Stichting Nationaal Erfgoed Hotel De Wereld

Transcriptie

1 Stichting Nationaal Erfgoed Hotel De Wereld Onderwerp: Inleider: Actuele ontwikkelingen in en rond Rusland drs Marcel de Haas Thema-avond: dinsdag 11 december 2012 De verschillen tussen 2006 en nu Ik was hier 6 jaar geleden ook; zijn er mensen onder u die zich dat nog kunnen herinneren? Dan is het aardig om te bezien wat de verschillen zijn tussen toen en nu. Wie was er toen aan de macht? Eigenlijk Poetin, maar in naam was het Dmitri Medvedev in 2008 aan de macht. Wat zijn de belangrijkste dingen die er in de tussentijd zijn gebeurd? Poetin is nu formeel aan de macht. Zes jaar geleden was hij alleen premier, maar er is nog nooit een premier geweest met zoveel macht als Poetin. Normaal kan de president (toen Medvedev) beslissen om de premier de deur uit te schoppen als het niet goed gaat, maar bij Poetin was dat anders. Er zijn een aantal belangrijke wijzigingen geweest, ook op internationaal niveau. In 2008 was er een Russische inval in Georgië. Nu kunnen we eindeloos debatteren wie er begonnen is, daar zijn eindeloos veel theorieën over, die ik ook allemaal gevolgd heb. Maar als we er vanuit gaan dat Georgië begonnen is - wat ik eigenlijk niet denk, maar laten we het beeld volgen -, dan is Georgië hard gestraft. Na de inval is heel Georgië, ook de krijgsmacht, platgebombardeerd. Met gevolgen voor het Westen, want de hoofdpijpleidingen die naar het Westen gaan, liggen onder de grond van Georgië. Niet dat daarop werd gemikt, (misschien wel, maar dat weten we niet zeker) maar dit zijn toch wel aspecten van het hele beleid van Poetin en Medvedev. En nog een belangrijk punt over de Koude Oorlog, een Amerikaanse collega van mij, Stephen Blank, die noemde zichzelf heel trots de Cold War Warrior (strijder van de Koude Oorlog). Ik loop natuurlijk wel een beetje mee in zijn kielzog, maar met hem vergeleken ben ik een beetje matiger, hij is de meest bekende Amerikaan op dit terrein. Maar als we het hebben over de Koude Oorlog zegt hij: als je nou kijkt naar toen Medvedev aan de macht kwam, toen werd hij naar voren gebracht door het Kremlin als de liberale man. Want hij hield van Deep Purple en dergelijke. Maar ja, dan heb ik dus hetzelfde als Stephen Blank, als de Russen gaan roepen van: er komt een liberale man aan de macht, dan gaan bij mij de alarm bellen rinkelen. Dan denk ik: nou, dat moet ik nog zien. Want een zekere Joeri Andropov, die begin jaren 80 leider werd van de SU na het overlijden van Brezjnev, werd ook door het Kremlin aangekondigd als n liberale leider. Hij was ook een liberaal, maar hij was ook het hoofd van de geheime dienst KGB die bloedig de opstand in Hongarije had neergeslagen. Dus op het moment dat ze op het Kremlin gaan roepen dat er een liberale man komt, dan denk ik: dan moet ik even uitkijken. Medvedev was natuurlijk wel zachtmoedig etc, maar het beleid is niet veel afgeweken van dat van Poetin en formeel was Medvedev verantwoordelijk voor die inval in Georgië. Overigens, qua verandering vanaf 2006 waar ik net mee begon: in 2007 heeft Poetin (die toen nog president was) zijn bekende toespraak gehouden in de 55 e conferentie in München, waarbij hij een hele klaagzang hield over hoe vijandig het Westen wel niet was. Dus als we het hebben over een Koude Oorlog tussen Bush en Poetin, dan is die toen ingezet. Maar door dat conflict in Georgië is dat nog veel sterker geworden. 1

2 Aanvankelijk hebben de NAVO en de EU duidelijk gezegd dat wat Rusland allemaal doet niet kan. De Verenigde Naties speelde hierin overigens totaal geen rol. Op het moment dat de grote jongens zeggen dat ze even niet mee doen, of in feite zeggen ze dat de VN niet mee doet, (dus als de Russen en de Chinezen dan wel de Amerikanen gaan dwarsliggen) dan ligt het stil. Met het Georgië probleem: is er trouwens een VN Veiligheidsraad resolutie geweest, waarbij Rusland veroordeeld is? Dacht het niet! Want ze wisten wel dat die er niet zou komen, want de Russen bezitten ook het vetorecht in de Veiligheidsraad. Dus dan ziet u de werking ervan. De NAVO en de EU hebben op dat moment wel de samenwerking met Rusland opgezegd op het hoogste niveau. Nou, na een paar maanden was dat met de EU alweer hersteld, want Sarkozy en Poetin waren ook vrienden. En het jaar daarop was de samenwerking met de NAVO ook al hersteld. In de tussentijd, ik loop natuurlijk alweer op een heleboel dingen vooruit, had je die twee separatistische regio s waar het om ging in het conflict; Abchazië en Zuid-Ossetië, die bevrijd zijn door de Russen. Maar bevrijdt door de Russen betekent ook wel eens wat anders sinds tientallen jaren. Ze zijn op dit moment onafhankelijke staten geworden. Maar ik kan met zekerheid zeggen dat ze nu minder onafhankelijk zijn dan in de tijd voor 2008, toen ze ook min of meer onafhankelijk waren. Het wemelt er nu van de Russische troepen. De Russen hadden altijd gezegd: als jullie in het Westen Kosovo erkennen, dan moeten Abchazië en Zuid-Ossetië ook zelfstandig gaan. Vervolgens roep ik altijd in conferenties met de Russen en daarom hebben ze altijd een beetje een hekel aan mij: nou prima, maar dan mag ook Tsjetsjenië onafhankelijk worden en Ingoesjetië en Noord-Ossetië. Al die kleine republiekjes op Russisch grondgebied. Maar dat ligt natuurlijk anders. Dan ziet u dus, dat er rond 2008 een heleboel gebeurd is en dat de animositeit tussen het Westen en Rusland er voor een deel nog steeds is. Dus dat zijn in een notendop de verschillen tussen toen en nu. Waarom is Rusland van belang Dit waren alleen maar de inleiding en geschiedenis, dat begrijpt u. Nu gaan de tot de echte actie over. Waarom is Rusland van belang? Ik noem maar een paar aspecten: je kunt kijken naar de bevolking; je kan kijken naar de grootte van het land, het is het grootste land ter wereld; olie en gas, daar heb ik het al een beetje over gehad; kernwapens, dat is in de gedachtegang van de Russen (dus wegens hun veiligheid) heel erg van belang; permanent lid van de VN Veiligheidsraad, daarin speelden ze natuurlijk ook een grote rol met Syrië; de instabiliteit of het uiteenvallen van Rusland, nou wat denken jullie? Wat zijn de probleemgebieden bij het uiteenvallen van Rusland? De Noord-Kaukasus, dus de Republiekjes die ik net noemde: Dagestan, Ingoestetië, Tsjetsjenië, Kabardinobalkarië. Daar roert het zich, daar zitten heel veel Moslims. Nou ja, 20 miljoen op een bevolking van 120/140 miljoen. Want, dat is een ander punt, men denkt natuurlijk van: nu is het allemaal over die oorlog in Tsjetsjenië of op de Noord-Kaukasus. In Tsjetsjenië is het inderdaad nu wel over. Dat is gewoon met de bekende Russische knoet, daar zit nu ene Ramzan Kadyrov, de zoon van een bekende Russische strijdheer die is opgeblazen. De Russen doen tegenwoordig aan outsourcing, in plaats van dat zij de vuile karwijtjes opknappen laten ze dat door die Samzan Kadyrov doen. Hij heeft zijn eigen legertje en dan hoef je natuurlijk niet te spreken over humanitair oorlogsrecht van een krijgsmacht, want dat neutraliseer je dan op die manier. Maar neem van mij aan, in Tsjetsjenië is het relatief stil, maar in de hele Noord- Kaukasus, dus Dagestan e.d. daar broeit het voortdurend. Zoals dat tegenwoordig zo mooi heet; as we speak dus elke dag vallen daar doden, onder het leger, de politie en het gemeentehuis, allerlei instanties worden daar aangevallen. Er is anarchie, er is chaos, er zijn terreurbendes, de bovenwereld politie doet zaken met de onderwereld. Alleen al in de maand augustus waren in Dagestan (dus een van die deelrepubliekjes) 110 slachtoffers waarvan 70 doden. Het gaat daar dus gewoon dag in dag uit mis en daar komt niet veel van naar buiten. Alleen op het moment dat er iets groots aan de hand is, dus een aanslag van Tsjetsjenië of andere Noord-Kaukasische leiders op Rusland, zoals begin 2011 op de luchthaven Domodevovo in Moskou, dan komt er iets naar buiten. En dan hoor je dagenlang en wekenlang wat daar allemaal gebeurt in die regio. De mensen hier liggen er niet wakker van, wat daar allemaal gebeurt in die Noord-Kaukasus, het raakt ons niet. 2

