Ambitiedocument. Onderzoeksgebouw VU

Transcriptie

1 Ambitiedocument Onderzoeksgebouw VU oktober 2015

2 COLOFON Project Onderwerp Opdrachtgever Gedelegeerd opdrachtgever Opdrachtnemer Onderzoeksgebouw VU Ambitiedocument CvB Vrije Universiteit Amsterdam Josja van der Veer, directeur FCO Franc van Nunen, directeur Campusontwikkeling Datum 29 oktober 2015 Projectgroep Foto s en beelden Felicien Duquesnoy, FCO Thijs Hendriks, FCO Carin van der Wal, FCO Studio Hartzema EGM Architecten Team V Your Captain luchtfotografie Dienst Zuidas 2/33

3 INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding 4 2 De VU VU is verder kijken Onderzoek Onderwijs Maatschappelijke dienstverlening (valorisatie) Samenwerkingspartners 7 3 Kaders campusontwikkeling Kaders campusontwikkeling Ruimtelijk juridisch kader 9 4 Locatieprofiel Ligging in Zuidas Locatieprofiel campus Ordening campus Ontwikkellocatie Schoolwerktuinen Relatie gerealiseerde gebouwen 13 5 Stedenbouwkundige ambitie Locatie Schoolwerktuinen Een duurzame stedelijke omgeving Gelaagdheid stedelijke context Beeldkwaliteit campus Verbindingen en samenhang Relaties tussen de gebouwen De maaiveldstad 21 7 Bouwstenen programma Initiële functies gebouw SWT Onderwijs Kantooromgeving Onderzoeksomgeving Shared services Campusvoorzieningen Publieke voorzieningen Gebouwgebonden voorzieningen 27 8 Gebouwconcept Ordening Zonering Beleving Flexibiliteit en multifunctionaliteit Scenario s 29 9 Duurzaamheid De VU en duurzaamheid BREEAM Algemene ontwerpuitgangspunten Veiligheid en toegankelijkheid Gezondheid en welbevinden Beheer en exploitatie 31 6 Het gebruik van het onderzoeksgebouw Initiële gebruikers Neurowetenschap Biofotonica 23 3/33

4 1 INLEIDING De VU werkt al een aantal jaar aan toekomstbestendige (vervangende) nieuwbouw. Zo wordt het onderzoeksgebouw O 2 in april 2016 in gebruik genomen. Daarnaast wordt eind 2017 het Nieuwe Universiteitsgebouw opgeleverd. Het derde gebouw ten behoeve van de herhuisvesting van het bèta-medisch domein is het onderzoeksgebouw op de locatie Schoolwerktuinen (SWT). In dit document vindt u een deel van de informatie die architecten en adviseurs kunnen gebruiken bij de aanbestedingsprocedure voor het ontwerp van het onderzoeksgebouw. De Vrije Universiteit (VU) speelt met het onderzoeksgebouw SWT in op de ruimtebehoefte vanuit het primaire proces. Tegelijkertijd ontstaat zo ruimte voor de gefaseerde sloop van het functioneel en technisch verouderde Wisen Natuurkundegebouw aan de zuidzijde van de VU Campus. Samen met O 2 en het Nieuwe Universiteitsgebouw faciliteert het onderzoeksgebouw SWT de samenwerking tussen de VU en de UvA op het gebied van bètaonderwijs en onderzoek én de samenwerking met VUmc in het profielthema Human Health & Life Sciences, H2LS. Daarnaast maakt de locatie de vestiging van allianties en van ontwikkelingen in de samenwerking tussen VUmc en het AMC mogelijk. Het onderzoeksgebouw nodigt uit tot volgende ontwikkelingen, door ruimte te creëren. Overigens wordt het onderzoeksgebouw SWT de eerste ontwikkeling van zowel de locatie Schoolwerktuinen als Middenstrook Zuidas. Het gebouw geeft zo een belangrijke impuls aan de ontwikkeling van dit (onontgonnen) deel van Zuidas. Met dit ambitiedocument wil de VU ontwerpende partijen inzicht geven in de opgave voor het gebouw en de relatie met de omliggende openbare ruimte. Hierin leest u de behoefte van de initiële gebruiker van het gebouw, het programma, de mate van flexibiliteit, de duurzaamheidsambitie en enkele algemene ontwerpuitgangspunten. De uitdagingen in deze opgave zijn: 1. stedenbouwkundige inpassing in een stedelijk gebied met een hoge bebouwingsdichtheid, deels nog te realiseren; 2. het gebouw en de omgeving laten voldoen aan het type onderzoek van de initiële en de toekomstige gebruiker. Deze moeten voldoen aan zowel generieke als specifieke technische en logistieke eisen; 3. een optimale inpassing van logistieke voorzieningen en routes, zowel binnen als buiten het gebouw. Leeswijzer Als eerst vindt u in hoofdstuk 2 meer informatie over de VU en haar samenwerkingspartners. Daarna schetsen we in hoofdstuk 3 de belangrijkste kaders voor huisvesting en daarmee de campusontwikkeling vanuit de VU en haar samenwerkingspartners. Hoofdstuk 4 beschrijft het locatieprofiel van de gezamenlijke campus van de VU en VUmc en meer specifiek voor de locatie Schoolwerktuinen. Vervolgens staat in hoofdstuk 5 welke stedenbouwkundige ambities de VU heeft met het onderzoeksgebouw SWT. Daarna vindt u in hoofdstuk 6 en 7 een toelichting op en kwantificering van de initiële gebruikers en de voor hun activiteiten benodigde functionele bouwstenen voor het onderzoeksgebouw SWT. In hoofdstuk 8 leest u welke ambities er zijn voor flexibiliteit en multifunctioneel gebruik van het gebouw en zijn omgeving. Aansluitend benoemen we in hoofdstuk 9 welke duurzaamheidsambitie de VU heeft voor het onderzoeksgebouw SWT. Tot slot gaan we in hoofdstuk 10 in op de ontwikkel- en bouwfase en vragen we speciale aandacht voor gebruiksaspecten zoals veiligheid, logistiek en toegankelijkheid. 4/33

5 2 DE VU De Vrije Universiteit is in 1880 opgericht met de intentie wetenschap te beoefenen in onafhankelijkheid van kerk en staat. In dit hoofdstuk volgt een zeer beknopte beschrijving van de primaire processen van de VU. Meer informatie vindt u via VU is verder kijken De VU is ambitieus in wetenschappelijk onderzoek en onderwijs en stimuleert de vrije en open communicatie van ideeën. De VU staat voor universele waarden als academische vrijheid en onafhankelijkheid. De VU wil antwoorden vinden op wetenschappelijke en maatschappelijke vragen. Dat doen we niet alleen, maar over de grenzen van wetenschappelijke disciplines en in samenwerking met partners in de maatschappij: de overheid en het bedrijfsleven. De identiteit van de VU is samen te vatten in de kernwaarden persoonlijk, open en verantwoordelijk. De kerntaken van de VU zijn er drie: onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening. In het instellingsplan van de Vrij Universiteit (Visie ) is uiteengezet voor welke uitdagingen de universiteit staat en wat dit inhoudt voor zowel de kerntaken als de bedrijfsvoering. 2.2 Onderzoek De VU is een brede onderzoeksuniversiteit. Breed omdat we vele onderwerpen behandelen. Onderzoeksuniversiteit omdat we een academische basishouding aannemen als we wetenschappelijk onderzoek doen. In totaal zijn er tien faculteiten, een University College en veertien interdisciplinaire onderzoeksinstituten (iozi s). De VU werkt samen met veel nationale en internationale partners. Lokaal werken we niet alleen samen met VUmc en de UvA, maar bundelen we ook krachten met het bedrijfsleven. Onderzoek en onderwijs zijn aan de VU onderverdeeld in vier profielthema s. Daarmee maken we helder hoe we inspelen op maatschappelijke vraagstukken. De VU sluit met haar thema s aan bij Amsterdamse clusters, nationale topsectoren en Europese maatschappelijke uitdagingen. Per thema is de ambitie verwoord in het instellingsplan Visie : 1. Governance for Society Het thema Governance richt zich op de bestuurlijke processen bij regulering van complexe, dynamische en maatschappelijke context. 2. Human Health and Life Sciences (H2LS) Door de toegenomen welvaart leven mensen langer. Ze willen ook langer gezond blijven. H2LS organiseert onderwijs en onderzoek in de medische en mensgebonden gezondheids- en levenswetenschappen. Binnen dit thema werkt de VU samen met VUmc, de UvA en het AMC. 3. Connected World Door digitalisering is de wereld meer dan ooit verbonden: Connected World. Dit profielthema bestudeert de technologie die veranderingen mogelijk maakt, zoals ontwikkeling van e-science, de structurele, maatschappelijke en culturele veranderingen die ermee gepaard gaan en de gevolgen voor de wereld om ons heen. 4. Science for Sustainability (S4S) Voor het leven van de mens op aarde is het essentieel om de beperkt aanwezige natuurlijke hulpbronnen duurzaam te gebruiken. S4S verbindt fundamentele kennis over deze bronnen aan kennis over veranderingen in de samenleving. Welk effect heeft menselijk handelen op de aarde en klimaatverandering? En wat is het maatschappelijke antwoord hierop? 2.3 Onderwijs De onderwijsdoelstelling van de VU luidt in het kort: de VU wil mensen opleiden tot geëngageerde en gewetensvol opererende academici die voortdurend grenzen verkennen en weten te verleggen. 5/33

