegas wordt gemaakt, zal begin 2016 worden verankerd en ruimtelijk worden uitgewerkt in de structuurvisie Ondergrond, Vervolgens wordt het planmer Schaliegas begin 2016 samen met het planmer Ondergrond en de Ontwerpstructuurvisie Ondergrond ter inzage gelegd. De gemeenten ontvangen bericht zodra zij hun zienswijze op deze documenten in kunnen dienen. Kanttekeningen 1, In de brief aan de Tweede Kamer (bijlage 3) wordt aangegeven dat wanneer uit het Energierapport 2015 blijkt dat het wenselijk is om de winning van schaliegas in Nederland als optie niet uit te sluiten, het kabinet zal participeren in breed, langjarig wetenschappelijk onderzoek in Europees verband met alleen ruimte voor boringen met een wetenschappelijk doel. Eventuele onderzoeksboringen kunnen mogelijk in 2018 plaatsvinden 2. Sinds 2013 heeft het kabinet verschillende onderzoekenx laten uitvoeren naar de maatschappelijke effecten, de gevolgen voor het milieu en de technische aspecten van schaliegaswinning. Uit het rapport innovatieve technieken blijkt dat gezien de milieueffecten schaliegaswinning in Noord Nederland met een gemiddelde mate inpasbaar is. De verschillende onderzoeken laten ook zien dat door het ontbreken van dataxx de geologische en de maatschappelijke effecten op dit moment alleen met een mate van onzekerheid zijn te bepalen. * De verschillende onderzoeken uitgevoerd sinds 2013 zijn te downloaden op: schalieqas ** Data de aanwezigheid en de eigenschappen van de schaliegaslagen in de Nederlandse ondergrond; het wel of niet aanwezig zijn van breuken in de diepe ondergrond en de vraag of deze breuken doorlopen tot in de bovenliggende lagen; onduidelijkheid over de doorlaatbaarheid van de gesteentelagen direct boven de schalielagen en de bovenste gesteentelagen waaruit men water kan winnen; gebrek aan kennis over de migratie van boor- en frackvloeistoffen en methaan en onzekerheid over de gevolgen van het vrijkomen van boor- of frackvloeistoffen in de ondergrond bij een put die niet degelijk is. Advies Bedrijfsvoerin g Visie andere betrokken afdelinsen Samenvatting ten behoeve van openbare besluitenlijst Het college heeft kennis genomen van de brieven over schaliegaswinning in Nederland en legt het advies als informatief stuk voor aan de raad.

4 3 Relatie tot gemeentelijk beleid (o.a. eerdere beleidsuitgangspunten, wettelijke plicht, maatschaooeliik belanq, nieuw inzicht) Bij brief heeft de gemeente Achtkarspelen de Tweede Kamer laten weten dat onze raad, tijdens de raadsvergadering van 13 februari 20L4, een motie heeft aangenomen, waarin de gemeente zich uitroept tot schaliegasvrije gemeente. Relatie met samenwerking Tytsierksteradiel Te voorziene inzet middelen (bestaand budqet, nieuw beleid, formatie, subsidies e.d.) nvt Termiinolanninq

5 G ::lee : lc f. c1,..:er; retren lngekomen d.d. No û;r- 2[15 Afd Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus EK Den Haag Gemeente Achtkarspelen de heer / mevrouw Drs. E,H,S, van der Laan Stationsstraat NH BUITENPOST Datum 28 juli 2015 Betreft besluit van het kab net over schaliegas D?ôcto?aet-g n?aal Enêrg c, Têlccom &. Mededinging Dlrectle Energiemarkt czoêkadrct Bezuidenhoutseweg AC Den Hðag Postadr 5 Postbus EK Den Haag Factuurrdr Postbus 1ó BD Den Haag Overheidi dent f catienr T O7O (algemeen) www,rijksoverheld. nllez Geachte heer / mevrouw Van der Laan, Hierbij wil ik u meedelen dat er op vrijdag 10 juli een kabinetsbesluit bekend is gemaakt over schaliegaswinning in Nederland. Met deze brief wil ik u informeren over dit besluit en de vervolgfase. U ontvangt deze brief omdat u vor g jaar zomer een zienswijze heeft ingediend op de 'concept notitie reikwijdte en detailniveau schaliegas'. ogetm-em / Uw kenmgrk oulage(n) Kabinetsbeslu t juli 2O 15 Het kabinet heeft bekend gemaakt dat er deze kabinetsperiode niet naar schaliegas geboord zal worden. Commerciële opsporing en winning van schaliegas is de komende