Excerpta odontologica

Transcriptie

1 De rubriek Excerpta odontologica staat onder redactie van J.H.G. Poorterman. Correspondentie betreffende deze rubriek dient u te richten aan: Redactie NTvT, postbus 1378, 3430 BJ Nieuwegein. Kopieën van in deze rubriek besproken artikelen zijn tegen kostenvergoeding op aanvraag verkrijgbaar bij: L.J.H. Hofman, Bibliotheek Tandheelkunde, Philips van Leydenlaan 25, postbus 9101, 6500 HB Nijmegen; tel staat voor bruxisme, dan lijkt het bruxisme meer te worden beïnvloed door de NTI- dan door de klassieke opbeetplaat. De gebruikte maat van het elektromyogram maakte geen onderscheid tussen klemmen en knarsen. Het onderzoek biedt onvoldoende grond voor een advies omtrent de toepassing van de NTI-opbeetplaat. M.H. Steenks, Groenekan Gnathologie Effect van de NTI-opbeetplaat De effectiviteit van de opbeetplaat bij het behandelen van patiënten met temporomandibulaire disfunctieklachten berust op een aantal bekende en nog onbekende effecten. Het werkingsmechanisme van de nociceptive trigeminal inhibitory (NTI)-opbeetplaat is specifiek gericht op het mechanisme van verminderen van spieractiviteit in de kaaksluiters. In dit onderzoek werden de klassieke opbeetplaat en de NTI-opbeetplaat vergeleken. De proefpersonen (10 patiënten met bruxisme, spiervermoeidheid s ochtends en gebitsslijtage) gebruikten na een periode van gewenning aan de meetregistratie achtereenvolgens beide apparaten gedurende 2 weken. Met de uitgangssituatie en een tussenperiode zonder apparatuur duurde het experiment 7 tot 8 weken. De patiënten werden in hun thuissituatie onderzocht: zij sliepen met draagbare elektromyografische apparatuur die verbonden was met een pc. Afleidingen van beide musculi masseteres werden opgeslagen en elke ochtend doorgestuurd naar het laboratorium van de onderzoekers voor analyse. De klinische gegevens werden verzameld bij het begin van het onderzoek en 1 week na het dragen van de opbeetplaat. Van de patiënten ervoeren 5 pijn bij het begin van het onderzoek. Volgens de diagnostische onderzoekscriteria betrof het 4 patiënten met myofasciale pijn en 1 met een eenzijdige anterieure discusverplaatsing met reductie. Het aantal momenten met grote spieractiviteit, de duur van de activiteit en de sterkte van het elektromyogram waren significant afgenomen tijdens het dragen van de NTI-opbeetplaat; in tegenstelling hiermee waren er tijdens het dragen van de klassieke opbeetplaat geen veranderingen ten opzichte van de uitgangswaarden. De klinische gegevens (pijn, aantal palpatiepijnlijke spieren en de maximale mondopening) veranderden niet, ongeacht de NTI- of de klassieke opbeetplaat. Kennelijk gaat de opvallende reductie in spieractiviteit niet gepaard met een verandering van het klinisch pijnprofiel. Gezien het geringe aantal deelnemers, de korte draagtijd van de opbeetplaat en de geringe pijnintensiteit, plaatsen de onderzoekers kanttekeningen bij de resultaten. Zij leggen tegelijkertijd uit dat het vicieuze pijnmodel pijn, kramp, meer pijn al geruime tijd is verlaten ten gunste van het pijnadaptatiemodel, dat aangeeft dat spieren juist minder contractie vertonen in aanwezigheid van pijn. Als spieractiviteit Baad-Hansen L, Jadidi F, Castrillon E, Thomsen PB, Svensson P. Effect of a nociceptive trigeminal inhibitory splint on electromyographic activity in jaw closing muscles during sleep. J Oral Rehabil 2007; 34: Restauratieve tandheelkunde Klasse I-compomeerrestauraties