3 Tenzij er natuurlijk een complete oorlog aan de gang is, dat is nu twee keer gebeurd in Tsjetsjenië. Dat was een volledige oorlog met het Russische leger dat daar bezig was. Dan valt het pas op. Maar van de dagelijkse gang van zaken dat die republieken één en al chaos en anarchie zijn en de armoede en dat er aanslagen worden gepleegd, dat valt niet op. Alleen op het moment dat er echt een aanval is op Rusland, dan valt het op. Dan denken mensen van: hé, waar komt dat toch vandaan? Waarom plegen mensen die aanslagen? Nou hebben we het gehad over de Noord-Kaukasus. Is dat volgens jullie het enige gebied? Is de rest allemaal in orde in Rusland? Buiten de voormalige Sovjetlanden, want alleen deze republieken mochten toen zelfstandig worden. Dat is ook het hele internationaal rechtelijke spel dat je met die Russen kan zien. Aan de ene kant erkennen zij dus Abchazië en Zuid- Ossetië, die dus deelrepubliekjes binnen Georgië zijn. Maar er is toen in 1991 afgesproken dat alleen de grote republieken: Rusland, Wit-Rusland, Oekraïne, Kazachstan en noem maar op, dat die zelfstandig zouden worden en niet de lagere administratieve eenheden. En de Russen roepen altijd samen met de Chinezen dat ze tegen separatisme zijn, kijk maar naar Rusland met de Kaukasus en China met Tibet, enz. Maar bij Georgië gaat dat dus kennelijk niet op. Toen de Russen Abchazië en Zuid-Ossetië erkenden als onafhankelijke staten - dat heeft overigens daarnaast bijna nog geen ander land gedaan. Ik geloof dat het alleen is erkend door: Nicaragua; de Palestijnse club Hamas; ergens een eilandje in de stille oceaan, waar de Russen een heleboel roebels hebben ingepompt en misschien ook nog Venezuela, dat is het zo n beetje. In ieder geval alleen de bekende vrienden van de Russen. China heeft toen gezegd dat de Russen dat niet kunnen doen, dat het niet klopt, want ze doen nu mee aan separatisme. Dat is ook nog een interessant aspect, de relatie tussen Rusland en de Chinezen. Dan kom ik ook gelijk op het volgende, op het uiteenvallen van Rusland: het Russische verre Oosten. Dan hebben we het over Vladivostok, dus Oost-Siberië aan de stille oceaan. Dat gebied loopt helemaal vol met Chinezen. Hoeveel precies weet ik niet, de schattingen lopen uiteen tussen honderdduizenden en miljoenen en daar zitten maar zes miljoen Russen. En het is mijn bescheiden mening, want we komen er natuurlijk nooit achter, dat het beleid is van Beijing om daar de zaak geleidelijk aan over te nemen. Om twee redenen: de Chinezen hebben natuurlijk een gigantische overbevolking, op diezelfde grens met Rusland daar zitten ongeveer zo ongeveer 100 miljoen Chinezen en aan de andere kant dus maar 6 miljoen Russen. Dus er is ruimte zat. En de tweede rede gaat natuurlijk over de olie en gas dat daar nog steeds zit en wat het voor de Chinezen heel interessant maakt. Dat speelt dus ook; dus dat zijn al 2 regio s waar het rommelt. Dus uiteindelijk nog, die heb ik natuurlijk al verklapt: het strategisch partnerschap met China. Dat is er, maar in hoeverre dat een partnerschap is, moet ik betwijfelen. Rusland in statistiek Ik ga het straks eerst hebben over de statistieken, dan ga ik kijken hoe de Russen aankijken tegen veiligheid, vervolgens geef ik een sterkte-zwakte analyse, eindigende met de conclusies. Nou, een aantal statistieken over de status van Rusland. Rusland is het grootste land ter wereld, maar ja dat zegt natuurlijk niet alles, want als je dan kijkt naar de bevolking staat Rusland op plek 9 van de wereld. China heeft 1,3 miljard mensen en India 1,1 miljard, maar ik geloof dat India harder groeit, dus binnen een paar jaar staan zij bovenaan. En de Russen hebben maar 140 miljoen inwoners. Als je dan kijkt naar de verwachtingen; de Russische bevolking krimpt. En als dit in het huidige tempo door gaat dan zitten ze in 2050 op 110 miljoen, dan zijn ze bijna een kwart van hun bevolking kwijt (22%). Dat gaat dus problemen geven voor het arbeidspotentieel en het heeft nu al gevolgen voor de dienstverlening. Het laat zich raden waarom mannen niet zo oud worden, u begrijpt het natuurlijk allemaal wel: het bekende drank probleem. Het is natuurlijk opvallend dat mannen gemiddeld 59 worden en vrouwen dat is op een ontwikkelingsland niveau. Een ander punt is zelfmoorden; Russische mannen plegen op één na meeste zelfmoorden ter wereld, de vrouwen staan op plaats 6. Er zijn ook nog eens een heel veel abortussen ook drugs zijn heel erg. De Russen zien eigenlijk als grootste gevaar vanuit Afghanistan de drugs die Rusland binnenkomen. En dan zijn er nog een heleboel andere verschijnselen. 3

4 Bijvoorbeeld of de armoede een probleem gaat worden in Rusland. Hoe armer, hoe slechtere huisvesting voor mensen en als mensen op de tocht zitten dan worden ze natuurlijk ziek. De gezondheidszorg is beroerd, die is de afgelopen 20 jaar alleen maar achteruit gegaan. Sociaaleconomische problemen, werkloosheid, armoede, milieuverontreiniging. De combinatie van al dat soort dingen bij elkaar dat geeft een hele lage levensverwachting. Nu leeft circa 13% van de Russische bevolking in armoede en dat wordt alleen maar groter. Een van de problemen van Rusland is dus die slinkende bevolking. Economie, is natuurlijk een hoera verhaal als we kijken naar de Russische olie en gas voorraden, ze staan op de eerste plek op de wereldranglijst van gasproductie en op de tweede plek met olieproductie. Maar, als we dan aankomen op het Bruto Binnenlands Product (BBP) en het Bruto Nationaal Inkomen (BNI), dan is er natuurlijk iets mis. Nederland is ongeveer vijf keer zo klein als Rusland en wij hebben niet van die gigantische olie en gasvoorraden, nou ja we hebben nog en beetje gas, maar daar houdt het ook mee op. Als je Het BBP is de totale geldwaarde van alle in een land geproduceerde finale goederen en diensten gedurende een jaar. Meestal wordt met dit begrip het bruto binnenlands product tegen marktprijzen bedoeld. Het is een veelgebruikte maat voor de omvang van een economie. Dit is het bruto binnenlands product plus de door de inwoners van het eigen land in het buitenland verdiende primaire inkomens minus de door buitenlanders in het betreffende land verdiende primaire inkomens. Samengevat betekent 'binnenlands' hier verdiend/ geproduceerd binnen de landsgrenzen en 'nationaal' verdiend/ geproduceerd door de staatsburgers van een land. dan naar de cijfers kijkt, ik ben geen econoom, maar dan kan je wel zien dat er iets mis is met die Russische economie. Rusland staat namelijk op de 9 e plaats in de wereldranglijst als het gaat om BBP en Nederland op de 17 e plaats. Op het gebied van het BNI is het nog veel erger, daar staat Rusland op de 17 e plaats en Nederland op de 13 e. Als je zo n groot land hebt - en het gaat natuurlijk niet alleen maar om olie en gas, maar ook om een heleboel andere mineralen - hoe kan het dan toch dat ze zo slecht scoren? Er is gewoon iets gigantisch mis in de economie. Een deel van de problematiek is ook, dat een aantal mensen zich verrijken. Een aardige factor is ook de oligarchen, de mensen die alle elektriciteits-, gasen oliebedrijven hebben overgenomen, Khodorkovsky is daar een voorbeeld van. Daar heeft Poetin toen hij in 2008 aan de macht kwam over gezegd dat dat afgelopen moest zijn, want de oligarchen stelen van de bevolking. Maar wat denkt u? Wie zijn nu de beheerders van al die olie en gasbedrijven? De vrienden van Poetin! Ja, dat is ook een oplossing hè. Dus dat is het economische verhaal: qua mineralen ziet het er geweldig uit, maar qua economische prestatie niet. Nu verder met de Russische defensie uitgaven. Je kunt zeggen dat de Russische defensie uitgaven de afgelopen jaren flink gestegen zijn, maar er is de afgelopen tientallen jaren ook een enorme inflatie geweest van 10% per jaar. Deze statistieken zijn dus wat ingewikkelder en misschien ook minder betrouwbaar, want er zijn ook een heleboel geheime uitgaven en pensioenen worden niet meegerekend. Ook moet het op koopkracht berekend worden, dus dat is ontzettend moeilijk. Ik kan u al een hele avond vermaken met uitleggen waarom er tegenwoordig zo ontzettend veel geld naar de defensie gaat. Dat is trouwens een puntje van 2008 die ik nog niet had benoemd; het was natuurlijk zogenaamd een enorm heroïsche overwinning van de Russen op Georgië. Zogenaamd, want operationeel technisch gezien was het een grote mislukking. De Russen deden het op de traditionele Sovjet methode, ze douwden er gewoon genoeg materiaal en personeel in en dan is het al snel gebeurd met zo n klein landje. Men zegt tegenwoordig dat ze daardoor op het idee kwamen om het leger te hervormen, maar dat is niet waar, want dat waren ze al veel langer van plan. 4

5 Poetin had een wijze les geleerd van de ineenstorting van de Sovjet Unie, hij wilde niet dat zoiets nog een keer zou gebeuren. In die tijd ging altijd al het geld eerst naar het leger en daarna pas naar de burgers. Daarvan heeft Poetin geleerd. Dat je eerst de economie goed op de rails moet hebben en dat je dan pas het leger kan opbouwen. Hij gaat natuurlijk wel voor de macht en daar voor heb je een leger nodig. Deze hervorming is vanaf 2008 ingezet en vanaf dat moment tot 2020 wordt er tussen de zes en zeven honderd miljard dollar alleen al aan nieuwe wapens gekocht, dus dat is iets van miljard per jaar extra. Het belangrijkste verschil is dat ze vóór 2008 nog steeds het Koude Oorlog leger klaar hadden staan. In het geval dat het Westen die kant op zou gaan, konden ze miljoenen mensen oproepen en hadden ze gigantische voorraden aan tanks en vliegtuigen. Dat hebben ze nu in feite allemaal afgeschaft en hebben nu eigenlijk ons legermodel, ook al hebben ze dat niet zo letterlijk gezegd. Ze hebben nu brigades en bataljons, net zoals wij, het is een stuk kleiner want al het mobilisabele spul is opgedoekt. Het zou nu een leger moeten zijn, dat volledig op sterkte is, dat is overigens niet zo. Dat heeft weer te maken met het gebrek aan dienstplichtigen en de weinige jongeren die in dienst willen, want de kans dat je het niet overleefd is redelijk groot. Hetzij, omdat je collega s je in elkaar schoppen, hetzij omdat je naar Tsjetsjenië wordt gestuurd. Dat maakt dienen in het Russische leger niet zo aantrekkelijk. Die legerhervorming loopt wel, maar niet helemaal goed. Dat heeft ook met het militair-industrieel complex te maken, ook dat is net als veel andere delen van de Russische maatschappij zeer corrupt; het geld gaat overal naartoe behalve naar de plaatsen waarvoor het bedoeld is. Zo ziet u dat alles met elkaar samenhangt. Formeel zeggen de Russen dat ze één miljoen man voor defensie hebben, maar wij in het Westen schatten dat het tussen de zes- en zevenhonderdduizend mensen zijn, meer hebben ze er gewoon niet, want ze kunnen er gewoon niet meer krijgen. En we krijgen weleens wat getallen door en als je dat bij elkaar optelt dan kom je niet aan die één miljoen. Verder hebben de Russen ook nog wat andere troepen, zo n vierhonderdduizend man. Ten tijde van de KGB, de Russische geheime dienst wat nu de FSB heet, waren er een stuk of 10 departementen met eigen troepen. Maar toen Gorbatsjov in 1991 gegijzeld was door onder andere de KGB, is het eerste wat hij daarna gedaan heeft in feite de KGB uit elkaar halen. Nu zie je overigens de tegengestelde beweging, want uit welke kring komt Poetin? Jawel, uit de KGB, dus de KGB heeft nu heel veel macht. Maar er zijn dus ook allerlei andere troepen. De spoorwegtroepen waren erg nuttig bij de aanval op Georgië, zij hadden namelijk de hele spoorlijn schoongemaakt zodat de Russen er zo in konden rijden. Je hebt FSB troepen natuurlijk, constructie troepen, grenstroepen, verbindingstroepen, het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft ook eigen troepen, (ik geloof 150 duizend binnenlandse troepen) dus dat telt ook nog allemaal mee. De wapenexport doet het prima bij de Russen, ze staan op nummer 1 van de wereldranglijst, maar dat loopt nu ook wel wat terug. De beste klanten waren China en India. In Zuidoost Azië zijn er steeds meer landen die ook graag Russische wapentuigen willen hebben, waarom? Omdat ze als de dood zijn voor de Chinezen. Wat de Russen overigens ook zijn, maar dat is weer een ander verhaal, dat komt een volgende keer. Nou, dat was het verhaal militaire uitgaven. 5

