Notitie. 1 Inleiding. Plaats en datum Referentienummer Kenmerk Houten, 16 augustus 2016 Gezondheid-OG

Transcriptie

1 Notitie Plaats en datum Referentienummer Kenmerk Houten, 16 augustus 2016 Gezondheid-OG Betreft Gezondheid en Maaslijn (werkpakket 47) Samenvatting In deze memo zijn de mogelijkheden verkend hoe gezondheid het best in beeld gebracht kan worden voor het MER Maaslijn. In eerste instantie is ingezoomd op de methoden die in de Notitie Reikwijdte en Detailniveau Kwaliteitsverbetering Maaslijn zijn genoemd: Gezondheidseffectscreening (GES) en Milieu Gezondheids Risico (MGR-indicator). Geen van beide modellen kan een totaalplaatje voor gezondheid opleveren. Omdat externe veiligheid niet meegenomen kan worden en MGR nog in ontwikkeling is, scoort GES in onze ogen iets hoger. Dan nog blijft de vraag staan of GES niet een te zwaar instrument is voor de (situatie rond de) Maaslijn. Om daar een inschatting van te maken, is vervolgens in beeld gebracht wat de huidige gezondheidskundige situatie in de omgeving van de Maaslijn is en wat de ontwikkelingen op de Maaslijn voor gezondheid kunnen betekenen: er lijken momenteel geen grote knelpunten wat betreft gezondheid te bestaan langs en in relatie tot de Maaslijn; de Opwaardering van de Maaslijn (in combinatie met de autonome ontwikkeling) zal wel leiden tot een geringe verslechtering van de gezondheidskundige situatie. Geconcludeerd is dat modelberekeningen (met GES of MGR) weinig meerwaarde hebben, ook omdat ze het totale effect op gezondheid niet in beeld kunnen brengen. Het lijkt ons zinvoller om samen met de relevante GGD-regio s het thema gezondheid i.r.t. Maaslijn te gaan bespreken, bijvoorbeeld aan de hand van bestaande checklists. In samenhang met de bestaande gezondheidskundige situatie (in de gemeenten) langs de Maaslijn waar de GGD-regio s goed zicht op hebben kan dan bezien worden welke mogelijkheden voor een gezonde inrichting mogelijk zijn (denk eerder aan goede communicatie/overleg met bewoners dan aan (fysieke) maatregelen). 1 Inleiding Gezondheid is één van de milieuaspecten die in het MER Maaslijn een plek dient te krijgen. In deze memo zijn de mogelijkheden daartoe verkend en is een voorstel opgenomen hoe gezondheid het best in beeld gebracht kan worden voor het MER Maaslijn. In eerste instantie is ingezoomd op de methoden die in de Notitie Reikwijdte en Detailniveau Kwaliteitsverbetering Maaslijn

2 2 van 5 (en het advies van de Commissie m.e.r. daarover) zijn genoemd: Gezondheidseffectscreening (GES) en Milieu Gezondheids Risico (MGR-indicator). Informatie over de aanpak van gezondheid en de (on)mogelijkheden om gezondheid te kunnen bepalen is gebaseerd op: Instrumenten gezondheid en leefomgeving (maart 2016, rapport Fast Advies in opdracht van RIVM); Informatie van de Commissie m.e.r. (factsheets gezondheid in m.e.r. en groen en gezondheid in m.e.r. ; handreiking gezondheid in m.e.r.); Een telefonisch overleg met Nicole Stevelmans van de provincie Limburg (30 juni 2016); Een gesprek met medewerkers van RIVM (5 juli 2016); Richtlijnenboek milieueffectrapportage; mens-gezondheid (20 juni 2016; Departement Leefmilieu, Natuur & Energie, Vlaanderen). 