BIBLIOTHEEK. RlJKSOleNST VOOR DE IJYSELMEERPOCDERS BEPALING VAN CHLOROFYL-A EN FEOFYTINE-A IN OPPERVLAKTEWATER. door. P.R.J. Ceelen.

Transcriptie

1 BIBLIOTHEEK RlJKSOleNST VOOR DE IJYSELMEERPOCDERS W E R K D O C U M E N T BEPALING VAN CHLOROFYL-A EN FEOFYTINE-A IN OPPERVLAKTEWATER door P.R.J. Ceelen Bbw 7031 D I E N I T V O O R D E I J S S E L M E E R P O L D E R S S M E D I N G H U I S

2 I NHO UD INLEIDING MATERIAAL EN METHODEN Monsters en apparatuur Methoden voor de bepaling van chlorofyl-a en feofytine-a Extractie met methanol Extractie met.ethanol - ONDERZOEK Het gebruik van verschillende extractiemiddelen Invloeden op het gehalte aan chlorofyl-a bij de methode R.1J.P. Invloed van de verblijftijd van het monster in een koelkast bij 4OC Invloed van het voorbehandelen van het filter met MgC03 Invloed van het afkoelen van het extract in ijs 7 Het vergelijken van de gehalten aan chlorofyl-a 7 en feofytine-a volgens de methoden van het R.I.D. en de R.1J.P. Chlorofyl-a in water rijk aan de blauwwier 7 Oscillatoria agardhii Chlorofyl-a in water rijk aan diatomeegn 8 Feofytine-a in water rijk aan de blauwwier 9 Oscillatoria agardhii en in water rijk aan diatomeetin LITERATUUR 11 Bi jlagen 1. Bepaling van chlorofyl-a en feofytine-a volgens een modlflcatre van de methode uit het I.B.P. Handbook no Bepaling van chlorofyl-a en feofytine-a volgens de methode toegepast door de R.1J.P. 3. Berekening van het gehalte aan chlorofyl-a en aan feofytine-a.

3 INLEIDING......'.. Bij het bepalen van de phytoplanktonbiomassa in water wordt gebruik..,..... gemaakt van drie methodieken nl.:..... L,.'..... a. het tellen van de algen met behulp van een microscoop;.. ',,, b. het. bepalenvan drooggewicht en asrest; :_... c.,het bepalen van chlorofyi-a en feofytine-a. Ten aanzien'van de biologische gesteldheid van'water wordt de meeste informatie vkrkregenuit de determinatie van' de Goorkomen6e soorten algen in het phytoplankton. Het drooggewicht geeft slechts informatie over het phytoplankton in zijn totaliteit (storingen door detritus en zobplankton) endus geen exacte 'maat., Bekend-is dat - naast andere pigmenten - in algen chlorofyl a.voorkomt. Dit pigment is.bij de fotosynthese betrokken. Het is gewoonlijk het. meest aanwezige en belangrijkste pigment in levend materiaal en er is meer van bekend dan van de andere. De gehalten aan chlorofyl-a on feofytine-a (chlorofyt-a - Mg-kern) geven informatie over het phytoplankton in zijn totaliteit. Het is daarom aan te raden deze bepalihgen naast elkaar te gebruiken om een indruk te krijgen van de biomassa. Voor hetbipalen van chlorofyl-a en feofytine-a worden verschillende methoden toegepast. De verschillen liggen voornamelijk in: 1. het extractiemiddel: aceton, methanol of ethanol 2. de extractietijd: "an enkele minuten tot 24 uur' 3. de manier waarop het residu van het filter wordt losgemaakt: verwarmen in een waterbad, fijn malen met een tefton roerder in een' potterbuis... In dit verslag is een onderzoek beschreven waarinhet gebruik van extractierniddelen en diverse stappen in de bepalingsmethodiek kritisch zijn nagegaan. Hiertoe is uitgegaan van de methode genoemd in I.B.P. Handbook no. 8 (Colterman, 1969) waarbij verschiliende extractiemiddelen zijn gebruikt en van de methode toegepast door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (R.1J.P.). Er zijn diverse soorten algen onderzocht... De in de tabeilen opgenomen gehalten zijn gemiddelden van duplobepalingen.

