Er kan nog een trein komen
|
|
- Gijs van den Brink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Er kan nog een trein komen Het spoor in nederland verbeeld Carel van Gestel
2
3
4
5 Er kan nog een trein komen Het spoor in nederland verbeeld 40 jaar spoorwegfotografie Carel van gestel
6 2
7 woord vooraf Spoorwegfotografie is een aparte richting in de beeldende kunst. Het onderwerp kan documentair worden benaderd: een foto van een (spoorweg)object ten voeten uit waarop dan ook weinige of geen andere zaken te zien zijn. De tweede mogelijkheid die zeker geldt voor een puur fotoboek is om het object te tonen met een zo groot mogelijk deel van de omgeving waarin het rijdt of staat. Dan is er nog een derde soort foto: de kunstzinnige. Dat kan bijvoorbeeld een hoop zand zijn van een opgebroken spoor waar nog een tot niets meer dienend rood/wit overweghek staat. Of een deel van een stoomlocomotief waar bij wijze van spreken het vet van de foto druipt. Het is niet elke fotograaf gegeven de spoorwegfotografie naar deze maatstaven te beoefenen. Gelukkig echter zijn er in verleden en heden gevestigde namen van fotografen gekomen die hebben gezorgd en ongetwijfeld nog zullen zorgen voor steeds maar weer nieuwe spoor- en tramgerelateerde boeken. Carel van Gestel is één van hen. Hij heeft in de afgelopen decennia vastgelegd hoe de railbedrijven zijn veranderd en daarbij zijn kunstzinnige inslag niet verloochend. Vaak zijn spoorweghobbyisten niet gelukkig met al die veranderingen, meestal op materieelgebied. Maar er is een Spoorwegmuseum met rijdende stukken en er zijn museumlijnen die je makkelijk kunt bezoeken en waar je zomaar tientallen jaren terugstapt in de tijd. En er is dit fraaie en zeker leerzaam te noemen fotoboek waarin veel verdwenen zaken voor de toekomst zijn vastgelegd. Aangenomen mag worden dat een grote schare lezers er vele plezierige uren aan zal beleven. L.J.P. Albers, Heiloo, april
8
9 inhoud woord vooraf 3 Inleiding 6 GEEL En GRIJS 8 Overzicht 10 op Jacht 20 Grens 26 Volop 28 Huisstijl 30 OUD En nieuw 32 Komen en gaan 34 Halfuurtje 36 Regie 40 Klassiek 44 Platen 48 neuzen 50 Twaalfhonderd 52 nog één keer 56 Duizend 58 Afgebroken 64 Gevleugeld 66 Opgeheven 72 Stuiven 74 Loodsen 76 Reclame 78 Benelux 80 Elf-veertien 82 Over de brug 84 weerspiegeling 86 Contrasten 88 Jubileum 90 GROOT En KLEIn 92 Ruggegraat 94 Op straat 96 Avondzon 98 Bui 102 Survival 104 mis 108 BERmEn 110 Vrijheid 112 Doorkijkje 114 Ontmoeting 116 mens-beelden 118 nieuwe wegen 120 Kleurrijk 122 Hard 124 Vitaal 126 Hoog en laag 130 Hopen 132 Zand erover 134 Bok 136 Hoogstandjes 138 winterkleed 140 Verheven 142 Lijnenspel 144 Levend verleden 146 Decor 148 IJzer 150 Hoofdrol 152 Herfst 154 Kleurloos 156 Reünie 158 nieuw leven 160 Koppen 164 Voorbij 166 < Twee treinstellen Plan V te Wolfheze, 2 januari
10 InLEIDInG Met het Agfa-boxje is het eigenlijk allemaal begonnen. Ik mocht het lenen van mijn moeder en ik weet nog goed dat ik er dankbaar gebruik van heb gemaakt. Vooral familieportretjes natuurlijk. Mijn oude schoolvriend Kees mocht op een dag het toestel van zijn vader lenen en samen spoedden we ons per tweewieler van Zeist naar Utrecht. Het Centraal Station, daar moest je zijn! We zullen een jaar of elf zijn geweest en we hadden besloten er een fotowedstrijd van te maken. Wie de mooiste treinenfoto maakte, die had gewonnen. Helaas was er bij het toestel van Kees iets niet helemaal goed gegaan, zodat ik automatisch de winnaar was. Maar een onvergetelijke dag was het wél. Een paar van de plaatjes die ik toen, in 1957, gemaakt heb, vindt u hier op deze pagina s. Het perronkaartje heb ik niet meer... Later mocht ik het dure toestel van mijn vader lenen en gebruikte ik dat tijdens vakanties, allerlei evenementen en voor de fotoclub van het lyceum. En dan had ik nog een opa die de nodige raadgevingen voor me had. Hij was rechercheur en fotograaf bij de politie. Als je een foto maakt van een huis en je kunt de steentjes niet tellen, dan is het een slechte foto. Nou, die kon ik in m