vijf jaar in Nederland niet aan de orde. Vergunningen voor de opsporing van schaliegas worden dan ook niet verlengd. Aan het einde van dit jaar besluit het kabinet vanuit een integrale visie op een duurzame energievoorziening of het wenselijk is om schaliegaswinning in Nederland als optie in beeld te houden. Onderzoeken Sinds 2013 heeft het kabinet verschillende onderzoeken laten uitvoeren naar o.a. de maatschappelijke effecten en de gevolgen voor het milieu. Bij de kamerbrief van 10 juli zijn de uitkomsten van deze onderzoeken openbaar gemaakt. Waaronder het planmer waarin de effecten op het milieu in de verschillende gebieden zijn terug te vinden, Omdat er geen proefboringen in Nederland hebben plaatsgevonden, is nog niet duidelijk hoeveel winbaar schaliegas aanwezig is in de Nederlandse ondergrond. Ook zijn daardoor veel onderzochte effecten op dit moment alleen nog met een mate van onzekerheid te bepalen. Aan het einde van dit jaar brengt het kabinet een visie op het energiebeleíd na 2020 uit met daarin o.a. aandacht voor de rol die fossiele brandstoffen in de overgang naar een duurzame energievoorziening kunnen spelen. In die context zal de vraag worden beantwoord of het zinvol is schaliegas nader te onderzoeken. In de praktijk betekent dit dat in de komende vijf jaar commerciële opsporing en winning van schaliegas niet aan de orde is. Paqina 1 van 2

6 D rsctorrat-ggnêraal Encrg, T lecom & Mcdcd nglng Dlrectle Energ emarkt Ter inzage legging planmer Schaliegas De keuze die eind dit jaar gemaakt wordt, zal begin 2016 worden uitgewerkt in de structuurvisie Ondergrond. Gelet op het belang van een integrale afweging wordt geen aparte structuurvisie Schaliegas meer opgesteld. On3 kenm.rk DGETM-EM / Het planmer Schaliegas wordt begin 2016 samen met het PlanMER Ondergrond en de Ontwerpstructuurvisie Ondergrond ter inzage gelegd. U ontvangt bericht zodra u uw zienswijze op deze documenten in kunt dienen. Meer informatie Graag verwijs ik u voor meer informatie naar onze websites en http : //www. rvo. nl/su bsidies- Daar kunt u ook de kamerbrief, de onderzoeken en een overzicht van veel gestelde vragen en antwoorden vinden. Mocht u vragen hebben naar aanleiding van deze brief, dan kunt u een e- mail sturen naar schaliegas@minez.nl. Ik hoop u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben. Met vriendelij ke groet, Jeroen van Bergenhenegouwen Waarnemend MT-lid directie Energie & Omgeving Pagina 2 van 2

7 Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus EK Den Haag Gemeente Achtkarspelen Aan het college van Burgemeester en Wethouders Postbus ZV BUITENPOST Geflneente Acl ffr lngekomen d.d. Datum Betreft c.c 10 juli 2015 Kamerbrief schaliegaswinning in Nederland Geachte heer/mevrouw, Hierbij wil ik u meedelen dat er op vrijdag 10 juli een brief naar de Tweede Kamer is gestuurd over schaliegaswinning in Nederland. Graag wil ik u hier persoonlijk over informeren. In de brief heeft het kabinet bekend gemaakt dat er deze kabinetsperiode niet naar schaliegas geboord zal worden. Commerciële opsporing en winning van schaliegas is de komende vijf jaar in Nederland niet aan de orde. Vergunningen voor de opsporing van schaliegas worden dan ook niet verlengd. Aan het einde van dit jaar besluit het kabinet vanuit een integrale visie op een duurzame energievoorziening of het wenselijk is om schaliegaswinning in Nederland als optie in beeld te houden. No. I 3 -oi- zots Afd. í rs elen Directoraat-generaal En rgie, Telecom & Mededing ng D rectie Energiemarkt Eezoekadres Bezuidenhoutseweg AC Den Haag Postadres Postbus EK Den Haag Factuuradres Postbus BO Den Haag Ov rhe ds dent f catlenr (algemeen) www, rijksoverheid, nllez Behandeld door drs. A. P. T mmer T F a o ! p.t mmer@mrnez n ons k nmerk DGETM-EM / Uw l<cnmerk B jlage(n) Sinds 2013 heeft het kabinet verschillende onderzoeken laten uitvoeren naar de maatschappelijke effecten, de gevolgen