DSB JAARVERSLAG Onze Bank

Transcriptie

1 DSB JAARVERSLAG 2016 Onze Bank

2

3 3

4

5 Inhoud Kernwaarden 7 Organogram 9 Verslag van de Raad van Commissarissen 11 Vijf jaar geconsolideerde kerncijfers 16 Verslag van de directie Macroeconomische beschouwing 18 Het bedrijf van de bank 20 Jaarrekening 2016 Vennootschappelijke balans per 31 december Vennootschappelijke winstenverliesrekening over Geconsolideerde balans per 31 december Geconsolideerde winstenverliesrekening over Toelichting op de jaarrekening Activa vennootschappelijke en geconsolideerde balans 36 Passiva vennootschappelijke en geconsolideerde balans 38 Vennootschappelijke en geconsolideerde winstenverliesrekening 40 Geconsolideerd kasstroomoverzicht over Overige informatie Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 43 Adressen 47 5

6 6

7 DSB Kernwaarden De Surinaamsche Bank heeft een sterke identiteit. Een identiteit die diep is geworteld door onze 152jarige historie, maar die ook continu is bijgesteld aan de tijdgeest. Het is een identiteit waar wij trots op zijn. Wij vinden het belangrijk om onze identiteit te bewaken en daarom beschrijven wij onze identiteit in kernwaarden. Dit jaar is ervoor gekozen om onze kernwaarden bij te stellen. Wij moeten blijven vernieuwen; ook in wat wij belangrijk vinden en wat ons gedrag is naar elkaar, onze klanten en andere belanghebbenden. Wij zien de wereld om ons heen sterk veranderen. Veranderingen op technologisch gebied, maar ook veranderende klantbehoeftes en nieuwe wet en regelgeving. Meer dan ooit is het belangrijk om ons open te stellen voor deze nieuwe ontwikkelingen. Meer als partner met klanten samenwerken, transparant zijn in wat wij doen en bovenal ervoor zorgdragen dat wij sterk geworteld blijven in de Surinaamse samenleving. Tegelijkertijd moeten wij ambitieus zijn. Met lef innovaties presenteren aan onze klanten. De drive hebben om de beste te zijn voor klanten, medewerkers, aandeelhouders en andere belanghebbenden. Dit betekent dat wij ook goed naar onszelf kijken en leren van elkaar en het verleden. Ten slotte leggen wij een focus op verantwoordelijkheid. Als grootste bank van Suriname nemen wij onze verantwoordelijkheid naar de maatschappij en onze klanten. Wij gaan bewust om met risico s en komen onze beloftes na. Onderstaand het overzicht met onze nieuwe kernwaarden: In 2017 gaan wij deze kernwaarden kracht bij zetten door deze te verweven in de wijze waarop onze medewerkers worden ontwikkeld en aangestuurd. Concreet betekent dit dat ondermeer een nieuw competentie raamwerk wordt geïmplementeerd met daarin concrete gedragingen die onze identiteit uitdragen. Verder zullen directie en medewerkers op verschillende manieren worden geïnspireerd en uitgedaagd om al hun besluiten, acties en communicatie te toetsen aan de nieuwe kernwaarden. 7

8 DSB Managementteam Mw. drs. H.F.S. Lieuw Hie Gonesh P.V. Ng A Tham Ir. R.A.M. van Rooij 8

9 DSB Organogram Situatie per 25 juli 2017 Raad van Commisarissen drs. S. Smit, voorzitter J.J. Healy Jr. drs. M.J.A. Brahim RA Mw. Mr. R. Sohansingh drs. D.M.R. Currie Ir. R. Blufpand Chief Executive Officer Mw. drs. H.F.S. LieuwHie Gonesh(*)** Human Resources Internal Audit Mw. drs. K.C.A. Vaseur Mw. drs. N. Baptista RA Legal Management Assistants Mw. Mr. R.E. Burgrust Mw. C. Cameron B.Ba Corporate Strategy & Change Management Chief Commercial Officer Compliance Chief Operating Officer Chief Financial Risk Officer P.V. Ng A Tham Ir. R.A.M. van Rooij Mw. drs. H.F.S. LieuwHie Gonesh* Corporate Banking Contracts & Administration R.A. Ramautarsing M.Sc. Retail Banking Mw. drs. P. Heerenveen MBA Finance & Control Mw. drs. W. Slagveer Ramautarsing MBA ICT Credit & Market Risk Management Ing. J. Chen Poun Joe MBA Marketing Facilities & Logistics Treasury Mw. S. van Diepenbos B.HA Mw. drs. G.A. Pawiroredjo Tjon A Pauw drs. I. Wong Chung MBA Private Banking & Asset Management EBanking & Payment Services Enterprise Risk Management Mw. drs. A. Bhola Raghoebarsing MBA Branch Nickerie M. Kalipersad A. van Petten M.Sc. RE Project Management Office Mw. drs. M. Soedamah Operational Risk Management Mw. drs. A. Ganpat Kamta Customer Contact Center Mw. S. Ardjosentono B.ICT *met waarneming belast **statutair directeur 9

10 DSB Raad van Commissarissen Mw. Mr. R. Sohansingh J.J. Healy Jr. 10 drs. M.J.A. Brahim RA Ir. R. Blufpand drs. S. Smit, voorzitter drs. D.M.R. Currie

11 DSB Verslag van de Raad van Commissarissen Algemeen Hierbij rapporteren wij over de activiteiten van de Raad van Commissarissen in het boekjaar De bank heeft een bijzonder moeilijk jaar achter de rug waarin een groot verlies is geleden en de solvabiliteit sterk is verminderd. Het verlies is voornamelijk veroorzaakt door grote toevoegingen aan de voorziening voor kredietrisico s. De bank heeft in het verleden een relatief grote portefeuille van activa in USD en Euro opgebouwd. Door de waardedaling van de Surinaamse dollar is de tegenwaarde hiervan sterk toegenomen. De solvabiliteit van de bank, de verhouding tussen het eigen vermogen en de naar risico gewogen activa, is door deze oorzaken sterk gedaald. De Raad van Commissarissen heeft in goed overleg met de directie maatregelen geïdentificeerd om de solvabiliteit van de bank te versterken. In dit kader zijn onder andere financiële activa die de solvabiliteitsratio negatief beïnvloedden, verkocht en wordt in nauw overleg met de Centrale Bank van Suriname verder gewerkt aan de uitvoering van een plan ter versterking van de kapitaalspositie van de bank. Raad van Commissarissen Samenstelling In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 juni 2016 zijn op grond van artikel 17 van de statuten ir. R. Blufpand en mr. R. Sohansingh afgetreden; zij hebben zich herkiesbaar gesteld. De Vergadering heeft beide personen herbenoemd als leden van de Raad van Commissarissen. De samenstelling van de Raad van Commissarissen is in 2016 aldus ongewijzigd gebleven. Volgens het door de Raad van Commissarissen opgemaakte rooster van aftreden, zoals bepaald in artikel 17 van de statuten, zijn aan de beurt om af te treden drs. D. Currie en drs. M. Brahim RA. De heer Currie stelt zich niet herkiesbaar; de heer Brahim wel. Wij stellen u voor de heer Brahim te herbenoemen. Wij danken de heer Currie voor zijn goede bijdrage aan de beraadslagingen van de Raad gedurende de afgelopen jaren. Wij stellen voor in de plaats van de heer Currie te benoemen mr. M. Tjon A Ten.Het zij vermeld dat voor deze benoemingen tevens de goedkeuring van de Centrale Bank van Suriname benodigd is. Werkzaamheden De Raad van Commissarissen heeft zijn taken verricht met in achtneming van de statuten van de vennootschap en de geldende regelgeving in Suriname. De Raad van Commissarissen heeft in het verslagjaar 17 vergaderingen gehouden, waarvan 13 met de directie. De Raad heeft de directie geadviseerd aangaande relevante zaken en heeft toezicht gehouden op de verrichtingen van de directie in relatie tot de gestelde doelen. De directie heeft de Raad van Commissarissen regelmatig geïnformeerd, zowel mondeling als schriftelijk over belangrijke transacties, investeringen en ontwikkelingen binnen de vennootschap. In de vergaderingen is op regelmatige basis aandacht besteed aan de ontwikkelingen in de kredietportefeuille, grote posten daarin en de aanzienlijke toename van de voorziening voor kredietrisico s. De Raad van Commissarissen heeft verder met de directie gesproken over de ondernemingsbesturing, de organisatiestructuur, de interne beheersing en de risicobeheersing, informatie en communicatietechnologie en bevindingen uit onderzoeken door de Centrale Bank van Suriname en de externe accountant. De externe accountant heeft de Raad van Commissarissen op 3 mei 2017 geïnformeerd over zijn bevindingen. Zijn bevindingen en aanbevelingen zijn vastgelegd in een management letter. In de raadsvergadering van 24 november 2016 presenteerde de directie de bedrijfsplannen en de begroting voor het boekjaar Op 22 december 2016 keurde de Raad van Commissarissen het budget en de kapitaalsbegroting voor het boekjaar 2017 goed. 11