n oren knopen! Ik hoor het hem nóg zeggen. Later in mijn tienerjaren en tijdens mijn studietijd is het van foto s maken niet echt meer gekomen. Maar eenmaal getrouwd en met een vaste baan laaide het vuur begin jaren zeventig weer op, het was niet te blussen. Vooral de trolley- en dieselbussen van het GVA in Arnhem moesten het in eerste instantie ontgelden, tussendoor een enkele trein. In 1974 kwam ik de trein pas goed op het spoor en sindsdien is daar geen verandering in gekomen. Nu, veertig jaar later, veertig jaar ouder, is het tijd om terug te kijken... Dit boek heb ik niet samengesteld met het doel er een naslagwerk van te maken, een geschiedenisboek of een compleet overzicht van materieel of infrastructuur. Het is mijn opzet geweest om met mijn foto s te laten zien hoe het spoor in Nederland zich de afgelopen veertig jaar heeft ontwikkeld, hoe de aanblik ervan is veranderd. Maar bovenal om te laten zien hoe mijn fotografische blik op het spoor zich heeft ontwikkeld in die tijd. Was het in het begin de 6
11 bedoeling om gewoon een trein op de foto te zetten, net zolang tot ik alles compleet had, al gauw zocht ik mogelijkheden om het net even wat anders te doen, om het platgetreden pad te verlaten. Bij het doorbladeren van het boek zult u zien wat ik daarmee bedoel. De teksten bij de foto s zijn in de meeste gevallen informatief, maar gaandeweg worden ze soms wat meditatief of poëtisch van aard. Waarom? Omdat ik zelf in die veertig jaar óók een ontwikkeling heb doorgemaakt. Als dat in de foto s en teksten tot uiting komt, dan is mijn opzet geslaagd. Het leek me een goed idee om naast de terugblik op de laatste veertig jaar ook verder terug te gaan in de tijd door middel van een aantal flashbacks, foto s van Jan Bonthuis uit mijn archief. Want in de veertig jaar vóór 1974 was er ook al het een en ander gebeurd! Daarnaast wilde ik ook ruim aandacht schenken aan het materieel uit die tijd dat nog bewaard is gebleven. Wie kon ik daar beter voor inschakelen dan machinist Bernd- Jan Kraan? Zijn kijk op de dingen sluit namelijk prachtig aan op die van mij. Ik wens u menig aangenaam uurtje met dit boek. Hopelijk is het niet mijn laatste boek, want het spoor blijft mateloos fascinerend, in al zijn aspecten. Ook tegenwoordig. En de camera aan de wilgen of spoorbomen hangen zie ik mezelf ook nog niet zo gauw doen. Ik kijk wel uit. Er kan immers nóg een trein komen! Carel van Gestel, Driel, april
12 op jacht Zaterdag 31 januari 1976 was een mooie dag om per trein naar het zuiden des lands te reizen, daartoe aangemoedigd door een artikel in Op de rails, het maandblad van de NVBS, over de jacht op Duizenden. Want hoofdzakelijk in het zuiden kon je toen die machtig mooie machines vinden, tussen Roosendaal en Venlo. En ongetwijfeld zou er nog wel meer voor de lens komen! Het was in de tijd dat je, na je netjes aangemeld te hebben, vrijwel ongestoord over emplacementen kon lopen. Kom daar nu eens om! Op deze en volgende pagina s een kort fotoverslag van die dag. a. Tweewagenstel 351 te Nijmegen, een van de weinige groene Hondekoppen die er nog waren. b. Een ongekende locomotievenshow in Venlo, met van rechts naar links de 1005, 1505, 1139 en a > De viertjes 686 (Mat 46) en 754 (Mat 54) onder de seinbrug te Nijmegen, waar de reis begon. b 20
13 21
14 halfuurtje Alles op de foto zetten wat voorbijkomt. Een boeiende bezigheid, zeker op de drukker bereden lijnen. Op deze en volgende bladzijden is te zien wat er op 8 juni 1982 passeerde aan de zuidzijde van de Rijnbrug bij Arnhem tussen zeven uur en half acht s avonds. Variatie genoeg in ieder geval. a b a. Mat 54 tweewagenstel 359. b. Eloc 1132 met Plan E uit Vlissingen. c. Diesel-twee 166 uit Tiel. c > Mat 46, met voorop tweewagenstel
15 37