voor het milieu en de technische aspecten van schaliegaswinning. Omdat er geen proefboringen hebben plaatsgevonden, is nog niet duidelijk hoeveel winbaar schaliegas aanwezig is in de Nederlandse ondergrond. Ook zijn daardoor veel onderzochte effecten op dit moment alleen nog met een mate van onzekerheid te bepalen. Aan het einde van dit jaar brengt het kabinet een visie op het energiebeleid na 2O2O uit met daarin o,a. aandacht voor de rol die fossiele brandstoffen in de overgang naar een duurzame energievoorziening kunnen spelen, In die context zal de vraag worden beantwoord of het zinvol is schaliegas nader te onderzoeken. In de praktijk betekent dit dat in de komende vijf jaar commerciële opsporing en winning van schaliegas niet aan de orde is. De keuze die eind dit jaar gemaakt wordt, zal begin 2016 worden verankerd en ruimtelijk worden uitgewerkt in de Structuurvisie Ondergrond. Gelet op het belang van een integrale afweging wordt geen aparte Structuurvisie Schaliegas meer opgesteld' Pagina 1 van 2

8 D rectoraat-9 neraal Energ e, lelecom & Mededlng ng Directie Energiemarkt DGETM-EM / Graag verwijs ik u voor meer informatie naar onze website Daar kunt u ook de kamerbrief vinden en documenten als een planmer waarin de effecten op het milieu in de verschillende gebieden zijn terug te vinden, de Verkenning van maatschappelijke effecten en veelgestelde vragen en antvioorden. via bestuurlijk overleg bl jf ik ook de komende tijd in contact met gemeenten en provincies. Het planmer schaliegas wordt begin 2016 samen met het PlanMER Ondergrond en de ontwerpstructuurvisie ondergrond ter inzage gelegd. u ontvangt bericht'zodra u uw zienswijze op het PlanMER schaliegas in kunt dienen. Ik hoop u hiermee voldoende geinformeerd te hebben. Met vriendelijke groet, Drs. M.E.P. Dierikx Directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging Paglna 2 van 2

9 Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus EK Oen Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA.s-GMVENHAGE Datum Betreft Schaliegas D rectoraat-generaal Energie, Telecom & Mededinging D rect e Energiemarkt Bezoekadres Bezuidenhoutseweg AC Den Haag Postadres Postbus EK Den Haag Factuuradres Postbus BD Den Haag Overheidsident f icatienr f 07O (algemeen) www. rijksoverheid. nl/ez Geachte Voorzitter, Conform mijn toezegging in mijn brief van 11 februari jl. informeer ik uw Kamer hierbij over de onderzoeksrapporten over schaliegas (Kamerstuk , nr. 28).1 Het kabinet heeft besloten dat deze kabinetsperiode geen boringen naar schaliegas zullen plaatsvinden. In het Energierapport 2015 zal het kabinet een integrale visie op een duurzame energievoorziening geven. Indien daaruit blijkt dat het wenselijk is om de winning van schaliegas in Nederland als optie niet uit te sluiten, zal het kabinet participeren in breed, langjarig wetenschappelijk onderzoek in Europees verband met alleen ruimte voor boringen met een wetenschappelijk doel, De keuze die in het Energierapport over schaliegas wordt gemaakt, zal begin 2016 worden verankerd en ruimtelijk worden uitgewerkt in de structuurvisie Ondergrond. Gelet op het belang van een integrale afweging wordt geen aparte structuurvisie Schaliegas meer opgesteld, Commerciële opsporing en winning van schaliegas is de komende vijf jaar niet aan de orde. De bestaande vergunningen gericht op de opsporing van schaliegas worden dan ook niet verlengd. Nieuwe aanvragen zullen worden afgewezen. Deze aanpak biedt de gelegenheid om decentrale overheden actief te betrekken bij de besluitvorming, conform de kabinetsreactie op het rapport'aardbevingsrisico's in Groningen'van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OW) (Kamerstuk , nr. 143). Aanleiding en achtergrond Sinds 2009 zijn er drie vergunningen voor de opsporing van schaliegas verleend in Nederland. Vanwege de maatschappelijke onrust hierover heb ik een aantal onderzoeken laten uitvoeren. In 