12 Ter optimalisering van de inzet van de leden van de Raad van Commissarissen zijn specifieke deeltaken toebedeeld aan een drietal commissies: Auditcommissie De Auditcommissie bestaat uit de leden M.J.A. Brahim (voorzitter), J.J. Healy jr, en D.M.R. Currie. De commissie vergadert regulier ten minste eens per kwartaal en is in 2016 in totaal 6 keer bijeen geweest. In de vergaderingen is onder meer aan de orde gekomen het jaarplan, de capaciteit, de bezetting en het functioneren van de afdeling Internal Audit, de auditrapporten, interne be heersing, risicobeheersing, compliance, ITgovernance & control, de management letter van de externe accountant en de onderzoeksrapporten van de Centrale Bank van Suriname. Naast de reguliere vergaderingen heeft de commissie buiten de directie om overleg gevoerd met het (waarnemend) hoofd van de afdeling Internal Audit en met de externe accountant. Op 26 februari 2016 heeft overleg plaatsgevonden met de externe accountant over zaken die voortvloeien uit de accountantscontrole over Risk Committee De Risk Committee bestaat uit de leden J.J. Healy Jr. (voorzitter), M.J.A. Brahim en R. Sohansingh. De commissie heeft in het verslagjaar 7 vergaderingen gehouden. In de vergaderingen is onder meer aan de orde geweest het functioneren van de Internal Risk Committee, het jaarplan van Risk Management, de herinrichting van de tweedelijnsfuncties van de bank, de inbedding van het herziene raamwerk voor de risicobeheersing in de organisatie, de rol van de chief risk officer, de ontwikkeling van een risk dashboard, de risico s die de bank loopt in de bedrijfsvoering en de wijze waarop deze worden beheerst. Om de voortgang van de verbeterpunten te monitoren is een Enterprise Risk Management Maturity Assesment uitgevoerd. De Internal Risk Committee Charter is geëvalueerd en aangepast. Selectie, aanstellings en remuneratiecommissie De selectie, aanstelling en remuneratiecommissie bestaat uit de leden S. Smit (voorzitter), R. Sohansingh en R. Blufpand. De commissie heeft in het verslagjaar 5 vergaderingen gehouden. In deze vergaderingen is de beloning van de directie geëvalueerd en zijn het directiereglement, de organisatiestructuur, het opvolgingsbeleid en de invulling van directie en staffuncties besproken Functioneren De vergaderingen van de Raad van Commissarissen en zijn commissies werden goed bezocht en de leden hebben actief geparticipeerd aan de discussies en de besluitvorming. In januari 2017 heeft de Raad van Commissarissen zijn eigen functioneren geëvalueerd. Hieruit is gebleken dat in dit verslagjaar, ondanks het regelmatig overleg met de directie, de beschikbaarstelling van juiste en tijdige informatie, onvoldoende is geweest. De Raad is daarom van mening dat haar functioneren op dit stuk voor verbetering vatbaar is en heeft inmiddels na overleg met de directie aanvullende instructies gegeven. De Raad heeft zich voorgenomen de komende tijd meer aandacht te besteden aan versterking van het directieteam, kapitaalversterking, (her)inrichting van de organisatie, risicobeheersing, kredietbeleid en cultuurverandering. Vergoedingen De Algemene Vergadering van Aandeelhouders stelt het honorarium van de Raad van Commissarissen vast. Het honorarium van de Raad van Commissarissen bedroeg in 2016 in totaal SRD en is voor het laatst op 26 maart 2015 vastgesteld. De Directie Functioneren De Raad heeft het functioneren van de directie beoordeeld. Daarbij zijn er verbeterpunten geïdentificeerd die met de directieleden zijn besproken. 12

13 Benoemingen Op 1 oktober 2015 is drs. H. F. S. LieuwHie in dienst getreden als chief commercial officer (CCO). Zij is in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 juni 2016 onder voorbehoud van goedkeuring door de Centrale Bank van Suriname, benoemd tot statutaire directeur. Inmiddels heeft de Centrale Bank van Suriname deze goedkeuring verstrekt. Mevrouw LieuwHie is vanaf 19 januari 2017 door de Raad van Commissarissen tijdelijk belast met het voorzitterschap van de directie als waarnemend chief executive officer. Op 1 maart 2016 is J. Moison RA in dienst getreden als chief business improvement officer. Hij is in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 juni 2016 onder voorbehoud van goedkeuring door de Centrale Bank van Suriname, benoemd tot statutaire directeur. De heer Moison heeft besloten zijn arbeidsovereenkomst die op 28 februari 2017 eindigde, niet te verlengen en is per 1 maart 2017 uit dienst getreden. Op 19 januari 2017 is drs. S. Proeve door de Raad van Commissarissen aangezegd zich tot nader order te onthouden van het uitoefenen van zijn functie als chief executive officer (CEO) van de bank als gevolg van een vertrouwensbreuk in de relatie tussen de Raad en de heer Proeve. Op 11 maart 2017 is het dienstverband beëindigd. Drs. M. Loor (CFO) is per 1 juli 2017 uit dienst getreden vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Wij zeggen alle functionarissen die de bank verlaten hebben dank voor de aan de bank bewezen diensten. Organisatie en Interne beheersing Corporate Governance De bank en haar bestuursorganen hechten een groot belang aan goede corporate governance. In 2016 is gewerkt aan het actualiseren en moderniseren van de reglementen voor de Raad van Commissarissen, de directie en de commissies van de Raad en de directie. Risicobeheersing en compliance De bank heeft in overleg met de Raad van Commissarissen, vanuit een voortschrijdend inzicht, in het boekjaar 2016 belangrijke wijzigingen in de organisatie ingezet, waarbij meer nadruk is gelegd op de interne beheersing. Jaarrekening en voorstel winstverdeling Ter voldoening aan het voorschrift van artikel 22 van de statuten berichten wij u inzake de jaarrekening 2016 van De Surinaamsche Bank N.V. het volgende: Wij hebben de vennootschappelijke en de geconsolideerde balans per 31 december 2016, de vennootschappelijke en de geconsolideerde winst en verliesrekening over 2016 en het geconsolideerde kasstroomoverzicht met de toelichtingen daarop, doen onderzoeken en wij adviseren u de onderhavige jaarrekening, zoals die samen met de controleverklaring van BDO Assurance N.V. door de directie ter behandeling wordt aangeboden, vast te stellen. Deze vaststelling strekt tot decharge van de directie voor het bestuur en van de Raad van Commissarissen voor het gehouden toezicht. Het geconsolideerde resultaat vóór belasting is een verlies van SRD Vanwege het verlies zijn er geen renteverplichtingen voor het additioneel aangetrokken kapitaal ter versterking van het Tier 1 vermogen (AT1). De bank zal over het boekjaar 2016 geen dividend uitkeren op grond van de vermogenspositie en de betreffende regelgeving daaromtrent in de Wet Toezicht Kredietwezen. Vooruitzichten Zoals eerder aangegeven heeft de bank in 2016 een groot verlies geleden voornamelijk door de grote toevoeging aan de voorzieningen voor kredietrisico s. Voor het boekjaar 2017 wordt verwacht dat toevoegingen aan de voorzieningen niet meer in die mate nodig zullen zijn. Mede als gevolg van de ingezette maatregelen is de liquiditeitspositie van de bank thans verbeterd en laat het eerste halfjaar van 2017 een winst zien. De focus voor de komende periode is, naast een verdere versterking van de interne organisatie, gericht op het verbeteren van de solvabiliteitspositie van de bank. 13

14 Samen met de Centrale Bank van Suriname wordt gewerkt aan een kapitaalinjectie ten einde de BISratio op een aanvaardbaar niveau te brengen. Uitgaande van de ingezette en nog te implementeren verbetermaatregelen hebben wij alle vertrouwen in een goede toekomst voor de bank. Dankwoord Wij zeggen de directie, staf en overige medewerkers hartelijk dank voor hun inzet en toewijding in In het bijzonder danken wij de klanten en de aandeelhouders van de bank die ondanks de moeilijke tijden de bank hebben ondersteund en hun vertrouwen hebben geschonken. Paramaribo, 25 juli 2017 Raad van Commissarissen Drs. S. Smit, voorzitter J.J. Healy Jr. Drs. M.J.A. Brahim RA Mr. R. Sohansingh Drs. D.M.R.Currie Ir. R. Blufpand 14

15 15

16 DSB Vijf jaar geconsolideerde kerncijfers Rentemarge Overige baten Totale baten Bedrijfslasten Voorziening kredietrisico's (In duizenden SRD m.u.v. de gegevens per aandeel) Resultaten Bedrijfsresultaat vóór belastingen ( ) Nettowinst ( ) Obligaties* Kredieten Dividend: in contanten stockdividend Balans Liquide middelen Vorderingen op bankiers* Overige activa* Eigen vermogen* (vóór resultaatbestemming) ,8 1, ,4 50,1 47,0 8,3 11,4 19,5 1, ,2 59,4 43,3 6,9 9,8 19,5 1, ,6 55,9 46,0 7,4 10, ,18 ²) 6,34 5,40 4,47 Schulden aan bankiers Toevertrouwde middelen Overige passiva* Balanstelling Ratio's (in %) Return on Equity* Return on Assets Exploitation ratio Verhouding personeelskosten/baten Verhouding personeelskosten/lasten Winstratio Capital ratio* Solvabiliteitsratio (67,4) (3,1) ,7 21,0 32,7 2,7 0,67 8,7 0, ,9 40,3 47,2 7,5 10,3 ¹) Gegevens per aandeel Aantal uitstaande aandelen Nettowinst/Verlies per aandeel (18,88) Dividend per aandeel: contant 1,00 2,52 1,88 1,60 0,05 2,79 ³) 2,52 1,88 1,60 Beurskoers per ultimo 19,73 52,00 31,65 37,64 37,50 39,75 39,57 56,00 34,83 31,74 68,00 35,79 25,13 96,75 Price/earnings ratio (2,75) 11,81 8,84 12,60 21,55 Aantal medewerkers in aandelen in waarde Dividend pay out ratio (in %) Eigen vermogen* * Vergelijkende cijfers aangepast voor vergelijkingsdoeleinden ¹) Vergelijkende solvabiliteitsratio 2015 is gecorrigeerd vanwege een geconstateerde onjuiste berekening ²) Berekend over het aantal aandelen vóór stockdividend ³) Contant en stockdividend uitgaande van een beurskoers van SRD 37,50 per ultimo

