pag 1 / 10 Het vervoer van radioactieve stoffen Index

Transcriptie

1 12 pag 1 / 10 /stralingsbeschermingsdienst SBD Het vervoer van radioactieve stoffen Index Inleiding Verpakking Radioactieve inhoud Transportindex Exclusief gebruik Vervoersdocument Vakbekwaamheidscertificaat Het A1/A2 grenswaarden-systeem Categorie-indeling, gevaarsetiketten en kenmerking Vrijstelling Voorwaardelijk toegelaten tot vervoer Goedkeuring en vergunning Voorschriftenbladen Wijze van beladen Uitrusting voertuig Verantwoordelijkheden van de afzender Verantwoordelijkheden van de vervoerder Veiligheidsadviseurs Routevoorschriften Verantwoordelijkheden van de ontvanger Bijlage 1: voorbeeld van vervoersdocument Bijlage 2: gevaarsetiketten en gevaarsborden Inleiding Het vervoer van radioactieve stoffen en splijtstoffen is geregeld in het Besluit vervoer splijtstoffen, en radioactieve stoffen waaronder ertsen Kernenergiewet. In het besluit zijn regelingen opgenomen ten aanzien van: het vervoer van radioactieve stoffen, inclusief ertsen en splijtstoffen het binnen en buiten Nederland brengen van deze materialen opslag in verband met vervoer regels ter voorkoming van de ongeoorloofde verspreiding van kernmateriaal (gebaseerd op het zogenaamde non-proliferatie verdrag). De voorschriften voor het vervoer van radioactieve stoffen over de weg is gebonden aan wettelijke voorschriften die in internationaal verband tot stand komen. Voor de Nederlandse situatie is de regelgeving voor de praktisch meest voorkomende gevallen samengevat in de richtlijn met titel: Het vervoer van radioactieve stoffen over de weg in Nederland en België - Handleiding voor de praktijk. Deze richtlijn is in samenwerking met de overheid, uitgegeven als publicatie (nr 32) van de Nederlandse Vereniging voor Stralingshygiëne (NVS) De richtlijn is gebaseerd op de "Bepalingen betreffend het vervoer over land van gevaarlijke stoffen" (VLG). Dit VLG komt overeen met het Europese verdrag over het vervoer over de weg van gevaarlijke stoffen (ADR). Internationaal is vastgelegd dat het vervoer van radioactieve stoffen in gevarenklasse 7 valt.

2 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 2 van 10 Voor vervoer per trein, schip of per vliegtuig gelden achtereenvolgens de voorschriften van: het VSG (Bepalingen betreffende het vervoer over spoor van gevaarlijke stoffen) het VBG (Bepalingen betreffende het vervoer over binnenwateren van gevaarlijke stoffen) de IATA (International Air Transport Association) Vervoer per post is in Nederland verboden. Aan de nationale en internationale vervoersregelingen liggen aanbevelingen van de IAEA (International Atomic Energy Agency) over het vervoer van radioactieve stoffen ten grondslag. Verpakking Uitgangspunt bij het vervoer is, dat de veiligheid tijdens transport in eerste aanleg wordt gegarandeerd door een geschikte verpakking. De veiligheid tijdens het transport is dan gewaarborgd door de verpakking en is in mindere mate afhankelijk van de behandelingswijze tijdens vervoer. De verplichte keuze van de verpakking is afhankelijk van: het soort materiaal, in bijzonder de radionuclide(n) de hoeveelheid radioactiviteit de fysische aggregatietoestand (vast, vloeistof, gas) de vorm waarin het radioactieve materiaal is vervat: speciale toestand (inkapseling voldoet aan strenge eisen voor deugdelijkheid, zoals bijvoorbeeld het geval is bij keramisch materiaal) niet-speciale toestand (normale toestand). Als mogelijke verpakking wordt onderscheid gemaakt tussen: vrijgesteld collo, die aan de algemene bepalingen voor alle verpakkingen en colli voldoet industrieel collo van Type 1, Type 2 of Type 3 (IP-1, IP-2 of IP-3) speciale verpakking van type A speciale verpakking van type B speciale verpakking van type C verpakking in containers, tanks en dergelijke In verband met verpakking zijn ook de volgende begrippen nog van belang: oververpakking: onder oververpakking wordt verstaan een omhulsel (zoals een kist of een zak), dat niet aan de aan containers gestelde voorwaarden hoeft te voldoen en dat door één enkele afzender wordt gebruikt om een uit twee of meer colli bestaande zending tot een eenheid samen te voegen, teneinde de behandeling, de stuwage en het vervoer te vergemakkelijken borghouder: onder borghouder verstaat men het samenstel van onderdelen van de verpakking die, volgens de specificatie van de ontwerper, bestemd zijn om vrijkomen van de radioactieve stoffen tijdens het vervoer te verhinderen; bijvoorbeeld een dichtgefelsd blik of een kunststof pot met deksel voorzien van éénmalige borging. Radioactieve inhoud De inhoud van een collo wordt meestal aangeduid met: de aard van radioactieve stof(fen) ofwel de radionuclide(n) de activiteit van de stof(fen) de fysisch/chemische samenstelling. De activiteit wordt meestal uitgedrukt in megabecquerel (megabq of MBq) of gigabecquerel (gigabq of GBq).

