Ontdek Nederland in 35 zoekkaarten

Transcriptie

1 Ontdek Nederland in 35 zoekkaarten

2 colofon Tekst Auke Visser, IVN Nederland Ontwerp zoekkaarten Auke Visser, IVN Nederland Illustraties Ruud Hulshof, IVN Vormgeving BARD 87 s-graveland ISBN Vierde druk IVN, uitgave 2017 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. Deze uitgave is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave. inhoudsopgave Voorwoord 3 Op avontuur in de natuur 4 Tien tips voor de jonge onderzoeker 8 Zo werkt de zoekkaart 10 Paddenstoelen 11 Paddenstoelen 12 bomen 14 Bomen aan knoppen herkennen 16 Bomen aan bladeren herkennen 18 Vruchten aan bomen herkennen 20 Blad- en knopgallen 22 Struiken 24 planten 26 Bermplanten 28 Waterplanten 30 Duinplanten 32 Orchideeën 34 Bos- en heideplanten 36 Grassen, varens en mossen 38 Landbouwgewassen 40 Koolsoorten 42 gewervelden 44 Muizen 46 Vogels 48 Weidevogels 50 Roofvogelsilhouetten 52 Roofvogels 54 Grote grazers 56 Reptielen en amfibieën 58 Dieren van de nacht 60 Diersporen 62 water 64 Waterdieren 66 Schelpen en slakken van de Noordzee 68 Aanspoelsels 70 ONGEWERVELDEN 72 Vlinders 74 Hommels 76 Nachtvlinders 78 Rupsen 80 Muggen, vliegen, bijen en wespen 82 Bodemdieren 84 Spinnen 86 Libellen 88 Stenen 90 Onderzoeksmateriaal 92 IVN Nederland 94 Wie de natuur kent, kent zichzelf Als je de natuur om je heen kent, weet je wat die natuur voor jou betekent. Met dit zoekkaartenboek word je op weg geholpen om te leren kijken naar de vele verschillende soorten planten en dieren die je kunt ontdekken. Met de 35 verschillende zoekkaarten ga je op avontuur in de natuur om planten, dieren, paddenstoelen, stenen en vruchten te benoemen met hulp van de zoekkaart. Door goed te kijken en de vragen op de kaart te beantwoorden, kom je uit bij de soort die je voor je hebt. Soms staat iets niet op de zoekkaart. Dat kan. Je hebt dan vaak iets bijzonders gevonden want alleen de meest voorkomende soorten staan op de kaart. Pak er dan een boek bij om te weten wat je gevonden hebt. Zo word je een expert die steeds meer weet over de natuur. Niet ver weg! Om de natuur te ontdekken hoef je niet ver weg. Bij jou in de buurt kun je al van alles vinden. Vogels, vliegende insecten, sporen van dieren, bodemdieren, stenen, waterplanten enzovoort. En als je op vakantie gaat, neem je natuurlijk dit boek mee. Want schelpen en aanspoelsels op het strand of de grote gras-en plantenetende dieren in de natuurgebieden herken je dan direct. Hulpmiddelen bij het ontdekken Heeft het beestje nu 6 of 8 poten en heeft die knop knopschubben? Om dat soort vragen goed te beantwoorden kun je heel goed een loep gebruiken. Of een vogel die langs vliegt zie je maar heel kort en is vaak te ver af. Een verrekijker kan dan helpen om te zien welke vogel het is. Op de site van IVN vind je in de webwinkel heel veel materialen die kunnen helpen om de natuur beter te leren kennen. Maak nu snel dat je buiten komt 2 3

