OPLOSSINGEN OPDRACHTEN DVD... 2

Transcriptie

1 Inhoudsopgave OPLOSSINGEN OPDRACHTEN DVD... 2 OPLOSSINGEN TESTAMENT...4 HOE BETROUWBAAR EN WAARDEVOL IS DE BRONNENUITGAVE?... 4 WAAROM SCHREEF EEN KOOPMAN IN DE MIDDELEEUWEN EEN TESTAMENT?...5 WAT LEERT HET TESTAMENT OVER DE OPRICHTING VAN DE 12 GODSHUIZEN?... 6 WAAROM IS DIT TESTAMENT OOK VOOR DE KUNSTGESCHIEDENIS EEN BIJZONDERE BRON?... 7 ACHTERGRONDINFORMATIE TESTAMENT...9 OPLOSSINGEN REISVERSLAG ADORNES...13 HISTORISCHE KRITIEK TOEGEPAST OP DE INLEIDING...13 VRAGEN BIJ DE BRON

2 OPLOSSINGEN OPDRACHTEN DVD 'ADORNES ACHTERNA' 1. Anselm Adornes handelaar bemiddelaar Genuese en Spaanse kooplui bouwheer Jeruzalemkerk Brugge-Genua Hildebrand Veckinchusen Westfalen handelaar in pels en bier lid van de Duitse Hanze 2. Cf. prentkaart: Saluti a tutti en Grüsse + cf. vondsten in het archief. 3. Blauw: weg van aan de Dampoort naar beneden. 4. Volgens wijzers van de klok: Oosterlingenhuis Belfort en Halle Waterhalle Onze-Lieve- Vrouwe kerk Poortersloge. 5. Engeland Spanje Italië Duitse Hanze Frankrijk Wol Wol Specerijen Aluin Kleurstoffen Zijde Diamanten Exotische vruchten Huiden Graan Hout Pels IJzerwaren Amber Franse wijn 6. Laken, bewerkt leder, schilderijen, tapijten, boeken, kousen, koperen grafplaten werden door de Bruggelingen uitgevoerd. De rest moet worden geschrapt pijnders: losten en laadden de schepen. - kraankinderen: liepen in het rad van de kraan om het gewicht op te hijsen en de kraan te doen draaien. 2

3 8. Poortersloge - Tolhuis - Jeruzalemkapel Hof Bladelin 9. Er werden metalen aan het zilver toegevoegd om meer munten te slaan. Er werd zoveel lood en tin gebruikt dat het geld zwart werd. 10. Het komt van de handelsactiviteiten die zich rond de herberg van de familie Van der Beurse afspeelden. 11. Brugse koopman tot in de 13de eeuw vervoert de handelswaren zelf, reist in konvooi. Brugse koopman vanaf de 13de eeuw gaat niet zelf meer op handelsreis maar handelt vanuit zijn kantoor (hij houdt zich vooral bezig met de financiële kant van de zaak). 12. Schilderkunst (Van Eyck, Vlaamse Primitieven), muziek, wandtapijten Antwerpen 3