16 regie Waar tegenwoordig de regie gevoerd wordt vanuit de centrale verkeersleidingspost, daar was vroeger het hele land bezaaid met seinhuizen. Vanuit deze in vorm en omvang zeer verschillende bouwwerken werd het treinverkeer ter plaatste geregeld. Met behulp van hendels en trekdraden werden vanuit zo n seinhuis (ook wel post genoemd) de seinen en wissels bediend. De post van de treindienstleider werd aangeduid als post T, de andere posten hadden een Romeins cijfer of een letter, stammend uit respectievelijk de tijd van de HSM en SS, de voorlopers van de NS. De meeste van deze posten zijn inmiddels verleden tijd, slechts een enkele bestaat nog. a b c d e a. Post I Kesteren, 1983 b. Post I Lochem, 1983 c. Post T Oss, 1981 d. Post II Nieuweschans, 1988 e. Post I Amsterdam Muiderpoort, 1981 f. Post I Elst, 1980 g. Post I Simpelveld, 1984 h. Post I Apeldoorn, 1986 i. Post I Wijlre, 1984 j. Post T Maastricht, 1986 k. Post IV Alkmaar, 1984 l. Post T Valkenburg, 1984 m. Post T Winschoten, 1988 n. Post II Zuidbroek, 1988 o. Post I Nieuweschans,
17 f g h i j k l m n o 41
18 GEVLEUGELD De tussen 1953 en 1955 door Allan in Rotterdam gebouwde dieseltreinstellen en -motorwagens werden in dienst gesteld in een fraaie, blauwe kleur met onder de frontruiten het gevleugelde NS/Allan-logo. De bijnaam Blauwe Engel was snel bedacht, daarbij wellicht geïnspireerd door de succesfilm Der Blaue Engel, met in de hoofdrol Marlene Dietrich. Het kon slechter... Hoewel in de jaren zestig de kleur veranderde in rood, bleef de bijnaam dezelfde. Een ode aan de Blauwe Engel. DE1 21 (Tiel- Nijmegen) op de zuidboog van de Betuwelijn ten zuiden van Elst, 19 november DE2 78 (Enschede- Zutphen) komt binnen in station Zutphen, 6 april > DE1 25 (Arnhem-Tiel) op de Rijnbrug bij Arnhem, 15 januari
19 67
20 colofon Uitgave WBOOKS, Zwolle Tekst en fotografie Carel van Gestel Foto achterzijde: Mieke Hoekstra, Met bijdragen van L.J.P. Albers (woord vooraf), J.A. Bonthuis (historische flashbacks) en Bernd-Jan Kraan (museummaterieel) Vormgeving Frank de Wit, Zwolle 2014 WBOOKS / Carel van Gestel Over de auteur Carol Jan van Gestel (Zeist 1946), vanaf 1968 leraar Engels in achtereenvolgens Utrecht, Den Haag en Arnhem en sinds enkele jaren met pensioen, is reeds vanaf zijn jeugd geïnteresseerd in fotografie, kerken, orgels en spoorwegen. Over dit laatste onderwerp staan talrijke artikelen en boeken op zijn naam, terwijl Van Gestel ook de auteur is van twee forse boeken over kerkorgels, waaronder het alom geroemde Orgelrijk. Van zijn hand verscheen in 2006 het eerste deel van de serie Van kerk naar kerk, waarvan inmiddels het vijfde deel in voorbereiding is. Samen met Jeroen Jeroense publiceerde hij in 2012 de bundel Open boek, een spirituele ontdekkingsreis door het jaar. Er kan nog een trein komen verschijnt ter gelegenheid van 40 jaar spoorwegfotografie van de auteur, en bij het 175-jarig bestaan van de spoorwegen in Nederland. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. c/o Pictoright Amsterdam ISBN NUR 464, 688 Op deze pagina: Blauwe Engel 76 op de Betuwelijn nabij Herveld, 16 september Schutblad: Sporen op de Amsterdamse Rietlanden, gezien vanaf post I, juli Op het omslag: Diesel-tweetjes 162 en 183 bij het voormalige station Markelo, 5 juli 1997.
21
22 Er kan nog een trein komen Het spoor in nederland verbeeld De fascinerende wereld van de spoorwegen, vol techniek en romantiek, spreekt bij jong en oud tot de verbeelding. Daarbij is het niet alleen het rollend materieel dat de beeldvorming bepaalt. Alles op en rond het spoor draagt er een steentje aan bij. Geen wonder dat de spoorwegen een geliefd onderwerp zijn voor fotografen. De sfeer van de foto s is daarbij afhankelijk van het spel van licht en donker, het moment van de dag, de mensen, het weer en het seizoen. Carel van Gestel (Zeist, 1946) is een van de beste spoorwegfotografen van Nederland. Sinds zijn jeugd is hij geboeid door het reilen en zeilen op het spoor. Bijzonder aan zijn foto s is dat hij niet alleen oog heeft voor het rollend materieel, maar ook voor de veranderende omgeving. Een selectie van de vele foto s die hij de afgelopen veertig jaar maakte, is in dit boek opgenomen. De grote variatie aan onderwerpen, de bijzondere invalshoeken en de opmerkelijke contrasten maken dit boek uniek in zijn soort.