2013 heeft Witteveen+Bos zijn onderzoek naar de risico's van opsporing en winning van schaliegas in Nederland uitgebracht. Naar aanleiding van dat rapport heb ik op advies van de Commissie voor de m,e.r. besloten om het traject te starten richting het opstellen van een structuurvisie Schaliegas, die onderdeel zal worden van de structuurv sie Ondergrond. De structuurvisie Ondergrond zal een integraal afwegingskader bieden voor activiteiten in de ondergrond, In dit kader is ook een aanpassing in de wet- en regelgeving rond mijnbouw aangekondigd. Dit pakket maatregelen geeft meer DGETM-EM / B jlage(n) 7 t Via deze br ef geef ik tevens antwoord op het vezoek van de Vaste Commissie voor Econom sche Zaken van 10 juni jl. (uw kenmerk: 2OL52I0446/2OL5D2I9L4) tot een reactie van het kabinet op de aangenomen motie tijdens het VNG jaarcongres betreffende schal egas, en op uw verzoek van 23 juni jl. inzake het verzoek van het lid Van fongeren zoals dat is gedaan in het ordedebat van die dag (uw kenmerk: L78). Pagina 1 van 6

10 D recto aat-generaal Energie, Telecom & Mededing ng D rectie Energiemarkt ruimte tot sturing op m jnbouwact viteiten en komt tegemoet aan de groeiende maatschappel jke zorg rond mijnbouw. Met de betreffende bedrijven is afgesproken dat geen activiteiten worden verricht op basis van de vergunningen gericht op de opsporing van schaliegas. Verzoeken tot verlenging hiervan heb ik aangehouden tot het kabinet besloten heeft of, en zo ja waar, opsporing en winning van schaliegas wordt toegestaan. DGETM-EM / L5076O02 Na het onderzoek van Witteveen+Bos heb ik, in samenwerking met de minister van IenM, drie vervolgonderzoeken laten uitvoeren als bouwstenen voor de structuurvisie. Deze gaan in op de belangrijkste maatschappelijke vragen rond schaliegas, namelijk: welke risico's zijn er rond milieu en leefomgeving; zijn er innovatieve technieken om deze risico's te beperken; en hoe verhoudt schaliegaswinning zich tot de energietransitie? Inmiddels zijn deze onderzoeken gereed: een onderzoek naar nnovatieve technieken voor schaliegaswinning (uitgevoerd door TNO), een planologisch milieueffectrapport (planmer, uitgevoerd door Arcadis) en een verkenning van de maatschappelijke effecten (uitgevoerd door CE Delft). De onderzoeken en een separate samenvatting van het planmer en de verkenning van de maatschappelijke effecten zijn b jgevoegd. Om de kwaliteit en de onafhankelijkheid van deze twee in samenhang uitgevoerde onderzoeken te borgen, heb ik eind maart 2014 een begeleidingscomm ss e ingesteld. Het advies van deze commissie is eveneens bijgevoegd. Deze commissie stond onder leiding van Annemarie Moons (bestuursvoorzitter van het Wellantcollege en voormalig dijkgraaf van Waterschap Vallei & Eem) met expets van TNO, Deltares en RIVM, Vanwege de wenselijkheid van specifieke economische expertise heb ik daar voor de verkenning naar maatschappelijke effecten dit voorjaar een expert van SEO/VU aan toegevoegd. Conclusies van de onderzoeken M i I i eueffecte n scha I i eg asw n n Ì n g In het rapport innovatieve technieken is in beeld gebracht welke technieken binnen de komende tien jaar beschikbaar zijn. De uitkomsten zijn in het planmer meegenomen. In het planmer zijn de risico's en gevolgen van schaliegaswinning voor het milieu in kaart gebracht. De effecten zijn vanuit de volgende invalshoeken in beeld gebracht: diepe ondergrond, bodem- en waterkwaliteit, het woon- en leefmilieu, beschikbaarheid van water, ruimtelijke kwaliteit en natuur. De belangrijkste conclusies uit dit onderzoek luiden:. Schaliegaswinning lijkt in de Nederlandse context inpasbaar;. In alle gebieden die in het planmer worden onderscheiden kunnen milieueffecten optreden, maar de gevoeligheid voor en de kans op bepaalde milieueffecten verschilt per gebied ;. De meer open en minder verstedelijkte gebieden in het plangebied, de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden, Flevoland en Noord-Groningen, kennen de minste risico's;. Zuid-Limburg en de kustgebieden zijn gevoeliger voor effecten en de risico's zijn daar hoger. Schaliegaswinning lijkt matig inpasbaar in deze gebieden en Pagina 2 van 6

