D(: T (U. Landschapsbeheer Flevoland. r ' Landschapsbeheer Flevoland Jeroen Reinhold Mei, 2004 Rapportnr. LBF t *. - '

Transcriptie

1 bx Q. 6430

2 D(: T (U Landschapsbeheer Flevoland Ringsiang en rugstreeppad, een onderzoek waard? advies of nader onderzoek naar ringsiang en rugstreeppad langs Gooimeerdijk, IJmeerdijk en Pampushavendam nodig is. : : r ' t *. - ' T - : 4 Landschapsbeheer Flevoland Jeroen Reinhold Mei, 2004 Rapportnr. LBF

3 Zorg voor ons landschap De twaalf provinciale organisaties voor landschapsbeheer vormen samen Landschapsbeheer Nederland. Dit samenwerkingsverband streeft naar behoud, beheer en ontwikkeling van een ecologisch en mooi cultuurlandschap met een streekeigen karakter. Landschapsbeheer werkt nauw samen met particulieren, boeren en overheden, die eigenaar zijn van 8o procent van het Nederlandse buitengebied. Met haar expertise en duizenden enthousiaste vrijwilligers levert Landschapsbeheer een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van ons levende landschap. Belangrijk einddoel is dat mensen zélf aan de slag gaan met de zorg voor het landschap bij hen in de buurt, Zorg voor ons landschap DAT DOEN WE SAMEN Landschapsbeheer is een professionele vrijwilligersorganisatie. Samen met grondeigenaren werken duizenden vrijwilligers aan beheer, herstel en ontwikkeling van ons landschap. Zij doen dat met kennis van de bijzondere landschappen die Nederland heeft, zoals de Drentse hei, de Brabantse vennen en de Noord-Hollandse polders. Landschapsbeheer zorgt voor opleiding, begeleiding, gereedschap en veilige werkomstandigheden. zorg voor ons landschap MAAK JE ERF GOED Met inzet van kennis en middelen stimuleert Landschapsbeheer de ecologische ontwikkeling van de grond waarop wij wonen en werken. Zij doet dat met oog voor de regionale verscheidenheid die onze provincies elk een eigen karakter geeft. Natuurlijk groen rond huis en bedrijf betekent meer dan een ideale woon en werkomgeving. Het zorgt voor evenwicht tussen mens en natuur. Zo'n omgeving is een erf, in de ruimste zin van het woord De activiteiten van Landschapsbeheer zijn ondergebracht in vier kernprogramma's. Zorg voor ons landschap CG RUIMTE VOOR PLANT EN DIER Landschapsbeheer streeft naar integrale landschapszorg met speciale aandacht voor het verbeteren van leefgebieden voor bedreigde en/of streekeigen plant- en diersoorten. De provinciale organisaties beschikken over de specifieke kennis die nodig is om de regionaal sterk verschillende leefgebieden ook op kleine schaal in stand te houden, zoals in boomgaarden en groenstroken. Dat verzekert een levend landschap voor de toekomst. CG BAKENSINDE Zorg voor 1."d h.p= Colofon De natuur en de mens laten sporen na in het landschap. En er komen voortdurend nieuwe sporen bij:van pingoruïnes uit de ijstijd en grafheuvels uit de prehistorie, tot houtwallen, knotbomen en zelfs de begroeide vuilnisheuvels van nu. Die natuurlijke en culturele landschapselementen vertellen verhalen overons landschap. Landschapsbeheer leert ons die verhalen lezen en stimuleert daarmee het beheer van landschapselernenten zodat zij ook in de toekomst een eigen plaats hebben. Titel : Ringsiang en rugstreeppad. Een onderzoek waard? Auteur : J. Reinhold Datum : mei, 2004 Rapportnummer : LBF Foto's : Landschapsbeheer Flevoland Landschapsbeheer Flevoland Botter JP Lelystad t: f: e: flevoland@ilandschapsbeheer.net Dit rapport werd uitgevoerd in opdracht van Rijkswaterstaat, directie Iisselmeergebied 4 040

4 Inhoud Inhoud dirocho LJsscmecrgebied b:ïheek postbus AP Lelystad 1 Inleiding 2 Veldbezoek Situatiebeschrijving drie dijkvakken 3 Waarnemingen van ringsiang en rugstreeppad rond de drie dijkvakken De ringsiang De rugstreeppad 4 Conclusies en aanbevelingen 5 Literatuur 1.1 Bijlage 1: waargenomen dieren langs de dijk 1

