Een dierbare verliezen Informatie voor nabestaanden

Transcriptie

1 Een dierbare verliezen Informatie voor nabestaanden Onderstaande medewerkers zijn betrokken geweest bij de behandeling van uw dierbare. Naam verpleegkundige: Naam behandelend(e) arts(en): Naam maatschappelijk werker(s)/geestelijk verzorger(s): De tekst in deze brochure is deels gebaseerd op de brochure een dierbare verliezen van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL), mei

2 Inhoud Inleiding... 3 Deel 1 Praktische informatie: zorg na het overlijden Het mortuarium (CMO)... 3 Noodzakelijke zorg... 3 Wenselijke zorg... 3 Meer over het CMO... 3 Belangrijke aandachtspunten... 4 Persoonlijke bezittingen... 4 Uitvaartverzorger... 4 Uitvaartwensen... 4 Overige betrokkenen... 4 Pacemaker/inwendige defibrillator (ICD)... 4 Specifieke situaties... 5 Donatie... 5 Niet-natuurlijke dood... 5 Obductie... 5 Ter beschikking stellen aan de medische wetenschap... 5 Nuttige adressen... 6 Deel 2 Een dierbare verliezen Veel voorkomende gevoelens en reacties... 6 Lichamelijke reacties... 7 Adviezen om de verwerking te bevorderen... 8 Professionele hulp... 9 Vragen en nabestaandengesprek... 9 Rouwverwerking... 9 Stiltecentrum Aanvullende informatie Websites Vragen

3 Inleiding U heeft een dierbare verloren. In het eerste deel van deze brochure vindt u informatie over de zorg die u van het UMCG mag verwachten na het overlijden van uw naaste. U vindt een overzicht van belangrijke aandachtspunten, waaronder eventuele kosten die u kunt verwachten. Het kan zijn dat zich specifieke situaties voordoen waardoor de gebruikelijke zorgprocedure niet gevolgd kan worden. Informatie over deze specifieke situaties leest u op pagina 8 en 9. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Ieder mens reageert anders op situaties en uit zijn emoties verschillend. Soms is het verdriet of de boosheid overweldigend. Misschien voelt u zich somber, of juist opgelucht. Alle emoties, hoe verschillend ook, zijn normaal. Ze horen bij het omgaan met verlies. In het tweede deel van deze brochure staan de meest voorkomende reacties en gevoelens beschreven. Door deze brochure te lezen, herkent u misschien uw reacties en gevoelens, waardoor u deze beter kan begrijpen en hanteren. Verder staan in deze brochure een aantal adviezen om de verwerking te bevorderen. Deel 1 Praktische informatie: zorg na het overlijden Het mortuarium (CMO) Na het overlijden van uw naaste neemt de verpleegkundige contact op met het mortuarium bij het UMCG. Het mortuarium is in beheer van de externe organisatie Cura Mortu Orem (CMO). Als een patiënt in het UMCG overlijdt, neemt het CMO de verdere zorg van het UMCG over en wordt de overledene opgehaald van de afdeling en naar het mortuarium gebracht. Het mortuarium bewaart het lichaam van uw dierbare tot het overgedragen wordt aan een uitvaartverzorger. In principe gebeurt dit binnen 24 uur na het overlijden. U kiest zelf de uitvaartverzorger. De uitvaartverzorger communiceert met het CMO over de praktische zaken. Noodzakelijke zorg De noodzakelijke zorg bestaat uit een aantal handelingen waarover u meer kunt lezen op In principe gaat het om het toonbaar maken van de overledene. Voor de noodzakelijke zorg, inclusief de eerste 24 uur bewaring hoeft u niets te betalen. Wenselijke zorg U kunt bij wenselijke zorg denken aan het laten aantrekken van eigen/mooie kleding, het opmaken met make-up of een rituele wassing. Het CMO kan dit verzorgen (eventueel in uw aanwezigheid of met uw actieve bijdrage), maar vaak kiezen nabestaanden ervoor om deze zorg door de zelfgekozen uitvaartverzorger te laten doen. In de meeste gevallen wordt wenselijke zorg vergoed door de uitvaartverzekering. Als er geen uitvaartverzekering aanwezig is, wordt de rekening verstuurd naar de contactpersoon die de uitvaart regelt. Meer over het CMO De actuele tarieven van het CMO vindt u op de website U klikt vervolgens op Ziekenhuizen en vervolgens op UMCG, Groningen. U kunt op meer informatie over de zorg voor de overledene vinden. Overige adresgegevens en nuttige informatie vindt u achterin deze brochure. 3

