University of Groningen. Laat maar zitten Janssen, Janine Hubertina Lambertha Joseph

Transcriptie

1 University of Groningen Laat maar zitten Janssen, Janine Hubertina Lambertha Joseph IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 1999 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Janssen, J. H. L. J. (1999). Laat maar zitten: een exploratief onderzoek naar de werking van de korte vrijheidsstraf s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 LAAT MAAR ZITTEN Een exploratief onderzoek naar de werking van de korte vrijheidsstraf

3 Promotor: Prof. dr. W.J.M. de Haan Co-promotor: Dr. J.A. Nijboer

4 Titel boek Promotiecommissie: Prof. dr. J.P.S. Fiselier Prof. mr. dr. G. Knigge Prof. mr. dr. P.C. Vegter Paranimfen: Auck Ruiter Cynthia Brouwer

5 RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN LAAT MAAR ZITTEN Een exploratief onderzoek naar de werking van de korte vrijheidsstraf PROEFSCHRIFT ter verkrijging van het doctoraat in de Rechtsgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus, dr. D.F.J. Bosscher, in het openbaar te verdedigen op donderdag 25 november 1999 om uur door Janine Hubertina Lambertha Joseph Janssen geboren op 5 oktober 1968 te Sittard

6 Titel boek LAAT MAAR ZITTEN Een exploratief onderzoek naar de werking van de korte vrijheidsstraf Janine Janssen

7 Inhoudsopgave Voorwoord 1 Het probleem van de korte vrijheidsstraf Inleiding Penologische visies op de korte vrijheidsstraf De periode De naoorlogse periode Argumenten voor en tegen de korte straf Enkele aspecten van de korte vrijheidsstraf Kwantitatieve ontwikkelingen De populatie kortgestraften Regime Alternatieven voor de korte vrijheidsstraf Probleemstelling Opbouw van het boek 15 2 Gedetineerden onderzocht Inleiding Probleemstelling en longitudinale onderzoeksopzet Selectie van de inrichtingen Werving en selectie van respondenten Werving en selectie van respondenten De resulterende onderzoeksgroep Leeftijd Soort delict Duur van de straf Nationaliteit en etniciteit De eerste en tweede interviewronde: interviews in detentie De interview(st)ers Theoretische basis van de interviews in detentie De eerste interviewronde De tweede interviewronde Combinatie van de eerste en tweede interviewronde De derde ronde: een half jaar na de vrijlating Theoretische basis van de interviews na de vrijlating 32

8 2.5.2 De derde interviewronde Justitiële gegevens Betrouwbaarheid en validiteit Betrouwbaarheid Validiteit Validiteit van het meetinstrument Validiteit van het onderzoek 39 3 Het justitiële voortraject Inleiding Het strafverleden Eerder opgelegde vrijheidsstraffen Eerder opgelegde taakstraffen Overige afdoeningen First-offenders, first-detainees en draaideurklanten Het vonnis dat ten grondslag lag aan de onderzochte detentieperiode Delicten De zitting De straf Van vonnis tot detentie Plaatsing in een inrichting Doorlooptijden in de strafrechtelijke keten Conclusie 62 4 Het leven voor de detentie Inleiding Tijdsbesteding Werk Opleiding Lidmaatschap van verenigingen en andere vrijetijdsbestedingen Dagbesteding algemeen Leefsituatie (Familie)relaties Woonsituatie Riskante gewoonten Alcohol Gokken Soft en hard drugs Combinaties Gezondheid Hulpverlening Financiële situatie Inkomstenpositie Uitgavenpositie Schuldenpositie 78

9 4.7 Sociale en economische achtergronden: vijf categorieën kortgestraften Dakloze verslaafden Werkloze verslaafden Werkende verslaafden Werkloze niet-verslaafden Werkende niet-verslaafden Conclusie 84 5 De detentie Inleiding Tijdsbesteding Werk Opleiding Recreatie: sport en andere activiteiten Dagbesteding algemeen Leefsituatie Contacten in de inrichting Contacten met medegedetineerden Contacten met medewerkers van de inrichting Contacten met personen buiten de inrichting Riskante gewoonten Gezondheid Hulpverlening Financiële situatie Geld in de inrichting In de inrichting verkregen inkomsten Uitgaven in de inrichting Inkomsten buiten de inrichting Uitgaven buiten de inrichting Algemeen Disciplinaire straffen, maatregelen en beklag Vijf categorieën kortgestraften in detentie Dakloze verslaafden Werkloze verslaafden Werkende verslaafden Werkloze niet-verslaafden Werkende niet-verslaafden Conclusie Het leven na de detentie Inleiding Tijdsbesteding Werk 118