17 DSB Verslag van de directie 17

18 DSB Macroeconomische beschouwing Internationale ontwikkelingen De groei van de wereldeconomie was ook in 2016 beneden verwachting. Het mondiale groeipercentage bleef steken op circa 3% en liep in de ontwikkelde landen zelfs terug van 2,1% in 2015 tot 1,6%. In de opkomende en ontwikkelingseconomieën als geheel was de groei ongewijzigd op 4%, waarbij diverse landen kampten met persisterende recessies. Dit laatste kwam voornamelijk door de voortdurende neerwaartse druk op de wereldmarktprijzen van grondstoffen. Het grillig sentiment op de goud en oliemarkt en de structurele prijsdruk op de meeste agrarische producten waren nadelig voor de groeipotentie van de grondstoffen producerende landen. Het effect van externe factoren werd vaak versterkt door averechtse nationale beleidsreacties. Nationale ontwikkelingen Soortgelijke factoren deden zich voor in Suriname, waardoor bestaande economische problemen in de loop van 2016 in ernst toenamen. De sluiting van Suralco in december 2015 deed zich daarbij gevoelen. De ten opzichte van de jaren vóór 2012 aanmerkelijk lagere goudprijs heeft Rosebel Gold Mines tot een reorganisatie bewogen, die gepaard ging met het afvloeien van personeel. Staatsolie werd geconfronteerd met een verdere daling van de gemiddelde olieprijs en met technische problemen bij de uitbreiding van de raffinaderij. Er moesten daardoor bezuinigingsmaatregelen worden genomen. Het in productie komen van de Merian goudmijn en de ingebruikname van de uitgebreide olieraffinaderij tegen het einde van respectievelijk 2016 en 2015 boden vooralsnog onvoldoende compensatie voor de ongunstige ontwikkelingen in de andere segmenten van de mijnbouw en de daaraan verbonden verwerkende en toeleveringsindustrie. Veel constructiebedrijven moesten bijgevolg hun bedrijfsactiviteiten matigen. De overige sectoren kampten met structurele knelpunten. Deze ontwikkelingen werden geaccentueerd door de naijlingseffecten van het forse beroep van de Staat op binnenlandse bronnen van geldschepping ter dekking van haar financieringstekorten gedurende de jaren Ten opzichte van 2013 had een en ander grote invloed op de algemene bedrijvigheid, de werkgelegenheid, de betalings balans en de staatsfinanciën. In november 2015 heeft de Centrale Bank van Suriname de wisselkoers ( USD SRD) aangepast tot een niveau van SRD 4,04 om het vraagstuk van toenemende overwaardering van de SRD aan te pakken. Aangezien de druk op de koers bleef aanhouden, terwijl de internationale reserves geenszins in staat zouden zijn de koers te ondersteunen, besloot de Centrale Bank van Suriname begin 2016 het defacto vast wisselkoersregiem los te laten. Een systeem van valutaveilingen werd als tussenstation van de invoering van het mechanisme van vraag en aanbod geïntroduceerd om tot marktconforme vaststelling van de wisselkoers te geraken. Ultimo 2016 werd vanwege dit systeem een koers van SRD 7,35 per USD dollar genoteerd. Gegeven de grote importcomponent van ons gezinsconsumptie pakket, leidde vooral de verdere depreciatie van de Surinaamse dollar zoals verwacht zou mogen worden, tot een versnelling van het inflatietempo tot 52,4% in Vanwege het koopkrachtverlies, de fiscale consolidatie alsook vanwege de naweeën van het vertrek van Suralco eind 2015, daalde het volume van het bruto binnenlandse product met naar schatting 10%. De export van goederen nam met circa 12% af terwijl de import van goederen verminderde met 38,5% in Het tekort op de handelsbalans sloeg hierdoor om in een overschot en het tekort op de lopende rekening nam af van USD 798,2 miljoen in 2015 tot USD 94,4 miljoen. Als gevolg van de invoer van kapitaal, onder meer in het kader van een StandBy Arrangement met het Internationale Monetaire Fonds, sloot de totale rekening van de betalingsbalans per saldo met een overschot en steeg de internationale reserve met 15,4% tot USD 381,1 miljoen of een equivalent van 2,6 maanden goederen en dienstenimport. De depreciatie van de nationale munt blies de waarde van de in Surinaamse dollars uitgedrukte economische variabelen in 2016 op. Vooral hierdoor steeg de binnenlandse liquiditeitenmassa met 52,2%. De depreciatie leidde ook tot vergroting van het aandeel van de in buitenlandse valuta genomineerde balansposten. Geldtoevoer uit het buitenland was de belangrijkste achterliggende oorzaak van de nominale geldgroei. In reële termen nam de kredietverlening af. 18

19 In 2016 liep het totaal overheidstekort uitgedrukt in termen van BBP terug, maar bleef op een relatief hoog niveau. Dit tekort in 2016 werd voor een groot deel gedekt door buitenlandse leningen. De staatsschuld liep hierdoor op tot 57% van het bruto binnenlands product. In 2016 werd een obligatielening op de internationale kapitaalmarkt geplaatst ter waarde van USD 550 miljoen die vooral bestemd was voor staatsbedrijven. De aangeduide ontwikkelingen waren voor ratingbureaus aanleiding de waardering van schuldpapier van de Staat Suriname in het begin van 2016 neerwaarts bij te stellen en wel van BB tot B+ en één jaar later tot B. Het vooruitzicht werd verlaagd van stabiel tot negatief. Voor 2017 werd door hen nog geen noemenswaardig herstel van het productievolume en van het per capita inkomen verwacht, waardoor zij hun vooruitzicht niet wijzigden. Volgens recente schattingen van het Planbureau zal het BBP in 2017 met 0,7% afnemen, terwijl voor 2018 een positieve groei wordt verwacht. Wij zullen als land alle zeilen moeten bijzetten om wederom macroeconomische stabiliteit te bereiken en vervolgens groei van onze economie te bewerkstelligen. Onze bank zal, gegeven de economische omstandigheden en vooruitzichten, proactief inspelen op deze uitdagingen en kansen. 19

20 DSB Het bedrijf van de bank Strategie en bedrijfsdoelstellingen De bank heeft 2016 met een fors negatief resultaat afgesloten. De oorzaak hiervan is enerzijds gelegen in de doorwerking van de economische neergang zoals beschreven in de macroeconomische beschouwing en anderzijds in de interne beheersing en informatievoorziening van de bank. Dit heeft ons niet in staat gesteld de risico s te identificeren en de daaraan gerelateerde negatieve gevolgen tijdig te signaleren en te adresseren. De aanwezige risico s in onze kredietportefeuille hebben zich in 2016 in een snel tempo gemanifesteerd met als gevolg het teleurstellend resultaat. Het meerjarenplan voor de periode is in verband met de huidige economische omstandigheden, de vooruitzichten en de ontwikkelingen van de bank, in 2017 bijgesteld. Op het gebied van de interne beheersing en risicobeheer zijn in 2017 verdere maatregelen getroffen ter optimalisatie van risicomanagement. In juni 2017 zijn de eerste stappen om tot verdere verfijning van de organisatiestructuur te geraken, gezet. De verfijning betreft een sterkere functiescheiding, meer nadruk op bankbreed risicomanagement en het optimaliseren van de dienstverlening. Herstel van de winstgevendheid van de kredietportefeuille en de daaraan gekoppelde vrijval van voorzieningen zullen in belangrijke mate tot verbetering van de rentabiliteit moeten bijdragen. Veranderingen gericht op verbetering van de kredietportefeuille zijn reeds ingezet waarbij het beleid van de bank zal zijn gericht op kwalitatief hoogwaardige kredieten. Het beleid zal er voorts op gericht zijn om, naast het verhogen van het aandeel in het resultaat van commissieinkomsten en het verbeteren van de rentemarge, ook door kostenbesparende maatregelen het gestelde rentabiliteitsdoel te realiseren. De dienstverlening zal worden verbeterd door introductie van nieuwe en verbeterde distributiekanalen gericht op meer gemak en toegevoegde waarde voor de klant. De solvabiliteitsratio (de verhouding tussen het toetsingsvermogen en de naar risico gewogen activa en niet uit de balans blijkende verplichtingen en de Net Open Currency Positie) van de bank is door het verlies over 2016 en de toename van de tegenwaarde in SRD van activa in vreemde valuta sterk gedaald naar een niveau beneden het door de Centrale Bank van Suriname gestelde minimum niveau. Verbetering van de solvabiliteitsratio zal worden bereikt door een doelgerichte groeistrategie, sterkere rentabiliteit en toevoeging van winst aan de reserves. Versnelde realisatie van de solvabiliteitsdoelstelling (thans gesteld op 10,50%) heeft hoge prioriteit. Normaliter zou dit proces gegeven de huidige omstandigheden een periode van enkele jaren beslaan. Verhoging van ons aandelenkapitaal is cruciaal. De liquiditeitspositie was in het boekjaar 2016 onder de norm van de Centrale Bank van Suriname. De krappe liquiditeitspositie is reeds omgeslagen en ruim boven de gestelde norm van de Centrale Bank van Suriname. De bank geniet de volle ondersteuning van de Centrale Bank van Suriname en er wordt in goed overleg gewerkt aan herstel van compliance van de bank aan de door de Centrale bank van Suriname gestelde normen. De oprichting van een dochtermaatschappij in Nederland wordt vooralsnog aangehouden en zal na enige jaren opnieuw worden overwogen. De directie, het managementteam en alle overige medewerkers kijken vol vertrouwen, positief en ambitieus, naar de toekomst. Resultaten over 2016 Algemeen In financieel opzicht is het jaar 2016 voor De Surinaamsche Bank geen goed jaar geweest. Er zijn ingrijpende maatregelen getroffen om de risico s welke uiteindelijk hebben geleid tot het verlies te beheersen. Op grond van de vermogenspositie en de betreffende regelgeving daaromtrent in de Wet Toezicht Kredietwezen zal de bank over het boekjaar 2016 geen dividend uitkeren. 20

21 Solvabiliteit Door de daling van de solvabiliteitsratio in 2016 tot onder het door de Centrale Bank van Suriname vastgestelde minimum niveau is de bank onder verhoogd toezicht komen te verkeren. De bank werkt in overleg met de Centrale Bank van Suriname ernaar toe om het eigen vermogen in de komende jaren te versterken zodat zij volledig aan alle vereisten van de Centrale Bank van Suriname zal voldoen. Achtergestelde leningen in vreemde valuta die aan de eisen van de Centrale Bank van Suriname gestelde voorwaarden voldoen, worden als reële opties gezien om het risicodragend vermogen te versterken. Bij het schrijven van dit verslag zijn er reeds diverse maatregelen getroffen om de solvabiliteitsratio te verbeteren. De verkoop van het aandelenbelang in Assuria, Torarica en Hakrinbank, de vermindering van het relatieve belang van De Surinaamsche Bank in DSB Assuria Vastgoed maatschappij N.V. (DAVG) en de geplaatste achtergestelde lening hebben bij het schrijven van dit verslag reeds bijgedragen aan het beoogde doel namelijk een verbetering van de solvabiliteitsratio van de bank. De jaarrekening Balans Het geconsolideerde balanstotaal per december 2016 is fors toegenomen, van SRD 4,9 miljard per december 2015 naar SRD 7,5 miljard, een stijging van bijna 54%. Deze stijging is grotendeels veroorzaakt door de verdere depreciatie van de SRD gedurende Aan de actiefzijde is de stijging als gevolg van de ontwaarding vooral terug te vinden bij vorderingen op bankiers (SRD mln), obligaties (SRD 391 mln) en kredietverlening (SRD 787 mln), terwijl de toename aan de passiefzijde kan worden gezien in een toename van de toevertrouwde middelen met SRD mln. Geconsolideerde balanstelling (x SRD 1 miljard) Grafiek Geconsolideerde winstenverliesrekening De bank sluit het boekjaar 2016 af met een negatief bedrijfsresultaat vóór belastingen van SRD 188 mln. Het operationeel resultaat bedraagt SRD 82 mln positief (2015: SRD 107 mln). Het lager operationeel resultaat ten opzichte van 2015 is gelegen in de sterkere toename van de kosten ten opzichte van de baten. De significante dotatie aan de voorziening kredietrisico s van SRD 270 mln (2015: SRD 60 mln) leidde tot het hiervoor genoemde negatief bedrijfsresultaat in Ontwikkeling van de rentemarge De rentebaten zijn met 30% toegenomen van SRD 291 mln tot SRD 379 mln. Deze stijging kan worden toegeschreven aan de gedurende het boekjaar verhoogde rentetarieven voor leningen en hogere SRDtegenwaarde van renteopbrengsten van kredieten in vreemde valuta. Deze stijging valt desondanks door de toename van probleem kredieten tegen. De rentelasten zijn sterker gestegen en wel met 69% van SRD 113 mln naar SRD 191 mln door de hogere tegenwaarde van vreemde valuta rentelasten en verhoogde rentetarieven op deposito s. Als gevolg van deze ontwikkelingen is de verdiende rentemarge slechts toegenomen met 5% naar SRD 188 mln. 21