3 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 3 van 10 Transportindex De transportindex wordt gebruikt om het stralingsniveau rond een verpakking aan te geven. De transportindex wordt als volgt bepaald: Men bepaalt door meting eerst de hoogste waarde van het dosistempo aan oppervlak verpakking, vervolgens meet men wat het dosistempo is op 1 meter afstand van dit maximum aan oppervlak van de verpakking. Wanneer het dosistempo is gegeven in microsievert per uur geldt: Transportindex = 1/10 x dosistempo in µsv per uur op 100 cm Dit is hetzelfde als: Transportindex = 1/100 x dosistempo in µsv per uur op 30 cm De transportindex moet worden afgerond op 1 cijfer achter de komma, bijvoorbeeld 1,23 wordt 1,3. Alleen als het berekende getal 0,05 of minder is kan worden afgerond op nul. Exclusief gebruik Onder exclusief gebruik verstaat men het gebruik van een voertuig, of een container met een lengte van ten minste 6 meter, door één enkele afzender, waarbij alle laad- en loshandelingen vóór, tijdens en na het vervoer overeenkomstig de aanwijzingen van de afzender of de geadresseerde worden uitgevoerd. Vervoersdocument Colli met radioactieve stoffen moeten tijdens vervoer vergezeld gaan van een vervoersdocument. Op het vervoersdocument staan alle belangrijke gegevens in verband met het vervoer vermeld. Vervoersdocumenten moeten tijdens transport in de bestuurscabine aanwezig zijn. Het vervoersdocument wordt ook wel vrachtbrief genoemd. Vakbekwaamheidscertificaat Speciale opleiding van de bestuurder en afgifte van een erkend vakbekwaamheidscertificaat is altijd vereist bij vervoer van radioactieve stoffen in: vaste of afneembare tanks batterijwagens met een gezamenlijke inhoud van meer dan 1000 liter tankcontainers met een individuele inhoud van meer dan 3000 liter voertuigen met een maximum toegestaan gewicht van meer dan 3500 kg. Ongeacht het maximum toegestane gewicht zijn de eisen voor opleiding van de chauffeur bij het vervoer van radioactieve stoffen van toepassing indien het totale aantal colli groter is dan 10 of indien de 30 cm van de Transportindex groter is dan 3. In al deze gevallen is tevens een specialisatiecursus voor het vervoer van radioactieve stoffen vereist.