2 Gezondheidseffectscreening (GES) Bij deze methode worden op basis van de hoogte van een milieubelasting een GES-score, kleur en milieugezondheids-kwaliteit toegekend. De score varieert tussen 0 (zeer goede kwaliteit en 8 (zeer onvoldoende kwaliteit). Een score 6 (onvoldoende kwaliteit) ligt op het niveau van het maximaal toelaatbaar risico. Dit niveau is bepaald op basis van de beleidsmatige normering en meest recente wetenschappelijke dosis-responsrelaties. Onder dit niveau zijn de andere GES-scores in een logische reeks afgeleid. Zo is de gezondheidskundige beoordeling van verschillende milieufactoren enigszins vergelijkbaar gemaakt. De GES-score wordt op kaart getoond met verschillende bijbehorende kleuren (groen, geel, oranje, rood) en is daarmee eenvoudig te interpreteren. Op een andere kaart worden woningen en andere gevoelige bestemmingen in de GES-kleuren aangegeven. Bruikbaarheid Deze methode kan gebruikt worden om planalternatieven met elkaar te vergelijken op mogelijke gezondheidseffecten. Deze methode is voor verschillende thema s geschikt, onder andere voor het beoordelen van verschillen in gezondheidseffecten van luchtverontreiniging, geluidhinder, geurhinder, externe veiligheid, hoogspanningslijnen en bodemverontreiniging. Voordeel van deze methode is dat te zien is waar knelpunten zijn. Ook te zien is waar zich een stapeling voordoet als hogere GES-scores van verschillende milieufactoren overlappen. Bij de toepassing van de GES-methode moet men er op bedacht zijn dat door de indeling in blootstellingsklassen verschillen tussen alternatieven uitvergroot kunnen worden of juist kunnen wegvallen. Ook zijn de gezondheidseffecten vanuit verschillende milieuaspecten niet optelbaar tot één GES-score. De bronnen en milieuaspecten die in GES worden beoordeeld zijn: A Bedrijven en luchtverontreiniging B Bedrijven en geur C Bedrijven en geluid D Bedrijven en externe veiligheid E Wegverkeer en luchtverontreiniging F Wegverkeer en geluid G Wegverkeer en externe veiligheid H Railverkeer en geluid I Railverkeer en externe veiligheid J Waterverkeer en luchtverontreiniging K Waterverkeer en geluid L Waterverkeer en externe veiligheid M Vliegverkeer en geur N Vliegverkeer en geluid O Vliegverkeer en externe veiligheid P Bodemverontreiniging Q Bovengrondse hoogspanningslijnen en elektromagnetische velden

3 3 van 5 Trillingen worden in GES dus niet meegewogen; ook luchtverontreiniging als gevolg van railverkeer is geen onderdeel van GES. 3 MGR-indicator - Milieu Gezondheids Risico De MGR-indicator is gebaseerd op de DALY (Disability-adjusted life years). Het geeft het verlies aan gezonde levensjaren (ziektelast) per persoon per jaar als gevolg van een bepaald niveau van milieubelasting als percentage van het totaal te verwachten verlies per persoon per jaar. De MGR is afhankelijk van het niveau van milieubelasting. Als de belasting van één of meer milieufactoren op een bepaalde locatie of woonadres bekend is, kan het milieugezondheidsrisico voor die locatie of adres weergegeven worden. Locaties waar (toekomstige) bewoners op basis van de gecumuleerde milieubelasting een hoog risico lopen kunnen geïdentificeerd worden. De informatie kan ook geaggregeerd worden naar een groter gebied, bijvoorbeeld een wijk, gemeente of regio/provincie. Lokale verschillen in milieugezondheidseffecten kunnen zo