5 1. Inleiding Rijkswaterstaat IJsselmeergebied is voornemens om de bekleding van 3 dijkvakken in Flevoland te gaan onderhouden. De bestaande bekleding zal worden vervangen voor een nieuwe of een andere bekleding. Het betreft de dijkvakken: Pampushavendam (lengte 3 km) Ijsselmeerdijk tussen km Gooimeerdijk tussen km Van ringslangen is bekend dat zij graag gebruik maken van dijklichamen als verblijfplaats. Daarnaast behoort de ringslang tot de beschermde diersoorten in Nederland. Indien grootschalig onderhoud plaatsvindt aan een dijk is een inschatting van de gevolgen voor de ringslang(populatie) op zijn plaats. De rugstreeppad is een sterk beschermde soort en komt plaatselijk in de provincie Flevoland algemeen voor. Een inschatting van de waarde van de dijk voor deze soort is daarom gewenst. RWS-RDIJ heeft Landschapsbeheer Flevoland gevraagd haar kennis op het gebied van de Flevolandse ringslang en de rugstreeppad in te zetten om een beoordeling van de gevolgen van de werkzaamheden op beide populaties te maken. De opdracht die RWS-RDIJ gaf aan Landschapsbeheer Flevoland was drieledig: Middels een veldbezoek de situatie in het veld beoordelen en meteen bekijken of er ringslangen en rugstreeppadden bij de dijk te vinden zijn. Middels literatuuronderzoek en wat interviews met herpetologen en anderen gegevens over de aanwezigheid van de ringslang en rugstreeppad langs de drie dijkvakken beschrijven. Een inschatting maken of de ringslang en de rugstreeppad gevolgen ondervinden van de geplande werkzaamheden en bij twijfel aangeven welk onderzoek nog verricht zou moeten worden. Dankwoord Dit onderzoek had niet plaats kunnen vinden zonder de inzet van tal van mensen. Het netwerk aan ringslangvrijwilligers zorgt er al jaren voor dat de waarnemingen van ringslangen centraal verzameld kunnen worden bij Landschapsbeheer Flevoland. Uiteindelijk blijken de waarnemingen van de volgende vrijwilligers en instanties een bijdrage te kunnen leveren aan dit rapport: Ingo Janssen, RAVON Monitoring John Melis, Dierenambulance Almere Sietse van de Wal, RAVON Monitoring Hans Warrink, gemeente Almere IJsbrand Zwart, gemeente Almere 2

6 2. Veidbezoek Het veidbezoek is opgesplitst in twee delen. Op 11 mei is de Gooimeerdijk en IJsselmeerdijk bezocht. Op 24 mei is de Pampushavendam bezocht. Beide dagen waren geschikt om zonnende ringslangen aan te treffen. De kans om overdag rugstreeppadden aan te treffen is altijd heel klein Situatie beschrijving drie dijkvakken Gooimeerdijk Voor de ringslang is het onderste deel van de buitendijk van de Gooimeerdijk geschikt als zomergebied. Het talud is Vrij vlak en bestaat uit breuksteen met daartussen een weelderige groei van o.a. brandnetel en riet. Her en der liggen hopen van rietstengels of versnipperde wilgentakken. Goede plekken om te zonnen en/of eieren af te zetten. De gaten tussen de breuksteen kunnen wellicht een rol spelen als overwinteringsgebied al lijkt dat hiervoor te vochtig. Hoger op de dijk is het traject tussen de voet van de dijk en het fietspad redelijk geschikt. De strook is opener en bedekt met schraal zand waarop een open vegetatie te zien is. In combinatie met de onderste strook een redelijk gebied. Tussen de kruin en het fietspad is een stevige graszode te vinden. Deze is voor ringslangen oninteressant. De dijk vormt voor de rugstreeppad geen interessant leefgebied. Het Gooimeer is ongeschikt als voortplantingsgebied. Het achterland is door de bouw van een nieuwe wijk redelijk geschikt. Verwacht wordt dat de dijk op zijn hoogst een rol kan spelen als overwinteringsgebied. In het achterland zijn deze plekken ook voldoende aanwezig zodat op zijn hoogst een klein deel van een mogelijke populatie gebruik zal maken van de dijk als overwinteringsgebied IJmeerdijk Aan de voet van de IJmeerdijk is een smalle rietstrook te vinden. Voor de ringslang te smal om van enige betekenis te zijn. De strook tussen de voet van de dijk en het fietspad bestaat uit zetsteen waar kruiden slechts marginaal een plaats hebben gekregen. Daarnaast zijn veel gaten tussen de stenen opgevuld met steengranulaat. In combinatie met de steilheid van het talud biedt deze strook geen goede plekken voor de ringslang om goed te zonnen (voorkeur voor horizontale plekjes op zo'n talud). Tussen de kruin en het fietspad is een stevige graszode die oninteressant is voor de ringslang. De dijk vormt voor de rugstreeppad geen interessant leefgebied. Het IJmeer is ongeschikt als voortplantingsgebied. Het achterland is door de aanwezigheid van akkers redelijk geschikt. Verwacht wordt dat de dijk op zijn hoogst een rol kan spelen als overwinteringsgebied. Gezien het feit dat de spleten tussen de zetstenen opgevuld zijn met steengranulaat is de waarde zeer beperkt. De rugstreeppad heeft hier maar weinig geschikte plaatsen Pampushavendam Pampushavendam is een lange strekdam. Aan de buitenzijde bestaat de dam voor de eerste helft uit stortsteen met daaronder een doek. De tweede helft van de strekdam heeft asfalt als bekleding. De binnenzijde van de strekdam is begroeid met een vrij voedselarme beplanting. De buitenzijde is, voor zowel ringslang als rugstreeppad, niet interessant. De stortstenen in combinatie met het onderliggende doek vormt een slecht overwinteringsgebied. Als tijdelijk zomerverblijf zou het kunnen voldoen, maar de binnenzijde is voor beide diersoorten veel interessanter. Dit gebied biedt kansen voor de ringslang als gebied om te jagen, te zonnen en in minder mate om te schuilen. Voor de rugstreeppad is het gebied ongeschikt. Er is geen jachtgebied, voortplantingsgebied en overwinteringsgebied.