6 Kernwaarden In de onderwijsvisie van de VU zijn de kernwaarden persoonlijk, open en verantwoordelijk het uitgangspunt. Persoonlijk krijgt invulling doordat de identiteit van docent en student ertoe doet. Dit vertaalt zich in kleinschalige onderwijsvormen zoals werkcolleges en practica. De mogelijkheden voor directe interactie zijn beperkter bij grote hoorcolleges. Desalniettemin beschouwt de VU hoorcolleges als een doeltreffend instrument om wetenschappelijk kennis over te dragen. De kernwaarde open is terug te zien in de academische gemeenschap van de VU. Kenmerkend hierin is onze grote verscheidenheid qua achtergrond, etniciteit, levensbeschouwing, politieke overtuiging en leer- en levensstijl. Deze rijke verscheidenheid blijft niet onbesproken, maar dagen we juist uit. We willen studenten voorbereiden op verantwoording dragende posities in de maatschappij en diversiteit is hierbij een bijverschijnsel. De VU wil studenten opleiden om een verantwoordelijke rol in de samenleving in te nemen, en spreekt haar studenten hierop aan. Studenten nemen verantwoordelijkheid voor hun studieloopbaan en bereiden zich voor op de beroepspraktijk. Ook vragen we ze om bij te dragen aan de academische gemeenschap. Internationalisering en regionale verankering Binnen het onderwijs van de VU speelt internationalisering een belangrijke rol. Daarom creëren we een internationale ambiance in de collegezaal en op de campus. Deze plekken moeten de toekomstige werkomgeving van studenten zo goed mogelijk benaderen. Dit vraagt onder andere om veel Engelstalig onderwijs. Dit vergroot bovendien de aantrekkingskracht voor niet-nederlandse wetenschappers en studenten. Met het internationaliseringbeleid draagt de VU ook bij aan de verdere ontwikkeling van de Amsterdamse regio tot een economisch centrum van Europese allure. Daarnaast stimuleert de steeds intensievere samenwerking tussen de VU en de UvA deze ontwikkeling. Curriculavormen De academische studie is opgedeeld in een bachelor- en masterfase. Bij de VU kan de student anno 2015 kiezen uit ongeveer 50 bachelor- en 90 masteropleidingen (waaronder 50 Engelstalige opleidingen en 16 lerarenopleidingen). De opleidingen en studies worden verzorgd door tien faculteiten. Een afgestudeerde kan zich bij de VU ook inschrijven voor een postdoctorale of postacademische opleiding. Overig onderwijs aan de VU bestaat uit contractonderwijs en hoger onderwijs voor ouderen. In de toekomst verwacht de VU meer studenten die een opleiding volgen in een latere fase van hun leven, dus als ze ouder zijn dan 23 jaar. Dit wordt wel life long learning of levenslang leren genoemd. 2.4 Maatschappelijke dienstverlening (valorisatie) De VU hecht groot belang aan kennisoverdracht naar de maatschappij en daadwerkelijke toepassing van kennis. Daarom toont de VU initiatief en ondersteunt ze projecten die economische of maatschappelijke waarde creëren, op basis van de kennis en kunde die op de VU aanwezig is. Ook ondersteunt de VU nadrukkelijk startend ondernemerschap. Daarnaast werkt de VU samen met zes partnerinstituten in Zuid-Afrika om kennis toegankelijk te maken voor ontwikkelingslanden en de minst ontwikkelde landen. Valorisatie in onderzoek is naast onderwijs en onderzoek de derde kerntaak van de VU. In het instellingsplan Visie is de volgende ambitie verwoord: De VU is een vooraanstaande onderzoeksuniversiteit die een onderscheidende wetenschappelijke bijdrage levert aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. De VU genereert nieuwe wetenschappelijke kennis, past deze toe en draagt deze over aan studenten, zodat zij in staat zijn bij te dragen aan betekenisvolle maatschappelijke ontwikkelingen. 6/33

7 2.5 Samenwerkingspartners De VU bundelt in het onderzoek en onderwijs de krachten met andere instellingen. Zo versterken de VU en haar samenwerkingspartners de gezamenlijke wetenschappelijke resultaten, de aantrekkingskracht op (inter)nationaal talent en de rol als partner voor bedrijfsleven en nonprofitorganisaties. Bovendien draagt de VU bij aan het doel van de Amsterdam Economic Board: een duurzame economische groei in de metropoolregio Amsterdam. De VU en de UvA hebben hun krachten gebundeld door de Amsterdam Academic Alliance (AAA) op te richten. Het doel van de AAA is om van Amsterdam een knooppunt te maken op het gebied van de internationale concurrentiepositie en academische excellentie. De ambitie is om hun onderlinge samenwerking te intensiveren én die met andere kennisinstituten in de regio, zoals de twee academische ziekenhuizen, de hogescholen en onderzoeksinstituten. De VU en VUmc vinden elkaar in de ambities, focusgebieden en profielthema s. Omdat beide instellingen de campus delen, is de onderlinge samenwerking vanzelfsprekend. De concentratie en daarmee de bundeling van kennis en kunde levert de hoogste kwaliteit op. Open naar de omgeving en voldoende ruimte voor ontmoeting Naast deze samenwerkingsverbanden trekt de VU ook gezamenlijk op met ander kennisinstellingen binnen en buiten Amsterdam, internationaal opererende bedrijven, start-ups, zakelijke dienstverleners en het midden- en kleinbedrijf. 7/33

8 3 KADERS CAMPUSONTWIKKELING In dit hoofdstuk leest u welke kaders de VU stelt aan de ontwikkeling van de VU Campus. Binnen deze kaders wordt het onderzoeksgebouw SWT ontwikkeld. 3.1 Kaders campusontwikkeling Vanuit haar toekomstvisie (de VU in 2025) heeft de VU haar koers voor de komende jaren bepaald. Deze koers is vastgelegd in de documenten: Visie op de nieuwe VU-campus. Kaders voor ontwikkeling (2010) Instellingsplan Visie (2014) Masterplan campusontwikkeling VU/VUmc (2014) De bètafaculteiten van de VU en de UvA werken intensief samen. Over de huisvesting van het bètaonderwijs en onderzoek hebben beide universiteiten afspraken gemaakt. Deze afspraken zijn vastgelegd in het Convenant Bètasamenwerking VU/UVA (2014). Campusvisie en kader; de VU Campus In Visie op de nieuwe VU-campus. Kaders voor ontwikkeling staat welke ambities de VU heeft voor de ontwikkeling van de campus. Samengevat zijn die ambities: De nieuwe VU Campus binnen het kenniskwartier in Zuidas helpt de VU haar doelstellingen op het gebied van onderwijs en onderzoek te realiseren. De campus is een aantrekkelijke onderzoeks-, werk- en studieomgeving die inspeelt op de moderne eisen van onderzoekers en studenten die steeds meer werken in flexibele netwerken. Op de campus komen studeren, onderzoeken, wonen, werken, zorgen, ontspannen en ontmoeten samen in een open verbinding met de omgeving. De plek van de campus in de metropool Amsterdam en in Zuidas biedt een aantrekkelijke omgeving voor toptalent, zowel studenten als onderzoekers als docenten. De campus ligt in een dynamische, stedelijke omgeving met zowel een sterk zakenmilieu als een sterke focus op life sciences en op korte afstand van Schiphol en een HSL-station. Deze ligging biedt kansen voor samenwerking met allianties die zich graag op de VU Campuswillen vestigen. De campus biedt volop faciliteiten die uitnodigen tot ontmoetingen van medewerkers, studenten en bezoekers en die zorgen voor de menselijke maat binnen de stedelijke omgeving. Instellingsplan Visie De VU heeft in haar instellingsplan Visie de juiste balans gevonden tussen al ingezet beleid en vernieuwing. In het instellingsplan staan de ambities, doelstellingen en beleidsmaatregelen voor de komende vijf jaar en een toelichting op de vier VU profielthema's (zie ook paragraaf 2.1). Masterplan campusontwikkeling 2014 In het recent ontwikkelde Masterplan campusontwikkeling VU/VUmc positioneren de VU en VUmc hun campus binnen een stedelijke context. Daarmee is de VU onderscheidend ten opzichte van andere, brede, universiteiten in Nederland. Als universiteit wil de VU zich richten op haar externe relaties, maar ook een herkenbaar eigen profiel behouden. De stadscampus verenigt de verbinding met de omgeving én de academische eigenheid door op drie pijlers te leunen: 1. de campus verbindt binnen en buiten; 2. de campus nodigt uit tot ontmoeting; 3. de campus is slim geordend. Ten noorden van De Boelelaan werken de VU en VUmc samen in het bètamedisch domein. In dit domein wordt ook de samenwerking met de UvA verder vormgegeven. In deze samenwerking zit al de gezamenlijke Academie voor Tandheelkunde Amsterdam (ACTA) en hierin komt ook de bètasamenwerking (zie volgende paragraaf). 8/33