onderling, op verschillende aggregatieniveaus, worden vergeleken. De MGR-score kan uitgesplitst worden naar milieufactor (luchtverontreiniging, geluid, etc.), maar ook naar bron (bijvoorbeeld weg- en railverkeer) of naar de aard van het gezondheidseffect. Bruikbaarheid De MGR-indicator geeft gebruikers inzicht in de mate waarin lokale milieufactoren bijdragen aan welke gezondheidsrisico s en daarmee in handelingsperspectief in termen van (prioritering van) maatregelen of een aanpassing van plannen of projecten. Het is een bruikbaar instrument voor visievorming waarbij bredere afwegingen gemaakt moeten worden waarbij gezondheidseffecten een rol spelen. De MGR-indicator is momenteel gericht op luchtverontreiniging en geluid, milieufactoren die, geaggregeerd voor geheel Nederland, aan een substantieel deel van de milieugerelateerde ziektelast bijdragen. Lokale bronnen, zoals bodemverontreiniging, veiligheidsrisico s van industrie of geur van veehouderij, zijn (nog) niet in de MGR-indicator opgenomen. Onduidelijk is nog of de risico s en effecten van externe veiligheid in de MGR-indicator kunnen worden ondergebracht. Het RIVM is momenteel bezig met het verzamelen van gegevens om de MGR-indicator te kunnen verbreden (thema groen) en het uittesten van de MGR-indicator in casussen op het gebied van een infrastructurele ingreep. Ook worden mogelijkheden gezien de MGR-indicator uit te breiden met de effecten van bewegen. Voordeel van de methode is, dat ongelijksoortige effecten zijn op te tellen en dat het milieugezondheidsrisico uit te drukken is in het niveau van milieubelasting. Zo kan op de kaart een waarde van de MGR weergegeven worden op elke locatie waarop de milieubelasting bekend is. Een nadeel is, dat, net als bij DALYs, de MGR alleen te berekenen is voor de gezondheidseffecten waarover voldoende informatie is. Ook voor de MGR geldt dat de onzekerheden soms groot zijn. Onderzocht moet nog worden of de MGR eenvoudiger te interpreteren is dan de DALY. In de MGR worden trillingen en externe veiligheid dus (nog) niet meegewogen. De methode is nog in ontwikkeling; er worden wel al pilots uitgevoerd. 4 Tussenbalans Doorwerking van railverkeer op gezondheid zit met name op de milieuaspecten geluid, trillingen, luchtkwaliteit en externe veiligheid. 1 In de volgende tabel is aangegeven met welke milieuaspecten in GES en MGR rekening kan worden gehouden, en of ze opgeteld kunnen worden. 1 Van elektromagnetische straling (EMC) zal geen sprake zijn. De Maaslijn zal geëlektrificeerd worden met 1500 Volt gelijkspanning, de standaard die in geheel Nederland wordt (excl. HSL en Betuweroute). Alleen bij toepassing van wisselspanning is er sprake van elektromagnetische straling (EMC). Gelijkspanning/stroom genereert geen elektromagnetische veld. Onderzoek naar effecten van elektromagnetische velden door de bovenleiding op de gezondheid van omwonenden heeft derhalve geen toegevoegde waarde. Rondom de onderstations is er, net als bij andere transformatorhuisjes en stroomverdeelstations, sprake van Extreem Laag Frequente ElektroMagnetisc Velden (ELF-EMV). Gezien de ligging van de Maaslijn en de geplande onderstations worden op voorhand geen gezondheidsrisico s voorzien ten aanzien van het aspect elektromagnetische velden.