4 2. MATERIAAL EN METHODEN 2.1. ~onsters.kn' apparatuur,...,...,... Om verschillende groepen phytoplankton te kunnen analyseren z$jn monsters genomen uit het Veluwemeer, het IJsselmeer en de, ~uigerplas bij Lelystad. In het Veluwemeer kwamen hoofdzake'lijk bliuwwieien voor, in het IJsselmeer diatomeezn en in de Zuigerplas groene flagellaten. Omdat de dichtheid van het phytoplankton ten tijde van het onderzoek (wintermaanden) gering was, zijn de monsters aangerijkt met net-plankton. Voor het filtreren is gebruik gemaakt van afzuigringen volgens Weiss; glasfiltertrechters met afneembare wand, 0 47 mm en van glasvezelfilters, Gelman type A, 0 47 mm. Voor het homogeniseren van het filter is een Tissue Grinder met teflon stamper volgens Potter gebruikten voor het verwarmen van het waterbad een verwarmingsplaatje type.ika Combimag R.C.H. Verder zijn gebruikt reageerbuizen; 25 ml; colorimeterbuizen 6 20 mm; glascuvet 0 10 mm. De extinctiemeti6gen zijn uitgevoerd met een spectrofotometer, type Spectronic 70 (U.V.) van Bausch en Lomb. De absorptiecurven zijn opgenomen met behulp van een spectrofotometer, type Spectronic 200 (U.V.) van Bausch en Lomb voorzien van een rnulti range recorder van KIPP en Zonen Methoden voor de bepaling van chlorofyl-a en feofytine-a ~xtractie met aceton Volgens deze methode (bijlage 1); die wordt toegepast door het Rijks Instituut voor Drinkwatervoorziening (R.I.D.) wordt een bekende hoeveelheid monster. gefiltreerd over een glasvezelfilter dat met een MgCOg-oplossing is voorbehandeld. Deze behandeling bevordert: - het vasthouden van het filtraat ophet filter; - hst zuur worden van chlorofyl-a; - het stabiel' blijvenvan chlorofyl-a. Wet filter en enkele ml's aceton worden in een potterbuis gebracht en gehomogeniseerd met een teflon roerder. De suspensie wordt met aceton overgebracht in een erlenmeyer en uur in het donker. gezxtraheerd bij 20'~. Hierna wordt gefiltreerd over een glasvezelfilter waarna van het filtraat de extinetie wordt gemeten bij 665 nm en 750 nm., Het filtraat wordt vervolgens met HC1 1 n aangezuurd en opnieuw bij dezelfde golflengten gemeten. Uit deze gegevens worden de gehalten van chlorofyl-a en feofytine-a berekend zoals aangegeven in bijlage Extractie met methanol Deze methode is identiek aan die genoemd onder , met dit verschil dat als extractiemiddel methanol 90% is gebruikt Extractie met etlianol Volgens deze methode (bijlage 2), die wordt toegepast door de R.1J.P. wordt een bekende hoeveelheid monster gefiltreerd over een glasvezelfilter. Het filter wordt in een bekende hoeveelheid ethanol 90% gebracht en 5 minuten gezxtraheerd en met een spate1 gehomogeniseerd bij

5 70-75O~. Na afkoeling wordt gefiltreerd over een glasvezelfilter.. waarna van het filtraat de extinstie wordt gemeten bij 665 nm en 750' nm. Het filtraat wordt... vervolgens aangezuurd met HCL 1 n en opiisuw gemete,n bij dezelfde gdifiengten. it dkze gegevens worden de gehalten aan'chlo~ofyl-a'en'~feofytine-a,.. berekend zoals aangegevkn in bijlage 3.'