3 Op avontuur In de natuur In de natuur is van alles te ontdekken. Vele planten en dieren leven samen en hebben ieder een eigen plaats in de kringloop van voedingsstoffen. Deze belangrijke kringloop in de natuur wordt hierna kort beschreven. Met behulp van de zoekkaarten kun je de meest voorkomende planten en dieren herkennen. Het zoekkaartenboek is daarom een prima hulpmiddel om de ontdekkingstocht in de natuur tot een onvergetelijke ervaring te maken. WAT ZIJN KRINGLOPEN? In de natuur gaat niets verloren. Alles wordt steeds opnieuw gebruikt. Deze recycling in de natuur noemen we een kringloop. Er zijn drie belangrijke kringlopen: die van voedingsstoffen, die van water en die van lucht. De kringloop van voedingsstoffen gaan we nader bekijken. PLANTEN Planten kunnen zelf een belangrijk deel van hun eigen voedsel maken. Het enige dat ze hiervoor nodig hebben is daglicht, koolstofdioxide uit de lucht en water uit de bodem. In het water zitten bovendien belangrijke voedingsstoffen. Van water, koolstofdioxide en zonlicht maken de planten suikers. Dit proces heet fotosynthese en vindt plaats in de de bladgroenkorrels van de bladeren. De planten kunnen de suikers omzetten in andere stoffen zoals cellulose of zetmeel. Cellulose is een belangrijke bouwstof. Hiermee maken planten nieuwe bladeren, bloemen, vruchten, houtcellen, enzovoorts. De boom maakt nieuwe cellen in de buitenste laag van de stam. De stam van de boom wordt daardoor elk jaar een beetje dikker. In het voorjaar groeien deze cellen veel sneller dan in het najaar. De kleur van de cellen in het voorjaar is lichter dan de najaarscellen. Zo ontstaan jaarringen in het hout. We noemen planten ook wel producenten, omdat ze in staat zijn om zelf voedsel te maken. DIEREN EN MENSEN Alle dieren en mensen op aarde zijn afhankelijk van planten. Veel dieren eten bladeren, stengels, bloemen of vruchten. Andere beesten eten zelf geen planten, maar leven van dieren die planten eten. Een uil eet bijvoorbeeld bosmuizen en een bosmuis leeft van noten en zaden. Indirect is de uil dus afhankelijk van planten. Want zonder planten zouden er immers geen muizen kunnen leven. We noemen dat een voedselketen. Ook mensen eten van planten. Direct -denk aan aardappels, groenten, rijst, brood- of indirect -denk bijvoorbeeld aan rundvlees. Bij de fotosynthese geven planten ook zuurstof af. Dieren en mensen hebben deze zuurstof nodig om te kunnen ademhalen. Mensen en dieren worden ook wel consumenten genoemd. Ze kunnen niet zelf hun voedsel maken zoals de producenten, maar zijn daarvoor afhankelijk van planten of andere plantenetende dieren. 4 5