4 4 van 5 GES MGR geluid trillingen x x luchtkwaliteit (i.r.t. railverkeer) x externe veiligheid x aspecten optellen x Geen van beide modellen kan een totaalplaatje voor gezondheid opleveren. Omdat externe veiligheid niet meegenomen kan worden, en MGR nog in ontwikkeling is, scoort GES in onze ogen iets hoger. Dan nog blijft de vraag staan of GES niet een te zwaar instrument is voor de (situatie rond de) Maaslijn. Om daar een inschatting van te maken, is in de volgende paragraven in beeld gebracht wat de huidige gezondheidskundige situatie in de omgeving van de Maaslijn is en wat de ontwikkelingen op de Maaslijn voor gezondheid kunnen betekenen. Op basis daarvan wordt een voorstel gedaan hoe het thema gezondheid rond de Maaslijn op te pakken. 5 Huidige gezondheid in de omgeving van de Maaslijn Er bestaat niet één maat om de gezondheid in kaart te brengen. Een beeld kan wel verkregen worden via informatie uit de atlas leefomgeving, de leefbaarometer, gemeentelijke gezondheidsprofielen en het aantal woonadressen binnen 300 meter van het spoor (figuur rechtsonder). De relevante gemeenten zijn in onderstaande figuur blauw omcirkeld. Enkele bevindingen: Nijmegen, Venlo en Roermond kennen de meeste woonadressen binnen 300 meter van het spoor; dat betreft echter relatief grote gemeenten met ook meerdere spoorlijnen;

5 5 van 5 Cuijk kent als kleinere gemeente relatief veel woonadressen binnen 300 meter van de Maaslijn; In minder dan 2,5% van de woningen in gemeenten langs de Maaslijn wordt ernstige geluidhinder ervaren als gevolg van treinen. Alleen in Mook is die hinder groter (2,5-5%); Grote knelpunten wat betreft gezondheid langs en gerelateerd aan de Maaslijn lijken er niet te zijn; Wat betreft levensverwachting (bij geboorte en bij 65) scoren Nijmegen en Roermond zeker en Venlo in mindere mate onder het Nederlands gemiddelde. Overige gemeenten langs de Maaslijn scoren neutraal tot positief op dit punt. 6 Gezondheid in relatie tot ontwikkelingen van de Maaslijn Ook als de opwaardering van de Maaslijn niet door zal gaan, zullen er meer treinen gaan rijden in de volgende concessie. Niet alleen passagierstreinen, maar ook goederentreinen zullen dan naar verwachting in aantal toenemen. De elektrificatie van de lijn als onderdeel van het project opwaardering Maaslijn betekent wel dat met ander (lichter) materieel gereden gaat worden. In de volgende tabel is ingeschat wat de effecten op gezondheid zullen zijn. 2 autonome situatie opwaardering Maaslijn gezondheid en geluid - - gezondheid en trillingen - - gezondheid en luchtkwaliteit - + gezondheid en externe veiligheid - - gezondheid totaal - - Ten opzichte van de huidige situatie zal in de autonome situatie de gezondheidskundige situatie licht verslechteren. In geval van opwaardering van de Maaslijn zal ook sprake zijn van een lichte verslechtering (maar wel minder slecht in vergelijking met de autonome situatie). 7 Conclusie en voorstel Er lijken momenteel geen grote knelpunten wat betreft gezondheid te bestaan langs en in relatie tot de Maaslijn. De Opwaardering van de Maaslijn (en door de autonome ontwikkeling) zal wel leiden tot een geringe verslechtering van de gezondheidskundige situatie. Modelberekeningen (met GES of MGR) hebben weinig meerwaarde, ook omdat ze het totale effect op gezondheid niet in beeld kunnen brengen. Het lijkt ons zinvoller om samen met de relevante GGD-regio s 3 het thema gezondheid i.r.t. Maaslijn te gaan bespreken, bijvoorbeeld aan de hand van bestaande checklists. 4 In samenhang met de bestaande gezondheidskundige situatie (in de gemeenten) langs de Maaslijn waar de GGDregio s goed zicht op hebben kan dan bezien worden welke mogelijkheden voor een gezonde inrichting mogelijk zijn. In dit stadium van de planvorming valt dan eerder te denken aan goede communicatie/overleg met bewoners dan aan (fysieke) maatregelen. In het MER kan het gevolgde proces en de resultaten worden opgenomen. 2 Op een 5 puntsschaal: van dubbelmin (groot negatief effect) t/m dubbelplus (groot positief effect). 3 Dat zijn Limburg-Noord, Hart van Brabant en Gelderland-Zuid. 4 Met name GGD-Haaglanden heeft een aantal relevante opgesteld (bijvoorbeeld de Checklist Gezondheid in Planvorming en het Themablad Geluid en Gezondheid in Planvorming).