4 Belangrijke aandachtspunten Persoonlijke bezittingen Het is verstandig om de persoonlijke bezittingen van uw naaste die nog in het ziekenhuis aanwezig zijn mee te nemen of anders zo spoedig mogelijk op te (laten) halen. Als er persoonlijke bezittingen in bewaring zijn gegeven bij bijvoorbeeld de bedrijfsbeveiliging wordt u verzocht een formulier te ondertekenen voor ontvangst. Uitvaartverzorger Het is belangrijk dat u zelf een uitvaartverzorger inschakelt. In persoonlijke papieren of een verzekeringspolis van de overledene wordt mogelijk vermeld welke uitvaartverzekeraar u kunt benaderen. Is dit niet het geval dan kunt u informatie over uitvaartverzorgers vinden op de website van de brancheorganisatie van uitvaartverzorgers ( Een uitvaartverzorger kan veel praktische zaken voor u regelen zoals: opnemen van contact met het CMO over het vervoer van de overledene naar de plaats waar hij/zij opgebaard wordt; aangifte van overlijden op het gemeentehuis, waarvoor u een machtiging af moet geven (u geeft, indien aanwezig, het trouwboekje mee en de door de arts opgestelde overlijdensverklaring); verzenden van rouwkaarten en verzorgen van eventuele advertenties; bespreken van een kerklocatie, de aula bij de begraafplaats of het crematorium of de opbaarruimte; regelen van de begrafenis of crematie. Uitvaartwensen Tijdens een gesprek met de uitvaartverzorger kunt u uw wensen en ideeën over de uitvaart kenbaar maken. Het is goed om te weten of er een testament of wilsbeschikking is opgemaakt door de overledene. Daarin kan beschreven staan wat de wensen zijn van uw naaste ten aanzien van de uitvaart. U kunt zelf bepalen welke kleding (en eventuele sieraden, bril, kunstgebit, pruik/haarstuk en makeup) de overledene moet dragen tijdens de opbaring. Deze zorg kan verleend worden door het CMO of door de uitvaartverzorger. Hiervoor kunt u een rekening krijgen als de uitvaartverzekering het niet vergoed. Overige betrokkenen Het is noodzakelijk dat u, indien van toepassing, de werkgever of opleidingsinstantie van de overledene op de hoogte stelt van het overlijden van uw familielid of naaste. Pacemaker/inwendige defibrillator (ICD) Bij overlijden is het belangrijk dat u het meldt als de overledene een Pacemaker/ICD heeft. Voorafgaande aan een crematie moet deze verwijderd worden. Bij een begrafenis is dit niet noodzakelijk. Voor het verwijderen worden kosten berekend. Als de Pacemaker/ ICD na overlijden verwijderd wordt, stellen wij er prijs op dat deze naar de pacemakerpoli wordt gestuurd. Dit geldt vooral voor ICD-dragers die zijn overleden. 4

5 Specifieke situaties Vlak voor, tijdens en na het overlijden kunnen zich specifieke situaties voordoen waardoor de gebruikelijke zorgprocedure niet of niet direct kan worden uitgevoerd. Deze situaties staan hier beschreven. Donatie Als uw naaste is overleden, kan aan u gevraagd worden of u toestemming wilt geven voor orgaandonatie en/of weefseldonatie. In geval van een donatieprocedure zullen de arts en donatiecoördinator hierover contact met u opnemen. Ook zijn er de volgende informatiebrochures over de donatieprocedure voor u beschikbaar op de afdeling: toestemming geven voor weefseldonatie; toestemming geven voor orgaandonatie; toestemming geven voor orgaandonatie na een hartstilstand. Voor algemene informatie over orgaan-of weefseldonatie kunt u de website van de Nederlandse Transplantatie Stichting raadplegen ( Overige contactgegevens vindt u achterin deze brochure. Niet-natuurlijke dood Bij een niet-natuurlijke doodsoorzaak zoals een verkeersongeval of (verdenking van) een misdrijf, neemt de behandelend arts van het ziekenhuis contact op met een arts van de Gemeentelijk Gezondheidsdienst (GGD). Totdat het onderzoek door de arts van de GGD is afgerond, blijft de overledene op de afdeling. Obductie Het verrichten van obductie is het onderzoek naar de oorzaak van overlijden of naar resultaten van de medische behandeling bij de overledene. De arts legt u de toestemmingsprocedure uit en overhandigt u de brochure Toestemming voor obductie en vraagt u het toestemmingsformulier te tekenen. In geval van een testament of wilsbeschikking van de overledene ten aanzien van obductie is geen toestemming van de naasten vereist. Ook na bepaling van de Officier van Justitie om een obductie uit te voeren, is geen toestemming van familie of nabestaanden nodig. Ter beschikking stellen aan de medische wetenschap De overledene kan in een wilsbeschikking hebben aangegeven dat zijn of haar lichaam ter beschikking van de wetenschap wordt gesteld. Deze wilsbeschikking is in origineel aanwezig bij het anatomisch instituut van één van de Universitaire Ziekenhuizen in Nederland. De overledene heeft deze beschikking in kopie. U kunt in dit geval afscheid nemen van de overledene op de afdeling of in het mortuarium van het ziekenhuis. In overleg met het CMO kunnen naasten op het mortuarium bij de laatste verzorging (het afleggen) aanwezig zijn of actief meehelpen. Tevens kan onder andere rituele wassing plaatsvinden. Daarna zal de overledene worden overgebracht naar het anatomisch instituut dat in de wilsbeschikking staat vermeld. Meer informatie over het ter beschikking stellen aan de medische wetenschap vindt u op de website van de Nederlandse Transplantatie Stichting ( 5