22 Overige baten De overige baten zijn in 2016 gestegen met 31% naar SRD 63 mln. De belangrijkste oorzaak van deze groei is de stijging van de provisie opbrengsten (SRD 14 mln). Lasten De totale lasten zijn in 2016 met SRD 260 mln gestegen, een stijging van ruim 145%. De personeels en overige beheerskosten vertonen een sterke toename van 42% naar SRD 157 mln. De stijging van de personeelskosten is het gevolg geweest van de toegekende compensatie aan ons personeel voor de gedaalde koopkracht en de toename van het aantal medewerkers. De toename van de andere beheerskosten heeft vooral te maken met kosten die in vreemde valuta moeten worden voldaan. Het grootste deel van de toename van de totale lasten is een direct gevolg van de hoge dotatie aan de voorziening kredietrisico s. In het verslagjaar 2016 is ten opzichte van 2015 SRD 210 mln meer toegevoegd aan de voorziening kredietrisico s. Commercie Zakelijke relaties De bank acht het van groot belang om de dienstverlening aan haar zakelijke relaties continu te verbeteren en af te stemmen op de veranderende klantbehoefte. In dit kader zal de bank de bereikbaarheid van de relationship managers verbeteren, hun rol als financieel adviseur verdiepen en de relatie met zakelijke klanten intensiveren. De bank zal een actievere rol vervullen op de valutamarkt en beter gebruik maken van het vrije marktmechanisme om zodoende in staat te zijn om beter te voldoen aan de klantbehoefte. Er is onderzoek gedaan naar de performance en de oorzaken van de problemen met betrekking tot het functioneren van onze POSapparaten en er wordt continu verder gewerkt aan de verbetering van de POSdienstverlening. De website van de bank is in 2017 gemoderniseerd waardoor de toegankelijkheid en overzichtelijkheid van informatie ook voor zakelijke relaties sterk is verbeterd. In de tweede helft van 2017 zal een vernieuwd platform voor elektronisch bankieren worden geïntroduceerd welke meer dan voorheen is gericht op de behoefte van de zakelijke klant. Particuliere relaties De bancaire dienstverlening ontwikkelt zich sterk op het vlak van elektronische dienstverlening. Elektronisch bankieren is de toekomst. De bank is zich hiervan bewust en stimuleert elektronisch bankieren. Een aantal initiatieven, waaronder de introductie in 2017 van een vernieuwd klantvriendelijk systeem voor internetbankieren en eigentijds mobiel bankieren, zal ertoe leiden dat de bank zich op dit vlak kan meten met grote internationale banken. In het eerste halfjaar 2017 zijn alle voor de dienstverlening belangrijke geautomatiseerde systemen van de bank gemoderniseerd. Onze klanten zullen hiermee hun transacties met meer gemak en nog veiliger kunnen uitvoeren. Gebruikersvriendelijkheid staat hierbij centraal. In het kader van het verhogen van de klanttevredenheid is in 2017 het vernieuwde Customer Contact Center geïmplementeerd. Deze draagt bij aan een snellere dienstverlening. Naast de elektronische dienstverlening blijft de bank haar klanten ontvangen in modern ingerichte kantoren. In 2016 is de bouw gestart van een nieuw kantoor aan de Coronastraat in Paramaribo Noord. Voor ultimo 2017 zal dit kantoor in gebruik worden genomen. Het kantoor in de Hermitage Mall wordt in 2017 verruimd om de klanten beter van dienst te kunnen zijn. Om bedrijfseconomische redenen is het kantoor te Zanderij in de tweede helft van 2017 gesloten. Vanaf 2016 wordt de kinderspaarrekening, Duku, gepromoot waarbij de Dukumascotte wordt ingezet in het kader van financiële educatie van kinderen. Met een loyaltyprogramma dat is gekoppeld aan de Dukuspaarrekening worden kinderen gestimuleerd om in verschillende valuta s te sparen en goed hun best te doen op school. 22

23 Private banking & asset management Private banking & asset management voor vermogende particulieren en institutionele beleggers wordt uitgevoerd door de Surinaamse Trust Maatschappij N.V. (Suritrust), een 100% dochtermaatschappij van de bank. De middelen van klanten worden voornamelijk belegd in hypothecaire leningen. Er is een afname van de vraag naar hypothecaire leningen geconstateerd welke verband houdt met de huidige economische omstandigheden. Naast intermediair bij de verkoop van verzekeringen is Suritrust ook actief als bureau voor de registratie van merken. Verder voert zij het beheer respectievelijk de administratie van het programma voor microkredieten en het Surinaams Low (middle) Income Shelter Program (financiering van eigen woningen voor personen met een lager inkomen). DSB Assuria Vastgoed Maatschappij N.V. (DAVG) DAVG is een 50% joint venture met Assuria. Door de terugval in de economie stagneert de verkoop van kavels en terreinen reeds enige tijd. De financieringslasten, voor een groot deel in USD, hebben een negatief effect op de rentabiliteit van de vennootschap. Ter verbetering van de financiële positie is door beide aandeelhouders gekozen voor een gedeeltelijke omzetting van de te ontvangen interest naar aandelenkapitaal en agio. De aandeelhoudersverhouding is in 2017 gewijzigd waarbij DSB voor 49% deelneemt in DAVG. Voortaan zal DAVG als minderheidsdeelneming in de boeken staan en niet langer in de consolidatie worden meegenomen. Interne organisatie en risico beheersing Corporate governance De bank hecht veel waarde aan goed ondernemingsbestuur. De belangen van de verschillende belanghebbenden en de voor de bank relevante maatschappelijke aspecten van ondernemen staan hierbij centraal. Huidige en toekomstige relaties van de bank moeten erop kunnen vertrouwen dat hun belangen goed en zorgvuldig worden behartigd ter waarborging van onze continuïteit. Goed ondernemerschap, waaronder integer en transparant handelen door de directie, evenals goed toezicht hierop, waaronder het afleggen van verantwoording over het uitgeoefende toezicht, zijn essentiële condities. Dit zijn twee voorname steunpilaren waar goede corporate governance op rust en waar de Corporate Governance Code van de bank op toeziet. Bij het opstellen van de Corporate Governance Code heeft de bank als referentiekader de richtlijnen van het Bazelse Comité voor het Toezicht op Banken, de nationale toezichtwetgeving en de richtlijnen van de Centrale Bank van Suriname gebruikt. De Corporate Governance Code van de bank is op de website van de bank gepubliceerd. Naleving van wet en regelgeving inclusief richtlijnen van de toezichthouder maakt ontegenzeggelijk onderdeel van het bankbeleid uit. De bank is eind 2016 gestart met een inventarisatie van alle van toepassing zijnde wet en regelgeving om met zekerheid vast te stellen dat deze regels voldoende in haar beleid zijn verwerkt. Raamwerk risicobeheersing Risicobeheersing is cruciaal binnen het bankbedrijf. De bank geeft veel aandacht aan de verbetering van de risicobeheersing. Dit omvat naast de verbetering van het raamwerk van interne beheersing van de bedrijfsprocessen vanuit een risicoperspectief, tevens een verbetering van de efficiëntie en slagvaardigheid van de organisatie. De organisatieinrichting met drie verdedigingslinies wordt in 2017 verder verbeterd. De business lines en ondersteunende afdelingen zijn als eerste lijn eigenaars van risico s en beheersen deze, door onder meer het stellen van limieten, het toepassen van functiescheidingen en het uitvoeren van controles. De functies in de tweede lijn helpen bij de ontwikkeling van maatregelen in de eerste lijn en helpen bij het signaleren van tekortkomingen en risico s, zodanig dat er tijdig bijsturingsmaatregelen worden genomen. Internal audit als functie in de derde lijn voorziet de Raad van Commissarissen (RvC), directie en department managers van informatie met betrekking tot het effectief functioneren van de interne beheersing en compliance. 23

24 Binnen de bank zijn de volgende commissies ingesteld in het kader van risicobeheersing: 1. De krediet commissie heeft de bevoegdheid kredieten vanaf een bepaalde omvang goed te keuren. 2. De Asset & Liability Management Commissie (ALCO) richt zich op het balansbeheer en de beheersing van rente, valuta, liquiditeits en solvabiliteitsrisico's. 3. De Internal Risk Committee (IRC) heeft primair als doel de directie te assisteren bij het opzetten en handhaven van adequate risico beheersing binnen de bank. 4. De Risk Committee (RC) bestaande uit leden van de Raad van Commissarissen (RvC) ondersteunt de Raad in het kader van besluitvorming met betrekking tot en het toezicht op risicobeheersing. 5. Het Audit Committee eveneens bestaande uit leden van de Raad ondersteunt de Raad met betrekking tot onder meer audit en compliance aangelegenheden. De bank ziet erop toe dat de opgezette structuren effectiever en doeltreffender worden ingezet. Bewustwording in het kader van informatie beveiliging Door de verdergaande automatisering en toegankelijkheid via internet neemt het risico van cybercrime toe. De bank volgt de ontwikkelingen nauwgezet en heeft haar beveiliging waar nodig versterkt. De bank onderkent bij de informatiebeveiliging essentiële aandachtsgebieden waaronder vertrouwelijkheid, integriteit en beschikbaarheid van gegevens. Zowel bankfunctionarissen als onze klanten worden van risico s bewust gemaakt om misbruik en het gevaar van cybercrime te beperken. Interne organisatie In 2017 is een verdere verfijning in de organisatie structuur aangebracht. De verfijning betreft het bewerkstelligen van een sterkere functiescheiding, meer nadruk op bankbreed risicobeheer en het optimaliseren van de dienstverlening. In 2016 is het functioneren van de afdeling Internal Audit verbeterd door training en aanscherping van de positionering als derdelijns functie. Alle medewerkers zijn in 2016 gecertificeerd op basis van de posthbo Registeropleiding Operational Auditing. Eén van de IT auditors is in 2016 gecertificeerd als CISA auditor. Eind 2016 is de afdeling versterkt door het aantrekken van een Register Accountant als nieuwe leidinggevende. De afdeling Corporate Strategy en Change Management is in 2017 opgezet voor de ondersteuning van strategische initiatieven van de bank door op professionele wijze invulling te geven aan business development en market intelligence. Tevens zal een belangrijke bijdrage worden geleverd aan alle grote veranderingsprocessen binnen de bank. Voor de verbetering van de dienstverlening en verhoging van de productiviteit zullen leer en ontwikkelingstrajecten worden opgezet, gericht op competenties en ontwikkeling van medewerkers ondersteund door een vernieuwd beoordelingssysteem. Het aantal medewerkers in dienst van de bank bedroeg per ultimo 2016, 496. Aantal medewerkers per 31 december Vrouwen Mannen Aantal tijdelijke krachten per 31 december Paramaribo, 25 juli 2017 Drs. Hanna F.S. Lieuw Hie Gonesh 24 Geconsolideerd Vennootschappelijk