6 De Russische perceptie van veiligheid Ik vertel het even in grote lijnen, we moeten eerst even kijken hoe de Russische staatsvorming is geweest. Wij in het Westen hebben natuurlijk in Afrika of ergens in Azië koloniën gehad. Rusland is vanuit Moskou en Kiev in feite gaan koloniseren, elke keer een beetje omdat ze zich dan ergens onveilig voelden. Dan namen ze er weer een bufferzone erbij en zo ging dat maar door. Dit is een belangrijk feit om het Russische denken te begrijpen. In hele grote lijnen is het zo begonnen: met Kiev en Moskou, daarom is Kiev (en dus de Oekraïne) zo belangrijk voor Rusland, want dat is het hart van de Russische staat en dat mag natuurlijk nooit in Westerse handen komen. Dan krijg je tot even na 1600, de tijd na Ivan de Verschrikkelijke, dat het dan steeds verder naar het Oosten opschuift en geleidelijk ook naar het Zuiden. Ivan de Verschrikkelijke is makkelijk te onthouden, want die heeft dezelfde jaartallen als Willem van Oranje. Verdere vergelijkingen gaan niet op, Willem van Oranje heeft naar mijn weten geen architect de ogen uitgestoken omdat hij een mooie kerk had neergezet, deze man deed dat wel. In 1700 bij Peter de Grote, krijgen/nemen ze heel Siberië erbij. Dan in de 19 e eeuw dan wordt nog even de Zuid Kaukasus, dus Armenië, Azerbeidzjan, Georgië en wat tegenwoordig dan Kazachstan, Oezbekistan, Turkmenistan, Kirgizië en Tadzjikistan heet, er ook nog bij getrokken. Zo is die staat ontstaan en dan natuurlijk later ook met de Sovjet Unie erbij. 6

7 Dan krijgen we in 1991 de tegenovergestelde beweging, want toen viel dat hele Russische Sovjet Rijk uit elkaar. De eerste bufferzone die ze kwijt raakten was natuurlijk het Warschaupact medio 1991, dus Roemenië, Bulgarije, DDR, Polen, noem maar op. Die bufferzone waren ze kwijt. Vervolgens viel die hele Sovjet Unie uit elkaar. De Baltische Staten waren niet helemaal op vrijwillige wijze bij de Sovjet Unie gekomen, of beter gezegd, helemaal niet. Zij wilden daarom vervolgens ook niet meer lid worden van administratieve eenheden binnen de Sovjet Unie. De Amerikanen hebben bijvoorbeeld ook nooit erkend dat de Baltisch Staten onderdeel waren van de Sovjet Unie. Die zijn dus al vrij snel voor zichzelf begonnen; Estland, Letland en Litouwen. Maar, wat ik daarstraks al zei: in de overeenkomst stond alleen dat die 15 Sovjet Republieken zelfstandig zouden worden. En de overige administratieve eenheden, ook al waren dat zelfstandige republieken, niet. Dus, wat viel er verder allemaal weg? Moldavië, Oekraïne, Wit-Rusland, die Zuid-Kaukasus en centraal Azië. Dus wat hou je dan over? Alleen een rompstaat Russische federatie. Nou, wat denkt u, gaat dat problemen geven? Of heeft dat problemen gegeven? Alleen al in Oost-Duitsland waren en man aan Russische troepen, de Sovjet Unie, die moesten allemaal terug naar Rusland. Er zijn dus hele volksverhuizingen geweest. De Russen dachten: waar moeten we al die mensen eigenlijk laten? Want ze hadden niet hele dorpen leeg staan en tanks werden gewoon in de woestijn gezet. De Russen hadden bijvoorbeeld ook kernwapens liggen in Kazachstan, Wit-Rusland en Oekraïne. Toen was er al bonje met Oekraïne, want ze wilden die kernwapens niet meteen terug geven. Internationaal gezien was er overeen gekomen dat de Russische federatie de opvolger voor de Sovjet Unie zou zijn, bij internationale vergaderingen en zij zouden ook de kernwapens overnemen. Oekraïne wilde dat in eerste instantie niet, want er was ook al gedoe over olie en gas; de Krim en de Zwarte Zeevloot en dergelijke. Toen ging de gaskraan al dicht, dus het is eigenlijk niets nieuws wat ze afgelopen jaar hadden gedaan. Vervolgens vlogen een heleboel strategische bommenwerpers van Oekraïne over Rusland. Want al die republieken hadden natuurlijk Sovjet troepen en waar stonden de beste Sovjet troepen? Natuurlijk in Westerse richting. Uiteraard zaten die Russen daar om onze kant op te gaan, maar de Russen zeggen dat ze daar zaten voor het geval dat het Westen naar Rusland zou komen. Overigens zijn er door de problemen bij de KGB heel wat zaken naar boven gekomen, die nogal vaak in onze richting wijzen. 7

8 Ik was een keer als wapeninspecteur op een conferentie in Rusland en toen zei een van de Russische collega s: weet je wat mijn oorlogsdoel was? Rotterdam. Dus die liep er niet voor weg, maar dat soort zaken is niet zo bekend. In ieder geval grote problemen dus, militair technische gezien, want ze zaten opeens met een kleinere Russische federatie, waarvan de beste troepen in Wit-Rusland en Oekraïne zaten. Dus die spullen waren ze kwijt en ze moesten hun hele leger reorganiseren. Dit speelde natuurlijk ook voor de economie en hele volksverhuizingen van mensen en dat soort toestanden. Complete chaos en met de economie ging het heel slecht. Alles was natuurlijk aan elkaar gekoppeld door Stalin van: we assembleren hier en kaken een onderdeel daar. Maar toen zijn al die deeltjes opeens zelfstandig geworden. Psychologisch is dat natuurlijk ook zwaar; het grote Russische Rijk was uit elkaar gevallen. Dit is voor het denken van de Russen en ook het machtsdenken van Poetin heel erg belangrijk. Het Russische veiligheidsdenken Nu komen we op het volgende; hoe zit het dan tussen de oren met veiligheid? Een aantal kenmerken en consequenties voor het huidige beleid. De Russen hebben angst voor vreemden, ze hebben altijd het idee dat ze omringd zijn door vijanden. Nu heeft u gezien hoe die Russische staatsvorming is geweest, u ziet dat ze vanuit het centrum dachten om steeds meer stukken erbij te pakken. Maar wat denkt u, waar zijn de bang voor? Of van wie hebben ze last gehad? Van de mongolen en het Westen: Napoleon Bonaparte en Adolf Hitler. Rond de Russische revolutie zijn er ook wat invallen geweest. Dat heeft natuurlijk invloed en de gevolgen zie je nu daarvan in de beleidsconsequenties op de militaire en politieke strategie. Met de nadruk op externe dreigingen, dus het is altijd gericht op de Verenigde Staten en de NAVO. Over China zie je niks, helemaal niks. Het tweede punt is een onverzadigbare zucht naar veiligheid. Ze hebben dus elke keer het gevoel dat ze omringd worden door vijanden en dan pakken ze een stukje land erbij als bufferzone. De laatste bufferzone was definitief over door het Warschaupact. Er zijn nu twee bufferzones die een rol spelen: de CSTO en de SCO. De CSTO betekent Collective Security Treaty Organization, dat is zeg maar, de NAVO van de Russen. Dat bestaat uit Rusland en een aantal voormalige Sovjet republieken en Armenië, Wit-Rusland, Kazachtan en Tadzjikistan. Oezbekistan is er sinds deze zomer uitgetreden. Dus min of meer Centraal Azië, Rusland; de oude Sovjet Unie. De CSTO heeft dezelfde soort militaire bijstandsclausule als artikel 5 van de NAVO, dus als één van die landen wordt aangevallen geldt dat voor iedereen. Dat is wel relevant, want er zijn nog een aantal zogeheten bevroren conflicten. Eén daarvan is tussen Armenië en Azerbeidzjan, wat te maken heeft met het conflict om Nagorno-Karabach. Na het uiteenvallen van de Sovjet Unie begon iedereen eigenlijk voor zichzelf, dus ook deze regio. Dat gebied wordt dus nu bezet door het Nagorno- Karabachse leger plus Armenië, maar was van Azerbeidzjan. Azerbeidzjan, die voor ons van belang is, omdat daar veel olie en gas in de grond zit, vindt nu dat het afgelopen moet zijn en willen dat gebied weer terug hebben. Zij hebben een enorme militaire opbouw gedaan, maar weten ook dat als er één Armeense soldaat gedood wordt, dat de Russen net zo makkelijk kunnen zeggen als met Georgië, dat ze met de Azerbeidzjanen willen afrekenen. Zo ziet u dat alles aan elkaar gekoppeld is: energie, machtspolitiek en op militair gebied. De andere club is de SCO, de Shanghai Cooperation Organisation. Nou, met Shanghai begrijpen jullie wel wie er ook in zitten; de Chinezen en Rusland, dezelfde Centraal Aziatische landen weer en nu wel met Oezbekistan. Dat is een club die doet aan politieke, economische en militaire samenwerking. Onder die vlag hebben de Russen en Chinezen een grote oefening gehouden in 2005 en Eigenlijk om aan de Amerikanen te laten zien dat zij de baas zijn in Zuidoost-Azië en dus niet de Amerikanen. In deze club zijn nu wel wat problemen omdat de Chinezen boos waren op het feit, dat de Russen opeens wel voor separatisme waren. De hele club (op de Russen na dan) hebben gezegd dat ze Abchazië en Zuid-Ossetië niet erkennen. Dat was een gigantische diplomatieke tegenvaller voor de Russen. Ik kan me nog goed herinneren dat Medvedev in een toespraak zeer overtuigd was, dat iedereen hem zou volgen. Dus dat is ook een interessant gegeven, anders dan in het Warschaupact; de huidige Satelliet Staten doen niet één op één wat de Russen zeggen. 8