6 3. ONDERZOEK Onderzocht is: 3.1., het gebruik van verschillende extractiemiddelen invloeden op het gehalte aan chlorofyl-a bij de methode R.1J.P invloed van de verblijftijd van het monster in een koelkast bij 4OC invloed van het voorbehandelen van het filter met MgCO invloed van het afkoelen van het extract in ijs 3.3, het vergelijken van de gehalten aan chlorofyl-a en feofytine-a volgens de methoden van het R.I.D. en de R.1J.P chlorofyl-a in water rijk aan de blauwwier Oscillatoria agardhii chlorofyl-a in water rijk aan diatomeeen feofytine-a in water rijk aan de blauwwier Oscillatoria agardhii en rijk aan diatomeegn Het gebruik van verschillende extractiemiddelen Omdat in de extractiemiddelen aceton 901, methanol 90% en ethanol 90%, de specifieke absorptiecoefficient van chlorofyl-a en feofytine-a bekend is, zijn deze extractiemiddelen gekozen. Om te zien wat de invloed van deze extractiemiddelen is op het gehalte aan chlorofylra is dit gehalte in twee monsters uit het Veluwemeer bepaald volgens het R.I.D. met gebruik van bovenstaande extractiemiddelen. Tabel 1. Chlorofyl-a in Veluwemeerwater bij gebruik van verschillende extractiemiddelen Methode R. I. D. met extractiemiddel ug chlorofyl-a per llter monster 1 monster 2 aceton 90% methanol 90% ethanol 90% De gehalten gevonden na extractie met aceton en ethanol liggen vrij dicht bij elkaar; die na extractie met methanol liggen vooral voor monster 2 hoger. Dat de methanol gehalten hoger zijn is te verklaren als naar de absorptiecurven van chlorofyl-a en feofytine-a in methanol wordt geke'ken (grafiek 2).

7 - Grafiek, chlorofyl-a nm 700 nm extractiemiddel aceton 90%,\! a,l,.. I feofytine-a ' 650nm 700 nm,. Grafiek 3. extractiemiddel ethanol 90%. Grafiek 1, 2 en 3 ~bsor~tiecurven voor chlorofyl-a ed feofytine-a in ; verschillende extractiemiddelen. Bij feofytine-a is de piek v&rldpen naar een'lageregolflengte. Hierdoor wordt tussen feofytine-a en chlorofyl-a een te groot verschil gemeten waardoor de gehalten aan chlorofyl-a te hoog komen te liggen. Dit verlopen van de piek gebeurt niet bij aceton en ethanol (grafiek 1 en 3). Hieruit kan worden geconcludeerd dat methanol als extractiemiddel niet bruikbaar is. Het is daarom in het verdere onderzoek buiten beschouwing gelaten Invloeden op het gehalte aan chlorofyl-a bij de methode R.1J.P Invloed van de verblijftijd van het monster in een koelkast bij ~ OC Voor dit onderzoek zijn een monster uit bet Veluwemeer en een uit de Zuigerplas zeven dagen in een koelkast bi~, 4OC geplaatst. In deze zeven dagen is in deze monsters verschillende keren het chlorofyl-a gehalte bepaald.

8 Tabel 2, Invloed van verblijftijd in koelkast op het gehalte aan chlorofyl-a monster dag. bg clilorofyl-a per liter 0 1 ' ~ Veluwemeer 43,5 45;6, 47,6 46,l 45,7.., Zuigerplas 65,l 64,O ,2,,,,. ;,...c-.,, ~g chlorofyl-a per liter....fi:+,. De veranderingen in het gehalte zijn zodanig dat gezegd kan worden dat een verblijftijd van zeven dagen in een koelkast bij 4OC niet van invloed is op het chlorofyl-gehalte van water (zie ook grafiek 4). 4 I " '0. fi 50 u v Grafiek 4. Verblijftijd in koelkast aantal dag$ hij 4 C-chlorofyl-a 45 gehalte = monster Veluwemeer x = monster Zuigerplas, Invloed van voorbehandeling van het filter met MgC03.. '. Om de onder genoemde redenen wordt bij het R.I.D. het filter '. voorbehandeld met 5 ml 0,1% - ige MgC03-oplossing. Dezewerkwijze is ''. ook toegepast bij de methode R. 1J.P... om van deze voorbehandeling de invloed op de resultaten na te gagn,...'..,. is in twee monsters uit het Veluwemeer chlorofyl-a bepaald waarbij het filter we1 en niet is voorbehandeld. ' - Tabel 3. Invloed van MgC0,-behandeling op het gehalte aan chlorofyl-a bij methode R.1J.P. gebruik filter lig chlorofyl-a per liter.. monster 1 monster 2, ' ' niet voorbehandeld met MgC03 55 ',. 50 ' , we1 voorbehandild met MgC ,,..,.,,.,.:..' a...,.. 1., Zoals is te zien geeft' voorbehandelen van het filter met MgC03'vrij-..,...,. iwel geen verhoging van het chlorofyl-a-gehalte.