9 De campus gaat de VU-faculteiten en VUmc die binnen het thema H2LS samenwerken, fysiek verbinden. Daarnaast is er ruimte gereserveerd voor allianties. Convenant Bètasamenwerking VU/UvA De bètafaculteiten van de VU en de UvA gaan intensief samenwerken op de VU Campus in Zuidas en de campus van de UvA in het Amsterdam Science Park. Daarbij is gekozen voor een duidelijke profilering per locatie ( Fundamentals of Science en Science for Sustainability op het Science Park; Human Life Sciences en Information Sciences op de VU Campus). Daaruit volgen diverse verhuisbewegingen om samenwerking op die locatie mogelijk te maken. Hoe de huisvesting van de bètasamenwerking zich gaat ontwikkelen, is vastgelegd in het convenant Huisvesting als Koers huisvesting Bètasamenwerking VU-UvA of Baseline Bètasamenwerking. De initiële gebruikers van het onderzoeksgebouw SWT volgens deze baseline zijn de virtual departments Neuroscience en Interdisciplinary Units. 3.2 Ruimtelijk juridisch kader Met de gemeente Amsterdam zijn afspraken gemaakt over de ruimtelijke ontwikkeling voor de VU Campus. In juli 2009 hebben de gemeente en de VU hiertoe een samenwerkingsovereenkomst getekend. In deze overeenkomst is onder andere opgenomen dat de VU de kavel Schoolwerktuinen mag gebruiken voor de vervangende nieuwbouw voor het Wis- & Natuurkundegebouw. Op 6 november 2014 heeft de gemeenteraad van de gemeente Amsterdam het ruimtelijk-juridisch kader voor deze kavelontwikkeling vastgesteld. Dit kader is in de vorm van regels, een verbeelding en een toelichting weergegeven en vastgesteld met het Bestemmingsplan Kenniskwartier Zuid, Tweede Fase (Locatie voormalige Schoolwerktuinen). Clustering van onderzoeksgebieden VU Campus en Amsterdam Science Park 9/33

10 Ligging VU Campus in Amsterdam De +-symbolen verwijzen naar het Museumkwartier, de Amstelscheg en het Amsterdamse Bos. Schiphol is linksonder aangegeven. 10/33

11 4 LOCATIEPROFIEL De gezamenlijke campus van de VU en VUmc ligt in Zuidas in Amsterdam. Het is een unieke plek met een sterk locatieprofiel qua ligging, bereikbaarheid, inhoud en faciliteiten. De ontwikkeling van de kavel Schoolwerktuinen is een belangrijke drager voor de realisatie van het inhoudelijke profiel. 4.1 Ligging in Zuidas De VU en VUmc zijn op één campus gehuisvest. Het terrein van de campus is in 1953 verworven en de eerste gebouwen, het Academisch Ziekenhuis en het gebouw Wis- en Natuurkunde, zijn begin jaren 60 in gebruik genomen. De gezamenlijke campus biedt meerwaarde: het zorgt voor kruisbestuiving van de diverse onderzoeksthema s binnen het cluster Care & Human Health & Life Sciences. Deze kruisbestuiving maakt hoogwaardige onderzoeksfaciliteiten - zoals imaging, biobanking, cellonomics - haalbaar. De faciliteiten zijn niet alleen van belang voor het onderzoek zelf; ze vormen ook belangrijke kernen voor de samenwerking met kennispartners, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. De campus ligt in Zuidas; een van de belangrijkste stedelijke ontwikkellocaties van Nederland. Deze leidende positie wordt mede bepaald door de goede bereikbaarheid (zowel per auto als per openbaar vervoer) en door de nabijheid van de luchthaven Schiphol, de binnenstad van Amsterdam en het Amsterdamse Bos. Zuidas ontwikkelt zich de komende jaren steeds meer tot een stedelijk centrum: naast de kantoren voor internationale dienstverleners komen er meer voorzieningen en woningen. 4.2 Locatieprofiel campus Het locatieprofiel van de campus is sterk inhoudelijk bepaald. Het is gedreven door de vier profielthema s van de VU en de specialismen van VUmc: Human Health & Life Sciences, Science for Sustainability, Connected World en Governance for Society. In het kader van de samenwerking tussen de bètafaculteiten van de VU en UvA is gekozen om bijvoorbeeld Informatics en Neuroresearch te vestigen op de campus. In de samenwerking tussen VUmc en AMC is ervoor gekozen de specialismen Public Health, (electieve) Neurologie, Oncologie en Bewegen te concentreren op de campus. Door de samenwerking ontstaat een sterke expertise in en innovatieve infrastructuur voor de toppreferente zorg en het daarmee samenhangende wetenschappelijk onderzoek. Alles bij elkaar is de omgeving van de campus een uitstekende vestigingslocatie voor bedrijven en onderzoeksinstellingen die aansluiting zoeken bij de profielthema s en zich dicht bij de VU en VUmc willen vestigen. 4.3 Ordening campus Met de ontwikkeling van de VU Campus vangt de VU enerzijds de verwachte groei van het aantal studenten op. Anderzijds moet de campus nieuwe samenwerkingsvormen stimuleren, interdisciplinaire samenwerking met allianties en derden mogelijk maken en een inspirerende werk- en studieomgeving bieden. In een langjarige planning worden de grenzen van de huidige campus verschoven. Hiertoe is in juli 2009 een samenwerkingsovereenkomst met de gemeente Amsterdam gesloten. Aan de overzijde van de De Boelelaan stelt de gemeente, tegen in de overeenkomst opgenomen voorwaarden, grond beschikbaar voor (vervangende) nieuwbouw voor de VU en haar allianties. In de planvorming voor de ontwikkeling van de campus zijn drie ordeningsprincipes leidend: 1. het vormen van kennisclusters (geen faculteiten maar thematische clusters van onderzoekgroepen binnen het alfa-gamma en bèta-medisch domein); 2. het bundelen van technische infrastructuur; 3. het clusteren van onderwijsvoorzieningen, met onderscheid naar bachelor- en graduate- (master- en PhD-)onderwijs. 11/33