4 NATUURLIJK AFVAL Alles wat in de natuur dood gaat noemen we natuurlijk afval : dode bladeren, afgebroken takken, omgevallen bomen, afgestorven planten, keutels en dode dieren. Ook mensen maken natuurlijk afval. Denk maar aan de wc of als mensen begraven worden. Het klinkt misschien wat oneerbiedig, maar zodra een mens dood is, is het lichaam natuurlijk afval geworden. Natuurlijk afval kan goed verteerd worden door de afvalopruimers. AFVALOPRUIMERS Als je in een bos kijkt zie je natuurlijk afval op de grond liggen. Deze laag op de grond noemen we de strooisellaag. In deze laag leven kleine beestjes, zoals pissebedden, miljoenpoten, kevers en oorwurmen. Deze beestjes eten van het natuurlijk afval en poepen de resten weer uit. Andere kleine beestjes eten dode dieren of poep, bijvoorbeeld de maden van vliegen en mestkevers. Daarnaast worden de dode planten en dieren ook verteerd door bacteriën en schimmels. Bacteriën zijn zo klein dat je ze met het blote oog niet kunt zien. Schimmels bestaan vaak uit lange dunne draden. Paddenstoelen zijn ook onderdeel van schimmels. De paddenstoel die je in het bos ziet is de vrucht van een schimmel en vormt er maar een klein deel van. De rest, de lange dunne draden, zit onder de grond of diep in de strooisellaag. We noemen de kleine beestjes, schimmels en bacteriën ook wel reducenten omdat ze de dode planten en dieren afbreken (reduceren). Wat overblijft na vertering is een donkerbruine, bijna zwarte laag bovenin de bodem. Dit donkere spul noemen we humus. HUMUS Humus of compost is zwartbruin van kleur en zakt met het regenwater de bodem in. Daardoor verkleurt de bovenste laag van de grond zwart-bruin. In humus zitten voedingsstoffen, die planten nodig hebben. Zij nemen deze stoffen op met speciale wortels, de haarwortels. Dit zijn hele kleine wortels met een dunne celwand. Voedingsstoffen kunnen door deze wand heen als ze opgelost zijn in water. Planten gebruiken de voedingsstoffen uit de humus om te groeien. BODEMLAGEN De bodem op zandgrond kent verschillende lagen en kleuren. Als je in het bos een kuil graaft, kun je dat goed zien. Onder de strooisellaag zit een bruinzwarte laag. Dit is de humuslaag. Veel mensen noemen deze laag aarde. Het is eigenlijk gewoon geel zand, alleen de bruinzwarte humus heeft de laag donker gekleurd. Als het gaat regenen zakt de humus met het regenwater verder de bodem in. Dit heet uitspoeling. Daardoor ontstaat er een grijs-zwarte laag in de grond: de uitspoelingslaag. Daaronder hoopt de humus zich op in de inspoelingslaag. Soms zit er in de inspoelingslaag een ijzerhoudende laag. Deze laag is roestbruin van kleur en bijzonder hard. De humus blijft er bovenop hangen. De ijzerhoudende laag heet ook wel oerbank. Oer is een ander woord voor ijzer. Als je wat grond uit deze laag tussen je vingers neemt ruikt het naar ijzer. Onder de inspoelingslaag zit geel zand. Deze laag heet de moederlaag. In deze laag zit geen humus. Daarom ziet deze laag er net zo uit als de grond in een gebied zonder planten, bijvoorbeeld het strand of de woestijn. Want waar geen planten groeien, ontstaat ook geen humus. 6 7