9 Dan hebben we nog iets als de derde Rome theorie. In de 15 e of 16 e eeuw was er een monnik en die schreef een briefje naar de toenmalige tsaar. Hij heeft daarop geschreven: de eerste en de tweede Rome zijn gevallen. Dat was natuurlijk de oude Rome die was gevallen in 476 en het tweede Rome, Byzantium, was gevallen in Verder schreef de monnik: de derde Rome is Moskou en Moskou zou nooit vallen. Op die lijn zit Poetin helemaal in het machtsdenken: wij zullen de wereld en de Sovjet Unie wel eens laten zien hoe het allemaal in elkaar steekt. Vandaar die huidige Koude Oorlog; weer het gedoe met die Amerikanen. Dus het herstel van de status van grote veiligheid en een supermacht. In al die veiligheidsdocumenten zie je dat weer terugkomen, vooral in zijn tweede termijn (van 2004 tot 2008). En dan het laatste punt, maar dat is meer intern; geen democratische traditie, maar dienstbaarheid aan de tsaar. Dat is typisch Russisch, of dat nou een tsaar is, een Sovjet leider of Poetin, daar heb je naar te luisteren. En de gemiddelde man in Rusland heeft als enige medium een tv en u begrijpt wel hoe dat gaat (net als in de Sovjet Unie); de hele dag zie je Poetin allerlei heldendaden verrichten. Zij luisteren dus naar hem en hebben ook geen andere informatiebronnen. Ze nemen de informatie klakkeloos over. Poetin heeft gezegd dat alles centralistisch moet worden geregeld. Daar had hij overigens wel een punt. Het is natuurlijk het grootste land ter wereld, dus dat moet je goed georganiseerd hebben. Onder Jeltsin is die macht weggelopen, een heleboel provincies begonnen zo n beetje voor zichzelf ook met belastingen en al die gastoestanden. Daarvan heeft Poetin terecht gezegd dat die macht terug moet naar de staat. Maar vervolgens is hij een beetje doorgelagen. Onder de mom van antiterrorisme tegen de Tsjetsjenen, heeft hij dus een deel van die democratie en mensenrechten afgeschaft daar heeft men het nu de hele tijd over. Dat is dus het zogenaamde vertikaal beleid want alles komt van Moskou en iedereen heeft daar naar te luisteren. Poetin heeft ook overal zijn poppetjes neergezet van de veiligheidsdienst om tegenspraak te onderdrukken. De sociale media speelt de laatste tijd een iets grotere rol met betrekking tot opstanden, maar het blijft beperkt tot de jongeren in grote steden. Tijdens de afgelopen parlement- en presidentsverkiezingen waren er wat demonstraties en hierin zag je wel af en toe de sociale media een rol spelen. Maar de gemiddelde boer op het platte land die heeft dat niet, die heeft alleen maar de tv als medium en de tv is in handen van de staat. Die krijgen dan dus automatisch een bepaalde kijk op de zaak. Ook al is er nu internet verkrijgbaar in alle uithoeken van het land, dan nog kan maar een klein deel dat betalen. Het zijn alleen de jonge goed opgeleiden, die dat kunnen betalen en ook vinden dat het nu eens afgelopen moet zijn met het feit dat er nu weer maar één partij de dienst uitmaakt en die elkaar goede baantjes toespelen. Zij denken: wij werken hard, we zijn goed opgeleid, dus wij willen ook geld verdienen. Het gaat dus vooral om dat feit in de sociale media. Aan de andere kant, is er sprake dat er net als in China controle komt op het internet. In China heb je 25 duizend man op 24 uur basis die het internet aan het controleren zijn. Ik ben zelf ook in China geweest en toen ik iets zocht over mensenrechten en de Olympische Spelen ging het gelijk mis. Dan wordt of het beeld gelijk zwart, of je ontvangt het een tijd later, of het geluid doet het niet. Dat wordt dus beïnvloed. Daar wordt in Rusland ook over gedacht, om dat te gaan doen. Terwijl het merendeel die sociale media helemaal niet heeft. Maar daar kom ik straks nog op; we hebben nu Poetin 3, dus zijn derde termijn. Poetin zegt nu dat hij zo n demonstratie zoals wij die gezien hebben rond de verkiezingen, voortaan rechtelijk de kop in wil drukken. Niet met wapens, want dat kan hij natuurlijk niet maken tegenover het Westen. Maar vanaf dat hij weer aan de macht is (vanaf mei) wordt er een gigantische hoeveelheid aan wetgevingen er uitgeduwd over landverraad, over non-gouvernementele organisaties die allemaal landverraders zijn en mensen worden ook zo betiteld. Buitenlandse organisaties worden eruit gegooid of weg getreiterd. Aan de lopende band vinden dit soort dingen plaats. Daar horen wij niet zo veel van, maar het is zeer ernstige vormen aan het aannemen, echt een repressief systeem. 9

10 Er was natuurlijk nooit een echte oppositie, er was ook nooit een onafhankelijke kandidaat om mee te doen aan de verkiezingen, maar nu wordt gewoon alles wat zorgt voor oproer en demonstraties geneitraliseerd. Want daar zijn ze heel erg bang voor, ik geloof dat ze op een gegeven moment in Moskou bij één van die demonstraties militairen achter de hand hadden om in te grijpen. Dat is de complete Nederlandse krijgsmacht, Nou ja dat redden we niet eens. Zo bang zijn ze dus voor een demonstratie. Het is niet zo dat Poetin niet meer populair is hoor, nog altijd rond de 70% van de bevolking staat volledig achter hem. Het is alleen een heel klein groepje jonge goed opgeleiden, die ook een goede baan willen. De rest van Rusland wil vooral een sterke leider, Medvedev werd ook helemaal niet serieus genomen, want hij is geen sterke leider. Die werd altijd als vriend van Poetin gezien. Medvedev is ook veel dingen van Poetin gaan kopiëren; Poetin heeft een bepaald stoer loopje en Medvedev is die ook gaan doen. Althans dat is mijn theorie hoor, ik ben geen socioloog, maar het is wel bizar. Medvedev roept ook dezelfde kreten eruit als: die rotte NAVO met dat raket schild en wij gaan ook raketten plaatsen om er tegenin te gaan. Eerst riep Poetin dat en vervolgens zegt Medvedev dat ook. Om maar ook een beetje indruk te wekken dat hij ook een grote stoere leider is. En de mensen willen dat graag. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de grootte van het land, Jeltsin was een zwakke leider en in zijn tijd liep die macht allemaal weg. Dat kan je natuurlijk niet hebben, dat ben ik wel met Poetin eens. Dat kan je niet hebben in zo n groot land, alleen is Poetin in zijn tweede termijn helemaal doorgeslagen en heeft hij dus steeds meer mensenrechten en democratie afgenomen. Want de andere kant van de medaille is het beleid van Jeltsin. De jaren 90 waren erg rumoerig en er waren veel opstanden met Jeltsin met dat schieten op dat Witte Huis en noem maar op. Hij had ook nog ruzie met de opper Sovjet en er was heel veel criminaliteit. Maar toen was er wel degelijk sprake van een vorm van democratie. Er waren grote partijen van oppositionele groepen - dus andersdenkenden - die er nu eigenlijk niet meer zijn. Intelligentsia? Nou ja, misschien is het een paar duizend man, maar dan heb je het wel gehad. Maar toen was er echt wel een soort democratische beweging. Maar dat is nu helemaal weg, of weggemaakt door Poetin. Maar men is zeker wel geïnteresseerd in een sterke leider in Rusland. Want dat hebben ze altijd gehad, dat is het idee van een tsaar of van Stalin. Beleid Sovjet-Unie terug in Rusland Naar mijn idee is het systeem van de Sovjet Unie weer redelijk terug daar in Rusland. In de Sovjet Unie had je namelijk drie machtsblokken: de primaire partij; vervolgens de KGB als hoeder van de partij en dus de zwaardman, de geheime dienst; en als derde het leger, maar die stond natuurlijk weer onder controle van de KGB, want zij hoefde niet zelf de dingen te gaan verzinnen. Naar mijn idee is dat weer redelijk terug, want je hebt weer één partij die grotendeels de dienst uitmaakt; Verenigd Rusland, de club die Poetin heeft opgericht. De KGB is opgevolgd door de FSB, de veiligheidsdienst. Daar heeft Poetin overal mensen van neergezet door het hele land. Ik weet uit mijn eigen ervaring bijvoorbeeld dat hele universiteiten zijn overgenomen door de FSB. Dus alles is gewoon gelijk geschakeld. En wat ik u net ook heb gezegd; Poetin heeft steeds meer democratische- en mensenrechten afgeschaft. Dat gebeurde onder het mom van die terreuraanslagen van de Tsjetsjenen op Nord-ost (dat was dat theater in Moskou) in 2002 en op die school in Noord-Ossetië in Dat parlement is gewoon net als in de Sovjet Unie feitelijk zo n stempel machine dat alles goed keurt. Het is niet zo dat alleen Verenigd Rusland in het parlement zit, je hebt ook nog wat communisten en liberaal-democraten (nou ja de vlag dekt de lading niet, maar zo noemen ze zichzelf), maar zij stemmen ook graag voor dat soort beleid. Voor zover ik weet heeft Verenigd Rusland geen absolute meerderheid, maar wel een meerderheid in het parlement. Dus in feite wat zij willen gebeurt gewoon. En de president heeft natuurlijk grote invloed op de geheime dienst, want daar komt hij zelf vandaan en een heleboel mensen uit zijn entourage komen daar vandaan. Veel mensen van de KGB hebben nu hoge functies in de politiek en dan hebben ze daarnaast ook nog een olie of gas fabriekje. Zo gaat dat. Dus in die zin kan je zeggen dat de opvolger van de KGB zeer veel macht heeft. 10