na 6 jaar In een klinisch vergelijkend onderzoek werden 72 klasse I- restauraties in premolaren en molaren vervaardigd van 2 compomeren: Dyract en F2000. De preparaties waren niet breder dan eenderde van de afstand tussen de knobbeltoppen. Na etsen, spoelen en drogen werd een adhesief aangebracht, respectievelijk Prime & Bond 2.1 en Single Bond, gevolgd door het restauratiemateriaal. De restauraties werden periodiek beoordeeld op contour, randverkleuring, kleurgelijkenis, randaansluiting, oppervlaktegladheid en secundaire cariës. Afslijting werd tevens beoordeeld met de Leinfelderschaal aan de hand van periodiek vervaardigde gipsmodellen. Na 6 jaar waren nog 27 restauraties (37,5%) beschikbaar voor evaluatie. Uit de resultaten blijkt bij beide materialen een significante toename van verouderingsverschijnselen. Dat had geresulteerd in een meerderheid met de score acceptabel en in een enkel geval in de score niet-acceptabel. Ten aanzien van kleurgelijkenis, oppervlaktegladheid, randverkleuring en secundaire cariës werd geen significant verschil tussen de materialen gevonden. De score voor contour was bij F2000 niet achteruit gegaan, maar was bij Dyract tijdens de evaluatieperiode significant slechter geworden, terwijl 1 restauratie als niet-acceptabel werd beoordeeld. De beoordeling van de slijtage op de modellen volgens de Leinfelder-schaal toonde echter geen significante verschillen tussen de materialen. De auteurs concluderen dat beide compomeren na 6 jaar acceptabele resultaten hebben opgeleverd als restauratiemateriaal voor het occlusale gebied. Lund RG, Sehn FP, Piva E, et al. Clinical performance and wear resistance of two compomers in posterior occlusal restorations of permanent teeth: six-year follow-up. Oper Dent 2007; 32: Ned Tijdschr Tandheelkd 114 december 2007

2 Klasse V-composietrestauraties na 7 jaar De druk- en trekkrachten waaraan een klasse V-composietrestauratie is blootgesteld, zouden kunnen worden gecompenseerd door een composiet met een relatief grote flexibiliteit. Microfijne composieten hebben een grotere flexibiliteit dan hybride composieten, en dat zou moeten leiden tot een grotere duurzaamheid. Een klinisch onderzoek had ten doel de duurzaamheid te vergelijken van klasse V-restauraties die waren vervaardigd van een microfijne composiet of van een (micro)hybride composiet. Bij 71 patiënten werden 142 niet-carieuze cervicale laesies gerestaureerd met de volgende materiaalcombinaties: Permaquick/Amelogen Hybrid, Permaquick/Amelogen Microfill en OptiBond FL/Prodigy (een microhybride composiet). De behandelingen werden uitgevoerd door ervaren tandartsen. De preparatie bestond uit reinigen met puimsteen en het aanbrengen van een glazuurbevel. Restaureren gebeurde laagsgewijs. De restauraties werden periodiek beoordeeld, waarbij retentie, randaansluiting en klinische microlekkage als sleutelparameters dienden voor het bepalen van het klinisch succes. Na 7 jaar waren nog 114 restauraties (80,3%) beschikbaar voor evaluatie. De retentiepercentages voor de 3 groepen waren: Amelogen Hybrid 87%, Amelogen Microfill 92% en Prodigy 94%. De verschillen waren niet significant. De percentages van restauraties zonder randdefecten waren in alle groepen laag (minder dan 30%), maar ook hier waren de verschillen tussen de groepen niet significant. De meeste randdefecten waren echter klein en klinisch niet van betekenis. Klinische microlekkage, zich manifesterend als randverkleuring, was