25 DSB Jaarrekening

26 Vennootschappelijke balans per 31 december 2016 (vóór verwerking voorstel resultaatbestemming) (In duizenden SRD) ACTIVA Kasmiddelen Obligaties* Schatkistpapier Vorderingen op bankiers* Kredieten: Aan de overheid Aan de private sector Aandelen Deelnemingen Onroerende goederen en bedrijfsmiddelen Overige activa* Overlopende activa* Rekeningcourant Kortlopende leningen Overige schulden* Overlopende passiva* Voorzieningen Geplaatste perpetuele obligatielening (9% USD) PASSIVA Schulden aan bankiers Toevertrouwde middelen: Spaarrekeningen Termijndeposito s Agioreserve Herwaarderings reserve Resultaat verslagperiode ( ) Kapitaal Algemene reserve Gestelde garanties Documentaire kredieten Niet uit de balans blijkende verplichtingen uit hoofde van: Overige financiële instrumenten * Cijfers 2015 aangepast voor vergelijkingsdoeleinden Paramaribo, 25 juli 2017 Directie Mw. drs. H.F.S. Lieuw Hie Gonesh Raad van Commissarissen drs. S. Smit, voorzitter J.J. Healy Jr. drs. M.J.A. Brahim Mw. Mr. R. Sohansingh drs. D.M.R. Currie Ir. R. Blufpand 26

27 Vennootschappelijke winstenverliesrekening over 2016 (In duizenden SRD) BATEN Rentebaten Rentelasten Rentemarge Opbrengst uit effecten en deelnemingen Provisie Resultaat uit financiële transacties Totale baten LASTEN Overige beheerskosten Afschrijvingen Bedrijfslasten Personeelskosten Dotatie voorziening kredietrisico s Bedrijfsresultaat vóór belastingen ( ) Operationeel resultaat Belastingen Resultaat na belastingen RECAPITULATIE WINSTVERDELING In contanten: Interimdividend Slotdividend In aandelen: Vergoeding voor perpetuele obligatielening Toevoeging reserve (120) ( ) ( ) ( ) Paramaribo, 25 juli 2017 Directie Mw. drs. H.F.S. Lieuw Hie Gonesh Raad van Commissarissen drs. S. Smit, voorzitter J.J. Healy Jr. drs. M.J.A. Brahim Mw. Mr. R. Sohansingh drs. D.M.R. Currie Ir. R. Blufpand 27

28 Geconsolideerde balans per 31 december 2016 (vóór verwerking voorstel resultaatbestemming) (In duizenden SRD) ACTIVA Kasmiddelen Vorderingen op bankiers* Obligaties* Schatkistpapier Kredieten: Aandelen Onroerende goederen en bedrijfsmiddelen Aan de overheid Aan de private sector Overige activa* Overlopende activa* Kortlopende leningen* Overige schulden* Overlopende passiva* PASSIVA Schulden aan bankiers Toevertrouwde middelen: Spaarrekeningen Termijndeposito s Rekeningcourant Langlopende leningen* Voorzieningen Geplaatste perpetuele obligatielening (9% USD) Agioreserve Herwaarderingsreserve ( ) Kapitaal Algemene reserve Resultaat verslagperiode Niet uit de balans blijkende verplichtingen uit hoofde van: Gestelde garanties Documentaire kredieten Overige financiële instrumenten * Cijfers 2015 aangepast voor vergelijkingsdoeleinden Paramaribo, 25 juli 2017 Directie Mw. drs. H.F.S. Lieuw Hie Gonesh Raad van Commissarissen drs. S. Smit, voorzitter J.J. Healy Jr. drs. M.J.A. Brahim Mw. Mr. R. Sohansingh drs. D.M.R. Currie Ir. R. Blufpand 28

29 Geconsolideerde winstenverliesrekening over 2016 (In duizenden SRD) Rentebaten Rentelasten Rentemarge BATEN Opbrengst uit effecten en deelnemingen Provisie Resultaat uit financiële transacties Personeelskosten Overige beheerskosten Totale baten LASTEN Afschrijvingen Bedrijfslasten Operationeel resultaat Dotatie voorziening kredietrisico s Bedrijfsresultaat vóór belastingen ( ) ( ) ( ) ( ) Belastingen Resultaat na belastingen RECAPITULATIE WINSTVERDELING In contanten: Interimdividend Slotdividend In aandelen: Vergoeding voor perpetuele obligatielening Toevoeging reserve Paramaribo, 25 juli 2017 Directie Mw. drs. H.F.S. Lieuw Hie Gonesh Raad van Commissarissen drs. S. Smit, voorzitter J.J. Healy Jr. drs. M.J.A. Brahim Mw. Mr. R. Sohansingh drs. D.M.R. Currie Ir. R. Blufpand 29

30 Toelichting op de jaarrekening 2016 Vaststelling jaarrekening De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft op 27 juni 2016 de jaarrekening 2015 vastgesteld conform het jaarverslag d.d. 24 maart Daarin is opgenomen een contant dividend van SRD 1,00 per aandeel van SRD 0,10 en een dividend in aandelen van 5%. Algemene informatie De Surinaamsche Bank N.V., opgericht in 1865 en gevestigd in Suriname, is een naamloze vennootschap naar Surinaams recht. Het adres van de statutaire zetel van De Surinaamsche Bank N.V. is Henck Arronstraat 2630 te Paramaribo. De Surinaamsche Bank N.V. is de moedermaatschappij van de Surinaamse Trustmaatschappij N.V., de Surinaamse Computer Maatschappij N.V. en de Financieringsmaatschappij Paramaribo N.V. Daarnaast heeft De Surinaamsche Bank N.V. een belang van 50% in de joint venture DSB Assuria Vastgoed Maatschappij N.V. De Surinaamse Computer Maatschappij N.V. en de Financieringsmaatschappij Paramaribo N.V. zijn lege N.V. s. De toelichting op de jaarrekening 2016 heeft betrekking op de vennootschappelijke en de geconsolideerde financiële overzichten. Schattingen, aannames en veronderstellingen Voor het opmaken van de jaarrekening zijn schattingen, aannames en veronderstellingen gehanteerd die van invloed zijn op de verantwoorde bedragen. Het gaat in het bijzonder om de gebruiksduur en restwaarde van onroerend goed en bedrijfsmiddelen, de taxaties van onroerend goed, bijzondere waardeverminderingen van activa, de omvang van de voorziening voor kredietrisico s en de voorzieningen die zijn opgenomen onder de passiva in de balans. De schattingen, aannames en veronderstellingen die zijn gemaakt, zijn gebaseerd op marktgegevens, kennis, ervaring uit het verleden en andere factoren die onder de gegeven omstandigheden als redelijk worden beschouwd. De werkelijke resultaten kunnen echter afwijken van de gemaakte schattingen. Schattingen, aannames en veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Schattingswijzigingen worden verwerkt in de periode waarin de schattingen worden herzien als de wijzigingen alleen op deze periode betrekking hebben. Als de schattingswijziging ook betrekking heeft op toekomstige perioden vindt wijziging prospectief plaats in de relevante perioden. Toegepaste standaarden De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving, uitgaande van de continuïteitsveronderstelling. Verbonden partijen Als verbonden partijen worden aangemerkt alle rechtspersonen waarover overheersende zeggenschap of invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. Ook rechtspersonen die overwegende zeggenschap kunnen uitoefenen kunnen worden aangemerkt als verbonden partijen. Ook de statutaire directie, andere sleutelfunctionarissen in het management van de vennootschap en nauwe verwanten zijn verbonden partijen. Presentatie De vennootschappelijke en geconsolideerde balansen zijn vóór verwerking van het voorstel resultaatbestemming. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders neemt volgens de statuten het besluit over de voorgestelde resultaatbestemming. Tenzij anders vermeld worden alle bedragen vermeld in duizenden SRD, de functionele en rapportage valuta. Duurzame voortzetting van de bankactiviteiten De bank sluit het boekjaar 2016 af met een verlies na belasting van SRD 191 mln. De oorzaak hiervan moet hoofdzakelijk gezocht worden in de ernstig verslechterde kredietportefeuille. Hierdoor is de kredietportefeuille afgewaardeerd door het treffen van aanvullende kredietvoorzieningen. De negatieve effecten van de verslechterde kredietportefeuille komen m.n. in het boekjaar 2016 tot uitdrukking. 30