9 Invloed van het afkoelen van het extract in ijs Om deze invioed na te gaan is in twee monsters uit het Veluwemeer chlorofyl-a bepaald en we1 na afkoelen in ijs en na afkoelen in een koelkast bij 40C. Tabel 4. Invloed van verblijftijd in koelkast op het gehalte aan chlorofyl-a Afkoelen van het extract in Llg chlorofyl-a per liter monster 1 monster 2 Koelkast bij 4% ijs He* afkoelen van het extract in ijs geeft een aanzienlijk hoger chlorofyl-a-gehalte te zien dan afkoelen in een koelkast bij 4OC (gem. 12%). Bij de hierna volgende proeven is het extract afgekoeld in ijs Het vergelijken van de gehalten aan chlorofyl-a en feofytine-a volgens de methoden van het R.I.D. en de R.1J.P. Om de gehalten volgens het R.I.D. en de R.1J.P. met elkaar te kunnen vergelijken zijn twee geconcentreerde algenmonsters onderzocht. De een - afkomstig uit het veiuwemeer - was rijk aan de blauwwier Oscillatoria agardhii de andere - uit het IJsselmeer - rijk aan diatomeeun. Van beide monsters is een verdunningsreeks gemaakt zodat meteen kan worden onderzocht of ook concentratie-invloeden aanwezig waren. De gehalten zijn opgegeven per liter verdund water Chlorofyl-a in water rijk aan de blauwwier Oscillatoria agardhii (>90%) De gehalten gevonden volgens beide methoden zijn vermeld. in tabel 5. Tabel 5. Gehalte aan chlorofyl-a in Veluwemeerwater volgens methoden R.I.D..en R.1J.P. ml geconcentreerde oplossing verdund tot 1000 ml ~ g chlorofyl-a ' per liter methode methode R.1J.P. t.0.v. R. I.D. R.1J.P.. R.I.D. -~ ~- - ~~~~~~~~~ ~ - gemiddeld 3,8. De gehalten volgens de R.1J.P.-methbde liggen t.0.v. het R.I.D. gemiddeld 3,6 Vg/l hoger. De spreiding tussen beide waarden ligt evenwe1 binnen de grenzen die bij de R.1J.P. gelden voor duplobepalingen.

10 Aan de hand hiervan en gezien de reproduceerbaarheid (grafiek, 5) blijkt dat beide methoden ongeveer dezelfde waarden geven voor water rijk aan de blauwwier Oscillatoria agardhii " / x,-- R.I.D. 0,-- R.1J.P (3 CS... ml verdund tot'100 ml,.. I - Grafiek 5. Reproduceerbaarheid van chlorofyl-a bij verschillende concentraties van water rijk aan de blauwwier Oscillatoria agardhii Chlorofyl-a in water rijk aan diatomeeen ( > 90%) De resultaten van de in dit monster gevonden gehalten aan chlorofyl-a zijn vermeld in tabel 6. Tabel 6. Gehalte aan chlorofyl-a in IJsselwater volgens methode R. I.D. en R. 1J.P. ml geconcentreerde oplossing verdund tot 100 ml pp,,chlorofyl-a per liter methode methode verschil R. I.D. R.1J.P. R.1J.P. t.0.v. R.I.D. 1 70,d 75,O + 5,O 1,5 102,4 93,2-9, ,O 153, ,3 324,O +23,7 gemiddeld + 4,l Aangezien het verschil tussen de gehalten bepaald volgens de R.1J.P. t.0.v. het R.I.D. zowel positief als negatief is (gem. + 4,l) en omdat de reproduceerbaarheid van beide methoden vrijwel gelijk is (grafiek 6),

11 kan worden gesteld dat voor water rijk aan diatomeegn beide methoden nagenoeg dezelfde resultaten geven. per liter, / Grafiek 6. Reproduceerbaarheid van chlorofyl-a bij verschillende con- 1' centraties van wa- ter rijk aan diatomeesn ~.. - x,--- R.I.D. 0,--- R.1J.P. 2, 4 ml verdund tot 100 ml Feofytine-a in water rijk aan de blauwwier Oscillatoria agardhii en, in water rijk aan diatomeegn De resultaten in deze monsters gevonden gehalten aan feofytine-a zijn.vermeld in tabel 7..,..., Tabel 7. Gehalte aan feofytins-a volgens methoden R.I.D:en R.1J.P..,...,.. verdunningswater, yp feofytine-a/l verhoudingen verhouding op grond..,, ' rijk aan:... R. I.D.,R. 1J.P. R:I.D. 21.IJ:P. van verdunning...,,,. 381,O 369,8 1,OO 1,OO 1'00 '. ' Oscillatoria. 573'9 595,9 1,51 1,61 1,50, :'; agardhii.,, ,s 708,6 1,93 ' 1,92 2,OO 1513,4 1404,9 3,97 3,80 4,OO 11,9 1,OO 1,OO 1,OO diatomee8n 14,O 20,8 1,87 1,75 1,60 16,3 29,4 2,17 2,47. 2,OO.....$'.. 21,O. 39,8 2,80 3,34 ' 3,OO,,,.. Z. '.... ~e gehalten aan feofytine-a bepaald volgens het R.I.D.en de R.1J.P. jvertonen bij het water rijk aan diatomeegn vrij grote verschillen. ' De berekende verhoudingen (gehalten delen door het esrste gehalte van de reeks) kloppen veel beter. Het lijkt m i j dat weinig waarde moet, worden gehecht aan de absolute gehalten maar dat moet worden gekeken naar de verhoudingen onderling.