5 Gedragsregels in de natuur Tien tips voor de jonge onderzoeker 1. Ogen open! In de natuur valt van alles te ontdekken en te beleven. Maar je moet wel verder kijken dan je neus lang is. Loop dus niet te snel en kijk goed om je heen. Draai een steen om, bekijk de onderkant van bladeren, bekijk de schors van een dode boom en zoek tussen de bladeren op de grond. 2. Fluisteren. Probeer buiten zo stil mogelijk te zijn. Als je met veel herrie door het bos loopt, verstoor je veel dieren. Hoe stiller je bent des te groter is de kans dat je een dier tegenkomt. En des te groter de kans dat je ook dieren hoort. Want alleen als je goed luistert zul je het kloppen van de specht of de roep van de buizerd kunnen horen. 3. Gebruik je zintuigen. Een mens heeft vijf zintuigen. Toch gebruiken we er vaak maar één als we buiten lopen: onze ogen. Probeer er op te letten dat je alle zintuigen gebruikt. Haal diep adem en snuif de frisse buitenlucht op! Wat ruik je allemaal? En die boomstam die er zo glad uitziet, voelt die ook zo glad? Welke geluiden hoor je om je heen? Doe desnoods je ogen even dicht. 4. Geen vragen stellen, maar zelf onderzoeken. Het klinkt misschien een beetje raar, maar probeer zo min mogelijk vragen te stellen. En zeker geen vragen als Wat is dat en Hoe heet dit. Jij bent de onderzoeker. Probeer het zelf op te zoeken. Gebruik de zoekkaarten in dit boek. Het is veel leuker als je zelf iets ontdekt hebt en je zult zien dat je de naam dan ook veel beter onthoudt. 5. Namen geven. Heb je toch een beestje gevonden waarvan je echt niet kunt vinden wat het is? Bedenk dan zelf een naam die bij het beestje past. In de wetenschap gaat dat ook zo. Als een bioloog een nieuw beestje ontdekt heeft, mag hij die zelf een naam geven. 6. Enge beestjes. Vind je slakken, wormen en spinnen eigenlijk maar eng en vies? Bekijk ze eens rustig. Kijk goed hoe het dier zich gedraagt en hoe het eruit ziet.voor je het weet ben je vergeten waarom je het beestje eng vond. Met de insectenzuiger kun je veilig de allerkleinste insecten vangen. Je voorkomt dat ze beschadigd raken. Zet ze wel direct weer terug als je ze goed bekeken hebt. 7. Verzamelen. Wil je spullen meenemen uit de natuur? Doe dat zo weinig mogelijk. Alles in de natuur wordt hergebruikt. Wil je toch iets meenemen om te onderzoeken, kijk dan vooral op de grond. Daar ligt vaak genoeg dat je zo kunt meenemen zonder de natuur te verstoren: dode bladeren, een stukje hout, een veer, afgevallen bloemblaadjes, een braakbal. 8. Altijd terugbrengen. Als je klaar bent met je onderzoek en het echt goed wilt doen in de natuur, dan breng je alles terug wat je mee naar binnen hebt genomen. Wat je van buiten leent, breng je ook weer terug naar buiten. 9. Plukken. Zal ik dat plantje wel of niet plukken? Een lastige vraag, want misschien is het wel een zeldzaam exemplaar. Het is daarom beter om niet te plukken, maar een foto of een tekening te maken. Bovendien maken bloeiende planten zaden die weer nodig zijn voor nieuwe planten volgend jaar. 10. Bepakt en bezakt. Een echte onderzoeker zorgt ervoor dat hij altijd onderzoeksmateriaal bij zich heeft. Vanaf bladzijde 92 staan suggesties welk materiaal je kunt meenemen. Een goede onderzoeker heeft ook altijd een potlood, een opschrijfboekje en een tas om spullen mee te kunnen nemen bij zich. 8 9

6 Zo werkt de zoekkaart Met behulp van zoekkaarten kun je achter de namen komen van de meest voorkomende soorten en sporen van planten en dieren in Nederland. Je kunt dat op twee manieren doen. Laten we als voorbeeld de zoekkaart paddenstoelen nemen. Zoek een paddenstoel in het bos, het park of in de berm en bekijk deze goed, ook aan de onderkant. Gebruik daarvoor een spiegeltje. Zoek de zoekkaart paddenstoelen op. De eerste manier: vergelijk jouw paddenstoel met de plaatjes op de kaart. Zie je direct welke paddenstoel het is, dan ben je snel klaar. Ben je er toch niet helemaal zeker van, gebruik dan de tweede manier: het zoeksysteem. Begin bij start. Ga naar het eerste rondje en beantwoord de vraag die erin staat. Is het antwoord ja, dan volg je de pijl met tot je bij het volgende rondje bent. Is het antwoord nee, dan volg je de pijl met. Ga zo door tot je bij een tekening uitkomt. Vergelijk de tekening met de paddenstoel waarvan je de naam wilde weten. Als je de vragen goed hebt beantwoord, moet de paddenstoel op de tekening lijken. Klopt het? Als het niet zo is, probeer je het nog eens. Het kan ook zo zijn dat jouw paddenstoel niet op de kaart staat. Je kunt er dan al zeker van zijn dat het een bijzondere soort is. Je kunt natuurlijk ook zelf een naam bedenken of de soort opzoeken in een paddenstoelenboek. Paddenstoelen De zoekkaart paddenstoelen helpt je om de namen van allerlei soorten paddestoelen te ontdekken. De meest bekende soorten staan er in ieder geval op. Wist je trouwens dat paddenstoelen de vruchten zijn van schimmels? Schimmels zijn heel belangrijk in de natuur. Ze helpen afval uit de natuur te verteren, zoals dode bladeren van planten en dood hout. Als je op zoek gaat naar paddenstoelen, houd er dan rekening mee dat sommige soorten giftig zijn. Raak ze daarom niet aan. Ook omdat ze erg kwetsbaar zijn. Laat paddenstoelen dus gewoon staan. Om ze goed te bekijken, ook aan de onderkant, gebruik je een spiegeltje