12 Kennisclusters Op de ambitiekaart op pagina 15 ziet u hoe de VU haar kennisclusters wil ordenen. Hierin volgt ze de profielthema s uit het instellingsplan (H2LS, S4S, CW en GfS, zie ook paragraaf 2.2). Uitgangspunt is dat onderzoeksgroepen binnen een kenniscluster zo veel mogelijk bij elkaar worden gehuisvest. Dit faciliteert disciplinair en interdisciplinair samenwerken en maakt het delen van (kostbare) onderzoeksinfrastructuur mogelijk. Het H2LS-cluster (blauwe blok in figuur) is gelegen ten noorden van de De Boelelaan. De kavel Schoolwerktuinen (de twee blauwe bollen rechts) is een onderdeel van dit cluster en heeft een ontwikkelpotentie van circa m² BVO. De nieuwbouwlocatie van onderzoeksgebouw SWT bevindt zich binnen deze kavel. De omvang van het gebouw zal circa m² BVO bedragen. Technische infrastructuur Onder de technische infrastructuur vallen de onderzoeksvoorzieningen die zware of bijzondere eisen stellen aan gebouw en installaties, zoals biochemische laboratoria. Deze voorzieningen komen op een beperkt aantal plekken en moeten daarom zeer zorgvuldig worden gekozen. Onderwijs Academisch onderwijs valt uiteen in drie fasen: bachelor, master en PhD. Elke fase wordt afgesloten met een diploma. De fase van het onderwijs bepaalt de afstand tot het onderzoek. Bacheloronderwijs, met aanzienlijk meer ingeschreven studenten dan de andere fasen, leent zich goed voor een clustering van voorzieningen op enige afstand van de onderzoeksgroepen. In de masterfase maken studenten van nabij kennis met het onderzoek en maken gedurende hun stage deel uit van een onderzoeksgroep. PhDonderwijs vindt geheel binnen de context van de onderzoeksgroepen plaats. 4.4 Ontwikkellocatie Schoolwerktuinen Ten noorden van de De Boelelaan werkt de VU samen met VUmc in het Human Health & Life Sciences (H2LS-)cluster, waartoe ook ACTA behoort. De bètasamenwerking met de UvA zal (groten)deels in dit gebied plaatsvinden. Daarnaast is er ruimte gereserveerd voor het huisvesten van allianties. Het onderzoek in het H2LS-cluster vraagt om een bijzondere infrastructuur. Deze moet onder andere bestaan uit laboratoria met bijbehorende voorzieningen als een gassendepot, ruimten voor trillingsgevoelige- en stralingsgevoelige apparatuur, expeditie en hoogwaardige technische voorzieningen voor bèta-medisch onderzoek. Relatie tussen H2LS-cluster en campusplein 12/33

13 Uitdagende kennisomgeving De locatie heeft naast haar stedenbouwkundige opzet (zie volgend hoofdstuk) al een duidelijke basis: het onderzoeksgebouw SWT is een onderdeel van het bèta-medisch cluster. Dit cluster wordt een uitdagende kennisomgeving, waarin kenniswerkers en wetenschappers elkaar ontmoeten en waar de campusdynamiek zich in het klein voltrekt en ervaren wordt. Van hieruit gaat een sterke aanjaagfunctie uit naar de verdere ontwikkeling van de kavel. Het biedt faciliteiten voor zowel groot- als klein(er)schalige ontwikkeling. 4.5 Relatie gerealiseerde gebouwen De ontwikkeling van het onderzoeksgebouw SWT is niet het eerste gebouw in de omvangrijke transitie van de campus. De volgende gebouwen zijn voorgegaan in de ontwikkeling van de nieuwe VU Campus: ACTA, het onderkomen van de faculteit Tandheelkunde; Initium, een tijdelijk gebouw met onderwijsvoorzieningen voor VUstudenten en ruimte voor de Faculteit Rechten; Ol2, het nieuwe lab- en onderzoeksgebouw voor lifescienceonderzoek van VU, VUmc en UvA; het Nieuwe Universiteitsgebouw (NU), dat ruimte biedt voor bacheloronderwijs, congresvoorzieningen en informaticaonderzoek van zowel VU als UvA. ACTA is in september 2010 in gebruik genomen en Initium in januari Het O 2-gebouw wordt begin 2016 in gebruik genomen en het nieuwe universiteitsgebouw NU eind Labgebouw O 2, hét gebouw waar de VU, VUmc en de UvA vanaf 2016 samenwerken binnen het thema Human Health and Life Sciences (H2LS) 13/33

14 Ambitiekaart VU Campus ordening naar kennisclusters 14/33

15 5 STEDENBOUWKUNDIGE AMBITIE Het onderzoeksgebouw SWT wordt ontwikkeld en ontworpen op basis van stedenbouwkundige uitgangspunten. Tegelijkertijd geeft het ontwerp richting aan de verdere ontwikkeling van dit deelgebied van zowel Zuidas als de campus. 5.1 Locatie Schoolwerktuinen Op de locatie Schoolwerktuinen bevond zich eerst de dr. L. Alma Schoolwerktuin. Schoolkinderen uit de omgeving hebben daar tot eind 2013 getuinierd als onderdeel van het lesprogramma. Per 19 december 2014 is het eigendom van de locatie overgegaan van de gemeente Amsterdam naar de Vrije Universiteit. Op dit moment is een deel van de locatie ingericht met parkeerplaatsen. De rest, het merendeel, wordt tijdelijk geëxploiteerd als moestuin, onder de naam Boeletuin. De kavel Schoolwerktuinen (rood gemarkeerd) in de context (samen met de groene strook vormt de kavel de Middenstrook en de doorgaande band is de A10 zuid en de spoorlijn) De locatie is in Zuidas in Amsterdam, tussen de De Boelelaan, de Gustav Mahlerlaan, de Korte Mahlerlaan en de sportvelden van de voetbalvereniging SC Buitenveldert. De strook waar de Schoolwerktuinen en de sportvelden liggen, wordt aangeduid als ontwikkellocatie Middenstrook. Voor de VU vormt de locatie Schoolwerktuinen een belangrijke schakel in zowel de functionele als de ruimtelijke verbinding tussen delen van de campus: de Polikliniek, ACTA en O 2 aan de westzijde en de oorspronkelijke campus met het Hoofdgebouw van de VU. Ook de verbinding met de stad wordt steviger gemaakt. De kavel Schoolwerktuinen in de richting Hoofdgebouw VU en OZW 15/33

16 5.2 Een duurzame stedelijke omgeving De locatie Schoolwerktuinen is onderdeel van de ontwikkeling van de VU Campus. Dat betekent dat de duurzame ruimtelijke dragers van de campus gelden voor dit gebied. Van een relatief introverte en grootschalige omgeving wil de VU uitgroeien tot een inspirerende en open omgeving. In willekeurige volgorde zijn de bouwstenen hiervoor: de oriëntatie op de omgeving; de strategie voor het maken van verblijfsplekken (placemaking); een levendige uitstraling; het realiseren van samenhang binnen de campus. Deze aspecten sturen de gewenste levendigheid van de campus en creëren een duurzame stedelijke omgeving. 5.3 Gelaagdheid stedelijke context De VU-gebouwen staan niet op zichzelf, maar zijn onderdeel van hun context. Samen maken de gebouwen de campus, samen maken ze een dynamisch stuk stad. De sleutel van de dynamiek en samenhang is gelegen in de openbare ruimte. De openbare ruimte, de ruimte tussen de gebouwen, is waar gebruikers elkaar ontmoeten, waar uitwisseling ontstaat en waar het campusleven in al zijn verscheidenheid zichtbaar is. De openbare ruimte brengt een gelaagdheid aan de stedelijke context van de VU gebouwen op volgende drie niveaus (zie de afbeelding op pagina 17): 1. dynamisch interieur; 2. collectieve domeinen; 3. het stedelijke exterieur. Verbeelding van de duurzame stedelijke omgeving De kavels voor nieuwbouw op de campus worden bepaald door deze drie condities. Het kavel ligt aan de De Boelelaan (stedelijk exterieur), aan de binnenplaats van de SWT (onderdeel van het dynamisch interieur) en heeft mogelijk een collectief domein binnen het gebouw. 16/33