11 Buitenlands beleid Dan moeten we nog even kijken naar het buitenlandse beleid, een heleboel dingen komen hierin allemaal samen. Als we kijken naar het buitenlandse beleidsconcept van 2008, dus dat is van Medvedev, wordt daar duidelijk in gesteld dat Rusland terug is als belangrijke machtsmogelijkheid en dat Rusland de internationale agenda zal beïnvloeden. Nou, dat hebben ze een maand later met gewapende hand in Georgië gedaan. Medvedev heeft in zijn hele termijn erop gehamerd dat er een andere Europese veiligheidsarchitectuur moet komen, dus in plaats van de NAVO. En de veiligheidsorganen in de EU moest volgens hem ook allemaal anders. Dat is allemaal niet gelukt, maar het was natuurlijk een oude Sovjet truc, want het ging er om die Amerikanen buiten de deuren van Europa te houden. Dat was een aardig iets. En dan zie je dus, wat overigens op een breder stuk afspeelt, dat Rusland zich steeds meer afwent van Europa en zich fixeert op Zuidoost Azië en de Stille Oceaan. Maar dat doen die Amerikanen ook, als je kijkt naar de Amerikaanse militaire strategie, dan zie je dat iedereen gefixeerd is op Zuidoost Azië. En waarom? Nou, dat is het economische potentieel van dat gebeid. Daar liggen natuurlijk landen als China en India, de toekomstige supermogendheden. Dus Europa is helemaal niet meer interessant. En een groot voordeel voor de Russen om zaken te doen met Zuidoost Azië, is dat ze geen gezeur meer krijgen over democratie en mensenrechten, want de Aziaten houden zich daar ook niet aan. Dan zie je weer die belangrijke organisaties CSTO en SCO naar voren komen, want zij bepalen veel in het buitenlandse beleid. Een ander interessant gegeven is het intern veiligheidsbeleidsplan van Medvedev na het conflict met Georgië. Wat ook interessant is voor psychologen, wat ik natuurlijk niet ben, is dat Medvedev altijd in 5 punten denkt. Ik heb een heleboel plannen van hem gelezen en ze bestaan altijd uit 5 punten, geen drie of vier, maar vijf. Waarom weet ik niet, maar dat begon me op een gegeven moment op te vallen. Net als dat rare loopje van hem, maar ja dat is criminologie hè. Rusland is heel erg geïnteresseerd in internationaal recht, behalve dan als ze zelf Georgië plat bombarderen, dan gaat het er even niet over. Dan is het anders, dat lag natuurlijk aan de Georgiërs en niet aan hen. Uiteraard moet de wereld niet overheerst worden door de Amerikanen, maar moeten een aantal landen dat doen onder andere door Rusland en China. Rusland wil met iedereen vriendjes zijn, zelfs met het Westen. Het gaat natuurlijk om zijn laatste twee punten: Rusland zal altijd haar landgenoten beschermen, waar ook ter wereld dus desnoods in een ander land. Neem Georgië met de separatistische regio s, Abchazië en Zuid-Ossetië. Wat doen ze? De bekende Sovjet truc; ze verstrekken eerst een aantal mensen een Russisch paspoort, vervolgens zeggen ze: mijn burgers worden bedreigd door de Georgiërs, dus komt Rusland met man en macht te hulp. Zij zijn zo gezegd niet degene die aanvallen, maar verdedigen. Dit argument kunnen de Russen overal gebruiken; in de Baltische staten, Oekraïne, overal waar er een aantal Russen wonen. En dat is natuurlijk het gevaarlijke van zo n punt. Dan het laatste punt: Rusland heeft een aantal bijzondere belangen in bepaalde regio s. Lees: wij zijn de baas in de voormalige Sovjet Unie. Of het nou Georgië is of Kazachstan, het Westen mag zich er niet mee bemoeien. Als de Russen zich er wel mee willen bemoeien dan mag dat volgens hen, want zij zijn de rechtsopvolger van de voormalige Sovjet Unie. Nou, zo werkt dat dus. En dat geldt voor al die gebieden die daar onder zitten. Het Westen valt ook wel eens landen binnen, zoals de Amerikanen in Guatemala en de Fransen in Afrika, maar bij de Russen ligt het nog net iets anders. De Sovjet behoorde natuurlijk echt tot het Russische rijk, dus die hebben daar bijzondere gevoelens bij. Dat Kiev nu meer bij Europa wordt getrokken vinden ze heel vervelend, want dat behoorde tot Rusland en heeft volgens de Russen niks te maken met Europa. 11

12 Dualisme Het dualisme: het Russische veiligheidsbeleid kan twee kanten op gaan. De ene is de prowesterse koers, dat grotendeels het beleid was onder Jeltsin. Want waarom was het beleid van Jeltsin prowesters? Hij had het westen nodig, de economie zat helemaal aan de grond en hij richtte zich dus aanvankelijk op het Westen. Hij accepteerde dat Rusland geen supermacht meer was en wilde samenwerken met de NAVO. Daarom ging hij niet zo tekeer over NAVO-uitbreidingen. Hij zette nadruk op het economische instrument, want hij had het Westen hard nodig om de economie op te krikken en hij slikte daarvoor in de plaats een aantal dingen: NAVO-uitbreiding, het raketschild en natuurlijk de Westerse troepen in Afghanistan. Dat was dus wel pijnlijk, maar wel geschikt. Het andere beleid is de koers van macht en invloed. Dit speelt met name sinds de tweede termijn van Poetin. Dat beleid bestaat uit de volgende punten: Rusland wil erkend worden als supermacht; ze willen sterke invloed van het GOS; ze leggen nadruk op het militair instrument, zoals geschiedde met Georgië; ze gaan het energie wapen gebruiken, dus de gaskraan dicht draaien; ze hebben een antiwesterse retoriek, hun veiligheidsdocumenten zijn altijd één grote tirannie over het Westen met Kosovo en de NAVO en raketschild en noem het maar op; ze willen nu de focus van Europa naar zuidoost Azië en dus ook de samenwerking met China, India, SCO en CSTO; en wat natuurlijk ook geldt, is de regel de vijand van mijn vijand is mijn vriend, dus de groepen die wij allemaal lastig vinden zoals Hamas, Iran, Venezuela, Syrië, Nicaragua, Wit-Rusland en Cuba, die doen het allemaal goed bij de Russen. SWOT-analyse Het volgende deel bestaat uit het maken van een SWOT analyse van Rusland, SWOT betekent: Strengths, Weaknesses, Opportunities en Threats. De analyse gaat vooral over veiligheidsaspecten, maar in den brede, dus vooral sociale veiligheid, economische veiligheid (denk ook aan energie) en de traditionele begrippen op militair en diplomatiek gebied. Het gaat met name om tendensen. Sterke punten Nou, de sterke punten komen eerst, maar sommige kunnen jullie natuurlijk ook aanvallen en worden dan meteen zwakke punten. Het eerste sterke punt is de grip op de macht, want de machtswisselingen gaat soepel; de wisseling van Medvedev en Poetin was gewoon op een partijcongres vorig jaar september besloten. En dan gaat dat zo, zo makkelijk is dat. Een ander punt is de combinatie van militaire en energie machtsmiddelen, want er wordt natuurlijk altijd gezegd dat de gaskraan van Oekraïne werd dichtgedraaid, omdat Oekraïne de rekeningen niet betaalde. Er zijn nog een aantal andere voorbeelden waarbij de gaskraan ook dicht was gedraaid. Bijvoorbeeld in Georgië, maar dat kunt u natuurlijk begrijpen, met de wrijving tussen Rusland en Georgië. Wit-Rusland heeft ook niet altijd gedaan wat Poetin wilde en kreeg in december 2006 geen gas. In Estland waren ze niet zo slim geweest, want zij hadden ongeveer anderhalve week voor de Russische Bevrijdingsdag in mei 2007, een Sovjet standbeeld (waar ook resten van Sovjet soldaten onder lagen) uit Tallinn naar een buitenwijk verplaatst. Daar waren de Russen niet zo blij mee. Vervolgens is de Estse ambassadrice in Moskou achterna gezeten door Poetin s eigen Skinheads. En toevallig was er in die tijd drie maanden werk aan het spoor tussen Estland en Rusland, waardoor er geen olie of gas naar Estland kon, zo gaat dat. Tsjechië hetzelfde verhaal, ook geen gas en olie in En waarom denkt u? Zij hebben toen namelijk het verdrag getekend van het raketschild met Bush, dus de voorzieningen werden afgeschaft. Er is een publicatie van de Zweedse interne academie die had uitgezocht dat van 1991 tot toen wel 50 van dit soort incidenten waren waarbij de Russen de gaskraan hebben dichtgedraaid. Dat is dus gewoon een bekende techniek. En zo kan je een land natuurlijk breken hè, nog veel makkelijker dan wapens te gebruiken. 12