4 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 4 van 10 Het A1/A2 grenswaarden-systeem De meest gebruikte verpakking voor het vervoer van radioactieve stoffen is de verpakking van type A. De maximale hoeveelheid van een radioactieve stof (uitgedrukt in becquerel), die in een type A verpakking mag worden vervoerd is afhankelijk van de vorm waarin het materiaal is vervat. De maximale hoeveelheid voor stoffen in niet-speciale toestand wordt de A2-waarde genoemd, de maximale hoeveelheid voor stoffen in speciale toestand de A1-waarde. De getalswaarden voor de A1/A2 grenswaarden zijn in bovengenoemde handleiding te vinden. Categorie-indeling, gevaarsetiketten en kenmerking Vrijgestelde colli worden aan de buitenkant niet van etiketten voorzien. Alle andere colli moeten worden geëtiketteerd als volgt: I-WIT (etiket 7A): het stralingsniveau op het oppervlak van het collo is kleiner dan of gelijk aan 5 microsievert per uur II-GEEL (etiket 7B): het stralingsniveau op het oppervlak van het collo ligt tussen 5 en 500 microsievert per uur en bovendien is het stralingsniveau op één meter afstand van het collo minder dan 10 microsievert per uur III-GEEL (etiket 7C): het stralingsniveau op het oppervlak van het collo ligt tussen 500 en 2000 microsievert per uur en/of het stralingsniveau op één meter afstand ligt tussen 10 en 100 microsievert per uur III-GEEL (etiket 7C) onder exclusief gebruik: het stralingsniveau op het oppervlak ligt tussen 2 en 10 millisievert per uur en/of het stralingsniveau op 1 meter afstand van het oppervlak is groter dan 100 microsievert per uur. Voertuigen die colli bevatten met één van de etiketten 7A, 7B of 7C moeten worden voorzien van de volgende kenmerking: etiket/bord 7D: aan weerszijden en achterzijde van de auto. oranje gevaarsborden: voor en achter op de auto. Vrijstelling Onder radioactieve stoffen wordt verstaan alle stoffen die radionucliden bevatten, waar zowel de activiteits concentratie als de totale activiteit van de zending bepaalde aangegeven waarden (per radionuclide opgegeven) overschrijden. Voorwaardelijk toegelaten tot vervoer Voor radioactieve stoffen en splijtstoffen in hoeveelheden groter dan de vrijstellingsgrenzen, bestaat een stelsel van regelingen waarin de eisen van toenemende zwaarte zijn naar gelang de hoeveelheden toenemen. Er geldt een regime van voorwaardelijke vrijstelling van overheidsgoedkeuring voor die hoeveelheden radioactieve stoffen of splijtstoffen die kunnen worden verpakt in een vrijgesteld collo en andere verpakkingen zoals van type A. Voor deze stoffen in de geschikte verpakkingen geldt dat ze voorwaardelijk tot vervoer zijn toegelaten. De term voorwaardelijk betekent in dit verband dat de vrijstelling van overheidsgoedkeuring vooraf van toepassing is mits wordt voldaan aan de voorschriften in de wettelijke bepalingen betreffende het vervoer van gevaarlijke stoffen.

5 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 5 van 10 Goedkeuring en vergunning Er is in Nederland dus in het algemeen geen vervoersvergunning nodig, transport van radioactieve stoffen is alleen toegestaan van vergunninghouder (= deskundige) naar vergunninghouder (= deskundige). (NB: In België (en Duitsland) heeft men wel een transportvergunning nodig). De bemoeienis door de overheid voorafgaande aan het vervoer kan bestaan uit een goedkeuring door de overheid van de zogenaamde B/C-containers. In geval van vervoer van grote hoeveelheid radioactiviteit moet deze namelijk in een B/C-container worden vervoerd. Verder kan de goedkeuring door de overheid bestaan uit het verlenen van vervoersvergunningen bij bijzondere gevallen. Deze soorten van transport vinden verhoudingsgewijs weinig plaats. Voorschriften bladen De regels voor het vervoer van gevaarlijke stoffen worden gegeven in het Reglement Vervoer over Land van Gevaarlijke Stoffen, kortweg het VLG. De gevaarlijke stoffen zijn ingedeeld in 9 gevarenklassen. Radioactieve stoffen vormen hierin gevarenklasse 7. De voorschriften voor klasse 7 worden gegeven in 14 afzonderlijke voorschriftenbladen (VB s). Het is afhankelijk van de aard en de hoeveelheid van de radioactieve stof welk voorschriftenblad van toepassing is. De meeste transporten vinden plaats volgens één van de volgende voorschriftenbladen: UN 2910 Beperkte hoeveelheden radioactieve stoffen in vrijgestelde colli. (VB-1) Op het vervoersdocument is dan UN nr vermeld. UN 2908 Lege verpakkingen als vrijgestelde colli. (VB-4) Op het vervoersdocument is dan UN nr vermeld. UN 2915 Radioactieve stoffen in colli van het type A. (VB-9) Meestal is dan UN nr op het vervoersdocument vermeld. Wijze van beladen De colli mogen uitsluitend in de laadruimte van de auto geplaatst worden. De colli moeten bovendien goed vast worden gezet. De colli met de hoogste transportindex moeten zo ver mogelijk van de chauffeursplaats naar achteren geplaatst worden. Er is een grenswaarde gesteld aan de totale transportindex van alle colli in één auto, en wel het getal 50. Het stralingsniveau rond en in de auto moet voldoen aan de volgende grenswaarden: 2000 microsievert per uur aan het oppervlak van het voertuig 100 microsievert per uur op 2 meter afstand van het oppervlak van het voertuig 20 microsievert per uur op iedere zitplaats in de auto indien geen persoonsdosimeters worden gebruikt. (gesteld in een vergunning in België) De vervoersdocumenten behoren in de bestuurderscabine te liggen, evenals de voorschriften voor optreden bij ongevallen, ook wel gevarenkaart genoemd. Verder moet men er rekening mee houden dat voor colli met radioactieve stoffen die geëtiketteerd zijn met I-WIT, II-GEEL of III-GEEL een samenladingsverbod geldt met colli met etiket: Explosie gevaarsaanduiding. Uitrusting voertuig De wagen is standaard uitgerust met twee brandblussers welke geschikt zijn om een motorbrand dan wel om een brand in de laadruimte te bestrijden. Verder is een gevarendriehoek en een tas met gereedschappen voor eventuele kleine reparaties onderweg aanwezig, evenals afbakeningsmateriaal, Tevens bevindt zich in de bestuurderscabine een emergency kit met de volgende inhoud: één stophout (keg) twee oranje pechlampen