17 Gelaagdheid van de stedelijke context 17/33

18 5.5 Beeldkwaliteit campus Het kader voor beeldkwaliteit van de VU Campus bevat voorschriften die benoemen hoe een gebouw kan bijdragen aan de vorming van de campus. De kern van de beeldkwaliteit is het maken van compacte en courante gebouwen. De kleinere korrel van de bebouwing zorgt voor een divers en fijnmazig netwerk van openbare ruimte tussen de gebouwen. De gebouwen zijn ook vormgevers van de openbare ruimte: door gebouwen op de grond te zetten en transparante en actieve plinten te maken. De kleinere korrel vraagt om herkenbare en zelfstandige volumes met geïntegreerde oplossingen voor techniek en dakopbouwen. De gevel kent een architectonische rijkdom door geleding en ritmiek. De veelzijdigheid van de gebouwen komt in de gevel tot uiting. Hier toont het gebouw zijn oriëntatie op de omgeving. Dat kan op de schaal van het gebouw als geheel of in een bepaalde ruimte of verdieping. Ook de vormgeving van het dak als vijfde gevel is in dit kader belangrijk. Verbindingen en samenhang Op de volgende pagina is de beeldkwaliteit schematisch weergegeven op de drie niveaus: campus, kavel, gebouw. 5.6 Verbindingen en samenhang De VU Campus is onderdeel van Zuidas. De ordening van de campus gebeurt niet vanuit de begrenzing. De campus is open naar zijn omgeving, maar is georganiseerd van binnenuit. Groene pleinen vormen de kernen van clusteringen van gebouwen en functies. Hierdoor ontstaan plekken met een eigen gebruik, sfeer en uitstraling. De VU Campus bestaat op die manier uit verschillende identiteiten die een samenhangend netwerk vormen. Naast de groene pleinen bestaat de campus uit voetgangersverbindingen en pleisters die de oversteek maken met de hoofdwegen van de stad. Referentiebeelden van de Plaats SWT, de centrale pleinruimte 18/33

19 Beeldkwaliteit VU Campus 19/33

20 5.7 Relaties tussen de gebouwen De oriëntatie van de gebouwen op elkaar gebeurt in de openbare ruimte. Zo zijn de gebouwen ademend met de groene pleinruimten en verbonden met deze plekken. De gebouwen dragen samen bij aan het gebruik en de beleving van de ruimte. De kavel SWT bestaat uit vier kwadranten en een centrale pleinruimte. Deze pleinruimte is gelegen aan de Korte Mahlerlaan en opent zich naar deze straat. Hierdoor heeft het onderzoeksgebouw SWT niet alleen een gezicht naar buiten via de openbare ruimte, maar worden ook de gebouwen ACTA en O 2 in het SWT-cluster betrokken. Ondergrondse verbinding De centrale pleinruimte is niet groot, maar wel betekenisvol in de manier waarop gebruikers van de verschillende gebouwen elkaar kunnen ontmoeten. Op de schaal van de VU Campus is de pleinruimte een van de vier centrale open ruimten die samen de ankerpunten vormen in het voetgangersnetwerk. Naast genoemde ruimte zijn dat het Campusplein, de Botanische tuin van VUmc en het (toekomstige) plein aan de De Boelelaan. Voor de vorming van het H2LS-cluster zijn naast functionele verbanden ook fysieke relaties tussen de gebouwen van belang. Deze fysieke verbindingen spelen zich op drie niveaus af: op maaiveld; ondergronds: het onderling verbinden van de (goederen)logistiek en het aanbieden van gezamenlijke faciliteiten zoals (fiets)parkeren; een mogelijke fysieke verbinding op hogere gebouwlagen. Bruggen kunnen uitwisselingen tussen onderzoeksomgevingen faciliteren. Verbinding op hogere bouwlagen Verbinding op maaiveld 20/33

21 5.8 De maaiveldstad Een belangrijke drager van de ontwikkeling van deze locatie is zoals gezegd de interne structuur van de openbare ruimte. Het onderzoeksgebouw moet zich daarom op meerdere zaken richten. Het gebouw moet zowel recht doen aan de oriëntatie van het plot binnen het H2LS-cluster als aan de relatie met de Middenstrook en het Campusplein. Het is de wens om de gebouwen goed bereikbaar te maken vanaf de De Boelelaan en vanaf de openbare ruimte aan de oostzijde. Het publieke deel van het programma sluit aan op de openbare ruimte. Zo draagt het bij aan de levendigheid van het gebied. In de praktijk wordt de meervoudige oriëntatie gevormd door de De Boelelaan aan de zuidzijde van het plot en de centrale as van de Middenstrook ( meridiaan ) eindigend in een klein plein aan de Korte Mahlerlaan aan de andere zijde. De De Boelelaan is een stadsboulevard met brede stoepen en een vrijliggend fietspad. Aan deze boulevard liggen belangrijke toegangen tot de gebouwen en toont de VU zich aan de buitenwereld. De meridiaan maakt deel uit van het secundaire systeem van openbare ruimten een netwerk van voetgangersverbindingen die bestaan uit voetgangerstraten die pleinen verbinden. Ook hier bevinden zich entrees en in mindere mate plintfuncties in de gebouwen. De voorkanten van de vier kwadranten Ontsluiting logistiek Parkeren Referentie transparante, levendige plint Fietsparkeren 21/33

22 6 HET GEBRUIK VAN HET ONDERZOEKSGEBOUW De ontwikkeling van de campus is inhoudelijk gedreven: het profiel van de beide instellingen op de campus, de VU en VUmc, bepaalt de huisvestingsvraag. Voor het onderzoeksgebouw Schoolwerktuinen is dit niet anders. De initiële gebruiker draagt in belangrijke mate bij aan één van de vier profielen van de VU: Human Health and Life Science. 6.1 Initiële gebruikers Het onderzoeksgebouw SWT biedt primair huisvesting aan onderzoeksgroepen uit het bèta-medisch domein. Uitgaande van de Baseline Bètasamenwerking (zie hoofdstuk 3) worden op de VU Campus voornamelijk onderzoekers binnen de rode life sciencesgehuisvest, met daarbinnen ruimte voor neurowetenschap. Dankzij onderzoek naar het menselijk genoom en de analyse van de genen en een aantal modelorganismen verdwijnen de grenzen van een aantal disciplines. Denk aan biomedische, psychologische en klinische neurologie. Op de campus van de VU zijn alle disciplines aanwezig en dit maakt een integratie van neurowetenschappers mogelijk die uniek is in Nederland. Hieruit volgt de missie: bestudering van mechanismen die ten grondslag liggen aan hersenziekten, waaronder neuropsychiatrische afwijkingen, dementie en wittestofziekten, door middel van een integrale aanpak die zich uitstrekt van molecuul tot patiëntenbed. Het onderzoek in dit thema vraagt om laboratoria en bijbehorende specials, zoals microscopiefaciliteiten en proefdiervoorzieningen. Daarnaast komt er in het gebouw plek voor (een deel van) het practicumonderwijs, een beperkt aanbod aan droge onderwijsvoorzieningen en een Technical Center. In de volgende paragrafen leest u een beknopte omschrijving van de twee onderzoeksgroepen die waarschijnlijk de initiële gebruikers van het onderzoeksgebouw zijn. 6.2 Neurowetenschap Neurowetenschap, ook wel neuroscience, is een belangrijke kennisindustrie geworden. Deze is gericht op het leveren van grensverleggende bijdragen aan het begrip van het menselijk brein, het centrale zenuwstelstel en de strijd tegen hersenziekten. Het heeft al inzicht gegeven in het menselijk genoom, netwerken van genen, proteïnes die in wisselwerking staan, zenuwcel-glia-interactie en synaptische overdracht verankerd in zenuwcelnetwerken. Dit heeft voor meer begrip gezorgd voor de hogere hersenfuncties, waaronder bewustzijn, emotie en intuïtie. Hoe neurocellen peptide afgeven en gedrag beïnvloeden 22/33

23 6.3 Biofotonica Biofotonica, ook wel Biophotonics en Medical Imaging, is een vakgroep binnen de onderzoeksafdeling Natuur & Sterrenkunde. De vakgroep onderzoekt de interactie tussen licht en levende cellen en weefsels. Een belangrijk aspect is de ontwikkeling van nieuwe imagingtechnieken. Hierbij is het doel om de cellulaire en weefselprocessen te bestuderen in vivo en in vitro, op het niveau van neuronale signalering. Ook bestudeerd de vakgroep het ontsporen van cellen naar de ontwikkeling van kanker in organen. De vakgroep bestudeert mechanische eigenschappen via zeer gevoelige geminiaturiseerde fiber-top AFM 1 gecombineerd met optische beeldvorming. De onderzoeksresultaten zijn gericht op leven en de H2LS onderzoekagenda van de campus. De groep gebruikt diverse onderzoektechnieken zoals interferometrische laseropstellingen, niet-lineaire technieken met zeer korte pulsen, fluorescente in vibrationele spectroscopy en speciaal gefabriceerde fibertoptechnologie en micromotors. De activiteiten van de vakgroep zijn als volgt te typeren: ontwikkeling lasertechnologie (waaronder optische fibertechnologie); biologische experimenten in MLI-labs; theorie en modelvorming op basis van de data van de experimenten. Het gebruik van interferometrische laseropstellingen en hoge resolutie microscopie met zeer korte pulsen stelt hoge eisen aan de trillingsomgeving van de experimentele opstellingen. 1 AFM is de afkorting voor atomicforcemicroscoop. 23/33