in de meeste gevallen gering en ook hier waren de verschillen niet significant. Deze uitkomsten resulteerden in een klinisch succespercentage van 81% voor Amelogen Hybrid, 78% voor Amelogen Microfill en 89% voor Prodigy. De auteurs concluderen dat de flexibiliteit van een composiet niet van invloed is op de duurzaamheid van klasse V-composietrestauraties. Peumans M, De Munck J, Van Landuit KL, et al. Restoring cervical lesions with flexibel composites. Dent Mater 2007; 23: Orthodontie Low-level laser en orthodontische tandverplaatsing Gemiddeld genomen duurt een orthodontische behandeling met vaste apparatuur ongeveer 2 tot 3 jaar. Tijdens een langdurige behandeling is er een verhoogde kans op wortelresorptie, ontsteking van de gingiva en cariës. De behandelingsduur kan worden verkort door de verplaatsing van gebitselementen te versnellen. Laag-energetische, beter bekend als low-level, lasertherapie (LLLT) is 1 van de vele mogelijkheden die daartoe worden onderzocht. In verschillende onderzoeken worden als resultaat van het stimulerende effect van de LLLT onder andere vermeld het versnellen van regeneratie van het benige palatum bij sutuurexpansie, botgenezing bij fracturen en versnelde orthodontische tandverplaatsing bij ratten. Er zijn tot op heden geen nadelige neveneffecten van LLLT op bot, parodontium en gebitselementen beschreven. In dit onderzoek werd nagegaan of de verplaatsing van cuspidaten in de bovenkaak met LLLT sneller verliep dan zonder LLLT. Bij 12 patiënten werden na extractie van de eerste premolaren beide cuspidaten met vaste apparatuur en een NiTi-coilspring naar dorsaal verplaatst. At random werd dubbelblind het gebied rondom de ene cuspidaat met de laser behandeld en de andere cuspidaat onderging een placebobehandeling. De laserbehandeling vond direct plaats na het plaatsen van de coilspring. De 2 daaropvolgende dagen werd deze behandeling herhaald. Deze driedaagse behandeling werd na 1, 2 en 3 maanden nogmaals uitgevoerd. Bij elke zitting werd eerst een alginaat afdruk genomen, zodat de verplaatsing van beide cuspidaten op gebitsmodellen kon worden gemeten. De onderzoekers komen in deze proefopstelling tot de conclusie dat LLLT geen effect heeft op de snelheid van tandverplaatsing. Het moge duidelijk zijn dat de gevolgde methode, ook al was de uitkomst positief geweest, wel veel tijd en inzet van de behandelaar en de patiënt vraagt. J.F.P. Dijkman, Mook Limpanichkul W, Godfrey K, Srisuk N en Rattanayatikul C. Effects of low-level laser therapy on the rate of orthodontic tooth movement. Orthod Craniofac Res 2006; 9: Doorbraak van derde molaar bij agenesie van tweede premolaar De tweede premolaren in de onderkaak gelden als meest voorkomende groep van niet aangelegde gebitselementen. In principe zijn er 2 therapeutische benaderingen. De ene is gebaseerd op het orthodontisch sluiten na extractie van de persisterende tijdelijke molaar, terwijl bij de andere op een later tijdstip een prothetische oplossing met behulp van brug of implantaat wordt nagestreefd. De keuze van 1 van de 2 mogelijkheden wordt bepaald door factoren als leeftijd van de patiënt, horizontale en verticale kaakrelatie, hoeveelheid ruimtegebrek, conditie van de persisterende tijdelijke molaar en mondhygiëne. Een wezenlijk nadeel van het orthodontisch sluiten is dat in de regel symmetrisch Ned Tijdschr Tandheelkd 114 december