4 OPLOSSINGEN TESTAMENT HOE BETROUWBAAR EN WAARDEVOL IS DE BRONNENUITGAVE? 1. De Poorter vond het testament van Adornes waardevol, omdat we zeer veel te weten kunnen komen over de taal, de plaatselijke instellingen, folkore, de zeden en de gewoonten uit die 15de eeuw. 2. Hij was aristocraat, bedevaarder, diplomaat, koopman en speelde een belangrijke rol in het middeleeuwse Brugse stadsleven van de 15de eeuw. Uit de samenvatting van de inhoud maken we op dat de bron zeer zeker informatie biedt over begrafenisrituelen, liefdadigheid en religieuze mentaliteit. Anselmus Adornes was ook niet van de minste! 3. Wie? Wanneer? Anselm Adornes Stelt zijn testament op in 10 februari 1470 Philip Cools Kopieert het testament ca Alphonse De Poorter Publiceert de kopie van het testament in De bron is niet authentiek. Het originele testament van Anselm Adornes is niet bewaard. Wanneer Alphonse De Poorter zijn tekst publiceerde in 1931, baseerde hij zich op een kopie uit de eerste helft van de zestiende eeuw. Notaris Philip Cools, die leefde rond 1530, die de kopie signeerde, garandeerde de authenticiteit van de kopie, maar dateerde ze niet. Maar ook deze kopie ging verloren, dus we kunnen de tweede kopie niet meer precies dateren a.d.h.v. een watermerk op het papier. Er bleven wel nog foto s uit de jaren 50 over van de tweede kopie. Als we deze foto s vergelijken met de tekst van De Poorter, dan kunnen we besluiten dat hij een relatief betrouwbare tekst schreef. Dit is niet verwonderlijk als we weten dat deze Brugse priester gespecialiseerd is in middeleeuwse godsdienstige teksten. Hij schreef wel niet welke delen Anselm Adornes later heeft toegevoegd. We weten wel zeker dat het testament geschreven is door Anselm Adornes zelf. Andere bronnen kunnen dit bevestigen, zoals een tweede testament, gedateerd op 7 december 1482, waarin hij het testament van 10 februari 1470 vermeldt. (Uit: GEIRNAERT, N., Investigating Jan van Eyck, Stadsarchief Brugge, Brepols, Turnhout, pp ) 4

5 WAAROM SCHREEF EEN KOOPMAN IN DE MIDDELEEUWEN EEN TESTAMENT? 1. Hij schreef zijn testament op 10 februari Hij vertrok op 19 februari op bedevaart en dit was toen een gevaarlijke onderneming. 3. Hij schrijft zijn testament om zijn zielenheil te bewerkstelligen in de hemel. Hij schrijft in zijn testament: ter salicheit van mijnder ziele en gelooft ook in de verscheedinghe des lichaems van der ziele. Hij richt zich dan ook tot Jhesus, de heere van Gode almoghende, van zijnder Moeder ende Maghet Maria Hij wil natuurlijk ook dat zijn bezittingen in de juiste handen terecht komen. 4. Hij heeft het testament met zijn proper handt geschreven. Opgelet: Notaris Cools heeft het testament niet op dat moment (1470) opgeschreven, want Cools leefde rond Het testament werd hier ook ondertekend door de erflater en de getuigen, hier zijn dat schepenen. De datum den X en dach van Sporcle, a LXIX (1470 volgens de paasdatum) en de handtekening mogen niet ontbreken. 5. Mensen schrijven vandaag de dag een testament om hun erfgenamen (familieleden, liefdadigheidsinstellingen,...) aan te duiden, hun bezittingen te verdelen en hun laatste wilsbeschikkingen te uiten. 5

6 WAT LEERT HET TESTAMENT OVER DE OPRICHTING VAN DE 12 GODSHUIZEN? 1. Hij vraagt zijn om op zijn kosten twaalf stenen éénkamerwoningen te bouwen, elk met een aparte schoorsteen en van goede kwaliteit. 2. Voor twaalf arme vrouwen, maar niet totaal verarmd, want ze moesten intredegeld betalen, of zelfs hun huisraad meebrengen. 3. De vrouwen worden betaald om in hun levensonderhoud te voorzien. Als Adornes komt te sterven, dan moeten ze de klok van de Jeruzalemkapel luiden en bijeenkomen in de kapel en bidden zolang zijn doodsstrijd duurt. Volgens het reglement was er een dagelijks avondgebed en avondklok. 4. Hij liet de godshuizen bouwen als zekerheid om in de hemel te komen en uit liefdadigheid. 5. Sommige mensen schenken geldbedragen of goederen aan goede doelen. 6. Mensen schrijven hun testament nog uit religieuze redenen, maar ook om hun bezittingen te schenken aan diegene die zij willen,waarmee ze een band hebben. 6