24 7 BOUWSTENEN PROGRAMMA In dit hoofdstuk vindt u het bouwsteenprogramma. Hierin worden de functionele bouwstenen van het onderzoeksgebouw Schoolwerktuinen toegelicht en gekwantificeerd, al dan niet met bandbreedtes. 7.1 Initiële functies gebouw SWT We hebben een functioneel programma ontwikkeld voor het huisvesten van de onderzoeksgroepen uit hoofdstuk 6 en andere voorzieningen in het gebouw. Op hoofdlijnen ziet de verdeling van de initiële functies er als volgt uit: als aanvulling op het aanbod aan onderwijsvoorzieningen in het Nieuwe Universiteitsgebouw. In de m² zijn ook (zelf)studieplekken en computerruimten inbegrepen. Practicumruimten zijn separaat opgenomen, vanwege de gewenste nabijheid van onderzoekslabs en de uitwisselbaarheid in gebruik. Practicum In practicumruimten werken studenten in kleine groepen aan een opdracht. Te onderscheiden practicumsoorten: biochemisch of ML-practicum; synthesepracticum. Een synthesepracticum vraagt om een labomgeving met veel zuurkasten en om een NMR 2 -voorziening. De practicumruimten worden gezamenlijk gebruikt door opleidingen in het bèta-medisch cluster. Door hoogwaardige gestandaardiseerde inrichting zijn deze breed inzetbaar. Vereiste hierbij is voldoende opslag in nabijheid voor onderzoeksapparatuur die ingezet wordt bij wisselende practica. 7.3 Kantooromgeving Initieel programma onderzoeksgebouw SWT In hoofdstuk 8 vindt u diverse scenario s, waaruit een zekere mate van (ombouw)flexibiliteit van de programmabouwstenen is af te leiden. 7.2 Onderwijs In het nieuwe gebouw komen diverse onderwijsruimten. Deze kleine collegezalen en ruimten voor werkgroepen zijn deels in te zetten als instructieruimten ter ondersteuning van het practicumonderwijs en deels In het onderzoeksgebouw moet kantoorruimte komen om onderzoekers te huisvesten. De VU is bezig met de ontwikkeling en implementatie van plaats- en tijdonafhankelijk werken, ook wel VU Smart@work genaamd. Hieruit volgt dat de inrichting van de kantooromgeving gericht moet zijn op flexibiliteit en activiteitgerelateerd huisvesten. VU Smart@Work gaat ervan uit dat medewerkers verschillende voorzieningen in de nieuwe werkomgeving niet meer persoonlijk aangereikt krijgen, maar dat zij deze delen. Individuele voorzieningen worden meer 2 NMR is de afkorting voor nuclear magnetic resonance. 24/33

25 collectief, zoals werkplek, kasten en gespreksruimten. Formeel overleggen of vergaderen doen medewerkers niet meer aan een gesprekstafel in de kantoorruimte, maar in multifunctionele vergaderruimten. Dit gezamenlijk gebruik vraagt om praktische gedrags- en gebruiksregels om het gemeenschappelijk gebruik mogelijk te maken en om ervoor te zorgen dat geen overlast of hinder ontstaat. Per werkplek (0,9 per fte) wordt gerekend met een huisvestingsnorm van 11,1 m² no voor de verdiepingsgebonden kantoorvoorzieningen. In deze norm zijn de m² s opgenomen voor de werkplek zelf, kastruimte, overlegruimten, opslag, repro en ruimte voor koffie/thee (servicecorners). Voor experimentele werkzaamheden geldt een aangepaste norm. Restauratieve voorzieningen maken geen deel uit van deze norm. In het onderzoeksgebouw SWT komt naar verwachting circa 350 fte te werken. Een deel van deze medewerkers werkt in een kantoorgebied sec of in een kantoorgebied dat onderdeel is van de onderzoeksomgeving en dus dicht bij de labs is gesitueerd. 7.4 Onderzoeksomgeving Binnen het H2LS-domein vindt veel experimenteel onderzoek plaats in laboratoria. Dit zijn voornamelijk microbiologische labs met inperkingsniveau ML 3 I of ML II: algemene labruimten met workbenches en zuurkasten, functionele labs voor bijvoorbeeld celkweek, histologisch werk of microscopie-onderzoek en apparatenkamers. Deze ruimten vragen veelal om technische voorzieningen voor luchtbehandeling, koeling en gasopslag. De laboratoria worden allemaal op inperkingsniveau ML II ingericht. Er gelden bijzondere voorschriften voor zowel de inrichting van de labs als de positionering ten opzichte van de verkeersruimten als het gebruik. 3 ML is de afkorting voor micro-organismenlaboratorium. Het niveau geeft aan welke werkregels gelden en welke specifieke eisen aan de inrichting van een lab of ruimte worden gesteld. In het onderzoeksgebouw komen de volgende typen labs: ML II-lab; analyselab ML II; kweeklab ML II; Proteomics ML II; Cellomics ML II; Genomics ML II; fysiologische opstellingen ML II; servicezonelabs (klimaatkamers, apparatuur, vriezers, weegkamers). Standaardisering maakt de labs flexibel te gebruiken. De flexibiliteit is noodzakelijk in verband met groei en krimp van onderzoeksgroepen of het faciliteren van groepen die in de toekomst inhuizen. Specifieke media, zoals krachtstroom en type gassen, zorgen voor maatwerk. De labomgeving heeft een ruimtelijke relatie met de zogenoemde specials, of shared facilities: onderzoeksvoorzieningen die meerdere onderzoeksgroepen met elkaar delen (zie paragraaf 7.5). De vriezers in de servicezone zijn bedoeld voor dagelijks gebruik. De kantoren voor de onderzoekers zijn binnen de onderzoeksomgeving. Hierbij is speciale aandacht voor ontmoetingsruimten: deze sluiten aan op de kantoren en staan in goede verbinding en zichtrelatie met de labs. 7.5 Shared services Met shared services, ook wel specials, bedoelen we onderzoeksvoorzieningen met een uniek karakter die gezamenlijk worden gebruikt. Binnen het onderzoeksgebouw Schoolwerktuinen zijn de volgende specials gewenst: laserfaciliteit; cleanroom; (kleine) proefdierfaciliteit; cryofaciliteit. Voor het laserlab is een trillingsarme omgeving vereist, met trillingsklasse variërend van VC-C tot VC-E. Optioneel is een opstelling voor Electronenmicroscopie (EM) ML II. Deze voorziening bevindt zich nu in het Wis- en Natuurkundegebouw en wordt door meerdere onderzoeksgroepen van VU en 25/33