Treinen die komen en gaan
Treinen die komen en gaan HET STALEN NS-REIZIGERS MATERIEEL VAN NEDERLANDSE BODEM Carel van Gestel Treinen die komen en gaan HET STALEN NS-REIZIGERSMATERIEEL VAN NEDERLANDSE BODEM CAREL VAN GESTEL INHOUD
Nadere informatieAntwoorden Rekenen Groep 5-1e helft schooljaar
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Nadere informatieWoord vooraf. Frans Paalman, fotograaf
Zw lle moet je kieken! Woord vooraf Zwolle is inmiddels de lijst van 20 grootste steden van Nederland binnengekomen. Met meer dan 120 duizend inwoners een stad van betekenis. Een stad met straten, pleinen
Nadere informatieRekenen Groep 7-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieRekenen Groep 4-1e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieRekenen Groep 4-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieRekenen Groep 4-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm
Nadere informatieRekenen Groep 6-1e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V., Den Haag Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of
Nadere informatieRekenen Groep 6-2e helft schooljaar.
Sweelinck & De Boer B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,
Nadere informatieWij timmeren aan de weg
Wij timmeren aan de weg Even voorstellen; Bouwkracht Vakpersoneel. Bouwkracht vakpersoneel B.V. is onderdeel van de LubronGroep en voortgekomen uit Lubron technisch intermediair. Onder de vlag van Lubron
Nadere informatieDit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.
Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren
Nadere informatieDe laatste wens van Moek
De laatste wens van Moek 1 2 Albert Heringa DE LAATSTE WENS VAN MOEK Ich bin zu sterben bereit UITGEVERIJ DE BROUWERIJ 2013 uitgeverij de brouwerij maassluis 3 De titel van dit boek is ontleend aan de
Nadere informatienostalgie op het spoor
nostalgie op het spoor DE EERSTE ELEKTRISCHE LOCOMOTIEVEN VAN NS Carel van Gestel INHOUD INLEIDING 4 1 NUT EN NOODZAAK 1947-1950 6 2 VERANDERING 1951-1956 32 3 UITBREIDING 1957-1966 80 4 VERNIEUWING 1967-1976
Nadere informatieFrankenstein. Mary Shelley
Frankenstein Frankenstein maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208
Nadere informatieGewijzigde dienstregeling
van 25 juli 22 augustus 2010 Gewijzigde dienstregeling rond Arnhem omreizen of bus in plaats van trein! Zwolle Deventer Amersfoort Apeldoorn Zutphen Schiphol Ö Rotterdam Centraal Den Haag Centraal Utrecht
Nadere informatieMoeder worden, moeder zijn
Moeder worden, moeder zijn Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl
Nadere informatieTreinsamenstellingen voor de stalen C12 c en ABd 9 rijtuigen 2013 www.seinarm.nl Treinsamenstellingen Dertiger Jaren Last edited Februar 28, 2013 door Gerard van de Weerd mag alleen gepubliceerd worden
Nadere informatieBrunelleschi. De Dom van Florence
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv, Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieBeginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1. Beginnen met leidinggeven
Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 1 Beginnen met leidinggeven Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 2 Beginnen met leidinggeven 13-05-2008 11:36 Pagina 3 Beginnen met leidinggeven
Nadere informatieEvelien Bos-de Greef en Ruben Vlot
Evelien Bos-de Greef en Ruben Vlot Uitgeverij Jes! Zoetermeer Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council (FSC ) draagt. Bij dit papier is het
Nadere informatieDubbelspel. Alan Durant
Dubbelspel Dubbelspel maakt deel uit van de Schaduw-reeks van Lezen voor Iedereen/Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. De Schaduw-reeks is een serie spannende verhalen voor jongeren. Lezen voor Iedereen/Uitgeverij
Nadere informatieGeen fabriekswerk. Roeien met de wind mee en de stroom tegen. Jac Willekens
Copyright 2011 Uitgeverij Lambo bv Arnhem Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een automatisch gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of
Nadere informatieZelfstandig werken. Ajodakt. Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie
Zelfstandig werken Ajodakt Dit antwoordenboekje hoort bij het gelijknamige werkboek van de serie 9 789074 080705 Informatieverwerking Groep 7 Antwoorden Auteur P. Nagtegaal ajodakt COLOFON Illustraties
Nadere informatieJouw avontuur met de Bijbel
Nieske Selles-ten Brinke Jouw avontuur met de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Uitgeverij Jes! is een samenwerking tussen Uitgeverij Boekencentrum en de HGJB. Kijk voor meer informatie
Nadere informatieWat er in de Bijbel staat.en andere liederen
Wat er in de Bijbel staat.en andere liederen Wat er in de Bijbel staat.en andere liederen Liedbundel voor kinderevangelisatie Melodieën Bijbelteksten en samenstelling liederen: A.M. Brouwer- Karels Harmonisaties:
Nadere informatieHet Rouwende Kind. een handvat voor de volwassene
Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Nina José Verhoeven Elk kind dat oud genoeg is om van iemand te houden, is oud genoeg om te rouwen. Alan