10 6.1.2 Opleiding Andere tijdsbestedingen naast opleiding en werk Tijdsbesteding algemeen Leefsituatie Contacten met personen uit de inrichting (Familie)relaties Woonsituatie Riskante gewoonten Alcohol, gokken, soft en hard drugs en combinaties Gezondheid Hulpverlening Financiële situatie Inkomsten Uitgaven Schulden Financiële situatie algemeen Vijf categorieën kortgestraften na de detentie Dakloze verslaafden Werkloze verslaafden Werkende verslaafden Werkloze niet-verslaafden Werkende niet-verslaafden Conclusie De justitiële nasleep Inleiding Na de vrijlating gepleegde delicten Opgelegde straffen na de vrijlating Opgelegde vrijheidsstraffen na de vrijlating Na de vrijlating opgelegde taakstraffen Overige afdoeningen na de vrijlating Nog openstaande zaken na de vrijlating Justitiële contacten na de vrijlating op een rij gezet Opvattingen van de respondenten Opvattingen in detentie Verwachtingen ten aanzien van nieuwe vrijheidsstraffen Verwachtingen ten aanzien van te plegen delicten Opvattingen na de vrijlating Vijf categorieën kortgestraften Dakloze verslaafden Werkloze verslaafden Werkende verslaafden Werkloze niet-verslaafden Werkende niet-verslaafden Conclusie 152

11 8 Het voortbestaan van de korte vrijheidsstraf Inleiding Conclusies van het empirische gedeelte van het onderzoek De ontwikkeling van de korte straf in de periode Kwantitatieve ontwikkelingen Kortgestraften als aparte categorie Regime en tenuitvoerlegging Alternatieven voor de (korte) vrijheidsstraf: de taakstraf De reclassering Nieuwe alternatieven voor de korte vrijheidsstraf Stelselmatige Dader Aanpak (SDA) Drang op Maat Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV) De balans opgemaakt Argumenten pro en contra de korte vrijheidsstraf De praktijk: van strafoplegging tot tenuitvoerlegging Strafoplegging en -toemeting Tenuitvoerlegging De beleving van de straf Het veranderende begrip korte vrijheidsstraf Het voortbestaan van de korte vrijheidsstraf 178 Summary 181 Bijlage 1 Toestemming voor medewerking Benadering voor het interview na de vrijlating 189 Literatuur 191 Tabellen 2.1 Leeftijd van de respondenten bij aanvang van de detentie en de totale gedetineerdenpopulatie in Delicten gepleegd door respondenten en door de totale populatie kortgestraften uit Duur van onvoorwaardelijke straffen bij respondenten en de kortgestraften in Overzicht van de geselecteerde inrichtingen en de aldaar gehouden interviews 2.5 Interviews na detentie 3.1 Leeftijdsopbouw 3.2 Eerdere veroordelingen tot een vrijheidsbenemende straf 3.3 Aantal onvoorwaardelijke vrijheidsbenemende straffen per respondent

12 3.4 Gedeelte van het strafrechtelijk meerderjarige leven dat in detentie is doorgebracht 3.5 Aantal vonnissen dat ten grondslag lag aan de onderzochte detentieperiode 3.6 Delicten waarvoor respondenten een korte vrijheidsstraf hebben uitgezeten 3.7 Duur van onvoorwaardelijke vrijheidsbenemende straffen bij de respondenten 3.8 Totale duur vrijheidsstraf 3.9 Periode tussen het plegen van het delict en het onherroepelijk worden van het vonnis 3.10 Periode tussen de uitspraak en het onherroepelijk worden van het vonnis 3.11 Periode tussen de pleegdata van het oudste en het meest recente feit per vonnis 3.12 Periode tussen het onherroepelijk worden van het vonnis en de begindatum van de detentie 4.1 Hoogst voltooide opleiding 4.2 Aantal keren uitgaan per maand voor de detentie 4.3 Relatie voor de detentie 4.4 Kinderen voor de detentie 4.5 Woonsituatie voor de detentie 4.6 Medische klachten voor de detentie 4.7 Uitkering voor de detentie 4.8 Aantal respondenten met schulden een half jaar voor de detentie 4.9 Crediteuren 4.10 Overzicht categorieën kortgestraften 5.1 Deelname aan activiteiten tijdens de detentie 5.2 Afstand tussen woonplaats en inrichting 5.3 Contact tijdens de detentie 5.4 Drugsgebruik tijdens de detentie 5.5 Drugs- en medicijngebruik tijdens de detentie 5.6 Medische klachten tijdens de detentie 5.7 Contact met de medische dienst en hulpverlening 5.8 Opgelegde disciplinaire straffen/maatregelen 6.1 Relatie na de detentie 6.2 Kinderen na de detentie 6.3 Woonsituatie na de detentie 6.4 Medische klachten na de detentie 6.5 Uitkering na de detentie 6.6 Aantal respondenten met schulden na de detentie 6.7 Categorieën kortgestraften voor en na de detentie 6.8 Verschuivingen na de detentie 7.1 Na de detentie opgelegde vrijheidsstraffen 7.2 Openstaande zaken bij het kantongerecht