26 VUmc gebruikt. Vooralsnog blijft de locatie ongewijzigd. Wel moet in het ontwerp voor het nieuwe onderzoeksgebouw rekening gehouden worden met de trillingseisen (VC-C), het weren van elektromagnetische bronnen (bijvoorbeeld een tram of NMR 4 ) en straling vanwege toekomstige inpassing van een EM-faciliteit. De Baseline Bètasamenwerking gaat uit van een kleine proefdierfaciliteit voor SWT (circa 600 m² NO). Aan te houden te huisvesten eenheden in dat verband zijn: huisvesten van kleine dieren in de vorm van een bed & breakfast (dierverblijven en experimentele ruimten, deels op DM II-niveau); logistieke ruimten. Bij het huisvesten van proefdieren is aandacht voor passende installatietechniek noodzakelijk, alsook voor de gescheiden logistiek van schoon en vuil. Uitgangspunt is dat 90 procent van de dierverblijven geschikt is voor huisvesting in IVC s 5 en 10 procent geschikt is voor huisvesting in open kooien. Dit stelt eisen aan de ventilatievoud in de ruimte. Bij IVC s is dit minimaal achtvoudig, bij open kooien vijftien- tot twintigvoudig. Daarnaast is meten, registreren en regelen van luchtvochtig-heid en temperatuur per ruimte noodzakelijk. In de servicezones van de labs komen vriezers ( C), al dan niet als shared service. Het verschil is ingegeven door het gebruik: de gezamenlijke cryofaciliteit is bestemd voor opslag van materiaal dat voor langere tijd bewaard wordt. Dit in tegenstelling tot de vriezers nabij de labs: hier bevindt zich de dagelijkse werkvoorraad. Technology Servicecenter; incubator; serverruimte. Technology Servicecenter Het Technology Center (TC) verzorgt de technische ondersteuning aan de onderzoeksgroepen van de VU en de UvA. Deze ondersteuning bestaat uit ontwikkelen en maken en richt zich op twee disciplines: elektronica- & software-engineering; fijnmechanische instrumentatie. Voor de elektronica- & software-engineering zijn werkplekken elektronicaontwikkeling en elektronicaservice nodig met diverse kleinere ruimten voor bijvoorbeeld solderen en meten. De fijnmechanische instrumentatie vraagt een ander type voorzieningen: een instrumentmakerij met werkbanken, een instrumentmakerij met computerplekken, een werkplaats voor machinale bewerkingen (CNC) en ruimten voor specifieke handelingen, zoals zagen en lassen. Een deel van de instrumentmakerij heeft een zware vloerbelasting. Ook zal rekening gehouden moeten worden met het in- en uithuizen van grote (onderzoeks- )apparatuur. In de toekomst is te voorzien dat de ondersteuning van het TC zich uitbreidt naar de zorg (VUmc). In de huidige situatie wordt dit gedaan door de werkplaats Fysica en Medische Technologie (FMT) van VUmc. Incubator 7.6 Campusvoorzieningen In het onderzoeksgebouw SWT zijn een paar voorzieningen gepland, die ondersteuning bieden aan gebruikers in andere gebouwen op de campus of op de kavel SWT. Dit zijn: 4 NMR is de afkorting voor nuclear magnetic resonance. 5 IVC (Individual Ventilated Cages): afzonderlijk geventileerde ruimten of kooien. Het is een grote wens om op de VU Campus een incubatorfaciliteit te realiseren. Het stimuleren van de doorstroom- en groeimogelijkheden van spin-offs is belangrijk voor valorisatie en ondernemerschap. De incubator op de Schoolwerktuinen bestaat uit kantoor, labs en (gedeelde) ontvangstvoorzieningen. Omdat de functies vergelijkbaar zijn met die van de onderzoeksomgeving, is uitwisselbaarheid in gebruik een kans om efficiënt met de beschikbare ruimte om te gaan. 26/33

27 Serverruimte Voor het onderzoeksgebouw én voor de kavel Schoolwerktuinen is een goed geoutilleerde serverruimte nodig. De server dient ook als back-up voor de (twee) andere servers van de VU. 7.7 Publieke voorzieningen Publieke voorzieningen op de VU Campus zijn functies die geen kantooronderwijs- of labfunctie kennen. De functies trekken relatief veel bezoekers, bieden ondersteuning aan het primaire proces en trekken geïnteresseerde derden aan. Een goede mix van functies, aanvullend op de onderzoeks- en onderwijsvoorzieningen, allianties en bedrijven maken het gebied én het gebouw aantrekkelijk en levendig. We onderscheiden openbare functies in de plint van het gebouw. Hieronder vallen horeca, winkels met een divers aanbod en gebouwbrede voorzieningen zoals (representatieve) overlegruimten, ruimte voor debat, ruimte voor recepties met bijbehorende voorzieningen. De publieksgerichte functies vormen een belangrijke bijdrage aan de mogelijkheid tot ontmoeting op de VU Campus, zowel formeel als informeel. logistiek Een onderzoeksgebouw met ML II-labs en een aantal specials vraagt om bijzondere aandacht voor de inpassing van logistieke processen, zowel in de (deel)kavel als in het gebouw zelf. Het gaat om: goederenontvangst- en distributie; opslag (cryogene) gassen (N 2, O 2, CO 2); decentrale en centrale afvalverzamelpunten voor bedrijfsafval; opslag gevaarlijke stoffen (chemisch afval, SZA-vaten, gasflessenberging); opstelplekken leveranciers (cryogene) gassen; gescheiden aan- en afvoer goederen voor de proefdierfaciliteit. Deze voorzieningen worden niet per se in het gebouw of op de deelkavel opgelost. Ook denkbaar is een sharedservicecenter dat de verschillende gebouwen op het plot bedient. De initiële oplossing kan daarbij afwijken van de definitieve plek, maar mag niet leiden tot dubbele investeringen. Voor de opslag van cryogene gassen is een slimme oplossing nodig, gezien de toekomstige dichtheid van de bebouwing. Een beperking is gelegen in de leidinglengte tussen de opslag en het lab: hoe langer de leiding, hoe meer kwaliteits- en drukverlies ontstaat. 7.8 Gebouwgebonden voorzieningen Voor het goed functioneren van het onderzoeksgebouw zijn diverse voorzieningen nodig: ontvangstzone; ruimte bedrijfshulpverlening (BHV)/rustruimte; kolfruimte; opkomstruimte schoonmaak (en nevenruimten); centraal magazijn; MER/SER-ruimten; douche- en/of kleedruimten; inpandige fietsenstalling (eenvoudig bereikbaar); logistieke voorzieningen. Inpassing logistiek: gassen, goederen en afval op de kavel 27/33

28 8 GEBOUWCONCEPT In aansluiting op hoofdstuk 7 leest u hier hoe de programmabouwstenen zich tot elkaar verhouden. Wat is de ambitie voor flexibiliteit en multifunctioneel gebruik? 8.1 Ordening De voorzieningen voor studenten komen zo laag mogelijk in het gebouw. Dit betreft zowel de onderwijsruimten, zoals werkgroepruimten, collegezalen en practicumruimten als de ontmoetingsruimten. Dit vermindert enerzijds de druk op het verticaal transport en anderzijds is het aantrekkelijker om de diverse voorzieningen zo dicht mogelijk bij elkaar te positioneren. 8.2 Zonering In het gebouw zullen de volgende zones te onderscheiden zijn: plint en relatie openbare ruimte; de corpus of identiteitslagen; de bovenbouw; de kelderlagen. Met het oog op levendigheid en sociale veiligheid wordt de interactie met de openbare ruimten in de plint geregeld. Zorgvuldig omgaan met de programmatische invulling en vormgeving van de plinten is een must. Voorbeeld clustering van programmabouwstenen Onder het gebouw komt geheel of gedeeltelijk een kelder. Deze wordt niet ingezet als parkeergarage, vanwege de trillingseisen van de onderzoeksopstellingen in de specials. Wel kan de ruimte onder het gebouw worden gebruikt om een trillingsvrij blok te realiseren. Dit blok draagt bij aan het behalen van trillingsklasse VC-C VC-E. Zonering gebouw 28/33

29 8.3 Beleving Transparantie, oriëntatie en plekken voor ontmoeting zijn de dragers voor de beleving van het onderzoeksgebouw. Transparantie gaat over leesbaarheid van functies, een gastvrije uitstraling. Met oriëntatie bedoelen we zichtrelaties tussen de verschillende functies, met name tussen lab en kantoor, visueel contact met buiten, een leesbaar gebouw (weten waar je bent) en herkenbare plekken. De vertaling van ontmoeting is breed: onderzoeksgroepen hebben per discipline een thuisbasis met een huiskamer als ontmoetingsruimte. Onderzoekers van de verschillende disciplines willen elkaar ook eenvoudig kunnen treffen. Voor de studenten is de interactie met onderzoekers belangrijk. Dat vraagt om plekken en voorzieningen in, nabij of tussen de verschillende omgevingen, die dat mogelijk maken. Op die plekken worden bewust activiteiten georganiseerd en is de structuur zodanig, dat deze de toevallige ontmoeting faciliteert. 8.4 Flexibiliteit en multifunctionaliteit Groei, krimp en functiewijzigingen: deze begrippen zijn van toepassing op de VU als organisatie en daarmee op het gebouw. Het gaat om flexibiliteit in zowel programma-, ontwerp- als gebruiksfase. Belangrijke ontwerpuitgangspunten zijn daarom aanpasbaarheid van ruimte(n), mogelijkheid tot (eenvoudig) herbestemmen of tot het verhuren van een deel van een gebouw aan derden. Multifunctionaliteit is gedefinieerd als enerzijds het gelijktijdig plaatsvinden van meerdere activiteiten in dezelfde ruimte en anderzijds als het gebruik van eenzelfde ruimte voor uiteenlopende activiteiten in de tijd. Diverse inrichtingsmogelijkheden van ruimten, maar ook het clusteren van ruimten maken dit multifunctioneel gebruik mogelijk. IT speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van flexibiliteit en multifunctionaliteit. Ook biedt IT extra flexibiliteit onder het motto: any time, any place, any device. is een structuur ontworpen die op de meest economische manier de randvoorwaarden schept voor het onderzoek van nu en de komende decennia. 8.5 Scenario s Hieronder een aantal mogelijke toekomstscenario s: A. Het aantal bètastudenten op de VU Campus groeit. Deze groei kan samenhangen met de bètasamenwerking VU/UvA of autonoom gebeuren. Een lichte groei is inpasbaar, een groei groter dan 20 procent kan leiden tot verdringing van labs voor practicumruimten. B. De incubatorfunctie is populair en kan daarmee de vraag niet accommoderen. Afhankelijk van de mate van mismatch kunnen labs ook ter beschikking worden gesteld aan spin-offs. Wellicht is het logischer om elders op de kavel een nieuwe incubator te ontwikkelen. In dat geval worden de labs verhuurd (let op compartimentering) danwel toegevoegd aan het labgebied van de onderzoeksgroepen. C. Het Technical Center gaat ook VUmc ondersteunen met technische dienstverlening. D. In paragraaf 5.7 zijn drie niveaus van verbindingen tussen gebouwen genoemd. bij oplevering heeft het gebouw naar verwachting nog geen buren. Binnen afzienbare tijd kan deze situatie veranderen. In het ontwerp van het onderzoeksgebouw zijn daarom voorzieningen en ruimtelijke reserveringen nodig om zowel op kelderniveau als ook op één of meer hogergelegen verdiepingen in de corpus een verbinding met de buren te kunnen aanleggen. Centraal in het ontwerp is het streven naar flexibiliteit en toekomstwaarde in combinatie met het bieden van soms zeer specifieke plaatselijke faciliteiten of omstandigheden, zoals trillingsarme vloeren (tot VC-D), stofarme omgevingen of zeer stabiele temperaturen. In nauw overleg met gebruikers 29/33