Nadere informatieWerkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden
Werkwoordspelling 2 Toelichting en Antwoorden COLOFON Auteurs Frank Pollet Illustraties Liza-Beth Valkema Basisvormgeving LS Ontwerpers bno, Groningen Omslag illustratie Metamorfose ontwerpen BNO, Deventer
Nadere informatieHet verhaal van Europa
Het verhaal van Europa 2010 Uitgeverij Manteau / Standaard Uitgeverij en Rob Heirbaut & Hendrik Vos Standaard Uitgeverij nv, Mechelsesteenweg 203, B-2018 Antwerpen www.manteau.be info@manteau.be Deze reeks
Nadere informatieGRONDJEKROEPEN IN NERO
GRONDJEKROEPEN IN NERO ZWEMBADVERHALEN UIT DE GEMEENTE HOOGEZAND SAPPEMEER Mijn eerste zwemles in Nero Toen ik de leeftijd van 12 jaar had leek het me mooi om te kunnen zwemmen. Wij woonden sinds kort
Nadere informatieAnne Frank, haar leven
Anne Frank, haar leven Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl
Nadere informatieIk en de maatschappij. Online
Ik en de maatschappij Online Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Mieke Lens Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Eindredactie: Daphne Ariaens Titel:
Nadere informatieDE TAS VAN ANNELIES h
DE TAS VAN ANNELIES h Voor Kato, Lili & Marie, want meisjes kunnen nooit genoeg sacochekes hebben. DE TAS VAN Annelies DE ZUSTER VAN R ANNELIES DOX FOTOGRAFIE CLAIR OBSCUR ILLUSTRATIES LIENE BOUWEN inhoud
Nadere informatieGROE(N)TEN VAN KAROLIEN
GROE(N)TEN VAN KAROLIEN GROE(N)TEN VAN KAROLIEN Karolien Verbanck GROE(N)TEN VAN KAROLIEN voorwoord WAAROM SCHREEF IK EEN MOESTUINBOEK, zijn er niet al genoeg op de markt? Deze vraag zal ik vermoedelijk
Nadere informatieHet maken van herfst foto s.
Het maken van herfst foto s. Hallo en welkom terug. In deze blog zou ik het graag willen hebben over het veranderen van kleuren in foto s, om deze zo beter overeen te laten komen met de perceptie van een
Nadere informatieMindfulness in je relatie
Mindfulness in je relatie Wil je meer weten over Mindfulness in je relatie? Lees het basisboek Mindfulness in je relatie. Geschenken van liefde en intimiteit. Ontvang de nieuwsbrief van I AM met maandelijks
Nadere informatiede aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.
Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.
Nadere informatieKennismaken met het werkveld
Kennismaken met het werkveld Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteurs: Gerda Verhey, Freda Kamphuis Inhoudelijke redactie: Jessica Satink Verbeek, Ludo
Nadere informatieGrafieken en tabellen
Rekenen Verbanden Grafieken en tabellen Voor 1F Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Lisanne Martens Inhoudelijke redactie: Jiska van Hall en Edu
Nadere informatieCursus. Ouderen ondersteunen om langer zelfredzaam te zijn
Cursus Ouderen ondersteunen om langer zelfredzaam te zijn Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ingrid Mulder Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers
Nadere informatieIk en de maatschappij. Samen maar verschillend
Ik en de maatschappij Samen maar verschillend Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ruud Schinkel Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Eindredactie:
Nadere informatieOla Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview
Ola Lanko en haar foto-genic installaties 14 oktober interview Ola Lanko is altijd bezig met de werking van het medium fotografie. De kritische blik van de beschouwer is wat ze met haar werk wil overbrengen.
Nadere informatiePublished by arrangement with Workman Publishing Company, New York
Oorspronkelijke titel The Crossroads of Should and Must Copyright 2015 Elle Luna Published by arrangement with Workman Publishing Company, New York Vertaling Switch Translations, Marijke van der Horst
Nadere informatieJouw reis door de Bijbel. Uitgeverij Jes! Zoetermeer
Nieske Selles-ten Brinke Jouw reis door de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Onder de naam Jes! Junior verschijnen boeken voor kinderen tot twaalf jaar. Jes! Junior is een imprint
Nadere informatieKijk naar omhoog! 25 kinderliederen. Tekst: Frits Deubel & Bert Noteboom jr. Muziek: Bert Noteboom jr. 2e druk 2006 Uitgave: Proza Musica, Veenendaal
Kijk naar omhoog! 25 kinderliederen Tekst: Frits Deubel & Bert Noteboom jr Muziek: Bert Noteboom jr 2e druk 2006 Uitgave: Proza Musica, Veenendaal Meer informatie over dit boek of over andere uitgaven
Nadere informatieMUZIEKEDITIE B O E K E N C E N T R U M
OP TOON HOOGTE LIEDEREN BUNDEL HGJB MUZIEKEDITIE B O E K E N C E N T R U M Op Toonhoogte is ontwikkeld door de HGJB. Deze landelijke jongerenorganisatie in de Protestantse Kerk in Nederland wil jongeren
Nadere informatieblanco (wordt verlijmd met cover)
1 blanco (wordt verlijmd met cover) 2 blanco Vincent Bijlo en Mariska Reijmerink Bink en Pip gaan naar Engeland Met tekeningen van Juliette de Wit Bink en Pip gaan naar Engeland Auteurs: Vincent Bijlo
Nadere informatieGezond eten: Daar heb je een leven lang lol van!