6 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 6 van 10 drie geel/witte borden met Radioactive (etiket/bord 7D) (de borden moeten aan de twee zijkanten en aan de achterzijde van de auto geplaatst worden). Tevens 2 oranje borden (voor- en achterkant van de auto) stralingsmeetapparatuur (facultatief) zaklamp veiligheidshesje. Verantwoordelijkheden van de afzender De waarborging van de veiligheid bij het vervoer van radioactieve stoffen rust hoofdzakelijk op de schouders van de afzender en wordt in veel mindere mate afhankelijk gesteld van deskundigheid tijdens het vervoer. Aangezien de afzender nagenoeg altijd komt uit de sfeer van gebruikers van radioactieve stoffen, is deze benadering op zich zeer begrijpelijk. Immers in het kader van de vergunningverlening voor de toepassing van radioactieve stoffen is het een keiharde voorwaarde dat een vergunninghouder beschikt over de nodige deskundigheid op het gebied van stralingsbescherming. In de praktijk kent elke vergunning een terzake aangewezen verantwoordelijke deskundige. Het is deze deskundige die verantwoordelijk moet worden geacht voor de volgende zaken: het controleren voor afzending dat de ontvanger over de juiste vergunning beschikt het kiezen van de voorgeschreven verpakking het verzorgen van de juiste vervoersdocumenten ervoor te zorgen dat het stralingsniveau voldoende is en de buitenkant van het collo niet afwrijfbaar is besmet ervoor zorgen dat de juiste gevaarsetiketten op de verpakking worden aangebracht, indien vereist het informeren van de vervoerder over de aard van de stoffen de vervoerder te informeren over de noodzakelijke inrichting en uitrusting van het voertuig het informeren van de vervoerder over de maatregelen die moeten worden genomen voor het laden, vervoer, de opslag, het lossen enz. fixatie van de colli in de laadruimte zo nodig de vervoerder te wijzen op eventueel verbod tot samenlading ervoor te zorgen dat de goede maatregelen zijn voorbereid voor het geval zich incidenten of ongevallen voordoen b.v. middels een gevaren kaart ervoor te zorgen dat de vervoerder goed is geïnformeerd over de noodzakelijke maatregelen en voorzieningen in verband met de stralingsbescherming van de chauffeur(s) ervoor te zorgen dat de nodige schriftelijke instructies worden verstrekt ervoor te zorgen dat in de vereiste gevallen waarbij een goedkeuring voor de verzending of een voorafgaande kennisgeving aan de bevoegde autoriteit vereist is, vervoerder daarvan op de hoogte wordt gesteld teneinde deze in staat te stellen de voor het vervoer vereiste maatregelen te nemen Verantwoordelijkheden van de vervoerder De persoon of rechtspersoon die het vervoer van de radioactieve stoffen verzorgt wordt de vervoerder genoemd. Deze vervoerder is verantwoordelijk voor het nemen van maatregelen en het treffen van voorzieningen in het belang van de veiligheid tijdens het vervoer. Deze vervoerder is ook verantwoordelijk voor het nemen van stralingsbeschermingsmaatregelen, ter bescherming van diegenen die het transport feitelijk uitvoeren (de chauffeur en begeleider). Aangezien een vervoerder in het algemeen niet zal beschikken over eigen deskundigheid op het gebied van stralingsbescherming is goede voorlichting en informatie door de afzender van groot belang. De afzender is hiertoe ook verplicht; anderzijds is de vervoerder verplicht zich hieraan te houden. De verantwoordelijkheden van de vervoerder betreffen de volgende zaken: het zorgen voor een geschikte inrichting en uitrusting van de gebruikte voertuigen ervoor zorgen dat de chauffeurs die het transport uitvoeren vooraf goed worden geïnstrueerd over de regels waaraan zij zich tijdens het vervoer hebben te houden