30 9 DUURZAAMHEID De VU heeft duurzaam hoog in het vaandel staan. In dit hoofdstuk vindt u de ambitie op dit thema voor het onderzoeksgebouw SWT. 9.1 De VU en duurzaamheid In de Duurzaamheidsvisie VU is de volgende ambitie opgenomen: Bij duurzame ontwikkeling is sprake van een ideaal evenwicht tussen economische ( profit ), ecologische ( planet ) en sociale belangen ( people ); niet alleen in het hier en nu, maar ook met het oog op daar (internationaal, met bijzondere aandacht voor ontwikkelingslanden) en later (voor komende generaties). Bij de VU willen we inhoud geven aan dit goede rentmeesterschap in alle facetten van de universitaire gemeenschap: onderzoek, onderwijs, bedrijfsvoering en huisvesting. De VU wil met haar visie op duurzaamheid een maatschappelijke impact maken door een inhoudelijke verbinding met de samenleving en de VU rondom duurzaamheid te zoeken. Het onderzoeksgebouw SWT wordt toekomstvast. De indeling van het gebouw is eenvoudig aanpasbaar aan wisselend en gedeeld gebruik en groei en krimp van het onderzoeksvolume of studentenaantallen. Standaardisering is hierbij een middel. Voor nieuwbouw op de campus gaat de VU uit van de methode van BREEAM- NL. Voor het nieuwe onderzoeksgebouw op de Schoolwerktuinen is de ambitie: voldoen aan de eisen van BREEAM Excellent. De VU hanteert daarbij drie uitgangspunten: Activiteiten moeten verantwoord zijn vanuit de universitaire taken. Activiteiten moeten financieel verantwoord zijn. Activiteiten moeten maatschappelijk verantwoord zijn. De VU streeft naar een top 10-positie in het veld van internationale duurzaamheidsuniversiteiten. 9.2 BREEAM De huisvesting van de universiteit is een van de vier facetten waarmee de VU inhoud wil geven aan duurzaamheid. De nadruk ligt op energiebesparing en het maken van een duurzaam, levensduurbesteding gebouw. Duurzaamheid komt tot uitdrukking in het vanzelfsprekende gebruik van het gebouw. De trap neemt men eerder dan de lift, daglicht is de natuurlijke lichtbron en het watergebruik van het gebouw is minimaal. Een goede oriëntatie op de zon draagt bij aan een minimale energiebehoefte. Het Nieuwe Universiteitsgebouw heeft een ontwerpcertificaat BREEAM Excellent 30/33

31 10 ALGEMENE ONTWERPUITGANGSPUNTEN Tot slot vragen we in de ontwikkel- en bouwfase speciale aandacht voor gebruiksaspecten zoals veiligheid, toegankelijkheid en beheer. In dit hoofdstuk leest u welke uitgangspunten we daarbij aanhouden Veiligheid en toegankelijkheid De kernwaarden in het veiligheidsbeleid van de VU zijn: gastvrij en alert. Dit komt ook tot uiting in de opzet van de gebouwen. De huidige gebouwen van de VU, met uitzondering van ACTA, Initium en het recent opgeknapte Hoofdgebouw, zijn volledig toegankelijk voor publiek, hoewel het merendeel van de functies op een beperkte doelgroep is gericht. In het onderzoeksgebouw SWT is een compartimentering gewenst en in de onderzoeksomgeving zelfs vereist. De publieke voorzieningen, gelegen in de publieke zone en bereikbaar vanuit een gastvrije en laagdrempelige entree, zijn uiteraard vrij toegankelijk. De overige functies zijn niet openbaar of beperkt openbaar. Dit (semi-)openbare gebied heeft wél een zichtrelatie met de publieke zones van het gebouw. Bij het ontwerpen van zowel de ruimte rondom het gebouw als in de publieke en private zones, wordt speciale aandacht gevraagd voor de sociale veiligheid. Naast duidelijkheid over wie toegang heeft tot welke zone, zijn een zichtbare publieksentree, een overzichtelijke indeling, geen nissen en doodlopende gangen, herkenbaarheid en voldoende verlichting een must. De VU streeft ernaar voor haar gebouwen en terreinen het internationale toegankelijkheidssymbool te mogen gebruiken. Dit symbool betekent dat iedereen, dus ook mindervaliden, de voorzieningen in en rond het gebouw zonder hulp en op een gelijkwaardige manier kan bereiken en gebruiken. ontmoeting zijn de dragers voor de beleving van het onderzoeksgebouw. De condities van de ruimten zijn afgestemd op de activiteiten: de juiste temperatuur, een passend geluidsniveau, voldoende (dag-)licht, een uitstekende luchtkwaliteit. HRM/Arbo/Milieu van de VU speelt een belangrijke rol bij de implementatie van en controle op de arbeidsomstandigheden van zowel medewerkers als de studenten. Deze dienst heeft richtlijnen opgesteld voor alle denkbare werkplekken op de VU (en het VUmc) en adviseert over de toepassing hiervan. Voor de onderzoeksomgeving in het nieuwe onderzoeksgebouw is sprake van ingeperkt gebruik als activiteiten worden verricht met ggo s 6. Daarbij worden specifieke inperkingsmaatregelen genomen ter bescherming van de gezondheid van de mens en het milieu. De maatregelen kunnen zowel van fysieke, chemische danwel biologische aard zijn, als ook van organisatorische en administratieve aard Beheer en exploitatie Het onderzoeksgebouw SWT zal intensief worden gebruikt door studenten, medewerkers en bezoekers van de VU. Het gebouw moet daarom eenvoudig schoon te houden zijn; zo beheersen we de exploitatiekosten. Het dagelijks en planmatig onderhoud van de huidige gebouwen en terreinen van de VU is in handen van de VU. We verwachten dat het onderhoud voor de nieuwbouw wordt uitbesteed. Ook qua materiaal en detaillering moet het gebouw zeer onderhoudsvriendelijk zijn en passen binnen de kaders voor werken met ggo s (ML I/ML II). Een slimme compartimentering van het gebouw zorgt ervoor dat delen van het gebouw afzonderlijk bewaakt, verwarmd en verlicht kunnen worden. In het algemeen wil de VU dat exploitatie-effecten worden meegewogen in ontwerpkeuzen Gezondheid en welbevinden Bij gezond bouwen wordt zowel gekeken naar de gebruikswaarde als de belevingswaarde van het gebouw. Transparantie, oriëntatie en plekken voor 6 Een genetisch gemodificeerd organisme (ggo) is een organisme waarvan het genetisch materiaal is gewijzigd door gebruik te maken van genetische technologie. 31/33

32 32/33

33 33/33