Gezond eten: Daar heb je een leven lang lol van! Opgedragen aan Julia, Floris en Maurits. Gezond eten: Daar heb je een leven lang lol van! EEN VROLIJK BOEK VOOR KINDEREN WAARMEE ZIJ HUN OUDERS KUNNEN LEREN
Nadere informatieStenvert. Rekenmeesters 5. Zelfstandig werken Rekenen Groep 7 Antwoorden. Zelfstandig werken Stenvert Rekenen Rekenmeesters 5 Antwoorden Groep 7
Zelfstandig werken Rekenen Groep 7 Antwoorden Stenvert maakt deel uit van ThiemeMeulenhoff Zelfstandig werken (Z). Dit bestaat uit een groot assor ment leermiddelen voor alle leerjaren. Op onze Z-site vindt
Nadere informatieKom erbij Tekst: Ron Schröder & Marianne Busser Muziek: Marcel & Lydia Zimmer 2013 Celmar Music / Schröder & Busser
Kom erbij Kom erbij, want ik wil je iets vertellen, het is heel bijzonder, dus luister allemaal. Ik ken honderdduizend prachtige verhalen, maar dit is echt het mooiste van allemaal. Het gaat over twee
Nadere informatieEerste druk, 2014 2014 Jan Wouters Fotografie: Bas Pinto, John en Lucie Schats
Kruimels eten Eerste druk, 2014 2014 Jan Wouters Fotografie: Bas Pinto, John en Lucie Schats isbn: 9789048432066 nur: 303 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieKrabbie Krab wordt Kapper
E-boek Geschreven en Vormgeving Esther van Duin Copyright Esthers Atelier www.esthersatelier.nl email info@esthersatelier.nl Krabbie Krab wordt Kapper Krabbie krab was een kunstenaar. Hij maakte beelden
Nadere informatieInhoud blz. 1. Op reis 2. De trekschuit 3. De postkoets 4. De stoomtrein 5. De auto 6. Het vliegtuig 7. Filmpjes Pluskaarten Bronnen en foto s
Op reis Inhoud blz. 1. Op reis 3 2. De trekschuit 4 3. De postkoets 6 4. De stoomtrein 8 5. De auto 10 6. Het vliegtuig 12 7. Filmpjes 14 Pluskaarten 15 Bronnen en foto s 17 Colofon en voorwaarden 18 1.Op
Nadere informatieStartpunt: jaarpaal 1733, hoek Jeurlinksweg/Oude Deventerweg, Holten. Nieuw!!! Nieuw???
Rondwandeling Holterberg Startpunt: jaarpaal 1733, hoek Jeurlinksweg/Oude Deventerweg, Holten. Nieuw!!! Nieuw??? Intro Dit deel van het Wereldtijdpad werd op 11 oktober 2008 officieel in gebruik genomen.
Nadere informatieSpelend leren, leren spelen
Spelend leren, leren spelen een werkboek voor kinderen en ouders Rudy Reenders, Wil Spijker & Nathalie van der Vlugt Spelend leren, een werkboek voor kinderen en ouders leren spelen Rudy Reenders, Wil
Nadere informatieBegeleide interne stage
Ik, leren en werken Begeleide interne stage Deel 2 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marian van der Meijs Inhoudelijke redactie: Titel: Ik, leren
Nadere informatieStenvert. Taalmeesters 6. Zelfstandig werken Taal Groep 8 Antwoorden. Zelfstandig werken Stenvert Taal Taalmeesters 6 Antwoorden Groep 8
Zelfstandig werken Taal Groep 8 Antwoorden Stenvert maakt deel uit van ThiemeMeulenhoff Zelfstandig werken (Z). Dit bestaat uit een groot assor ment leermiddelen voor alle leerjaren. Op onze Z-site vindt
Nadere informatieVerdieping 2012-2013 Fotobond afdeling Utrecht- t Gooi
De Verdieping 2012-2013 Fotobond afdeling Utrecht- t Gooi 1 Ter inspiratie Dit jaar was het de tweede keer dat ik de cursus De Verdieping van de Fotobond afdeling Utrecht t-gooi mocht begeleiden. Het was
Nadere informatieVan sondevoeding naar marsepein
Van sondevoeding naar marsepein Eerste druk, 2013 2013 Nelleke van Doodewaard Corrector: Anneke van Heusden isbn: 9789048430765 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieEerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders
Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatie42 blok 6. Een huis inrichten. Teken de meubels in het huis. Plaats ze waar jij wilt. Vul in. Hoeveel eet elke hond? Hoeveel kilo vlees?