13 Dan is er ook nog een interessant concept namelijk het EU energie handvest. Dat handvest wordt door de Russen geweigerd. Het regelt namelijk de energie door alle EU landen, maar dat vinden de Russen maar niks. Zij willen wel toegang tot onze pijpleidingen, maar wij mogen geen toegang tot die van hen. Gerelateerd aan die zaak is wat er nu speelt: de Europese Commissie heeft een juridisch onderzoek ingesteld naar Gasprom. De Russen zeggen altijd dat Gasprom van een particulier is, maar het is natuurlijk in handen van het Kremlin. Want op dit moment is de Koude Oorlog aan de gang in de Zwarte Zee en Kaspische Zee over olie en gaspijpleidingen. Alternatieve pijpleidingen, niet meer door Oekraïne heen, maar door de Zwarte Zee heen. Of kunnen via Azerbeidzjan, Georgië en Turkije naar het Westen. Zowel dus Westerse als Russische pijpleidingen, dat was vorige week nog op tv met Poetin. Dat is nu aan de gang, dat is wat ik nu de moderne Koude Oorlog noem, met die pijpleidingen. Maar voor de meeste Europese Staten, ook die niet bij de EU zitten, zoals ook Bulgarije en Roemenië, is het gewoon over als de gaskraan wordt dichtgedraaid. Wij hebben dan nog wel eigen voorraden, maar voor de meeste staten is het dan einde verhaal. De EU heeft nu dus een juridisch onderzoek opgezet, dat gaat gigantische boetes opleveren, maar ook protesten aan de Russische kant. Omdat Gasprom in feite een soort monopolist is op de Europese pijpleidingen. Ze kopen stukken Europese pijpleidingen op, ze zijn monopolist in de prijzen van het gas etc. Daar wordt nu dus onderzoek naar gedaan. Daar zijn de Russen niet blij mee, laten we het daar maar op houden. En dan het puntje alles ondergeschikt, daar heb ik maar zo n beetje alles onder geplakt. Gelijkgeschakeld dat was de kreet in de jaren 40-45, dat is daar ook het systeem; alles doen wat het Kremlin zegt. Het parlement, de Doema, ik geef maar kleine voorbeeldjes, ik heb natuurlijk al gesproken over de meerderheid van Verenigd Rusland. Een voorbeeld in september is meneer Gudkov geweest. Hij was Een KGB-vriendje van Poetin tot ongeveer een jaar geleden, toen hij in St Petersburg en Moskou de kant koos van de demonstranten. Toen was het afgelopen met hem, het parlement had met een meerderheid besloten dat die vent er uit moest en nu is hij er uit. Moet je voorstellen dat dat hier in de Tweede Kamer gebeurt. Zo gaat dat dus daar en er is ook totaal geen oppositie tegen. Dit is gewoon een appeltje schillen van Poetin met een oude KGB kameraad, die raar is gaan denken. Media; daar hebben we het ook al over gehad hè, die zijn bijna helemaal in handen van het Kremlin. Novaja Gazeta is nog een onafhankelijke krant en er zijn nog een paar kleinere onafhankelijke kranten. Internet is er ook nog, maar ze denken nu ook aan wetgevingen om dat te belemmeren. Per jaar vallen de meeste doden onder journalisten in Rusland, dat is ook al iets om over na te denken. Dus niet veel vrije media en het zijn vooral jongeren die via internet en sociale media wel aan vrije informatie kunnen komen. Buitenlandse NGO s staan dus per definitie te boek als buitenlandse spionnen. Zij moeten zich laten registreren en worden volledig gecontroleerd. Er vindt ook een soort psychologische oorlogsvoering plaats, dan wordt er gewoon met verf op de muur gezet dat je een Amerikaanse spion bent als organisatie. Vooral bij mensenrechten organisaties vinden veel treiteracties plaats, maar het ligt ook vast in de wetgeving. Er is een wetgeving om de NGO s in de gaten te houden en er is net een andere beschermingswetgeving overhoop gegaan. Het kan er eigenlijk op neer komen, dat iedereen die zijn mond open doet over het systeem of over Poetin, veroordeeld kan worden als landverrader. U begrijpt wel wat er dan gebeurt. Als gevolg van deze acties tegen buitenlandse organisaties worden er verschillende NGO s uitgegooid. USAID is er één van en die heeft alle Russische mensenrechten organisaties jarenlang ondersteund. Ook zijn andere instituties, zoals banken en de kerk, aan elkaar geschakeld, zoals men dat in Rusland graag ziet. Eigenlijk net zoals in de tijd van de Sovjets, zijn de banden zeer close tussen de Russische Orthodoxe kerk en het regime in het Kremlin. Dan kom ik op rechtspraak, de dames van Pussy Riot hebben jullie natuurlijk ook gezien. Dan kom ik op het volgende punt: is Rusland nou een democratie? In theorie wel, want alle instituties zijn er. Er is een parlement, een regering, een constitutioneel hoofd en een rechtelijke macht. Maar in de praktijk doet iedereen wat het Kremlin zegt. Dat was in de tijd van de Sovjet Unie ook, er werd even gebeld vanuit het Kremlin: dat vonnis, zoveel jaar. 13

14 Zo gaat dat ongeveer. Dit is met Khodorkovsky gebeurd, Pussy Riot, Anna Politkovskaya ook eigenlijk, maar die is omgebracht. Magnitski heb ik nog niet genoemd, dat is die mensenrechten advocaat die in zijn cel stierf, onder zeer verdachte omstandigheden. Die is dus ook gewoon doodgeslagen, ook dat gebeurt. En dan het nieuwste fenomeen, de misbruik van de psychiatrie. Dat kwam veel voor in de jaren 80; mensen die het niet met het regime (dus het marxisme en leninisme) eens waren, werden per definitie gek verklaard. Want het kon, niet dat je het daar niet mee eens was. De tegenstanders werden plat gespoten in een psychiatrische inrichting. Er gaan nu stemmen op, om dat weer te gaan invoeren. Daaraan zie je dat dit regime griezelige vormen begint te krijgen. Dit, wat ik nu allemaal opnoem aan wetgeving, is allemaal ingegaan tijdens Poetin 3, dus vanaf mei vorig jaar. Binnen no-time zijn er wetgevingen gekomen, die alles dat ook maar naar oppositie riekt, de kop moet indrukken. Dat is vrij ernstig. Soms gaat Europa daar tegenin, er zijn grenzen, maar meestal kan het Kremlin doen wat hij wil. Want Europa heeft handelsbelangen met en gas afhankelijkheid van Rusland. Daar zit nu de kneep, wat vind je belangrijker; mensenrechten of handel. De economische groei van 2,2 procent is ook positief vergeleken met hier in Europa, waar het of krimp of nauwelijks groei is. Dit is voor het plaatje hoe goed het allemaal gaat en hoe Poetin het zelf allemaal wil presenteren. Ik zou achter elk positief punt ook een paar negatieve kunnen noemen, maar daar kom ik straks nog op. Er is dus een redelijke economische groei, die een stuk groter is dan die in de rest van Europa. Er is verder een bloeiende wapenexport, dat heb ik ook al aangestipt Ik heb jullie ook gezegd dat ze één van de grootste krijgsmachten ter wereld hebben, nummer 2 of 3, met China en Amerika er naast. Dan hebben ze ook nog eens die machtsministeries, de spoorwegtroepen, constructietroepen, FSB-troepen, binnenlandse troepen en noem maar op. Ook een sterk punt is de assertieve houding tegenover de NAVO en de VS over het raketschild, dat is een continue actueel thema. Dat heeft natuurlijk ook weer met dat Russische machtsdenken te maken, in dat beeld heb je natuurlijk altijd een vijand nodig, waar je je tegen kan afzetten. Want dat vindt de bevolking ook mooi; een sterke leider die zich lekker afzet, zoalsop de manier waarop Georgië ten onder ging. Dat raketschild dat is het ultieme hè, dat is zo verderfelijk, dat is het middel bij uitstek om je tegen te verzetten. Verslaan van het Georgische leger in augustus 2008, dat was natuurlijk een mooi puntje. Maar ik heb net eigenlijk ook al gezegd dat dat helemaal niet zo n geweldige overwinning was, want dat hebben ze alleen maar met heel veel troepen en materiaal bereikt. Militair technisch gezien was de operatie hopeloos, ook operationeel technisch en heel veel materiaal dat het begaf tijdens de operatie. Terugdrijven van Westerse invloed in Centraal Azië middels de Shanghai Cooperation Organisation (SCO) en de Collective Security Treaty Organisation (CSTO). De militaire oefeningen samen met China om het Westen te laten zien, dat zij de baas zijn en niet Amerika. Verder ook nog een aantal samenwerkingen met de Chinezen en India. In die twee bufferzones of hoe je ze dan ook wil noemen. Nou dat is het laatste sterke punt. Zwakke punten Ik had het daarstraks al over dat conflict in Tsjetsjenië. Dat conflict is nooit afgelopen. Ja, het is daar relatief rustig omdat het onder knoet wordt gehouden. Wat trouwens wel een gevaar is, die Ramzan Kadyrov, die daar door Poetin is neergezet. Hij heeft wel eens de neiging om voor zichzelf te beginnen. In hoeverre die kerel betrouwbaar is, dat kan je je afvragen. De laatste tijd heeft hij voortdurend mot met de naastgelegen republiek Ingoesjetië. Dan zie je dat die clubjes in Rusland zelf ook niet goed met elkaar omgaan. 14