12 4. SAMENVATTING Uit het onderzoek is gebleken dat: a. Om gehalten aan chlorofyl-a en feofytine-a met elkaar te kunnen vergelijken, het noodzakelijk is een uniforme methode voor de bepaling en voor de berekenlng te gebruiken. Twee bruikbare extractiemethoden zijn die welke door het R.I.D.. en de R.1J.P. worden toe- :.: gepast. De R.1J.P.-methode verdient de voorkeur omdat deze minder,,.. tijdrovend is.' b. Bij hcit bewaren van water bij 4OC het gehalte aan chlorofyl-a niet... 'noemenswaard verandert.. ' c. Bij de R. IJ.P.-methode voorbehandelen van het filter met MgC03 niet van.invloed is op het gehalte aan chlorofyl-a. d. Bij de R.1J.P.-methode het extract moet worden afgekoeld in ijs aangezien anders een lager gehalte aan chlorofyl-a wordt gevonden.

13 5. LITERATUUR Golterman, H.L.,1969 Kool, 1I.J. en H. Nijholt, 1974 Kroneman, H., 1970 Methods for Chemical Analysis of Fresh Waters. I.B.P. Handbook no. 8. Het bepalen van gehalte aan chlorofyl in phytoplankton en de waarde van het chlorofyl als maat voor het voorkomen van phytoplankton. R.I.D:, mededeling De bepaling van chlorofyl-a in oppervlaktewater. R.1J.P., I.R. 5387

14 Bepaling van chlorofyl-a en feofytine-a volgens een modificatie van de methode uit het I.B.P. Handbook no. 8 Benodigdheden afzuigringen, volgens Weiss colorimeterbuizen, 0 20 mm erlenmeyers, 100 ml, met glazen stop glasfiltertrechters, met afneembare wand, 0 47 mm glasvezelfilters, Gelman type a, 0 47 mm luchtzuigpomp,. pipet, 200 ml roerder, Tamson type RW 12, omw./min. roerder, Teflon, met gleufjes en roestvrij stalen as spectrofotometer, type Spectronic 70 (U.V.), fabrikant Bausch en Lomb Reagentla Aceton goy0; meng 9 delen aceton met 1 deel Hz0 gedem. Magneslumcarbonaat 0,1%; 10s 1 gram MgC03 op in 1,O 1 HZO gedem. Zoutzuur In; vul 85,6 ml HC1 gec. aan met Hz0 gedem. tot 1,O 1. Werkwi jze Bevochtig glasvezelfilter met 5 ml MgC03 0,1%. Filtreer hierna een geschikte hoeveelheid monster en was uit met weinig H20 gedem. Zuig filter droog (1 minuut). Breng filter plus residu met behulp van een spate1 onder in een potterbuis. Voeg toe 3-5 ml aceton 90%. Verpulver filter met teflon roerder. Verwijder eventuele restanten van het filter tussen de gleufjes van de roerder met een pincet en vang deze op in een pottembuis. Breng de suspensie over in een erlenmeyer, 100 ml. Was de potterbuis enkele malen uit met in totaal 25 ml aceton 90%. Zet de erlenmeyer uur weg in het donker bij 20'~. Filtreer over een glasvezelfilter. Breng het filtraat in een colorimeterbuis, 0 20 mm en meet de extinctie bij 665 en 750 nm ten opzichte van een blanco. Zuur het filtraat aan met 4 druppels HC1 1 n, meng en meet na 5 minuten opnieuw bij 665 en 750 nm ten opzichte van een blanco. Berekening: zie bijlage 3 Opmerkingen: 1. De suspensie moet tegen lichtinvloeden worden beschermd. Suspensiedie aan licht heeft blootgestaan geeft lagere extinoties. 2. Er wordt gemeten bij 665 en 750 nm. Meten bij 665 nm geeft de hoogste extin5tie voor chlorofyl-a en feofytine-a. Bij 750 nm wordt een eventuele veruntreiniging gemeten. 3. Er wordt aangezuurd om het chlorofyl-a om te zetten in feofytine-a. i