42 blok 6 C1 Een huis inrichten. Teken de meubels in het huis. Plaats ze waar jij wilt. C2 Vul in. Hoeveel eet elke hond? Hoeveel kilo vlees? Hoeveel pakken brokken? Hoeveel bakjes water? Fido 3 2 1 4
Nadere informatieWees wijs met licht. Leo Cheizoo. We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht?
Wees wijs met licht Leo Cheizoo We begrijpen waarom kinderen bang zijn voor het donker, maar waarom zijn mensen bang voor het Licht? Plato ISBN: 90-76564-63-9 NUR-code: 720 NUR-omschrijving: Esoterie algemeen
Nadere informatieSidi Mohamed Ghaneme
Sidi Mohamed Ghaneme Islam voor Globale Pubers Uitgeverij U2pi Uitgeverij U2pi BV (www.jouwboek.nl), Voorburg 1e druk maart 2012 (isbn 978-90-8759-262-2) 1e ebookversie maart 2012 Titel: Islam voor globale
Nadere informatieOp de grens van hemel en aarde. Een bijna-doodervaring
Op de grens van hemel en aarde Een bijna-doodervaring Eerste druk, 2014 2014 Tineke H.C.M. Verwij Illustraties: Tineke H.C.M. Verwij Coverfoto: Tineke H.C.M. Verwij isbn: 9789048432684 nur: 402 Uitgever:
Nadere informatieVaders zijn ook zwanger Een man en zijn negen maanden
Vaders zijn ook zwanger Een man en zijn negen maanden Eerste druk, oktober 2012 2012 Mark Schell Portretfoto: Heidy IJsveld isbn: 978-90-484-2682-9 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl
Nadere informatieStuurstand Online het digitale clubblad van de TMC
Nr. 1, 05/09/2013 Stuurstand Online het digitale clubblad van de TMC Colofon Redactie Hans Evering Theo Nagel Leo Waterman Wim Kruijer Peter Smit Kopij & contact redactie@tmsc.nl De Stuurstand Is het officiële
Nadere informatieRechten van alle kinderen
Rechten van alle kinderen Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Lezen voor Iedereen www.eenvoudigcommuniceren.nl www.lezenvooriedereen.be LEZEN VOOR IEDEREEN UITGEVERIJ EENVOUDIG COMMUNICEREN Rechten van alle
Nadere informatieIk en de maatschappij. Rondkomen
Ik en de maatschappij Rondkomen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Jacobien Ubbink, Tessel Mulder Philein Educatieve Teksten Inhoudelijke redactie:
Nadere informatieART/MEDIA & ME AUTOBIOTIC SELFIE DOCUMENT
ART/MEDIA & ME AUTOBIOTIC SELFIE DOCUMENT Gwen Bergers G&I1A 3009429 19.11.15 Project docenten: Saskia Freeke, Sonja van Vuuren, Martin Lacet & John Hennequin Art/Media & Me Autobiotic Selfie Voor de lessen
Nadere informatieDokters voor de rechter
Dokters voor de rechter Tien jaar tuchtuitspraken in Medisch Contact Paul Rijksen Reed Business, Amsterdam Medisch Contact, Utrecht Inleiding.indd 1 Reed Business, Amsterdam 2011 Medisch Contact, Utrecht
Nadere informatieTaal op niveau Schrijven Op weg naar niveau
Taal op niveau Schrijven Op weg naar niveau 1F Naam: Groep: Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Annemieke Struijk Redactie: Edu Actief b.v. Meppel Inhoudelijke redactie: Elma Draaisma en Willem
Nadere informatieStenvert. Taalmeesters 2. Antwoorden. Taalmeesters 2. Zelfstandig werken. Antwoorden. Groep 4. Taal COLOFON COLOFON
Taalmeesters 2 Antwoorden COLOFON Taalmeesters 2 Stenvert Zelfstandig werken Taal Groep 4 Antwoorden Auteurs Evelien Klok, Michelle Kraak, Hans Vermeer Conceptontwerp omslag: Metamorfose ontwerpers BNO,
Nadere informatieVoorwoord. Bernt Schneiders Burgemeester van Heemskerk.
Voorwoord Heemskerk is een veelzijdige gemeente. Soms is het stedelijk, dan weer dorps. Er is veel natuur en anderzijds de staalindustrie. Ook op het gebied van cultuur is Heemskerk veelzijdig. In de openbare
Nadere informatie1. De zolder van opa 3 2. Spullen van vroeger 4 3. De stoof 5 4. Het leesplankje 6 5. De Keulse pot 7 6. De tol 8 7. De foto 9 8.
Dingen van vroeger Inhoud 1. De zolder van opa 3 2. Spullen van vroeger 4 3. De stoof 5 4. Het leesplankje 6 5. De Keulse pot 7 6. De tol 8 7. De foto 9 8. De koffiemolen 10 9. De schaatsen 11 10. Nog
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatieDracula maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen.