7 WAAROM IS DIT TESTAMENT OOK VOOR DE KUNSTGESCHIEDENIS EEN BIJZONDERE BRON? 1. In het testament wordt enkel vermeld dat hij twee kleine schilderijtjes wegschenkt met de Heilige Franciscus. Ze zijn volgens het testament van de hand van Van Eyck. Conclusie: vage aanduiding over grootte en thema. Er staat niet in wanneer ze werden geschilderd. 2. Je zou het schilderij kunnen vergelijken met andere schilderijen van Jan van Eyck om te zien of het van dezelfde hand is. Aan de hand van de dendrochronologie en de C-14 methode kan je bepalen hoe oud de verf en het hout is. Dendrochronologie = een wetenschappelijke methode om de ouderdom van houten voorwerpen te bepalen aan de hand van de groeiringen. C-14 methode = een manier om de ouderdom van organisch materiaal te bepalen door de nog aanwezige koolstof. 3. Sint-Franciscus ontvangt de wonden van Christus, de stigmata. 4. Zoek op: a. Franciscus werd geboren in Assisië in 1181 of Hij zou de zaak van zijn vader, een handelaar in kostbare stoffen, voortzetten, maar hij werd ridder. In een van de oorlogen werd hij gevangen genomen en verbleef een jaar in een kerker. Hij werd depressief en lichamelijk ziek. Hij begon meer dan ooit na te denken over zijn leven. De godsdienst en vooral God begonnen belangrijk voor hem te worden. Plots kreeg hij in een droom de boodschap dat God hem riep. Hij keerde terug naar Assisië en begon zieken te verplegen. Een jaar later, in 1206, kreeg hij het beslissende visioen: Christus riep hem om zijn kerk te repareren. Eerst dacht hij dat Christus bedoelde de kerk in Assisië, maar Hij bedoelde De Kerk. Hij begon te preken en verzamelde gelijkgezinden rondom hem. Hij benadrukte in zijn leven en in zijn preken de eenvoud en de armoede. Hij schreef verschillende Regels en evangelieteksten. Hij wilde evenwel geen orde oprichten. Door de vele volgelingen, die aangetrokken waren door zijn charisma en zijn boodschap, kwam er toch een organisatie. De nieuwe leiders namen de orde over, maar dat deed Franciscus pijn. Hij trok zich terug in de bergen, alleen. Op de berg Alverna ontving hij de stigmata: de wonden van Jezus in zijn lichaam (in zijn handen, voeten en in zijn zij). Hij keerde terug naar de broeders en een paar getrouwe broeders bleven bij hem. Hij werd ziek. Hij stierf op 3 oktober Zijn feestdag is 4 oktober, beter bekend als Dierendag, omdat hij zo veel liefde had voor Gods schepping, voor de mensen en voor de dieren. In de kunst is hij uitgebeeld door vele kunstenaars. 7

8 b. Stigmatisatie(v. Gr. stigma = merkteken, brandmerk), in algemene zin een verschijnsel waarbij onder invloed van psychische processen aan de oppervlakte het lichaam van mensen zichtbare tekenen (stigmata, enkelvoud stigma), zoals blaren, littekens en bloedende wonden. In engere zin is stigmatisatie een (para)mystiek verschijnsel. In dit geval gaat het over zichtbare wonden en/of bloedingen, die gelijkenis vertonen met de lijdenstekenen van Jezus Christus in handen, voeten en zijde, soms ook met de wonden van doornenkroon, geseling en kruisdraging. In de betrouwbare gevallen van stigmatisatie valt o.m. op dat de wonden nooit ontstoken raken en niet vatbaar zijn voor normale medische behandeling. Deze stigmatisatie komt bij diep-religieuze mensen voor in een mystieke extase, een toestand waarin enerzijds hun totale psyche op een ongewoon niveau verschijnt en eventueel hysterische trekken vertoont, terwijl zij anderzijds vereniging met God beleven, mede door identificatie met de Christusfiguur. Een van de eerste bekende stigmatisaties is die van Franciscus van Assisi op de berg Alverna (1224). Uit: Encarta - Encyclopedie, Microsoft Corporation/Het Spectrum, c. De personen en het landschap worden realistisch weergegeven. 8