15 Waar het dan precies over gaat weet ik niet meer, maar het loopt in ieder geval niet lekker. Ze hebben het niet eens tegen Moskou, maar gaan tegen elkaar beginnen a la Fatah en Hamas-achtige toestanden. De anarchie in de Noord-Kaukasus, heb ik ook al aangestipt. Er vielen in Dagestaan in de maand augustus 2012 alleen al 103 doden, dat is dus maar in één van die republiekjes. Dan gaat het dus over aanslagen en dat soort toestanden. Want wat zijn nou de grootste problemen in de Russische maatschappij? Dat zijn: de gezondheids-zorg, die buitengewoon slecht is en alleen maar slechter wordt; de armoede die steeds groter wordt, de rijken worden rijker maar de gemiddelde Rus wordt steeds armer; huisvesting is een groot probleem, waardoor er weer veel jongeren komen die ziek zwak en misselijk zijn en daardoor niet geschikt zijn voor de dienstplicht, ik geloof dat zo n derde wordt afgekeurd. Onderwijs is ook zeer onder de maat en we hebben natuurlijk een bevolking die krimpt. Zo zijn er allerlei problemen. Jarenlang, toen Medvedev premier was onder Poetin (dus zijn tweede termijn) is er gezegd: we hebben een aantal grote projecten op agrarisch gebied, onderwijs, huisvesting, gezondheidszorg, want daar liggen de problemen dus dat moet beter. Maar er is nooit wat gebeurd. Ik zie dat er geen verbetering is. Maar dat zijn wel de grote problemen waar dit land mee te kampen heeft. De economische groei en wapenexport verminderen. Die economische groei waar we het net over hadden staat nu nog op 2,2 maar gaat in 2015 al teruglopen naar 1,3. Die economie is ook erg kwetsbaar, die draait nog steeds op olie en gas. Niemand heeft ooit kunnen bedenken dat de prijzen zouden zakken, zoals dat in 2008 gebeurde, maar dat kan dus weer gebeuren. Op zo n moment krijgt de Russische economie gigantische klappen, want die drijft daar volledig op. Want waarom zijn die grote maatschappelijke projecten nou niet uitgevoerd? Omdat ze het geld op de spaarbanken hadden gehouden. Namelijk dat potje van 600 miljard dollar hebben ze bewaard voor het geval dat ze economische tegenwind hadden. Dat geld was natuurlijk eigenlijk bedoeld voor die grote projecten. Onderwijs, agrarische sector, etc. dat hebben ze uiteindelijk niet gedaan. Maar in 2008 is dat geld in een paar maanden tijd verdampt, omdat ze overal geld in moesten pompen om bedrijven te redden. Zo snel kan dat dus gaan in die economie. Nu gaat het weer goed in de economie. Waarom? Omdat de olie- en gas prijzen weer omhoog gegaan zijn. Daar hangt het dus wel vanaf en dat is natuurlijk een zeer kwetsbare economie. Kapitaalvlucht is ook interessant, want in 2011 waren er veel mensen en bedrijven die ergens anders heen gingen om ergens anders te beginnen. Als je het bijvoorbeeld hebt over rechts-bescherming, dat heeft de gewone Russische burger al niet, laat staan bedrijven. Shell zat bijvoorbeeld op Saghalien, dat werd op een gegeven moment winstgevend en toen heeft Poetin gezegd: luister de winst wordt afgegeven of anders lig je eruit. Hij gebruikte dan het argument over milieubescherming, want Poetin denkt natuurlijk altijd heel erg aan het milieu, nou ja ik ken ook veel andere verhalen over lekkende pijpleidingen en dergelijke. En zo geldt dat voor andere bedrijven ook. Op papier is het allemaal keurig geregeld, maar op het moment dat je de Russische overheid tegen je hebt, kan je het nog zo goed op papier hebben geregeld, maar dan kan je het vergeten. Vandaar die grote kapitaalvlucht. Die economische groei loopt dus terug en de wapenexport ook, mede omdat China en India tegenwoordig alles zelf produceren. Ze hebben eerst alles van die Russen netjes gekopieerd naar goed Oosters gewoonte en zijn nu voor zichzelf begonnen. Problemen in de strijdkrachten, een deel van de legertop heeft natuurlijk nog steeds het NAVO-Warschaupact idee tussen de oren. Het leger is voor een deel wel hervormd, ze zijn er nog mee bezig, maar er zijn nog steeds veel problemen. Zoals een ontgroening waar doden bij vallen, slechte salarissen en huizen; een Russische officier woont gemiddeld met zijn vieren in een één kamer flat. Dit speelt al tientallen jaren. Corruptie, dat hebben we nu gezien, namelijk omdat er nu een nieuwe minister van defensie is: Sjojgoe. De vorige minister, Serdjoekov, was ontslagen na allerlei corrupte en frauduleuze zaken. 15

16 Maar ook omdat de officieren en generaals het hoogtijd vonden dat deze man eens ging, want er moesten tienduizenden officieren uit en het materiaal van defensie is ook niet meer zo goed. Wat ze dan aan nieuwe spullen krijgen is wel nieuw, maar is tegelijkertijd oude troep. Het is niet hightech zoals wij dat hebben. En de Russische militaire industrie is gefixeerd op het buitenland, want daar kwam het geld vandaan. Maar heeft ook weer door corruptie en allerlei toestanden niet het vermogen om voldoende wapens te produceren voor hun eigen strijdmacht. Daarom kijken de Russen ook naar het buitenland, van Frankrijk hebben ze toen de Mistral gekocht. Onze Jack de Vries heeft geprobeerd wat fregatten aan hen te verkopen, maar dat is toen niet gelukt. Dus ze kijken naar het buitenland, waarom? Omdat ze eigenlijk die technologie van ons willen overnemen, wat de Chinezen bij hun doen, doen zij bij ons. En dan hebben ze natuurlijk goede betrekkingen met wat alternatieve landen als Iran, Syrië, Hamas, Nicaragua, Venezuela, en Cuba, dat is natuurlijk niet zo bevorderlijk voor je internationale aanzien. Als wij zeggen dat Hamas een terreurgroep is en bij de Russen worden ze met open armen ontvangen dan heb je overigens één van de punten op het gebied van samenwerking die wel goed gaan, namelijk antiterrorisme. Daar heb je dit probleem ook weer bij; wij zien ze niet als terroristen en zij wel. Of omgekeerd. Waar liggen de mogelijkheden? Dit is typisch zoiets dat ik dan verzin en het Kremlin ziet dat niet per se zo. Als je die problemen met Tsjetsjenië, de Noord-Kaukasus, enz. wil oplossen, dan moet je dat dus niet met knoet doen, maar dan moet je daar meer geld inpompen. Het probleem is daar de anarchie, werkloosheid, armoede; dat zijn de problemen. Dat kan je dus niet met geweld onderdrukken, met geweld krijg je radicalisering en dat willen ze ook niet. Er moet geld in de sociaaleconomische ontwikkelingen worden gepompt. Als je ook wat verder kijkt naar Rusland in den brede; daar liggen ook de problemen bij onderwijs, huisvesting, de agrarische sector, daar moet geld in gepompt worden. Daar zouden ze dus de NGO s en de Westerse organisaties voor kunnen gebruiken die ze er nu allemaal uitgooien, die zouden op dat gebied veel meer kunnen doen. Maar ja, dat zien zij natuurlijk weer als een bedreiging, want zij willen niet dat men zich bemoeid met de interne aangelegenheden. En de economie is nog altijd veel te veel gefixeerd op olie en gas. Dat moeten ze anders doen, ze moeten de economie diversifiëren. Dan moet je zorgen dat je een goede middenklasse hebt, maar dan zit je ook weer met het punt rechtsbescherming voor bedrijven en een goed investeringsklimaat en dat soort dingen. Democratisering is dan ook nodig, want als jij democratische rechten garandeert, betekent dat ook dat jij als land aantrekkelijker wordt om in te investeren. Dus uiteindelijk komt dat de welvaart ook ten goede. Maar dat is niet het plan van de mensen die nu in het Kremlin zitten, want zij zouden dan wel eens kunnen verdwijnen en zij willen graag aan de macht blijven. Het leger hervormen als je goed voor modern oorlogvoeren uitgerust wilt zijn. Ze zijn er mee bezig, maar er zijn een heleboel problemen. Een goede mogelijkheid zou ook zijn, om de veiligheidsdocumenten die allemaal antiwesters zijn uit de voorschriften, etc. te halen. En als de Russen werkelijk verder willen komen dan moet ook het leger conceptueel veranderen. Ze zouden het natuurlijk net als de NAVO kunnen doen. Met de zogenaamde CSBM (de Confidence and Security Building Measures) neemt het wantrouwen af en kan ook het leger verbeteren. Maar dat loopt dus allemaal niet zo goed vanwege, laten we zeggen, de koppigheid. Wat misschien ook zou kunnen ontstaan door die koppigheid en de antiwesterse ideeën. Is dat China een nog grotere macht wordt en het grensgebied overneemt. Dan zou Rusland misschien de kant van het Westen kiezen om samen de strijd aan te gaan. Dit is niet wetenschappelijk, ik heb hier geen bewijzen voor, maar ik denk dat dit zou kunnen gebeuren. 16

17 De bedreigingen Daar heb ik het natuurlijk al uitvoerig over gehad. Het alleen maar radicaal neerslaan van dat gebeuren in de Noord-Kaukasus, zorgt voor islamitisch extremisme en ondermijnt het federaal gezag over deze strategische regio. En dan natuurlijk het Verre Oosten met steeds minder Russen en steeds meer Chinezen. Het is niet zo dat die Chinezen met gewapende hand de boel gaan innemen, er wonen straks gewoon meer Chinezen dan Russen. Dat heeft Poetin ook al erkend, hij zei acht jaar geleden: straks spreekt men in het Verre Oosten alleen nog maar Chinees, Japans en Koreaans. Ze weten heel goed wat er gebeurt. Nu zie je overigens wel, dat de Russen gigantisch veel investeren in Vladivostok, maar dat is alleen maar, omdat de Russen nu onderkennen dat ze het aan het kwijtraken zijn. Want er zijn hele gebieden waar Chinezen al de baas zijn over de aanwezige bedrijven. De Russische lokale overheden geven subsidie aan Chinese boeren om daar de boel te verbouwen. Dat is dus nu al aan de gang en dat hebben de Russen sinds een jaar of 4-5 ook in de gaten. Dan zitten ze natuurlijk weer met hun blik op zuidoost Azië en met de Stille Oceaan vloot in Vladivostok en de belangen daar. Die combinatie van de opkomende machten van China en India plus China dat daar het Verre Oosten overneemt. Dat is voor Moskou de reden om nu veel geld in Vladivostok te steken en allerlei Russen met behulp van premies aan te moedigen om zich daar te vestigen. Zodat de bevolking van etnische Russen daar gaat toenemen. Daar is men nu heel druk mee bezig, omdat men die bedreiging heel goed onderkent. Het wordt meestal niet zo uitgesproken zoals ik het nu doe, maar tussen neus en lippen door kun je wel zien dat ze die richting opgaan. En dan die toenadering tot paria s kan samenwerking met Westen verslechteren. Hier hebben we het ook al over gehad: de sociale neergang, de sociaaleconomische problemen en de vermindering van economische groei. Je ziet nu nog protesten, vooral door goed opgeleide jongeren. Het wordt pas echt gevaarlijk als de arbeidersklasse, die nu Poetin nog steunt, gaat omslaan. Als de boeren mannen op het platte land gaan protesteren, maar die zien alleen maar op de TV dat Poetin elke dag heldendaden verricht. Maar als die groep dat ook zat wordt, dan gaat de boel omslaan en dan wordt het dus echt vervelend voor het Kremlin. Maar dat is dus nog niet zo. China s (en India s) opkomst als economische en militaire macht kan bedreigend zijn voor Ruslands invloed in Centraal Azië en zijn internationale positie. China gaat Rusland steeds meer overvleugelen. Dat zie je ook in zuidoost Azië in de Association for South-East Asian Nations, (daar zitten de Russen, Chinezen en Amerikanen in) daar vindt die hele machtspolitiek in economische belangen al plaats. Conclusies Ik kom bij de conclusies. Want ik heb een aantal jaren geleden een boekje geschreven over Russische veiligheid en het buitenlandse beleid en dit zijn dan mijn conclusies. Een deel ervan heb ik natuurlijk al verteld, over dat de Russen hem misschien toch wel gaan knijpen voor China en dan onze kant gaan kiezen. Poetin zou zijn assertieve beleid tegenover het buitenland doorzetten. Ik verwacht echter, dat het Rusland vergaat als een sociaaleconomisch toch wel falende staat, zeker als we zien wat Rusland nu al heeft aan allerlei problemen heeft. Dat heeft met elkaar te maken door één of andere volksoorlog. In Argentinië was bijvoorbeeld een hoop binnenlandse onrust en toen was het goed om even een militaire actie in het buitenland te doen, om de bevolking weer even achter de regering (nationaal gevoel) te krijgen. Dat is ook mijn derde punt, dat zou (maar dat is maar een aanname) zoals ze dat met Georgië hebben gedaan, voor Rusland ook een rol kunnen spelen. Dat ze zeggen van: nou, we moeten daar maar eens een aanval plegen, want dat is goed voor de publieke opinie. Doordat die sociaaleconomische situatie steeds meer problemen kent, gaat dat ook de militaire hervormingen beïnvloeden. Geld, maar ook het vermogen van de militaire industrie en het expeditionaire machtsvermogen dat de Russen zouden willen hebben, zou maar gering zijn. 17