7 Hoe heet die paddenstoel? IVN

8 Bomen Met de zoekkaarten over bomen kun je achter de namen komen van de meest voorkomende soorten. De zoekkaart bomen in knop gebruik je in de wintertijd. Aan een kale tak zitten twee soorten knoppen: zijknoppen en eindknoppen. Zijknoppen zitten soms verspreid aan de tak, soms twee aan twee op dezelfde hoogte. Tegenover elkaar staande knoppen heet dat. Eindknoppen zitten aan het einde van de tak. Knoppen bestaan uit heel kleine ineengevouwen blaadjes en zijn meestal bedekt met zogenaamde knopschubben. De zoekkaart bomen in blad gebruik je als er bladeren aan de bomen zitten. Soms bestaat een blad uit meerdere kleine blaadjes. Dit heet een samengesteld blad. Om te weten of je te maken hebt met een bladsteel of een takje kun je kijken naar de kleur. Een takje is meestal bruin gekleurd, een bladsteel groen of geelgroen. De zoekkaart bladgallen is een bijzondere zoekkaart. Deze gaat eigenlijk niet over bomen, maar over kleine beestjes die een vergroeiing in het blad of de knop van een boom veroorzaken. Het zijn galmuggen of galwespen die dit doen. Ze leggen een eitje in het blad, waardoor het blad een vergroeiing vormt: de gal. De vorm van de gal geeft aan om welke galwesp of -mug het gaat en hoe de gal genoemd wordt. Met de zoekkaart boomvruchten kun je de naam van de vrucht vinden en weet je ook van welke boom de vrucht is. Vaak hangen vruchten en noten nog aan de boom. Ook kun je ze op de grond vinden. Vooral in de herfst dragen de meeste bomen vruchten. De zoekkaart struiken gebruik je om de naam van struiken te vinden. Struiken komen overal voor. Soms worden ze zo groot dat het wel bomen lijken