9 ACHTERGRONDINFORMATIE TESTAMENT Dankzij de rijkdom van de Bourgondische hertogen konden in de vijftiende eeuw veel kunstenaars aan de slag. Voor schilders was het een gouden tijd. In de vorige eeuw is men de schilders die toen in onze streken werkten, Vlaamse Primitieven gaan noemen. Eén van de bekendste onder hen was Jan van Eyck. Over Jan of Johannes van Eyck weten we niet zo veel met zekerheid. We kennen bijvoorbeeld zijn geboortejaar niet. Wellicht heeft hij de schilderstechniek bij zijn oudere broer Hubert geleerd. Hij werd in 1425 schilder aan het Bourgondische hof bij Filips de Goede. Hij behoorde duidelijk tot de sociale toplaag. Hij reisde ook mee met een gezantschap van de hertog, om de hand te gaan vragen van Isabella, kroonprinses van Portugal, in Indertijd werden vorstenhuwelijken bijna altijd gesloten zonder dat de partijen elkaar ooit gezien hadden. Daarom werd bij zo n huwelijksaanzoek een schilder meegestuurd om een zo realistisch mogelijk portret te maken van de eventuele bruid. Slechts een tiental werken werd door hemzelf ondertekend, met zijn naam of met zijn lijfspreuk Als ich can. Door vergelijking kan men ook een aantal andere werken met zekerheid aan hem toeschrijven.van Eyck stierf in Brugge op 9 juli Twee werken van Van Eyck waarin de Heilige Franciscus de stigmata ontvangt, kunnen worden geïdentificeerd als die uit de verzameling van Adornes. Wellicht erfde hij die schilderijtjes van zijn vader of oom. Werden de portretten van Anselm en zijn vrouw ooit geschilderd? Het is onmogelijk dat ze geschilderd werden tussen 10 februari en 19 februari, de dag van zijn vertrek. Misschien werden ze na zijn terugkeer geschilderd, na 4 april 1471, maar er werd nooit een spoor van teruggevonden. Zelfs de archieven van de kloosters waar de dochters verbleven, vermelden niets van de erfenis die zij op hun beurt van de zusters ontvingen. Het plan om de twee schilderijtjes aan zijn dochters over te maken, werd wellicht nooit uitgevoerd. De twee kloosterorden zagen het vereren van Sint-Franciscus immers niet als primordiaal. Tien jaar na de dood van Anselm gingen twee van zijn kinderen in een franciscanen convent, nl. Catharina en Pieter Adornes. Zij kregen misschiende schilderijtjes mee. Het is minder waarschijnlijk dat de schilderijtjes verdwenen uit het familiebezit en in handen kwamen van andere franciscanen. (Uit: GEIRNAERT, N., Investigating Jan van Eyck, Stadsarchief Brugge, Brepols, Turnhout, pp ) 9

10 De Heilige Franciscus (links afgebeeld) ontvangt de stigmata in een dor en rotsachtig landschap. De stichter van de orde van de franciscanen knielt voor de verschijning van een gevleugeld crucifix, zijn handen en voeten vertonen al wonden, een zijwonde is niet te zien. Zijn slapende metgezel Leo (rechts afgebeeld) zit gehurkt bij een massieve rotspartij waaruit een bron ontspringt. De desolate natuur op de voorgrond gaat geleidelijk over in een vruchtbaarder en aantrekkelijker heuvellandschap dat wordt afgesloten door een rivierdal en een vergezicht op een stad (op het achterplan). Door vanuit de voorgrond met bruine tinten langzamerhand via verschillende groenen naar een vervagend blauwgrijs koloriet in de achtergrond te verwerken, paste Jan van Eyck het zogenaamde atmosferische perspectief toe. Van Eyck was bijzonder onderlegd in de geometrie en zelfs de kleinste landschappelijke details blijven leesbaar. 1. Jan van Eyck (ca ) De Heilige Franciscus ontvangt de stigmata, ca Paneel, 29,2 x 33,4 cm Galleria Sabauda, Turijn. 10