11 D rectoraat-generaal Energ e, Telecom & Meded ng ng Direct e Energiemarkt er moet meer moeite worden gedaan om schaliegasw nning door locatiekeuze en mitigerende maatregelen inpasbaar te maken;. De overige gebieden, namelijk Oost-Nederland, Noord-Brabant en Noord- Limburg, de Zuidvleugel, het Groene Hart, Laag Holland en Noord Nederland (uitgezonderd Noord-Groningen) kennen een gemiddelde mate van inpasbaarheid;. Met name de negatieve effecten in de diepe ondergrond zijn lastig te mitigeren. Deze effecten kunnen worden voorkomen door voldoende afstand te houden tot breuken en door gebieden waar schaliegaswinning kan leiden tot risico's voor ondergrondse opslag (van bijvoorbeeld gas) uit te sluiten. Overigens zijn er niet of nauwelijks etfecten te verwachten op het vlak van bodemdaling door zetting (samendrukking) - de problematiek in Groningen;. De risico's ten aanzien van grondwatervoorraden en drinkwaterwinning worden vooral bepaald door ongewenste gebeuftenissen aan het maaiveld of een onverwacht probleem ten aanzien van de putintegriteit (de degelijkheid van een put). Door het stellen van voorwaarden en ruimtelijke uitsluiting wordt de kans op calamiteiten geminimaliseerd. Het planmer maakt inzichtelijk dat de regionale effecten bij schaliegaswinning op mens, natuur en milieu meer verspreid zijn dan bij conventionele gaswinning, omdat voor het winnen van eenzelfde hoeveelheid schaliegas meer locaties en putten nodig zijn die bovendien meer gestimuleerd moeten worden. DGETM-EM / Maatscha p pe I ij ke ve rke n n i ng scha I i eg as De verkenning van de maatschappelijke effecten gaat - naast de milieueffecten - ook in op effecten op de energieprijzen, staatsinkomsten, energietransitie, afhankelijkheid van gasimport en effecten op werkgelegenheid, woningwaarde, toerisme en landbouw. De belangrijkste conclusies uit het onderzoek zijn als volgt:. De geschatte winbare hoeveelheden zijn zodanig beperkt en de bedrijfskosten van winning in Nederland en Noordwest-Europa zijn zodanig hoog dat het niet direct voor de hand ligt dat schaliegas invloed op de energieprijzen zal hebben, ook niet als andere Noordwest-Europese landen schaliegas gaan wtnnen;. Omdat de gasprijs niet of nauwelijks wordt betnvloed, zal naar verwachting ook geen verschuiving van inzet plaatsvinden naar andere energiebronnen. De prijs van aardgas ten opzichte van kolen en hernieuwbare energie zal niet worden betnvloed door aanbod van Nederlands schaliegas. Om die reden is er geen remmend effect van schaliegaswinning op de energietransitie te verwachten;. Het onderzoek zet vraagtekens bij de economische winbaarheid van schaliegas, maar geeft ook aan dat het uiteindelijk aan investeerders is om te bepalen of ze investeren;. Mocht de door TNO geschatte technisch winbare hoeveelheid van miljard m3 schaliegas in Nederland ook economisch winbaar blijken, dan is de verwachting dat schaliegas het moment waarop Nederland netto gasimporteur wordt - afhankelijk van de winbare hoeveelheid - met 1 tot meer dan 10 jaar kan uitstellen, De jaarlijkse productie van Nederlands schaliegas kan dan in Pag na 3 van 6