3 in de overige kwadranten 3 premolaren moeten worden opgeofferd ter voorkoming van ongewenste neveneffecten. Nadeel bij de prothetische benadering is dat gezond tandweefsel wordt verwijderd voor een driedelige brug, of is een operatieve ingreep noodzakelijk voor het plaatsen van een implantaat met kroonopbouw. In beperkte mate behoren autotransplantaten en adhesiefbruggen eveneens tot de therapeutische mogelijkheden. Al deze therapieën hebben echter als nadeel dat de derde molaar aan de kant van de agenesie chirurgisch zeer waarschijnlijk verwijderd zal moeten worden. Als alleen het diasteem ter plaatse van de agenesie op de gebruikelijke manier orthodontisch gesloten wordt, is de tandboog van de mandibula aan die kant te kort, waardoor er geen antagonist voor de tweede molaar in de bovenkaak beschikbaar is. Bij eenzijdige agenesie is bovendien een verschuiving van de mediaanlijn bijna niet te voorkomen. Bij een dubbelzijdige agenesie is retrusie met stijlstand van het onderfront vrijwel onvermijdelijk. In de eerste 2 onderhavige artikelen wordt een methode om de genoemde bezwaren te voorkomen beschreven. Daarbij wordt het diasteem aan de kant van de agenesie gesloten door de eerste en de tweede molaar naar mesiaal te verplaatsen zonder gebruik te maken van Klasse I-tractie. De eerste molaar wordt naar mesiaal verplaatst door op de boog tussen de eerste en de tweede molaar een actieve NiTicoilspring aan te brengen. Tegelijkertijd wordt permanent een Klasse II-elastiek aan dezelfde kant gedragen. Afhankelijk van de klinische situatie wordt aan de andere kant ook een Klasse II-elastiek of een scheef verlopend elastiek in het front gedragen. Met behulp van deze push en pull methode (PPM) wordt het diasteem voornamelijk vanaf dorsaal gesloten. Bovendien blijkt dat de derde molaar aan dezelfde kant eerder doorbreekt. In het derde artikel wordt het tijdstip van doorbraak van de derde molaar in een agenesie -groep vergeleken met overeenkomstige tijdstippen bij een 4-premolaren extractie -groep en een niet-extractie -groep. Op vergelijkbare tijdstippen waren de doorbraakpercentages respectievelijk 82, 29 en 28. Bij slechts 9% van agenesie -groep was orthodontische interventie gewenst voor het plaatsen van de derde molaar in de juiste occlusie. Materiaalkunde Microhechtsterkte van zelfetsende primer-adhesieven Een laboratoriumonderzoek had ten doel de microhechtsterkte te vergelijken van 5 zelfetsende primer-adhesieven, 1 eencomponentadhesief en 1 adhesief met zelfetsende primer (zie tab.). Preparaten voor het meten van de hechtsterkte aan dentine werden vervaardigd door van geëxtraheerde molaren het occlusale glazuur te verwijderen en op het vrijgelegde dentine composiet te hechten. Voor het bepalen van de hechtsterkte aan onbeslepen glazuur werd composiet gehecht op de mesiale vlakken van molaren en op dezelfde wijze werden preparaten vervaardigd na beslijpen Adhesief Type Code Adper Prompt L-Pop Zelfetsend primer-adhesief AP Adper Single Bond Plus Eencomponentadhesief SB Clearfil S 3 Bond Zefetsend primer-adhesief S3 Clearfil SE Bond Adhesief met zelfetsende primer SE G-Bond Zelfetsend primer-adhesief GB ibond Zelfetsend primer-adhesief ib Xeno IV Zelfetsend primer-adhesief XE De beproefde adhesieven. van het glazuur. Van deze preparaten werden proefmonsters vervaardigd voor microhechtsterktebepalingen. De resultaten van de metingen zijn weergegeven in de afbeelding, waaruit grote verschillen tussen de producten naar voren komen. De rangorde van de