11 2. Jan van Eyck en/of atelier (ca ) De Heilige Franciscus ontvangt de stigmata, ca Perkament op hout, 12,4 x 14,6 cm Philadelphia Museum of Art. Deze kleinere, tot in de details getrouwe repliek is uitgevoerd op perkament. Wat betreft de technische uitvoering vertonen de twee versies marginale verschillen, bijvoorbeeld in het oppervlak van de rotspartij en andere kleine details, maar het totaalbeeld is vrijwel identiek. Alleen blijkt het paneel uit Turijn een ondertekening te bevatten die in stijl overeenkomt met andere schilderijen van Van Eyck, en die bovendien afwijkt van de uiteindelijke verflaag. Daarom is de versie in Philadelphia waarschijnlijk een kopie naar het schilderij uit Turijn. Het dendrochronologisch onderzoek van de houten drager wijst echter uit dat het paneel in Philadelphia afkomstig is van dezelfde boomstam als de drager die Jan van Eyck gebruikte voor o.a. zijn portret van Arnolfini. Dit bevestigt het vermoeden waarvoor de schildertechnische kwaliteit al pleitte dat ook de miniatuurversie in Philadelphia in het Van Eyckatelier is vervaardigd. Omtrent de twee werken, die al lang geleden in verband werden gebracht met Jan Van Eyck en zijn atelier, blijven nog vele vragen onbeantwoord. Zelfs na restauratie en materieel-technisch onderzoek, zijn hun precieze relatie, de omstandigheden waaronder ze zijn ontstaan en de toeschrijving onduidelijk. Ook de datering van de twee schilderijen en hun plaats in de praktijk, de organisatie en de werkverdeling in het Van Eyck-atelier verdienen nader onderzoek. 11

12 Sporen van Van Eyck in de stad? - De Gouden-Hand-Straat: Van Eyck zou hier zijn atelier gehad hebben. In 1432 koopt hij een huis in Brugge. - De Sint-Donaaskerk: Jan van Eyck leeft en werkt van 1432 tot aan zijn dood in 1441 in Brugge. Men kent geen exacte overlijdensdatum, maar het moet ergens eind juni geweest zijn. Jan werd begraven in de toenmalige Sint-Donaaskerk, die onder Frans bewind in met de grond werd gelijkgemaakt. Met de kerk verdween ook het laatste spoor van Jan van Eyck, dit in tegenstelling met zijn broer Hubert, wiens grafzerk nog bewaard wordt in de refter van de Gentse Sint-Baafsabdij. - Het stadhuis: Van de oorspronkelijke beelden in de achtenveertig nissen van de gevel van het Brugse stadhuis, waren er zes door Jan van Eyck zelf gepolychromeerd. 12

13 OPLOSSINGEN REISVERSLAG ADORNES HISTORISCHE KRITIEK TOEGEPAST OP DE INLEIDING 1. WIE? Romboudt de Doppere WAAR? Weten we niet precies WANNEER? Eind vijftiende eeuw 2. ZELF VERVAARDIGD? Ja 3. BEDOELING? Een kroniek schrijven 4. JUISTE WEERGAVE? Weten we niet met zekerheid VRAGEN BIJ DE BRON 1. Religieuze redenen (bedevaart) 2. Anselm Adornes, Lambrecht vanden Walle, Pieter Reyphin, Jan de Ghausy, Jan Adornes 3. Maandag 19 (februari) 1470 (paasdatum) 4. Vanuit Brugge naar Jeruzalem 5. 4 april 1471 (paasdatum) 13

14 6. 7. Mooiste rivier, troebel van water maar het beste om te drinken. 8. Elk jaar in de oogstmaand treedt de rivier buiten haar oevers en overstroomt het land. 9. Papegaaien, krokodillen, vissen, vogels suiker, rijst, komijn, vijgen, dadels nee, ze zijn verwonderd (cf. beschrijving: details) 10. Amandelen, rozijnen, kappers, azijn, ajuinen, kaas, olie, beschuit, 11. De Arabieren die naar Spanje trokken 12. Met kamelen 13. In karavaan om veilig te zijn, de Arabieren vormen een bedreiging 14

15 14. De Arabieren (probeerden het reisgezelschap aan te vallen en te beroven) 15. In het klooster van Sint-Catharina 16. Ja leerlingen zoeken informatie op rond dit klooster 15