7 3. Waarnemingen ringslang en rugstreeppad rond de drie dijkvakken 3.1. De ringslang Het veldbezoek, literatuuronderzoek en interviews (Ingo Janssen (RAVON-monitoring), Sietse van der Wal (monitoorder Gooimeerdijk sinds 2003), Ijsbrand Zwart (ambtenaar Natuur bij gemeente Almere) leveren het volgende beeld op per gebied Gooimeerdijk Rond de Gooimeerdijk zijn in de jaren 90 van de vorige eeuw ringsiangen waargenomen. In de wijk De Meenten zijn halverwege de jaren 90 twee slangen gevangen. Een in een tuin, de ander in een huis (Reinhold, 2002; mond. med. H. Warrink) Op 23 april 1998 zwom een slang door de vaart in het centrum van Almere-Haven. Dit dier is hier gevangen en uiteindelijk aan de Gooimeerdijk losgelaten (Reinhold, 2002). In 2000 is een slang bij het volkstuincomplex aan de voet van de dijk waargenomen. Op 12 september 2002 is een ringslang gevangen uit de straat Sluis in Almere-Haven en met bijtwonden van een kat overgebracht naar de dierenambulance. Het dier heeft deze verwondingen uiteindelijk niet overleefd (mond. med. John Melis). Uit een natuurinventarisatie (2002), uitgevoerd in de opdracht van de gemeente Almere, zijn twee ringsiangen gevonden op een eilandje ten westen van Almere-Haven (mondelinge med. 13. Zwart). De dijk zelf wordt sinds 2003 door Sietse van de Wal onderzocht op ringsiangen. Op 7 monitoorrondens in 2003 zijn nooit ringslangen op de dijk gevonden IJmeerdijk De omgeving van het IJmeertraject staat niet bekend om zijn ringsiangen. De dichtstbijzijnde waarneming betreft een waarneming bij het Almeerderstrand op 27 april 2000 (Reinhold, 2002) Pampushavendam Pampushaven heeft een belangrijke rol gespeeld bij de verovering van Flevoland door de ringslang. Twee vissers hebben hier rond grote en 5 tot 6 kleine slangen losgelaten. Dieren die zij gevangen hadden bij Oud-Loosdrecht. Later is nog eenmaal een waarneming van een ringslang gedaan in 2000 bij het landschapskunstwerk 'Polderland Garden of Fire' (Reinhold, 2002) 3.2. De rugstreeppad Gooimeerdijk Geen waarnemingen bekend uit de directe omgeving IJmeerdijk Geen waarnemingen bekend uit de directe omgeving. In het achterland zijn op 1 km afstand nabij de spoorlijn wel kleine groepen rugstreeppadden waargenomen (Reinhold, in prep.) Pampushavendam Geen waarnemingen in deze regio. Het achterland is ook weinig geschikt. 21.