Dracula Dracula maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 ee
Nadere informatieWijzer. door het verkeer
3 antwoordenboek Wijzer door het verkeer loop je goed? plaats op de weg kleur de stoep grijs. waar hoort roos? trek een lijn. roos 2 kleur het fiets-pad rood. waar hoort sil? trek een lijn. sil 3 kleur
Nadere informatieIk en de maatschappij. Kiezen en kopen
Ik en de maatschappij Kiezen en kopen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Gerda Verhey Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Eindredactie: Daphne Ariaens
Nadere informatieIn samenwerking met Het Spoorwegmuseum blij om jullie te mogen verwelkomen bij de Auti-Doe- Dag waar alles om de treinen draait.
Voorbereidingskit Auti-Doe-Dag 2014 In samenwerking met Het Spoorwegmuseum blij om jullie te mogen verwelkomen bij de Auti-Doe- Dag waar alles om de treinen draait. Voor je ligt de voorbereidingskit voor
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieMijn tafelboek 1 Werkboek
Mijn tafelboek 1 Werkboek Mijn tafelboek 1 Werkboek COLOFON Auteur A. Pleysier Conceptontwerp omslag: Metamorfose ontwerpers BNO, Deventer Ontwerp omslag: Eduardo Media Illustraties Els Vermeltfoort Opmaak
Nadere informatieNieuwsbrief SHIB december 2013
Nieuwsbrief SHIB december 2013 www.shib.nl info@shib.nl Postbus 250, 3770 AG Barneveld Bankrekening 1526.55.018 t.n.v. SHIB Terug- en vooruitblik Als maakster van deze nieuwsbrief sta ik verbaasd, het
Nadere informatiePrOmotie. Cultuur en Maatschappij. Werkboek Huur een huis
PrOmotie Cultuur en Maatschappij Werkboek Huur een huis Colofon Auteurs: Onder redactie van: Met dank aan: Vormgeving: Illustraties: Drukwerk: Gerda Verhey, Ruud Drupsteen, Caroline van den Kommer, Mary
Nadere informatieAan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt
Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief
Nadere informatieMedley 5: Liefde is over medley
Medley 5: Liefde is over medley Waarom krijg ik geen gehoor John Lamers Waarom krijg ik geen gehoor Als ik je bel Jij bent maar in gesprek Ik kreeg de kous op mijn kop Daarom bel ik op Ik wil je spreken
Nadere informatieJules Bänffer Drs. Jeroen ter Brugge Pim Kievit Drs. Sarah Bosmans Jitske Kuiper James Kennedy Elisabeth Spits Oskar Brandenburg Drs.
De Konings sloep De geschiedenis van een De vorstelijk vaartuig Konings sloep Redactie Sarah Bosmans, Sara Keijzer en Elisabeth Spits Colofon UITGAVE WBOOKS, Zwolle info@wbooks.com www.wbooks.com i.s.m.
Nadere informatieDe trein van het leven
De trein van het leven Eerste druk, december 2009 2009 Hans Cieremans isbn: 978-90-484-0933-4 nur: 306 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,
Nadere informatieLeerlijn erfgoededucatie Hengelo. Lesbladen groep 8
Leerlijn erfgoededucatie Hengelo Lesbladen groep 8 Industrieel erfgoed en herbestemming in Hengelo Naam: School: Groep: Les 1: Fabrieken van vroeger 1. Oude foto s en wist jedat? De volgende foto s zijn
Nadere informatieBewaken vitale functies en verlenen van eerste hulp
Bewaken vitale functies en verlenen van eerste hulp Werkcahier Kwalificatieniveau Verpleegtechnisch handelen deel 4: Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige
Nadere informatieKwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C
Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Kwaliteitsstandaarden Jeugdzorg Q4C Wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet thuis wonen Fiet van Beek en Leo Rutjes (red.) met medewerking van Mirjam
Nadere informatie06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I. Een Goed. Feedbackgesprek. Tussen kritiek en compliment. Wilma Menko
06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I Een Goed Feedbackgesprek Tussen kritiek en compliment Wilma Menko 06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina II Een goede reeks ISBN Een goede vergadering 90 06 95017
Nadere informatieDe meeuwen van de Afsluitdijk
De meeuwen van de Afsluitdijk Eerste druk, oktober 2011 2011 Ellen D. IJzendoorn Kleuringbewerking cover: Kasper Smoolenaars ISBN: 978-90-484-9016-5 NUR: 277 Uitgever: Literoza, Zoetermeer www.literoza.nl
Nadere informatieWillem & Anne van der Meiden. Gids voor zinvol spreken. aandacht. Uitgeverij Meinema, Zoetermeer
Mag ik uw Willem & Anne van der Meiden Gids voor zinvol spreken aandacht Uitgeverij Meinema, Zoetermeer www.uitgeverijmeinema.nl Ontwerp omslag: Mulder van Meurs Foto s binnenwerk: Christiaan Krouwels
Nadere informatie