9 Van welke boom is die knop? IVN

10 Gewervelden Met de zoekkaart muizen kun je de namen opzoeken van alle soorten muizen die in Nederland voorkomen. Een muizenholletje is een klein gaatje in de grond, vaak niet dikker dan je duim. Je vindt ze meestal onder dichte struiken, waar veel gras groeit of bladeren liggen of langs slootranden. Met veel geduld heb je kans op een ontmoeting met een rosse woelmuis of misschien wel een spitsmuis. Met de zoekkaart vogels kun je achter de namen komen van de meeste vogels die je in het bos kunt tegenkomen. Vogels zijn vaak schuw en laten zich niet graag bekijken. Je moet er echt geduld voor hebben. Gebruik een verrekijker om vogels te bespieden. Verstoor de vogels niet, anders gaan ze er vandoor. Met de zoekkaart weidevogels kun je achter de namen komen van vogels die in en bij weilanden te vinden zijn. Weidevogels horen bij Nederland. Jammer genoeg worden ze bedreigd in hun voortbestaan door de moderne landbouw. Veel biologische boeren houden daar rekening mee als ze het land gaan bewerken. Ze zorgen ervoor dat de vogels ongestoord kunnen broeden. De zoekkaart roofvogelsilhouetten gaat over vliegende roofvogels. Vaak zie je roofvogels alleen hoog in de lucht vliegen en is bijna niet te zien hoe ze eruit zien. Met deze zoekkaart kun je ze herkennen aan hun silhouet. Elke roofvogel heeft zijn eigen typische vorm. Met de zoekkaart roofvogels kun je achter de namen komen van vogelsoorten die meestal tot de verbeelding spreken. De tekeningen zijn zo gemaakt dat je de roofvogel in verschillende houdingen kunt herkennen. Roofvogels staan vaak aan het eind van de voedselketen en jagen op kleine zoogdieren en vogels. Dus als je roofvogels waarneemt, weet je al dat er veel kleine zoogdieren en vogeltjes moeten voorkomen in het gebied. Met de zoekkaart grote grazers kun je namen opzoeken van de grote plantenetende dieren in de natuurgebieden. De grote grazers zorgen voor een grotere variatie in de natuur. Doordat ze stukken natuur begrazen komt er ruimte voor andere planten en daarmee ook voor andere dieren. Met de zoekkaart reptielen en amfibieën kun je achter de namen komen van een bijzondere groep dieren. Reptielen leven meestal op het land en houden van warme plekken. Ze zijn afhankelijk van de buitentemperatuur. Hoe warmer het buiten is, des te sneller zijn ze. De meeste amfibieën leven het grootste deel van hun leven op het land. Slechts een korte periode leven ze in het water. Dat is tijdens de paartijd en bij het afzetten van eieren. Met de zoekkaart dieren van de nacht kun je dieren die vooral in de nacht actief zijn een naam geven. Soms kom je ze ook overdag tegen. Met de zoekkaart diersporen kun je ontdekken van welk dier een aangetroffen spoor is. Kijk goed. Veel dieren die in onze omgeving leven laten zich niet zien omdat ze schuw zijn en bang voor mensen. Vaak laten ze wel sporen achter waardoor je weet dat ze er zijn, zoals pootafdrukken, uitwerpselen, braakballen, enzovoort. Braakballen zijn uitbraaksels van bijvoorbeeld roofvogels, die hun prooi (muis, vogeltje) met huid en haar (of veren) opeten. Omdat de haren, veren en botjes slecht verteren worden die in de maag tot een braakbal gevormd

11 Wat loopt daar voor een muis? Wat loopt DAAR VOOR EEN MUIS? VELDMUIS zijn de oren voor de helft goed zichtbaar? AARDMUIS BOSSPITSMUIS NOORDSE WOELMUIS zijn de achterpoten groot en donker? heeft de muis ogen zo groot als speldeknopjes? ONDERGRONDSE WOELMUIS is er tussen de bruine rug en de lichte buik een lichtbruine band? TWEEKLEURIGE BOSSPITSMUIS BOSMUIS ROSSE WOELMUIS is de staart de helft van het lichaam en duidelijk 2-kleurig? DWERGSPITSMUIS is de staart korter dan 3/4 van de lichaamslengte? DWERGMUIS zitten er op poten en staart lange witte stijve haren? VELDSPITSMUIS HUISMUIS zijn de buik en de poten lichtgekleurd? heeft de muis duidelijk zichtbare oren? is de staart even lang als het lichaam? WATERSPITSMUIS heeft de muis een spitse snuit? START zijn de oren goed zichtbaar? verandert de kleur van rug naar buik geleidelijk? HUISSPITSMUIS IVN

12 FAZANT Wat is dat voor WEIDEVOGEL? een weidevogel? Wat is dat voor een Heeft de vogel een opvallend lange staart? KIEVIT GRUTTO OOIEVAAR KWARTEL Heeft de vogel een grijze borst en nek? Heeft de vogel een ongeveer rond lichaam? KEMPHAAN Heeft het vogeltje een duidelijke kuif? Heeft de vogel een kuif en donkergroene rug en vleugels? WULP Heeft de vogel oranje-rode poten? TURELUUR SCHOLEKSTER LEPELAAR REIGER PATRIJS Is de snavel lang plat en zwart? Is de vogel zwart-wit met rode snavel? VELDLEEUWERIK KUIF- LEEUWERIK Is de vogel vrijwel geheel wit? Is de vogel opvallend groot (meer dan 50 cm)? Is het vogeltje klein, beweeglijk en luidruchtig? Heeft de vogel een lange snavel? Heeft de gans een zwarte hals en een witgrauwe kop? Is de snavel naar onderen gebogen? Heeft de vogel zwart-witte veren? Heeft de gans een zwart snavel met gele vlek? Is de snavel aan het eind omhoog gebogen? Heeft de gans een witte vlek boven de snavel? RIETGANS KOLGANS KLUUT Is de vogel een soort gans? START BRANDGANS 50 KNOBBELZWAAN 51 GRAUWE GANS IVN