microhechtsterkte aan dentine is als volgt: GB < ib < S3 < XE < AP < SB = SE, waarin < een significant verschil aangeeft en = geen significant verschil. Voor de hechting aan onbeslepen glazuur waren de Microhechtsterkte aan beslepen en onbeslepen glazuur en aan dentine (MPa). J.F.P. Dijkman, Mook nen Zimmer B,Guitard Y. Kieferorthopädischer Lückenschluss ohne Gegenextraktion durch Mesialisierung von unteren Molaren bei unilateraler Nichtanlage zweiter Unterkieferprämolaren. Fortschr Kieferorthop 2001; 62: Zimmer B, Rottwinkel Y. Der Kieferorthopädischer Lückenschluss bei bilateraler Aplasie von zweiten Unterkieferprämolaren ohne Gegenextraktion. Fortschr Kieferorthop 2001; 63: Zimmer B. Der Weisheitszahndurchbruch nach isolierter Mesialisierung von unteren Molaren bei Aplasien zweiter unteren Prämolaren. Fortschr Kieferorthop 2006; 67: MPa AP S3 GB IB XE SB SE Beslepen glazuur Onbeslepen glazuur Dentine 522 Ned Tijdschr Tandheelkd 114 december 2007

4 uitkomsten: GB = ib < XE = SE < S3 = AP < SB, en voor de hechting aan beslepen glazuur: ib <GB =XE < S3 = SE < AP = SB. De auteurs merken op dat de nieuwe primer-adhesieven in toenemende mate toepassing vinden zonder dat de effectiviteit klinisch is bevestigd, en dat klinisch onderzoek daarom dringend noodzakelijk is. Perdigão J, Gomes G, Gondo R, Fundingsland JW. In vitro bonding performance of all-in-one adhesives. Part 1 -- microtensile bond strengths. J Adhes Dent 2006; 8: Algemene ziekteleer Drank- en drugsgebruik door tandheelkundestudenten Misbruik van alcohol en/of drugs kan ernstige consequenties hebben voor een tandheelkundige carrière. Daarom werd in dit Brits onderzoek door middel van een anonieme schriftelijke enquête het gebruik van deze middelen onder 263 tandheelkundestudenten in kaart gebracht. Hun gebruik werd vergeleken met 180 studenten in de rechten. Deze faculteit werd uitgekozen omdat zij, in tegenstelling tot tandheelkundestudenten, geen klinische handelingen bij patiënten behoeven uit te voeren. De respons op de enquête was hoog: 83% van de tandheelkundestudenten en 71% van de rechtenstudenten reageerden. De man-vrouwverhouding was op beide faculteiten vergelijkbaar. Van de tandheelkundestudenten verklaarde 7% te roken tegenover 19% van de rechtenstudenten. Beide percentages zijn aanzienlijk lager dan het Britse gemiddelde voor leeftijdsgroep 20- tot 24- jarigen (41%). De meeste tandheelkundestudenten rookten 1- tot 5 sigaretten per dag, terwijl de meerderheid van de rechtenstudenten 6 tot 10 sigaretten per dag rookten. Van de tandheelkundestudenten dronk 86% alcohol (bij rechten 88%), van wie 71% zogenaamd binge drinking (het drinken van minstens 6 glazen alcohol tijdens 1 drinkgelegenheid); 27% doet dit zelfs 2 of meer keren per week. Van de tandheelkundestudenten gebruikte 12% thans cannabis (bij rechten 25%) en 4% XTC (bij rechten 2%). Ook verklaarde 7% van de tandheelkundestudenten ooit amfetaminen te hebben gebruikt (rechten 3%) en 9% andere drugs (rechten 12%). Uit dit onderzoek blijkt dat tandheelkundestudenten minder sigaretten gebruiken dan rechtenstudenten. Dit zou gerelateerd kunnen zijn aan hun medisch onderwijs, waardoor zij zich beter bewust zijn van de risico s van roken. De prevalentie van alcohol- en/of drugsgebruik is onder tandheelkundestudenten echter hoog. Hierover maken de auteurs zich zorgen, omdat dit negatieve gevolgen voor de patiëntbehandeling zou kunnen hebben. Zij adviseren onderwijsinstellingen