7 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 7 van 10 ervoor te zorgen dat voldaan wordt aan de voorschriften en beperkingen ten aanzien van de lading van het voertuig en het in acht nemen van eventuele samenladingsverboden erop toezien dat de vervoersdocumenten en de voorgeschreven schriftelijke instructies (gevarenkaart) tijdens het vervoer in de cabine aanwezig zijn zo nodig bevoegde deskundigen in te schakelen voor het uitvoeren van controlemetingen van stralingsintensiteit en besmettingsniveaus zorgen dat de nodige maatregelen worden getroffen tot waarborging van een goede stralingsbescherming van het personeel. Het spreekt voor zich dat wanneer het vervoer in eigen beheer geschiedt door de afzender, dat dan ook de verantwoordelijke deskundige namens de afzender, de verantwoordelijkheden draagt die zijn toebedeeld aan de vervoerder. Veiligheidsadviseur Binnen een onderneming die splijtstoffen of radioactieve stoffen vervoert, of die de daarmee samenhangende laad- en loswerkzaamheden verricht, dient een door de bedrijfsleider aangewezen veiligheidsadviseur aanwezig te zijn. De veiligheidsadviseur beschikt over een geldig vakbekwaamheids certificaat, afgegeven door de Stichting Examen Instituut Veiligheidsadviseur. Routevoorschriften In principe wordt de kortste weg gereden en zonder onderbreking uitgevoerd. Bij stilstaan van de wagen dient de handrem gebruikt te worden, in geval van stilstaan op helling waarbij gebruik handrem niet voldoende is wordt het stophout achter één van de wielen geplaatst. Indien de verlichting van de auto defect geraakt moet men de auto aan de kant zetten en een gevarendriehoek plaatsen. Bij slecht zicht / s nachts dienen de oranje pechlampen geplaatst te worden (10 m voor en 10 m achter de auto). De wagen dient niet onbewaakt gelaten te worden. ONDER GEEN VOORWAARDE MOGEN PASSAGIERS MEEGENOMEN WORDEN. Wel mogen mensen worden meegenomen die bevoegd zijn om het vervoer te begeleiden. Er geldt geen rookverbod voor de chauffeur. Het zogenaamde tunnelverbod geldt niet voor het transport van radioactieve stoffen. Er geldt geen routeplicht voor het vervoer van radioactieve stoffen (in gemeenten waar een route gevaarlijke stoffen is voorgeschreven, te herkennen aan oranje bord met zwarte pijl en stip). Verantwoordelijkheden van de ontvanger Ook de ontvanger van radioactieve stoffen zal in het algemeen beschikken over de nodige stralings beschermingsdeskundigheid, omdat de ontvanger in het algemeen ook een vergunninghouder moet zijn. De hierna te noemen verantwoordelijkheden gaan er dan ook vanuit dat de nodige kennis aanwezig is. Er moet gezorgd worden voor een goede ontvangst van de radioactieve stoffen. In het algemeen betekent dit dat de ontvangen goederen direct aan de verantwoordelijke deskundige of de betrokken afdeling moeten worden over gedragen. Indien dat niet direct gebeurt moeten de ontvangen goederen zo snel mogelijk worden opgeborgen in een daarvoor geschikte ruimte of bergplaats. In geen geval mag er sprake zijn van onbeheerd laten. De colli met radioactieve stoffen mogen alleen door de ontvanger worden uitgepakt. De emballage moet worden gecontroleerd op besmetting, zowel aan de binnenzijde als aan de buitenkant. Hoe verder te handelen in geval van besmetting behoort tot de vak deskundigheid die vanzelfsprekend bij de ontvanger aanwezig moet zijn. Wanneer sprake is van ontoelaatbare besmetting van een collo moeten de afzender en de vervoerder daarvan op de hoogte worden

8 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 8 van 10 gesteld, zodat kan worden nagegaan waar en waardoor de besmetting is veroorzaakt. Na gebruik van een verpakking moeten de gevaarsetiketten worden verwijderd ofwel moet op een andere deugdelijke wijze worden gezorgd dat deze geen betekenis meer hebben. Bijlagen: 1. Voorbeeld van een vervoersdocument 2. Gevaaretiketten en gevaarsborden

9 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 9 van 10 Bijlage 1: Voorbeeld van een vervoersdocument

10 SBD Het Vervoer van radioactieve Stoffen pagina 10 van 10 Bijlage 2: Gevaarsetiketten en gevaarsborden Afmeting van de etiketten: op colli: 10 x 10 cm op voertuigen/tanks/grote containers: 25 x 25 cm Afmetingen van de oranje borden op auto s en tanks: groot: 30 x 40 cm, zwarte rand maximaal 1,5 cm klein:12 x 30 cm, zwarte rand maximaal 1 cm