13 Wat staat daar voor een grazer? Wat staat daar voor een GRAZER? BLAARKOP BRANDROOD FJORDENPAARD LAKENVELDER DRENTS HEIDESCHAAP heeft het rund een witte band om zijn middel? is het rund zwart en wit van kleur? heeft het rund een egaal (licht) bruine kleur? is de vacht zwart van kleur? GALLOWAY LIMOUSIN zijn de onderbenen, staart, manen en snoet zwart? KONIK MERGELLANDSCHAAP SCHOONEBEEKER heeft het schaap bruine vlekken op de kop? heeft het schaap opvallend grote oren? is het schaap (rood) bruin en heeft het een gladde vacht? MOEFLON is het een geit? heeft het rund een langharige vacht? is het dier een schaap of een geit? is het dier een paard of een pony? SCHOTSE HOOGLANDER is het een pony? is het paard helemaal zwart? is de pony niet hoger dan ongeveer één meter? FRIES PAARD IJSLANDER VELUWSE LANDGEIT 56 START SHETLANDER 57 IVN

14 Ongewervelden Met de zoekkaart vlinders kun je de namen opzoeken van vlinders die overdag vliegen. Zoek vlinders vooral op bloemen, waar ze graag opzitten om er nectar uit te zuigen. Favoriete bloemen zijn distels, lavendel of bloemen van de vlinderstruik. Vang geen vlinders in een jampot, want daarmee beschadig je de tere vleugels. Met een beetje geduld kun je vlinders ook goed bekijken zonder ze te vangen. Op de zoekkaart hommels staan de meest voorkomende hommels in Nederland. Over de hele wereld vliegen ruim 200 verschillende soorten rond. Bovendien vind je binnen één soort ook nog eens verschillen: er zijn mannetjes, werksters en koninginnen. Gelukkig hebben die wel dezelfde kleurpatronen. Met de zoekkaart overdag vliegende nachtvlinders kun je de namen opzoeken van nachtvlinders die overdag vliegen. Nachtvlinders zijn vlinders die vooral s nachts actief zijn en minder vrolijke kleuren hebben dan dagvlinders. Net als bij de vlinders geldt ook hier: vang ze niet in een jampot. Met de zoekkaart rupsen kun je achter de naam komen van de meest voorkomende rupsen. Rupsen zijn larven van vlinders en leven vooral op bloemen, struiken en bomen. Niet alles wat op een rups lijkt is ook een rups. Veel larven van andere insecten, zoals bijvoorbeeld keverlarven, lijken op een rups. Met de zoekkaart muggen, vliegen, bijen en wespen kun je achter de namen komen van deze vliegende insecten. Muggen komen, zodra het warm weer wordt, uit larven die vooral in het water leven. Vliegen komen wat later in de tijd uit maden. Bijen verschijnen zodra de bomen en planten in bloei staan. Wespen zijn vooral in de nazomer actief. Met de zoekkaart bodemdieren kun je de namen vinden van diertjes die op of in de bodem leven. Alle diertjes die erop staan komen in het bos voor. De meeste kun je ook in een stadspark of in de tuin vinden. Laat een gevangen diertje altijd weer vrij nadat je hem bekeken hebt. Met de zoekkaart spinnen kun je de namen opzoeken van de meest voorkomende spinnen in bos huis en tuin. Spinnen zijn minder eng dan veel mensen denken. Ze zijn erg nuttig omdat ze allerlei kleine insecten vangen die voor de mens onaangenaam kunnen zijn. Met de zoekkaart libellen kun je de namen opzoeken van deze fraai gekleurde insecten. Als ze vliegen is het soms moeilijk om te bepalen welke soort het is. Probeer voorzichtig dichterbij te komen als de libelle even stilzit. De tekening op het achterlijf maakt duidelijk om welke soort het gaat