31 Het operationeel resultaat (baten minus operationele kosten) van de vennootschap over 2016 bedroeg SRD 78 mln. positief. Na de netto dotatie ad SRD 269 mln. aan de voorzieningen voor kredietrisico's in 2016 is een negatief bruto resultaat ontstaan van SRD 191 mln. Maatregelen zijn getroffen om de kredietportefeuille te verbeteren, waaronder aangescherpte kredietbeoordeling en verbeterde monitoring en zonodig tijdige herstructurering van kredieten op basis van eventueel gewijzigde cashflow van klanten voortvloeiende uit de gewijzigde markt omstandigheden. Voor 2017 wordt verwacht dat toevoegingen aan de voorzieningen lager zullen zijn dan in De liquiditeitspositie is bij het schrijven van dit verslag inmiddels zodanig verbeterd dat de bank in totaliteit beschikt over een sterk verbeterde liquiditeitspositie. Aan verbetering van de solvabiliteitspositie van de bank wordt gewerkt. Het management van de bank kijkt met vertrouwen naar de toekomst en gelet op de getroffen maatregelen is de jaarrekening opgesteld op basis van het vooruitzicht van een duurzame voortzetting van de onderneming. Vergelijking vorig boekjaar In het boekjaar zijn de vergelijkende cijfers van 2015 aangepast vanwege herrubriceringen voor vergelijkingsdoeleinden. In de balans is de post vorderingen op bankiers aangepast om de obligaties separaat inzichtelijk te maken. Verder heeft een gedeeltelijke herrubricering plaatsgevonden van de posten overige activa, overlopende activa, overige schulden en overlopende passiva. Tevens is de geplaatste perpetuele obligatie lening geclassificeerd als vreemd vermogen en is de classificatie van de vergelijkende cijfers 2015 hierop aangepast. Grondslagen voor consolidatie In de geconsolideerde balans en winstenverliesrekening worden de cijfers verwerkt van de ondernemingen waarin DSB een belang heeft van minimaal 50%. In de consolidatie zijn in verband hiermee de 100% deelnemingen in de Surinaamse Trustmaatschappij N.V., De Financieringsmaatschappij Paramaribo N.V. en de Surinaamse Computermaatschappij N.V. betrokken, waarvan de laatste twee lege N.V.'s betreffen. De activa en passiva en de resultaten van deze deelnemingen zijn voor 100% in de geconsolideerde balans respectievelijk de geconsolideerde winstenverliesrekening opgenomen, na eliminatie van intergroepsverhoudingen. In de consolidatie zijn de cijfers van DSB Assuria Vastgoed Maatschappij N.V. voor 50% meegenomen. De intrinsieke waarde van deze vennootschap bedraagt per ultimo 2016 negatief SRD (2015: negatief SRD ). Grondslagen van valutaomrekening De activa en passiva in vreemde valuta worden omgerekend tegen de geldende bankkoers per balansdatum. De koersen voor USD en Euro op balansdatum bedragen respectievelijk SRD 7,425 en SRD 7,83 (2015 respectievelijk SRD 4,00 en SRD 4,435). De koersverschillen die ontstaan bij de waardering en door afwikkeling van valutaposities worden in de resultatenrekening opgenomen onder "resultaat uit financiële transacties". Dat geldt ook voor de resultaten die ontstaan bij de aan en verkoop van vreemde valuta. De koersverschillen welke ontstaan bij de waardering van de overige financiële instrumenten worden verwerkt in de balans als te zijn resultaten voortvloeiende uit toekomstige verplichtingen en vorderingen. Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. Alleen die mutaties zijn in aanmerking genomen welke tot een wijziging in de kasmiddelen aanleiding hebben gegeven. Koersverschillen op de saldi van kasmiddelen in vreemde valuta worden in het kasstroomoverzicht verwerkt in het resultaat vóór belastingen. In de vergelijkende cijfers van 2015 is de presentatie van het kasstroomoverzicht aangepast voor vergelijkingsdoeleinden. Met de nieuwe presentatie wordt beter invulling gegeven aan de aard van de activiteiten van de bank, onder meer door ontvangen en betaalde interest als operationele kasstroom van de bank te presenteren. 31

32 Grondslagen van waardering ACTIVA Kasmiddelen Hieronder vallen de betaalmiddelen, zowel in lokale als vreemde valuta en vorderingen op de Centrale Bank van Suriname. Deze post omvat ook de verplichte kasreserves. Die staan niet ter vrije beschikking. De kasmiddelen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde. Vorderingen op bankiers Vorderingen op bankiers omvatten beleggingen in call en termijndeposito's, investment portfolio's, obligaties en direct opeisbare vorderingen bij buitenlandse en binnenlandse banken alsmede de verplicht voorgeschreven kasreserve aangehouden bij buitenlandse banken, die niet ter vrije beschikking is van DSB. De beleggingen en vorderingen zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. Obligaties Obligaties betreffen de beleggingen in obligaties bij buitenlandse banken en lokale bedrijven. Deze beleggingen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde. Schatkistpapier De onder dit hoofd opgenomen schatkistpromessen, uitgegeven door de overheid, zijn gewaardeerd tegen nominale waarde. De looptijd is maximaal 12 maanden tegen een rentevoet van 9% per jaar (2015: 9% en 10%). Kredieten Deze post omvat leningen aan consumenten en bedrijven, waaronder rekeningcourantkredieten, huurkoopkredieten, hypotheken en persoonlijke leningen. Waar nodig wordt een voorziening getroffen in verband met het risico van oninbaarheid. Deze voorziening wordt in de balans in mindering gebracht op de post "Kredieten". Aandelen Deze post betreft aandelen in lokale ondernemingen. Deze aandelen worden gewaardeerd tegen actuele waarde, dat is de laatste beursnotering van het boekjaar met inachtneming van een afwaardering van 10%. De aandelen BNETS, Stadsherstel Suriname N.V. en TBL Multiplex zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs of lagere marktwaarde indien bekend. De waardestijging van de ter beurse genoteerde aandelen als gevolg van de waardering tegen beurswaarde is opgenomen in het eigen vermogen (reserve herwaardering) na aftrek van een voorziening voor latente belastingverplichtingen. Deelnemingen De deelnemingen worden gewaardeerd tegen de netto vermogenswaarde per balansdatum, indien invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijk en financieel beleid. De rekeningcourant vorderingen op en schulden aan deelnemingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde en zijn gesaldeerd opgenomen. Onroerende goederen en bedrijfsmiddelen De bankgebouwen inclusief terreinen zijn gewaardeerd tegen de actuele waarde. De afschrijvingen op bankgebouwen vinden lineair plaats over de geschatte economische gebruiksduur van 40 jaar (2,5% per jaar). Veranderingen in de actuele waarde van gebouwen en terreinen worden ten gunste/laste van de herwaarderingsreserve gebracht, onder aftrek van een voorziening voor latente belastingverplichtingen bij gebouwen tegen het nominaal belastingtarief. De herwaarderingsreserve is afzonderlijk onder het eigen vermogen opgenomen. 32

33 De bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen aanschaffingsprijs verminderd met de lineaire afschrijvingen op basis van de geschatte economische gebruiksduur. Voor inventaris is deze gebruiksduur gesteld op vijf jaar, voor transportmiddelen en personal computers op drie jaar en voor overige computerapparatuur op vier jaar. Overige en overlopende activa Deze posten betreffen nog te verrekenen posten in het betalingsverkeer, de nog te ontvangen interest en de vooruit betaalde kosten. Deze zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. De onroerende goederen DAVG zijn tevens opgenomen onder overige activa en zijn gewaardeerd tegen actuele waarde. PASSIVA Schulden aan bankiers De schulden aan bankiers omvatten de schulden aan buitenlandse en binnenlandse banken korter dan 1 jaar en zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. Toevertrouwde middelen Hieronder vallen de schulden in rekening courant, spaargelden en depositogelden. Deze worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Langlopende leningen DSB Assuria Vastgoed Maatschappij (DAVG) N.V. is voor de aankoop van onroerend goed twee langlopende leningen aangegaan welke zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. Kortlopende leningen Hieronder valt het kortlopend deel van de door DAVG N.V. aangegane leningen voor de aankoop van onroerende goederen. Deze worden gewaardeerd tegen de nominale waarde. Overlopende passiva en overige schulden Voor zover in het voorgaande niet anders vermeld worden deze activa en passiva gewaardeerd tegen de nominale waarde. Voorzieningen Voorzieningen worden getroffen wanneer sprake is van een verplichting die voortvloeit uit gebeurtenissen in het verleden waarvan waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van de verplichting een uitstroom van economische middelen noodzakelijk is. Van deze verplichting wordt een betrouwbare schatting gemaakt. Dotaties en eventuele latere vrijvallen worden verwerkt in de winstenverliesrekening. Onder voorzieningen zijn inbegrepen: voorzieningen voor latente belastingverplichtingen, voorzieningen voor postemployment benefits and "other longterm employee benefits" en overige specifieke risico s, waaronder het frauderisico en een reorganisatie voorziening. De voorziening latente belastingverplichtingen heeft betrekking op het verschil in waardering volgens de gehanteerde economische grondslagen en de fiscale grondslagen van waardering betreffende bankgebouwen en aandelen. Over het waarderingsverschil van de terreinen wordt geen latentie gevormd. De latente belastingverplichting wordt berekend tegen het geldende nominale tarief. De post employment benefits heeft betrekking op alle voorzieningen waarop reeds gepensioneerden recht hebben (ontleend aan het reglement inzake voorzieningen gepensioneerden van De Surinaamsche Bank N.V.), terwijl de post other long term employee benefits betrekking heeft op de actieve medewerkers in dienst van de bank voor wie de voorzieningen opgebouwd dienen te worden conform de vigerende Collectieve Arbeidsovereenkomst. Deze voorzieningen zijn gevormd om de bestaande verplichtingen te dekken tot vergoeding van onder andere ziektekosten voor personeel na pensionering. De actuariële evaluaties worden jaarlijks uitgevoerd door het actuarieel bureau Lo Fo Wong op basis van financiële veronderstellingen die door de bank zijn gegeven en actuariële uitgangspunten. De pensioenaanspraken van de medewerkers zijn ondergebracht in de Stichting Pensioenfonds van 33