12 D rectoraat-generaal Energ e, Telecom & Mededinging Direct e Energiemarkt piekjaren naar verwacht ng tussen de 8% en 50% van het jaarlijkse gasverbruik in Nederland dekken; Piekproductie van schaliegas zou op zijn vroegst in 2035 kunnen worden bereikt. De staatsinkomsten liggen daarbij, afhankelijk van de gebruikte scenario's, tussen de 170 miljoen en 1,5 miljard per jaar. Opgeteld tot 2Q50 zou de opbrengst 5 miljard tot 46 miljard kunnen zijn. DGETM-EM / L5O76OO2 Onzekerheid omvang effecten bij daadwerkelijke winning De effecten van mogelijke opsporing en winning van schaliegas worden onder meer bepaald door de ontwikkeling van de gasmarkt, Hoe de gasmarkt zich ontwikkelt is afhankelijk van de ontwikkeling van de aardgasprijs in Noordwest- Europa, de snelheid van de energietransitie op nationaal, Europees en mondiaal niveau en de geopolitieke situatie rond aardgas. Omdat dit onzekere factoren zijn kunnen de effecten van opsporing en winning van schaliegas ook niet met zekerheid worden bepaald. De onderzoeken maken inzichtelijk dat er daarnaast nog diverse onzekerheden en kennisleemten zijn waardoor de milieueffecten, opbrengsten en kosten bij daadwerkelijke winning nog lastig te kwantificeren zijn De maatschappelijke kosten zijn in de onderzoeken daarom niet gekwantificeerd. Belangrijke kennisleemtes en onzekerheden die in de onderzoeken worden genoemd zijn:. De aanwezigheid en de eigenschappen van de schalielagen in de Nederlandse ondergrond, De eigenschappen van het schaliegesteente bepalen: - de manier van winnen, de samenstelling en hoeveelheid winbaar gas en in hoeverre er olie of gas in de schalielaag aanwezig is; - de hoeveelheid en samenstelling van het afvalwater. Dit heeft invloed op de bovengrondse verwerking en milieueffecten daarvan;. Het wel of niet aanwezig zijn van breuken in de diepe ondergrond en de vraag of deze breuken doorlopen tot in de bovenliggende lagen;. Onduidelijkheid over de doorlaatbaarheid van de gesteentelagen direct boven de schalielagen en de bovenste gesteentelagen waaruit men water kan wtnnen;. Gebrek aan kennis over de migratie van boor- en frackvloeistoffen en methaan en onzekerheid over de gevolgen van het vrijkomen van boor- of frackvloeistoffen in de ondergrond bij een put die niet degelijk is. Kennis hiervan is nodig om het risico op mogelijke effecten op de grondwaterkwaliteit nauwkeurig in te schatten. De huidige onderzoeken geven een eerste beeld, maar door het ontbreken van deze data zijn de geologische en de maatschappelijke effecten op dit moment alleen met een mate van onzekerheid te bepalen. Een zorgvuldig besluit over vergunningverlening voor opsporing en winning van schaliegas voor commerciële doelen vereist specifieke gegevens uit de schalielagen van de Nederlandse diepe ondergrond, zeker in het licht van de mogelijke risico's en de maatschappelijke gevoeligheden. Pag na 4 van 6

13 Directoraat-generaal Energ e, Telecom & Meded nging Directie Energiemarkt Energierapport 2015 In het Energierapport 2015, dat in december gepubliceerd wordt, zal het kabinet een integrale visie op de verduurzaming van de energievoorziening geven. In dat kader zullen de diverse opties voor de Nederlandse energiemix ten opzichte van elkaar worden gewogen en daarbij in de tijd worden neergezet (welke optie is wanneer in welke mate toepasbaar). Ook zal hierbij worden ingegaan op de verschillende vormen van mijnbouwwinning in Nederland (gas, olie en geothermie) en de positie die schaliewinning hierbinnen inneemt. Indien bij die afweging naar voren komt dat het wenselijk is schaliegas als optie niet u t te sluiten, zal de tijd worden genomen voor nader onderzoek, inclusief bodemonderzoek door middel van enkele onderzoeksboringen met een zuiver wetenschappelijk doel, DGETM-EM / Een besluit om schaliegas niet uit te sluiten en onderzoek te doen zal geen consequenties hebben voor de transitie naar een duurzame energievoorziening. De keuze die in het Energierappolt over schaliegas wordt gemaakt, zal begin 2016 worden verankerd en ruimtelijk worden uitgewerkt in de structuurvisie Ondergrond. Gelet op het belang van een integrale afweging wordt geen apafte structuurvisie Schaliegas meer opgesteld. Het verkrijgen van specifieke data uit de diepe ondergrond om de geologische en maatschappelijke effecten scherper vast te stellen, vereist langjarig onderzoek. Het bodemonderzoek en het monitoringsprogramma dat daarbij nodig is, zullen in opdracht