dan ook meer aandacht te besteden aan de preventie van alcohol- en drugsmisbruik. H.S. Brand, Amstelveen Barber WM, Fairclough A. A comparison of alcohol and drug use among dental undergraduates and a group of non-medical, professional undergraduates. Br Dent J 2006; 201: Craniofaciale klachten bij ischemische hartziekten Ischemische hartziekten worden gekenmerkt door zuurstofgebrek van de hartspier en kunnen in ernst variëren van symptoomloos tot een acuut hartinfarct. Kenmerkende klachten zijn pijn op de borst, vaak uitstralend naar de linkerarm en de nek. Bij sommige patiënten met ischemische hartziekten beperken de klachten zich echter tot de kaken en/of de mondholte, waardoor de diagnose gemakkelijk wordt gemist. In dit prospectief onderzoek werden daarom de verschillende locaties van pijn tijdens myocardischemie onderzocht. Er werd aan 186 patiënten, die zich met myocardischemie presenteerden op de afdeling Cardiologie, gevraagd met behulp van tekeningen alle plaatsen met pijnklachten aan te geven. Van de patiënten hadden er 71 (38%) craniofaciale pijnklachten, die significant vaker bij vrouwen optraden. De klachten waren meestal gelokaliseerd in het bovenste deel van de keel (bij 82% van deze patiënten), de mandibula links (45%), de mandibula rechts (41%) en het linker temporomandibulair gewricht (18%). Pijnlijke gebitselementen werden door 3 patiënten gerapporteerd (4%). Van de 71 patiënten rapporteerden 60 tegelijkertijd pijn op karakteristieke plaatsen als borst, schouders, rug of armen. Van de 11 patiënten die alleen craniofaciale klachten hadden, bleken 3 een acuut myocardinfarct te hebben. Uit dit onderzoek bleek dat bij ongeveer 6% van de patiënten craniofaciale klachten de enige symptomen van myocardischemie zijn. Patiënten met een myocardinfarct zonder pijn op de borst hebben een hoger risico te overlijden, doordat de diagnose wordt gemist. De auteurs hopen dat meer alertheid van tandartsen voor deze symptomen kan bijdragen aan een vroegtijdige diagnose en behandeling. H.S. Brand, Amstelveen Kreiner M, Okeson JP, Michelis V, Lujambio M, Isberg A. Craniofacial pain as the sole symptom of cardiac ischemia: a prospective multicenter study. J Am Dent Assoc 2007; 138: Ned Tijdschr Tandheelkd 114 december

5 Implantologie Verkleuring van de mucosa door onderliggende restauratiematerialen De kleur van de peri-implantaire mucosa is van groot belang voor de esthetiek van een implantaatgedragen restauratie. In een in vitro-onderzoek werd het effect op de kleur van de mucosa onderzocht als het werd ondersteund door titanium of zirconium, al dan niet voorzien van een keramische laag (4 specimen/groepen). Er werden 3 verschillende diktes van de mucosa gemodelleerd ter plaatse van de palatinale mucosa van 10 varkenskaken, te weten 1,5, 2,0 en 3,0 mm. Dit werd bereikt door er een bindweefseltransplantaat onder te schuiven. De 4 verschillende specimina werden daar weer achter aangebracht en met behulp van een spectrofotometer werden metingen verricht. De waarden werden vergeleken met de mucosa zonder restauratieve achtergrond en het kleurverschil (KV) werd uitgerekend. Alle materialen waren van invloed op het gemeten kleurverschil. Het kleurverschil nam af met toenemende dikte van de mucosa. Titanium bewerkstelligde het grootste kleurverschil. Bij zirconium waren geen zichtbare veranderingen in kleurverschil vast te stellen bij mucosadiktes van 2,0 en 3,0 mm, ongeacht of er wel of