34 De Surinaamsche Bank N.V. De voorziening voor pensioenverplichtingen wordt berekend onder verantwoordelijkheid van het actuarieel bureau Lo Fo Wong. De pensioengrondslag wordt bij de aanvang van het deelnemerschap en vervolgens per 1 januari van elk daarop volgend jaar vastgesteld. De financiering van de pensioenverplichtingen vindt plaats door middel van maandelijkse stortingen door DSB naar rato van 20% van de salarissen. Daarnaast draagt het fonds zelf bij aan de financiering. Per 1 januari 2006 heeft een aanpassing plaatsgevonden, inhoudende dat voor het personeel een eigen bijdrage van 9% van het salaris geldt. De voorziening voor frauderisico is gevormd voor de dekking van het eigen risico, onder andere in het geval van claims bij frauduleuze handelingen. Onder voorzieningen is ook een voorziening voor reorganisatie meegenomen in verband met aanpassingen in de organisatie in het kader van de nieuwe organisatie structuur zoals effectief geworden medio juni De voorziening inactieve werknemers is ingesteld om eventuele gevolgen van arbeidsgeschillen op te vangen. Geplaatste perpetuele obligatielening (9% USD) Op 23 april 2016 is de bank met Assuria Levensverzekering N.V. overeengekomen om USD nominaal deeply subordinated callable perpetual fixed rate notes bij Assuria Levensverzekering N.V. te plaatsen. De lening wordt onder meer op grond van de achterstelling en de looptijd door de Centrale Bank van Suriname aangemerkt als aanvullend kapitaal (additional tier 1 of AT1) voor de bepaling van de solvabiliteitsratio. De vergoeding uit de winstverdeling van de bank bedraagt 9% onder beperkende voorwaarden. Uitgifte vindt plaats aan professionele partijen in coupures van tenminste EUR of USD Contractueel is vastgelegd dat de solvabiliteitsratio minimaal 6% moet bedragen om het volledig AT1 bedrag op te nemen als kapitaal. Indien de bank niet voldoet aan deze norm dient het verschil tussen het AT1 bedrag en de berekende norm (solvabiliteitsratio in procenten/6%) * AT1 bedrag) afgeboekt te worden ten gunste van de post algemene reserve. Kapitaal Het geplaatste aandelen kapitaal bedraagt SRD en bestaat uit gewone aandelen van nominaal SRD 0,10 elk. Bij de emissie van 2014 is SRD 22,8 mln van het gerealiseerde emissiebedrag kort gefinancierd door de bank. Per balansdatum moet nog SRD 4,4 mln worden afgelost waarvan circa 4 mln een aflossingsdatum van uiterlijk maart 2018 heeft. Herwaarderingsreserve De reserve herwaardering heeft betrekking op de waardering van gebouwen, terreinen en aandelen tegen actuele waarde ten opzichte van de historische aanschafwaarde. De herwaarderingen van de gebouwen en aandelen zijn verantwoord onder aftrek van een voorziening voor latente inkomstenbelastingverplichtingen. De herwaarderingsreserve van de gebouwen heeft een gebonden karakter en valt jaarlijks als gevolg van afschrijvingen en desinvesteringen vrij ten gunste van de algemene reserve. Gestelde garanties en documentaire kredieten Dit betreft voorwaardelijke verplichtingen die niet worden opgenomen in de balans omdat het bestaan afhankelijk is van het zich in de toekomst al dan niet voordoen van één of meer gebeurtenissen, zonder dat de bank daarop invloed kan uitoefenen. Overige financiële instrumenten In de afgelopen jaren zijn er meerdere contracten met verschillende looptijden afgesloten, waarbij valuta zijn aangekocht en op termijn zijn terug verkocht tegen een vooraf overeengekomen wisselkoers. De overeengekomen verkoopkoers is gelijk of nagenoeg gelijk aan de aankoopkoers. De in deze contracten overeengekomen koersen kunnen verschillen van de spotkoers op het moment van afwikkeling. De ongerealiseerde koersverschillen die hieruit voortvloeien worden gedurende de looptijd verantwoord op de balans onder de Overige activa of Overige schulden. De koersverschillen zijn contant gemaakt met een discontovoet van 8% uitgaande van de contractuele looptijd. Het saldo van de ongerealiseerde koersverschillen van de vorderingen en verplichtingen uit hoofde van deze contracten per balans datum bedroeg positief SRD 13,9 mln. Dit positief resultaat zal bij gelijkblijvende spotkoersen afnemen gedurende de looptijd van de contracten. De hieruit voortvloeiende verliezen zullen 34

35 worden genomen in de jaren waarin de contracten aflopen, tot uiterlijk De toekomstige vorderingen en verplichtingen van De Surinaamsche Bank uit hoofde van de lopende contracten met de daarbij afgesproken valutakoersen bedragen per december 2016 respectievelijk EUR 18,9 mln en USD 22,4 mln (2015: EUR 19,8 mln en USD 12,9 mln). Grondslagen van resultaatbepaling Rentebaten De rentebaten omvatten de aan de periode toe te rekenen rente op financiële activa. Rentelasten De rentelasten omvatten de rentelasten uit hoofde van financiële verplichtingen. Opbrengst uit deelneming en aandelen Hieronder wordt het aandeel van Surinaamse Trustmaatschapij N.V. (100%) en DAVG N.V. (50%) in de resultaten van de deelnemingen verantwoord. De opbrengst uit aandelen bestaat uit ontvangen dividend van lokale ondernemingen. Dividendopbrengsten worden in de winst en verliesrekening opgenomen op het moment dat het recht van de entiteit op betaling wordt gevestigd. Provisies Hieronder wordt opgenomen de opbrengsten uit de dienstverlening met betrekking tot het binnen en buitenlands betalingsverkeer en de overige dienstverlening. Resultaat uit financiële transacties Onder deze post wordt het behaalde koersresultaat uit vreemde valuta transacties en herwaarderingen van activa en passiva posten gepresenteerd, evenals gerealiseerde koersresultaten op overige financiële instrumenten. Personeelskosten Deze kosten betreffen alle op het personeel betrekking hebbende kosten. Hieronder vallen onder andere salarissen, sociale lasten en pensioenlasten. Overige beheerskosten Hieronder worden huisvestingskosten, kantoorbehoeften, automatiseringskosten, communicatie en transportkosten verantwoord. Afschrijvingen Deze post omvat alle afschrijvingen met betrekking tot materiële vaste activa. De specifieke grondslagen voor de afschrijvingen worden verder toegelicht in de paragraaf toelichting algemeen. Dotatie voorziening kredietrisico s Deze post omvat dotaties die getroffen zijn voor nonperforming kredieten. Dit onder meer conform de richtlijnen van de Centrale bank van Suriname. Inkomstenbelasting Betreft de inkomstenbelasting over het resultaat voor belastingen. De belasting verschuldigd over fiscaal nietaftrekbare afschrijvingen wordt ten laste gebracht van de onder voorzieningen opgenomen belastinglatentie. Ontwikkelingen na balansdatum In de eerste helft van 2017 zijn de aandelen in Assuria, Torarica en Hakrinbank verkocht (boekwaarde per 31 december 2016 SRD 66,9 mln.). In mei 2017 is een achtergestelde lening ad USD 10 mln. met een looptijd van 10 jaar aangenomen van Assuria Levensverzekering N.V. In juni 2017 hebben DSB en Assuria N.V. een deel van de te ontvangen interest van DSB Assuria Vastgoed Maatschappij N.V. (DAVG) in hun boeken geconverteerd naar aandelenkapitaal en agio. De aandelenverhouding is na deze gedeeltelijke conversie thans 49% respectievelijk 51% voor DSB en Assuria N.V. 35

36 Activa vennootschappelijke en geconsolideerde balans Vennootschappelijke balans (In duizenden SRD) Kasmiddelen Geconsolideerde balans Hieronder zijn opgenomen de betaalmiddelen, alsmede de tegoeden bij de Centrale Bank van Suriname. Samenstelling: Kassen Centrale Bank van Suriname Samenstelling naar valuta: Kassen (SRD) Kassen (VV) Vorderingen op bankiers Hieronder zijn opgenomen de vorderingen op de binnen en buitenlandse banken. Samenstelling naar valuta: Bankiers (SRD) Bankiers (VV) Obligaties Hieronder zijn opgenomen buitenlandse obligaties. Schatkistpapier Hieronder zijn opgenomen schatkistpromessen, uitgegeven door de overheid. Kredieten Hieronder zijn opgenomen de vorderingen uit de kredietverlening. Samenstelling: Kredieten aan de overheid Kredieten (SRD) Kredieten (VV) Kredieten aan de private sector Samenstelling naar valuta: Ten behoeve van de kredietverlening worden de volgende typen zekerheden bedongen: Garanties van de overheid Hypotheken Aandelen Overige zekerheden

37 Vennootschappelijke balans (In duizenden SRD) Geconsolideerde balans Overheid 10,49% 4,3% 10,49% 4,3% Agrarische sector en visserij Industrie, bosbouw en mijnbouw Handel en dienstverlening Constructie en installatie Transport, opslag en communicatie 1,45% 15,10% 49,97% 11,26% 1,52% 1,8% 16,2% 49,3% 8,7% 2,7% 1,45% 15,10% 49,97% 11,26% 1,52% 1,8% 16,2% 49,3% 8,7% 2,7% 3,68% 6,53% 4,8% 12,2% 3,68% 6,53% 4,8% 12,2% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% Torarica Holding N.V TBL Multiplex N.V BNETS N.V De kredietverlening is verspreid over de volgende sectoren: Woningbouw Overige Aandelen De samenstelling van de aandelenportefeuille: Assuria N.V. Hakrinbank N.V. Stadsherstel Suriname N.V. Deelnemingen In de vennootschappelijke balans zijn onder deelnemingen opgenomen de deelname in het kapitaal, alsmede het saldo van vorderingen en schulden op de deelnemingen. De deelnemingen betreffen Surinaamse Trustmaatschappij N.V., Financieringsmaatschappij Paramaribo N.V., Surinaamse Computer Maatschappij N.V. en DSB Assuria Vastgoed Maatschappij N.V. (50% deelneming) Samenstelling: Kapitaal en reserves Vorderingen / schulden Onroerende goederen en bedrijfsmiddelen Samenstelling: Onroerende goederen Herwaarderingen Afschrijvingen (17.880) (15.778) (17.880) (15.778) Boekwaarde 1 januari Aanschaffingen Afschrijvingen (9.698) (6.682) (9.698) (6.688) Bedrijfsmiddelen Onroerende goederen: Aanschafwaarde 1 januari Investeringen netto Bedrijfsmiddelen: Overige activa Onder overige activa zijn de bedragen opgenomen die niet overlopend zijn of niet onder andere specifiek omschreven balanshoofden gerubriceerd kunnen worden, zoals saldi van nog te verrekenen posten in het betalingsverkeer, alsmede de te vorderen inkomstenbelasting. De vastgoedbeleggingen van DAVG zijn gerubriceerd onder overige activa. Overlopende activa Onder overlopende activa zijn opgenomen nog te ontvangen interest. 37

38 Passiva vennootschappelijke en geconsolideerde balans Vennootschappelijke balans (In duizenden SRD) Schulden aan bankiers Geconsolideerde balans Hieronder zijn opgenomen de schulden aan de binnenlandse en buitenlandse banken. Segmentatie van de schulden aan bankiers in valuta: Bankiers (SRD) Bankiers (VV) Toevertrouwde middelen Hieronder zijn opgenomen de door klanten toevertrouwde middelen, zoals rekeningcourantverhoudingen, spaargelden en deposito's. Samenstelling: Spaargelden Termijndeposito's Rekeningcourant Segmentatie van de toevertrouwde middelen naar valuta: Spaargelden (SRD) Spaargelden (VV) Termijndeposito s (SRD) Termijndeposito s (VV) Rekeningcourant (SRD) Rekeningcourant (VV) Langlopende leningen Hieronder zijn opgenomen de door DAVG N.V. aangegane leningen voor de aankoop van onroerend goed. Kortlopende leningen Hieronder zijn opgenomen de CBvS leningen en de door DAVG N.V. aangegane leningen met een looptijd korter dan 1 jaar. Overige schulden Hieronder zijn opgenomen de vooruitvangen bedragen en kortlopende verplichtingen. Overlopende passiva Hieronder zijn opgenomen de nog te betalen interest. Geplaatst perpetuele obligatielening (9% USD) 38