van de overheid plaatsvinden, met zo weinig mogelijk impact op de omgeving en zoveel mogelijk in samenwerking met de buurlanden (Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Denemarken) en de Europese Unie. Eventuele onderzoeksboringen in Nederland of samen met onze buurlanden vereisen een gedegen voorbereiding en kunnen mogelijk in 2018 plaatsvinden. Ook zal een mogelijk onderzoeksprogramma zoveel mogelijk worden ingebed in de bredere onderzoeksinzet van het Rijk op de ondergrond. Daarnaast zal contact worden gezocht met het lopende onderzoek van de watersector (KWR) en NWO over schaliegas en de diepe ondergrond. Zo kan informatie worden gedeeld over hoe boringen naar schaliegas schoon en veilig kunnen plaatsvinden. De data uit het mogelijke schaliegasonderzoek zijn ook relevant voor de ontwikkeling van (diepe) geothermie of aardwarmte. Daarmee kan water met een hoge temperatuur worden gewonnen. De boorgaten en de aangelegde infrastructuur (pijpleidingen) kunnen over en weer worden gebruikt. Een mogelijk onderzoeksprogramma zal worden geleid door een wetenschappelijk team en alle data en resultaten zullen openbaar en voor iedereen beschikbaar zijn. Ook als schaliegas een reële optie in de energiemix blijkt tezijn, is commerciële opspor ng en winning van schaliegas de komende vijf jaar niet aan de orde. Investeren in vertrouwen In lijn met de kabinetsreactie op het OW-rapport'Aardbevingsrisico's in Groningen'wil het kabinet investeren in vertrouwen voor ingrepen in de diepe Pagina 5 van 6

14 Directoraat-generaal Energ e, Telecom & Mededinging Direct e Energiemarkt ondergrond. Het gaat daarbij met name om het zorgvuldig vormgeven van mijnbouwtrajecten, het evenredig verdelen van lasten en lusten in de regio en het onderkennen van en omgaan met onzekerheden, in openheid en in samenspraak met risicodragers. De hierboven geschetste lange termijn aanpak voor besluitvorming biedt de gelegenheid om decentrale overheden hierbij actief te betrekken. In dit kader bereid ik ook een aanpassing in de wet- en regelgeving rond mijnbouw voor. DGETM-EM / t5o76002 Europese context De EU wil de optie schaliegas openhouden, onder meer om geopolitieke redenen. Op EU-niveau lopen er in dat licht een drietal meerjarige onderzoeken naar schaliegas. TNO leidt een van deze onderzoeken. In België en Frankrijk geldt een algeheel moratorium. De Duitse regering heeft een wetsvoorstel opgesteld dat uitgaat van een moratorium op commerciële opsporing en winning tot Tot die tijd zouden wel wetenschappelijke onderzoeksboringen mogelijk zijn. In het Verenigd Koninkrijk zijn commerciële proefboringen op dit moment onderwerp van besluitvorming op projectniveau. In Denemarken worden schaliemonsters uit de diepe ondergrond genomen. Afhankelijk van de resultaten van die monsters zullen vanaf 2017 commerciële proefboringen kunnen plaatsvinden. De ontwikkelingen in de buurlanden worden op de voet gevolgd. Waar mogelijk wil het kabinet een eventueel Nederlands onderzoeksprogramma afstemmen en gezamenlijk uitvoeren met onze buurlanden. Verdere proces De bestaande vergunningen gericht op de opsporing van schaliegas zullen niet worden verlengd en nieuwe aanvragen zullen worden afgewezen. In december zal het Energierappot 2015 verschijnen met daarin een besluit over het wel of niet uitsluiten van schaliegas als optie in de energiemix. Begin 2016 zal de ontwerpstructuurvisie Ondergrond aan de Tweede Kamer worden aangeboden, met daarin de uitwerking van het besluit over schaliegas. Het planmer Schaliegas en het planmer van de structuurvisie Ondergrond zullen dan gelijktijdig ter nzage worden gelegd. Indien de optie schaliegas in het Energierapport niet wordt uitgesloten, kan medio 2016 een onderzoeksprogramma starten. Onderzoeksbor ngen in opdracht van de overheid kunnen in dat geval vanaf 2018 plaatsvinden. (w.s.) H.G.J. Kamp Minister van Economische Zaken Pag na 6 van 6