8 4. Conclusies & aanbevelingen Geen van de drie dijkvakken is interessant voor de rugstreeppad. Aangenomen mag worden dat deze soort geen gebruik maakt van het dijklichaam en in het bijzonder die delen waar de werkzaamheden uitgevoerd gaan worden. De werkzaamheden zullen geen effect hebben op de rugstreeppad. De Gooimeerdijk is het enige dijkvak waar ringsiangen recent in de directe omgeving zijn gezien. Onderzoek bestaande uit zeven bezoeken in 2003 leverde echter geen waarnemingen op. Daarmee is duidelijk dat het aantal slangen op en rond de dijk zeer gering is. Voor deze dijk geldt dat met name de strook rond de waterlijn interessant is. De grasstrook tussen de kruin en fietspad, en de strook tussen de waterlijn en fietspad zijn niet interessant voor de ringslang. Werkzaamheden aan de strook tussen de waterlijn en het fietspad kan zonder verstoring van de ringslang plaatsvinden. IJmeerdijk en Pampushavendam zijn aan de buitenzijde niet interessant voor de ringslang. Werkzaamheden aan deze zijde zullen de ringslang niet hinderen. Eind conclusie: Nader onderzoek naar het gebruik van de drie dijkvakken door ringslang en rugstreeppad is niet nodig. Er worden geen gevolgen van de werkzaamheden op de populaties ringslang en rugstreeppad verwacht. 5

9 5. Literatuur Reinhold, J., Geschiedenis van de ringslang in Flevoland. -De Vriendenkring (42)\2: Reinhold, 3., in prep.. Rugstreeppadden in Pampushout. -rapportage Landschapsbeheer Flevoland voor de gemeente Almere 1.1

10 Bijlage 1: Waarnemingen van andere dieren tijdens inventarisatieronden. Bij Gooimeerdijk en Ijmeerdijk zijn de waarnemingen per 100 meter genoteerd. Bij Pampushavendam per 500 meter. Onderstreept betekent paartje van een soort. Vet bij Pampushavendam betekent dat de waarneming aan de buitenzijde van de dam plaatsvond Andere dieren zijn gezien op of aan de binnenzijde van de dam. Waarnemingen Gooimeerdijk 12.1 Mol 12.2 mol, witte kwikstaart 12.3 mol, witte kwikstaart, wilde eend, kuifeend 12.4 fuut, meerkoet 12.7 wilde eend (man), krakeend 12.9 wilde eend (vrouw) 13.1 meerkoet, 2 wilde eend (vr), witte kwikstaart, krakeend, hooibeestje wilde eend (m), hooibeestje 13.7 wilde eend (m) 13.8 wilde eend (m), 2 kuifeend, dagpauwoog 13.9 krakeend (m) 14.1 kleine vuurvlinder, kleine vos wilde eend, kuifeend, meerkoet, klein witje 14.3 krakeend 14.5 kuifeend, wilde eend, mol 14.7 Veldmuis 14.8 Krakeend 14.9 meerkoet, meerkoet, kleine karekiet 15.0 kleine karekiet 15.2 kleine karekiet 15.3 Hooibeestje 15.4 kuifeend, kuifeend(m) 15.5 kuifeend, wilde eend (m), krakeend, klein witje 15.7 krakeend, fuut 15.9 wilde eend, hooibeestje 16.0 Veldmuis Waarnemingen Pampushavendam* (per 500 meter) ree dood, rietgors, kleine karekiet kleine karekiet (2), fuut, wilde eend vr., veldmuis, icarusblauwtje kleine karekiet (5), rietgors, fuut, wilde eend man, meerkoet, veldmuis, rietgors, kleine karekiet, veldmuis rietgors, witte kwikstaart wilde eend, meerkoet, kleine karekiet * tevens sporen van bunzing en vos verspreid over de dam. 7

11 Waarnemingen Iimeerdijk witte kwikstaart 0.3 witte kwikstaart 0.6 krakeend (vr) 0.7 witte kwikstaart en gele kwikstaart wilde eend (m) 1.1 wilde eend 1.3 wilde eend (m) 1.4 gele kwikstaart wilde eend (m) 2.1 wilde eend, witte kwikstaart 2.4 wilde eend (m) 2.5 witte kwikstaart 2.6 wilde eend, wilde eend (m) wilde eend (m) 2.9 wilde eend (m) 3.2 wilde eend 3.5 witte kwikstaart, krakeend 3.7 krakeend 3.8 wilde eend wilde eend (m)

12

13