15 KLEIN KOOLWITJE Hoe heet die VLINDER? vlinder? HOE HEET DIE DISTELVLINDER KLEINE VOS ARGUSVLINDER GROOT KOOLWITJE KLEIN GEADERD WITJE hebben de achtervleugels donkere aders aan de onderkant? ORANJETIPJE ICARUSBLAUWTJE BOOMBLAUWTJE hebben de mannetjes oranje vleugeltoppen? zitten er oranje vlekjes aan de onderkant van de vleugels? loopt het zwart van de vleugelpunten af langs de buitenrand? is de vlinder grotendeels wit? GEHAKKELDE AURELIA HOOI- BEESTJE is de vlinder geel, soms witachtig, met op elke vleugel een stip? heeft de vlinder opvallend grillige vleugelranden? is de vlinder klein en helemaal bruin? is de vlinder klein met grotendeels bruine achtervleugels? KLEINE VUURVLINDER is de vlinder grotendeels wit, geel of blauw? zitten er blauwe vlekjes langs de vleugelranden? is de vlinder grotendeels oranje? is de vlinder klein en koperkleurig met een plomp lijf? BRUIN ZANDOOGJE ATALANTA heeft de vlinder oogvlekken op de voorvleugels? is de vlinder grotendeels bruin? is de vlinder grotendeels zwart met oranje strepen? zitten er oogvlekken op alle vleugels? hebben de voorvleugels duidelijk witte vlekken? is de vlinder grotendeels zwart met witte strepen? DAGPAUWOOG hebben de vleugels gele vlekken? VOORAR LAND- KAARTJE ZOMER BONT ZANDOOGJE 74 CITROENVLINDER START ZWARTSPRIETDIKKOPJE 75 KOEVINKJE IVN Veldwerk Nederland -

16 KRUISSPIN KLEINE WIGWAMSPIN heeft het achterlijf een fraaie tekening? zitten er op het achterlijf twee rijen zwarte stippen? GEWONE TANDKAAK heeft de tekening op het achterlijf de vorm van een kruis? is de spin fluweelachtig behaard? Wat zit daar voor spin? is het achterlijf kogelrond? is het achterlijf veel groter dan de kop en bolrond? heeft het achterlijf vier opvallend grote stippen? VIERVLEK- WIELWEBSPIN leeft de spin in of bij het water? VOOR SPIN? is het achterlijf groen met zwarte stippen? heeft de spin aan de zijkanten geel-witte strepen? heeft de spin opvallend lange voorpoten? GEWONE KOMKOMMERSPIN GERANDE OEVERSPIN VENSTERSECTOR- SPIN lijkt het achterlijf op een tijgerprint? is het achterlijf bruin-oranje en fraai getekend? TIJGERSPIN HERFSTSPIN BALDAKIJNSPIN heeft het achterlijf twee duidelijk zichtbare puntjes? HERFSTVUURSPIN is de spin groen met een bruin achterlijf? lijkt de spin op een kleine krab? leeft de spin in huis, garage of kelder? WATERSPIN heeft de spin opvallend lange poten? is de spin zwart-wit ge-jstreept? MUURKAARDESPIN HUISZEBRASPIN KRAAMWEBSPIN GROENE KRABSPIN HUISSPIN TUINWOLFSPIN GEWONE KRABSPIN START GROTE TRILSPIN IVN