13 7.3 Openstaande zaken bij de arrondissementsrechtbank 7.4 Kans dat men na zelf na de vrijlating opnieuw gedetineerd raakt 7.5 Kans dat medegedetineerden na de vrijlating opnieuw gedetineerd raken 7.6 Grootte van de kans dat het delict (of de delicten) waarvoor men tot de onderzochte detentie is veroordeeld na de vrijlating opnieuw wordt ge- pleegd 7.7 Grootte van de kans dat men na de vrijlating een ander delict (of delicten) pleegt dan waarvoor men tot de onderzochte detentie is veroordeeld 8.1 In eerste aanleg door de rechter opgelegde onvoorwaardelijke vrijheids- en taak/leerstraffen aan strafrechtelijk meerderjarigen vanaf 1995 tot en met 1997 Schema s 3.1 Redenen voor het diffuus worden van de relatie tussen delict en straf 4.1 Kenmerken per categorie 5.1 Kenmerken per categorie 6.1 Kenmerken per categorie 7.1 Kenmerken per categorie

14 Voorwoord In 1994 werd ik aangenomen in Groningen om een promotieonderzoek te gaan verrichten naar de werking van de korte vrijheidsstraf. Tijdens mijn studie Culturele Antropologie aan de Universiteit van Utrecht was ik al bezig geweest op het terrein van het gevangeniswezen en ik was dan ook blij dat ik op dit veld verder kon gaan. Bij de vakgroep Strafrecht en Criminologie in Groningen werd het onderzoek echter grootschaliger en meer kwantitatief opgezet dan ik gewend was. Mijn ervaring bestond uit het doen van kleinschalig, etnografisch onderzoek onder langgestraften. Het promotievoorstel was voor mij een nieuwe uitdaging en gaandeweg heb ik ervaren dat dit type onderzoek zijn eigen waarde kent. Met plezier denk ik terug aan de gesprekken die ik in de loop van dit onderzoek met (ex-) gedetineerden heb gehad. In dit voorwoord, dat tevens een dankwoord is, wil ik hen het eerst noemen. Hun openhartigheid en bereidwilligheid om aan dit onderzoek mee te werken, heb ik zeer gewaardeerd. Verder wil ik hier de directies en het personeel bedanken van de verschillende inrichtingen waar het onderzoek is uitgevoerd, in het bijzonder van Penitentiaire Inrichting De Marwei, waar Penitentiaire Inrichtings Werkers, de medewerkers van de Bevolkingsadministratie en het Bureau Sociale Dienstverlening mij met raad en daad hebben bijgestaan. Ook ben ik Arnold van Gemmert, senior beleidsmedewerker van de afdeling Beleidsinformatie van het Ministerie van Justitie, erkentelijk voor zijn steun. Bij de veldwerkzaamheden kreeg ik assistentie van tien enthousiaste studenten, die een deel van de interviews voor hun rekening hebben genomen. Verder heeft een aantal student-assistenten geholpen met het uitwerken van de interviews. Zonder dat ik anderen tekort wil doen, noem ik met name Aafke Talsma. Bij Jan Nijboer, dagelijks begeleider en co-promotor, kon ik mijn verhalen kwijt over mijn belevenissen in het veld. Nadat hij mij geduldig had aangehoord, had ik weer de handen vrij om het materiaal uit te werken. Willem de Haan, promotor, stimuleerde mij tot logisch en helder formuleren. Hij had in het bijzonder oog voor de hoofdlijnen van de dissertatie. Verder wil ik Martin Moerings van het Willem Pompe Instituut voor Strafrechtwetenschappen bedanken voor het becommentariëren van een aantal hoofdstukken. Tot slot mijn collega s: het is goed toeven onder de Groninger criminologen en strafrechtjuristen. Hoewel er in de loop der jaren nog wat personele wisselingen zijn geweest, bleef het werkklimaat heel aangenaam. Het (voor)oordeel dat noorderlingen stug zijn, kan ik als Limburgse niet bevestigen. Janine Janssen Oktober 1999.