39 Vennootschappelijke balans (In duizenden) Geconsolideerde balans longterm employee benefits Voorziening voor frauderisico Voorziening reputatierisico Voorzieningen Samenstelling: Voorziening voor latente belastingverplichtingen Voorzieningen postemployment benefits and other Voorziening reorganisatie Eigen vermogen Samenstelling: Algemene reserve Herwaarderingsreserve Kapitaal Reserves: Agioreserve Verloop van het kapitaal: Stand begin boekjaar Ingekochte eigen aandelen (1) (1) Kapitaal uit stockdividend Vervallen stockdividend (11) (11) Aandelenemissie (298) (27.223) (4.307) (298) (27.223) (4.307) ( ) ( ) Verloop van de reserves en achtergestelde lening: Stand begin boekjaar Mutatie Agioreserves Mutatie herwaarderingsreserve Mutatie Algemene reserve Toevoeging verlies boekjaar

40 Vennootschappelijke en geconsolideerde winstenverliesrekening Geconsolideerde winstenverliesrekening Vennootschappelijke winstenverliesrekening (In duizenden SRD) 2016 Rentebaten Hieronder zijn opgenomen de rentebaten uit hoofde van de kredietverlening, beleggingen en overige uitzettingen. Segmentatie rentebaten: Rente uit beleggingen Rente uit kredietbedrijf Rentebaten Samenstelling: Betalingsverkeer Assurantiebedrijf Overige Rentelasten Hieronder zijn opgenomen de rentelasten uit hoofde van de opgenomen en toevertrouwde middelen. Opbrengst uit aandelen en deelnemingen Hieronder zijn opgenomen de dividenden uit aandelen van lokale maatschappijen. In de vennootschappelijke winstenverliesrekening is onder deze post mede opgenomen de nettowinst van de deelnemingen. Samenstelling: Aandelen Deelnemingen Provisie Betreft de vergoedingen verkregen uit de dienstverlening in het binnenlands en buitenlands betalingsverkeer, het assurantiebedrijf en de overige diensverlening. Resultaat uit financiële transacties Koersresultaten op vreemde valuta transacties. Herwaarderingen van de activa en passiva in vreemde valuta. Gerealiseerde koersresultaten op overige financiële instrumenten. Personeelskosten: Hieronder zijn opgenomen de salarissen, gratificaties, sociale lasten, pensioenvoorzieningen en overige voorzieningen ten behoeve van het personeel. Samenstelling: Salarissen (inclusief gratificaties e.d.) Pensioenlasten Sociale lasten en overige personeelskosten Voorzieningen

41 Vennootschappelijke winstenverliesrekening (In duizenden SRD) Overige beheerskosten: Geconsolideerde winstenverliesrekening Deze post omvat de huisvestingskosten, kantoorbehoeften, automatiseringskosten, communicatie en transportkosten en overige algemene kosten. Samenstelling: Huisvestingskosten Kantoorbehoeften Automatiseringskosten Communicatie en transportkosten Overige Afschrijvingen Betreft de afschrijvingen op gebouwen en bedrijfsmiddelen. Samenstelling: Afschrijving op gebouwen Afschrijving op bedrijfsmiddelen Dotatie voorziening kredietrisico s Hieronder zijn opgenomen de mutaties in de waardecorrecties op vorderingen. Samenstelling: Dotatie specifieke voorzieningen Vrijval specifieke voorzieningen (37.182) (23.723) (37.182) (23.723) (120) Mutaties in de waardecorrecties op vorderingen Belastingen Betreft de inkomstenbelasting over het resultaat vóór belastingen. De belasting verschuldigd over fiscaal nietaftrekbare afschrijvingen wordt ten laste gebracht van de onder voorzieningen opgenomen belastinglatentie. 41

42 Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2016 (In duizenden SRD) ( ) ( ) ( ) ( ) (98.593) ( ) ( ) Het verloop van de financiële middelen kan worden geïllustreerd met behulp van het onderstaande kasstroomoverzicht. Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat vóór belastingen Aanpassingen voor: Afschrijvingen Voorzieningen Perpetuele obligatielening* Rentemarge Veranderingen in werkkapitaal: Mutatie vorderingen op banken* Mutatie obligaties* ( ) ( ) Mutatie kredietverlening Mutatie beleggingen in schatkistpapier ( ) (7.173) ( ) Mutatie overige en overlopende activa* ( ) (28.320) Mutatie schulden aan banken Mutatie toevertrouwde middelen Mutatie kortlopende schulden ( ) (4.707) Mutatie schulden en overlopende passiva Betaalde belasting Ontvangen interest ( ) (6.172) (35.300) Betaalde interest ( ) (76.137) Netto kasstroom operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa (netto) (27.153) (10.147) Netto kasstroom uit investeringsactiviteiten (27.153) (10.147) Kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie langlopende leningen* Agio uit aandelen emissie Netto kasstroom uit financieringsactiviteiten (9.206) (15.076) Mutatie liquide middelen Liquide middelen begin van het boekjaar Liquide middelen einde van het boekjaar Betaald cashdividend * Vergelijkende cijfers aangepast voor vergelijkingsdoeleinden 42

43 DSB Overige informatie DSB Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van De Surinaamsche Bank N.V. A. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016 Ons oordeel Wij hebben de in dit jaarverslag op pagina 26 tot en met 42 opgenomen jaarrekening 2016 van De Surinaamsche Bank N.V., te Paramaribo gecontroleerd. Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van De Surinaamsche Bank N.V. per 31 december 2016 en van het resultaat en kasstromen over 2016 in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving. De jaarrekening bestaat uit: 1. de vennootschappelijke en geconsolideerde balans per 31 december 2016; 2. de volgende overzichten over 2016: de vennootschappelijke en geconsolideerde winst en verliesrekening en het geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2016; en 3. de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Paragraaf ter benadrukking van bepaalde aangelegenheden Zonder ons oordeel aan te passen vestigen wij de aandacht op de duurzame voortzetting van de bankactiviteiten in de toelichting op de jaarrekening op pagina 30, waarin onder meer is aangegeven dat de solvabiliteitsratio van DSBbank negatief beïnvloed is door het verlies over 2016 door de omvang van de getroffen voorzieningen in verband met de verslechterde kredietportefeuille. Daarbij heeft het management toegelicht dat de solvabiliteit gedaald is beneden het door de Centrale Bank van Suriname vereiste minimum en dat DSB ernaar toe werkt om de solvabiliteit te verbeteren en binnen een redelijke termijn aan de vereiste norm te voldoen. 43

44 Deze omstandigheden duiden op het bestaan van een onzekerheid van materieel belang op grond waarvan gerede twijfel zou kunnen bestaan over de mogelijkheid van de bank om de bedrijfsactiviteiten duurzaam voort te zetten. Het management heeft specifieke maatregelen getroffen welke gericht zijn op verbetering van de resultaten, de liquiditeit en solvabiliteit. In de toelichting is aangegeven welke maatregelen zijn getroffen en welke verbetering van resultaat en solvabiliteit medio 2017 zijn gerealiseerd. De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd in overeenstemming met de door onze beroepsorganisatie uitgevaardigde controlestandaarden. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie 'Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening'. Wij zijn onafhankelijk van De Surinaamsche Bank N.V. zoals vereist door de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels. Wij vinden dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. B. Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatie Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: verslag van de directie; de overige gegevens. Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat. Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden. C. Beschrijving van verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening Verantwoordelijkheden van het bestuur voor de jaarrekening Het bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving. In dit kader is het bestuur verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. 44

45 Bij het opmaken van de jaarrekening moet het bestuur afwegen of de onderneming in staat is om haar werkzaamheden duurzaam voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsel moet het bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het bestuur het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderneming haar bedrijfsactiviteiten duurzaam kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening. Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controleinformatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de door onze beroepsorganisatie uitgevaardigde controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controleinformatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing; het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit; 45

46 het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan; het vaststellen dat de door het bestuur gehanteerde veronderstellingen in overeenstemming zijn met gebruikelijke grondslagen voor het opstellen van de jaarrekening uitgaande van de duurzame voortzetting van de onderneming. Tevens het op basis van de verkregen controleinformatie vast stellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan over duurzame voortzetting van de onderneming. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controleinformatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een onderneming haar continuïteit niet langer kan handhaven; het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen; en het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen. Wij communiceren met de met governance belaste personen onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing. Paramaribo, 25 juli 2017 BDO Assurance N.V. w.g. W.K. Achthoven RA 46

47 DSB Adressen Paramaribo Hermitage Hoofdkantoor DSB Hermitage Mall Henck Arronstraat 2630 hk. Estreliastraat/ TBL Cinemas Surinaamse Trustmaatschappij N.V. P.O. Box 1806 Unit 2728 (SURITRUST) Telefoon: (597) Telefoon: Telefax: (597) Paramaribo (597) Telefoon: (597) Website: District Marowijne Swift: SURBSRPA Moengo Dochtermaatschappijen Henck Arronstraat 32 (597) (597) Telefax: (597) Kapitein Chris Silosweg 3 Kwatta Telefoon: (597) / Website: Telefoon: (597) / Internet bankieren: Kwattaweg 226 Hoek Washingtonstraat District Nickerie Mobiel bankieren: Customer Contact Center: ext. 279, 307, 321 Nieuw Nickerie Nieuwe Haven Landingstraat 6 P.O. Box 11 Van t Hogerhuysstraat 62 Telefoon: (597) / Telefoon: Telefax: (597) (597) / Ma Retraite District Wanica DSB Ma Retraite Mall Lelydorp Diamantstraat 1 Indira Gandhiweg 506 Telefoon: Telefoon: (597) Telefax: (597) (597) / Kasabaholo Kasabaholoweg 29 Telefoon: (597) / /

48 Eindredactie: Marketing De Surinaamsche Bank N.V. Vormgeving: Stradius Offsetdrukkerij Westfort N.V. Druk: Drukkerij Leo Victor Fotografie: Dhr. P. de La Fuente Eye on events

49