18 Maar wel voldoende om vervelend te kunnen doen naar landen zoals Azerbeidzjan en Georgië en misschien ook wel tegen de Oekraïne als ze weer een andere kant op zouden gaan. Wat onze economische belangen gaat raken, want ik heb u gezegd dat er dus heel veel geld gaat naar bewaping, maar dat gaat geen bedreiging meer voor ons vormen. We krijgen geen militair Sovjet leger terug, het wordt geen bedreiging voor ons, maar voor kleine landen in de periferie kan het wel een bedreiging vormen, dat was het natuurlijk al voor Georgië. De Russen zeiden over dat Franse schip de Mistral, dat als ze dat gehad zouden hebben tijdens het Georgië conflict, het in 24 uur bekeken zou zijn geweest. Mijn idee is ook, maar dat baseer ik ook op andere dingen die ik wereldwijd zie, dat als er conflicten zijn, (ook met het Westen) dat die te maken gaan hebben met energie. Wat ik ook al schetste met die pijpleidingen daar in die Kaspische Zee, de Zwarte Zee en ook in het Arctische gebied. Daar hebben we het nog niet over gehad, maar daar ligt ook nog genoeg rommel, omdat daar de grenzen op de Noord Pool niet getrokken zijn en daar Amerikanen, Denen, Canadezen, Noren en de Russen zitten en dat zou ook nog wel eens een probleem kunnen gaan vormen. Dus Rusland falen en assertief zijn is een dreiging. Wat moeten wij daarmee doen? Nou, carrot and stick, aan de ene kant een stok om mee te slaan, aan de andere kant wel samenwerking. Aan de ene kant moeten we dus een harde lijn voeren, met name dus op het energie gebied. De Russen maken nu met name gebruik van verdeel en heers: zij doen allerlei bilaterale zaken met landen als Nederland en Duitsland op energie gebied en dan is er op EU gebied nauwelijks onderhandeling. Terwijl als je één front maakt, je natuurlijk veel beter contracten kan afdringen. In ieder geval moet Europa veel meer overschakelen naar duurzame energie, maar natuurlijk ook naar LenG uit Noorwegen en Qatar. Zodat we ons in ieder geval veel minder afhankelijk maken van de Russen. Dat heeft natuurlijk ook met strategische overwegingen te maken. De Chinezen hebben dat overigens gedaan, zij hebben pijpleidingen gelegd naar Kazachstan en Turkmenistan tot grote ergernis van de Russen. Maar ja, de Chinezen doen dat gewoon. En zij hebben het geld natuurlijk ook, dat scheelt. Wat je ook ziet als het gevolg van dat conflict tussen Rusland en Georgië in 2008 (en daar kijken de meeste mensen niet naar), is dat de NAVO twee acties heeft ondernomen. Eerst de reset van Obama - wat overigens faalde - en vervolgens hebben ze de bescherming van de staten weer gebruikt. De Baltische Staten hebben namelijk gezegd dat wat met Georgië is gebeurd, hun ook kan overkomen. De traditionele taak van de NAVO, (de verdedigingstaak) daar wordt nu iets serieuzer naar gekeken, want wat nou als de Russen de Baltische staten zouden gaan aanvallen? Dus het oude verdedigings-plan. Dat was dan de deal met de Balten; oké, we doen een reset, maar aan de andere kant zetten we onze verdediging wel beter. En dan moet je wel als Westen de vuisten maken als dat nodig is, de Russen hebben natuurlijk hartelijk gelachen om ons beleid aangaande Georgië; de EU en de NAVO hebben toen geschreeuwd dat ze niet meer op het hoogste niveau zouden onderhandelen met Rusland, totdat de troepen terug zouden trekken uit Zuid-Ossetië en Abchazië. Nou, de troepen zijn er nog steeds, je kunt rustig zeggen dat ze zelfs verdubbeld zijn en we praten al lang weer met de Russen. Zij denken dat ze er mooi mee weg komen. Dat zien ze natuurlijk graag en dat is onze zwakte. Dus een stok om mee te slaan, maar ook samenwerking. Want als we die Russen isoleren gaan ze nog gekkere dingen doen. Dan gaan ze ook steeds meer aansluiting zoeken bij vreemde landen als Cuba, Iran en noem maar op. Dus je moet wel zaken met ze doen en rekening houden met wederzijdse gevoeligheid. Ik heb daarstraks nog het voorbeeld genoemd van Tallinn met dat standbeeld, dat was gewoon niet slim om dat 1,5 week voor de Russische Bevrijdingsdag te doen. Hadden ze dat in augustus gedaan in plaats van mei, dan had er geen haai naar gekraaid. Dat was natuurlijk gewoon pesten van die Esten, maar dat hebben ze op hun brood gekregen. Dat moet je dus niet doen, niet nodeloos dat soort dingen doen. 18

19 Ik ben daarom ook radicaal tegen het feit dat de NAVO de luchtverdediging verzorgt voor de Baltische Staten, om meerdere redenen. Enerzijds is dit dan precies wat de Russen zeggen van: zie je wel, die NAVO rukt op en die zit op onze grenzen. Misschien zijn het maar twee F-16 s of vier, maar het is symbolisch, de Russen kunnen zeggen dat de NAVO dat altijd van plan is geweest, terwijl zij het ontkennen. Anderzijds vind ik dat het niet goed is, als een staat niet zelf voor haar luchtbeveiliging kan zorgen en dat moet je niet uitbesteden aan een bondsgenootschap. Dit is primair een taak van een soevereine staat. Kijk, die Balten vinden het al lang prettig, want zij hoeven het niet te betalen. De NAVO betaald het dus en dat is lekker goedkoop. Ik vind dus dat die Balten dat zelf moeten doen, wij hebben F-16 s in overvloed, dus die kunnen ze krijgen van ons. Leid je vliegers op en ze kunnen het zelf doen. Dat ben ik wel met die Russen eens en dat is de enige reden dat de Russen me aardig vinden, want verder moeten ze natuurlijk niks van mij hebben met mijn uitspraken. We zullen moeten aanvaarden, of we het nu leuk vinden of niet, dat die Russen internationaal back in business zijn. Dat is met name onder Poetin gekomen, anders dan onder Jeltsin. Ze zijn dus weer een speler van betekenis, kijk maar naar Syrië en zo, of we het nou leuk vinden of niet. Samenwerking tussen Rusland en het Westen Het zou goed zijn om op projecten te richten die wederzijds voordeel brengen. Ik heb het natuurlijk gehad over het terrorisme, over Afghanistan kunnen we nu steeds beter praten. In het begin riepen ze altijd dat de NAVO daar niks te zoeken had, maar ze vinden het nu wel triest dat de alliantie moet vertrekken, want wat krijgen de Russen en Centraal Azië dan allemaal op hun brood als de Taliban terug komt? Daarom is er nu in ieder geval wel wat samenwerking tussen de Russen en de NAVO. Ook bijvoorbeeld bij de piraterij in Somalië. Het reset programma van Obama, maar wat momenteel niet zo veel uithaalt, ik heb het dan over de professionele strijdkracht in Europa waar de Russen in 2007 zijn uitgestapt. En natuurlijk het raketschild, wat uiteindelijk erg pijnlijk voor de Russen lijkt te zijn. Ze kunnen ook kijken hoe ze elkaar kunnen tegemoetkomen op internationaal gebied. Noord-Korea en Iran liggen een stuk moeilijker, omdat de Russen nog altijd op een heleboel gebieden vrienden zijn met Iran. Qua militaire operaties en inzet in het buitenland vindt dus wel redelijk wat samenwerking plaats. In Tsjaad is een EU missie geweest waar de Russen ook aan hebben mee gedaan en in Somalië en Afghanistan, dus daar kunnen ze elkaar heel goed vinden. Dan is het van belang om je daarop te concentreren. Dan is mijn laatste conclusie; de obstakels die we hebben tussen de Russen en het Westen zullen ongetwijfeld blijven bestaan. Ik denk ook dat ze toenemen, niet door Obama, maar wel door Poetin, omdat hij zowel binnenlands als buitenlands een steeds assertiever beleid gaat voeren. Hij zit toch wel op zijn oude troon en dan denk ik dat Obama een makkelijker prooi is dan Bush, maar dat moeten we allemaal zien. Rusland gaat in ieder geval een aardig assertieve toon zetten. Maar we moeten wel met ze blijven praten, want of we het willen of niet, we moeten met ze samen blijven werken. We zitten namelijk allemaal op het Europese continent, zij natuurlijk ook op het Aziatische, maar we moeten kijken waar we dus sterke lijnen kunnen trekken met een stop en waar we kunnen samenwerken. Maar niet zomaar doelloos in zee gaan met de Russen. En als je als NAVO en de EU zegt tegen Rusland dat je niet met ze praat totdat de troepen eruit zijn, moet je dat dus niet gaan doen, want anders wordt je de volgende keer niet meer serieus genomen. 19