geen keramische laag op was aangebracht. Bij een mucosadikte van 3,0 mm kon bij geen van de specimina met het blote oog kleurverschil worden waargenomen. De mucosadikte blijkt inderdaad een cruciale factor voor de waar te nemen verkleuring van de peri-implantaire mucosa ten gevolge van onderliggende restauratiematerialen. Bij patiënten met een dunne mucosa biedt zirconium de beste kansen om verkleuring van het tandvlees te voorkomen. M.S. Cune, Houten Jung RE, Sailer I, Hämmerle CHF, Attin T, Schmidlin P. In vitro color changes of soft tissues caused by restorative materials. Int J Periodontics Restorative Dent 2007; 27: Sociale tandheelkunde Progressie van cariës Weinig is bekend over de cariësprogressie in een volwassen populatie. In dit onderzoek werden 901 Nieuw-Zeelanders uit een geboortecohort van klinisch onderzocht op 26- en 32-jarige leeftijd. Op deze leeftijden waren de DFSscores respectievelijk 12,8 en 14,7. Gedurende de onderzoeksperiode steeg het aantal vanwege cariës geëxtraheerde gebitselementen van 0,2 naar 0,6, terwijl verlies van gebitselementen door een andere oorzaak steeg van 1,8 naar 2,2. De meeste cariëservaring betrof de zijdelingse delen, het minst de gebitselementen in het onderfront. Op 26-jarige leeftijd werden geen implantaten en wortelresten aangetroffen, bij de 32-jarigen bij 6 personen implantaten en bij 21 deelnemers wortelresten. De auteurs concluderen dat tussen de 26 en 32 jaar bij deze onderzoeksgroep een substantieel verlies van gebitselementen heeft plaatsgevonden. J.H.G. Poorterman, Hilversum Broadbent JM, Thomson WM, Poulton R. Progression of dental caries and tooth loss between the third and fourth decades of life: a birth cohort study. Caries Res 2006; 40: Tandverlies onder oudere Italianen Het verlies van tanden en kiezen heeft een impact op de algemene gezondheid en is een risicofactor voor ondervoeding en een verminderde kwaliteit van leven. Het onderhavige onderzoek werd uitgevoerd om de prevalentie van tandeloosheid en de relatie met sociale en levensstijlfactoren in een populatie van oudere Italianen te onderzoeken. Tandheelkundige, sociale en gezondheidsfactoren werden geëvalueerd in een groot cohort 65-plussers in Noord-Italië (ruim inwoners van een stad). Ongeveer 44% was edentaat, meer vrouwen dan mannen en meest voorkomend onder de 90-plussers. Hiermee scoort Italië hoog onder de westerse landen. Van de edentaten droeg 17,5% geen prothese. Moeilijkheden met kauwen of slikken werd gemeld door 48% respectievelijk 14% van de deelnemers, maar was veel hoger onder de deelgroep edentaten zonder protheses (77% respectievelijk 26%). Multivariate analyses lieten zien dat tandeloosheid was geassocieerd met leeftijd voor mannen en vrouwen. Voor vrouwen werd als risicofactor gevonden: aantal jaren na de menopauze, aantal kinderen en alleen leven. Voor mannen: lage serumalbuminewaarden in het bloed, dat duidt op ondervoeding, en roken (nu of in het verleden). De hoge prevalentie van tandeloze deelnemers zonder gebitsprothese suggereert een behoefte om onder deze ouderen de attitude jegens tandheelkundige zorg te verbeteren en hen te stimuleren om de gebitsprotheses te dragen, aldus de auteurs. J.H.G. Poorterman, Hilversum Musacchio E, Perissinotto E, Binotto P, et al. Tooth loss in the elderly and its associsation with nutritional status, socio-economic and lifestyle factors. ACTA Odontol Scand 2007; 65: Ned Tijdschr Tandheelkd 114 december 2007