15 Bijlage 2. Bepaling van chlorofyl-a en feofytine a volgens demethodetoegepast door de R.1J.P. Benodigdheden afzuigingen, volgens Weiss bekerglas, 1000' ml colorimeterbuizen, 0 20 mm glasfiltertrechters met afneembare wand, 6 47 mm glasvezelfilters, Gelnian type a, 6 47 rnm luchtzuigpomp Pipet, 12 ml en 200 ml spectrofotometer, type Spectrornic 70 (U.V.), verwarmingsplaat, type IKA Combimag RCH Reagentia fabrikant Bausch en Lomb. alcohol 90%; meng 100 m l ethanol 96% met 17 m l H20 gedem. zoutzuur 1 n; vul 85.6 m l HCI gec. aan met H20 gedem. tot 1,O.l Clierkwi jze Filtreer een geschikte hoeveelheid monster over een glasveselfilter en was uit met weinig Hi0 gedem. Zuig het filter droog (1 minuut). Breng filter plus residu in een reageerbuis waarin zich 12 ml ethanol 90% bevindt. Extraheer 5 minuten in een waterbad bij 70-75OC. Voorkom tijdens het extraheren zoveel mogelijk het vormen van luchtbellen. Koel af in een bekerglas met ijs. Filtreer over een glasvezelfilter in een colorimeterbuis, 0 20 mm. Meet na 30 minuten de extinctie bij 665 en 750 nm ten opzichte van een blanco. Zuur filtraat in colorimeterbuis aan met 4 druppels HCl 1 n, meng en meet na 5 minuten opnieuw bij 665 en 750 nm. Berekening: zie bijlage 3.

16 Bijlage 3 Berekening van het gehalte aan chlorofyl-a en aan feofytine-a 1 cm 1000 chlorofyl-a in pg/l = E x- chl 665 'chl 1 cm feofytine-a in ug/l = E feo x a x 2,-665 V : L. feo waarin: v = volume extractiemiddel V = volume monster water in 1 z~~~ = specif ieke absorptiecogf f iciznt van chlorofyl-a chl in ethanol(72)en in aceton(89) 665 = specif ieke absorptiecogf ficignt van feofytine-a ZfeO in ethanol (56)en in aceton (56) 1 cm 0 = 2,43 - a chl 0 meetbuis in cm C ( OE665 - E750) - (ae665 ~750) 1 De factor 2,43 is berekend en wordt gelntroduceerd omdat in natuurlijk oppervlaktewater chlorofyl-a en feofytine-a nasst elkaar kunnen voor+-- komen. E iegm = O~ ~ l c m chl,d meetbuis in cm o~665 en 0~750 zijn de extincties van het filtraat bij 665 en 750 nm. ae665 en a~750 zijn de extineties van het aangezuurde filtraat bij 665 en 750 nm. Opmerking: specifieke absorptiecoeffici@nt in aceton volgens Parsons en Strick, 1972 specifieke absorptieco6fficient in ethanol I.B.P. Handbook no. 8 en 12. Literatuur Galterman, H.L., 1969 Methods for Chemical Analysis of Fresh Waters I.B.P. Handbook no. 8 Strickland, J.D.H. en T.R. A Practical Handbook of Seawater Parsons, 1972 Analysis Vollenweider, R.A Primary production in aquatic environments. I.B.P. Handbook no. 12.

17 chlorofyl-a feofytine-a 650 nm 700 nm chlorofyl-a feofytlne-a 650 nm 700 nm chlorfyl-a

18 ug chlorofyl-a Per liter,. ""I 55 aantal dagen 45 -T

19 .+g chloro- per liter I x,-- R.I.D. 10 0,-- R.1J.P. I ml verdund tot 100 ml

20 rnl verdund tot 100 rnl