6 Nuttige adressen Mortuariumbeheer bij het UMCG (CMO) CMO Koppelsedijk LC Geldermalsen Tel.: (0345) Internet: Brancheorganisatie uitvaartverzorgers Internet: Nederlandse Transplantatie Stichting NTS-Donorvoorlichting Plesmanlaan CB Leiden Tel.: (0900) Internet: Landelijk Steunpunt Verlies (LSV) Barchman Wuytierslaan AB Amersfoort Tel.: (033) Internet: Deel 2 Een dierbare verliezen Het verlies van een dierbare is een uitzonderlijke gebeurtenis die u diep kan raken. Eventuele psychische en lichamelijke klachten, als gevolg van het verlies, kunnen enkele dagen tot enkele maanden aanhouden. Dit is normaal: de veranderingen die u bij uzelf en/of anderen opmerkt zijn op te vatten als normale reacties op een erg uitzonderlijke situatie. Rouwen is heel persoonlijk. Iedereen verwerkt verlies op zijn eigen manier en in zijn eigen tempo. Niet iedereen voelt hetzelfde. Veel voorkomende gevoelens en reacties Ongeloof Vlak na het sterven van een dierbare voelt u zich misschien verdoofd of lamgeslagen. Alsof u in shock bent. U kunt maar niet geloven dat hij of zij er niet meer is. Deze reactie is normaal bij verlies. Langzaamaan beseft u steeds meer dat uw dierbare er werkelijk niet meer is. Dan komt er ruimte voor emoties. Verdriet Ieder mens voelt en toont verdriet op zijn eigen manier. Het is normaal om een periode sombere gevoelens te hebben. Eenvoudige problemen lijken nu misschien onoverkomelijk. U vraagt zich mogelijk af hoe lang u verdrietig mag zijn. Dat weet niemand, want daar zijn geen 6

7 regels voor. Het kan maanden duren, maar ook jaren. Boosheid en woede Veel nabestaanden zijn boos. Boos op zichzelf, over de dingen die ze gezegd of gedaan hebben. Of over dingen die ze juist niet gezegd of gedaan hebben; ook al waren ze dat altijd wel van plan. Misschien bent u boos dat de overledene u in de steek heeft gelaten en schaamt u zich voor uw kwaadheid. Sommige mensen zijn kwaad op alles en iedereen. Of op het leven dat niet loopt zoals ze graag hadden gewild. Opluchting De zorg voor een stervende kan zwaar zijn geweest. Na een lang ziekbed, een zwaar sterfproces of bij een slechte relatie is het overlijden soms een opluchting. Ook dat gevoel mag er gewoon zijn. Neerslachtigheid U heeft het gevoel dat niets meer zin heeft en dat alles nutteloos lijkt. Uw normale gevoelens van vreugde, verdriet en liefde zijn niet of alleen oppervlakkig aanwezig. Schuld Vlak na het overlijden van een dierbare kunt u zich schuldig voelen. U vindt dat u bepaalde dingen beter niet had kunnen doen of juist wel had moeten doen. Wanneer u uw leven weer oppakt voelt dat misschien alsof u ontrouw bent. Toch is het heel normaal dat u na verloop van tijd minder vaak aan de overledene denkt en weer plezier krijgt in de dagelijkse dingen. Eenzaamheid U voelt zich anders dan anderen die het verlies niet hebben meegemaakt. U voelt zich eenzaam wanneer u merkt dat de wereld gewoon doordraait en anderen plezier hebben. Gemis Als u iemand heeft verloren met wie u een groot deel van uw leven heeft gedeeld, dan is het huis ineens erg leeg. U voelt zich alleen. Alles voelt anders. Sommige mensen missen iemand zo erg dat ze bijna gek worden van verlangen om hem of haar weer te zien, horen of voelen. Misschien ziet u uw dierbare tussen de mensen op straat lopen. U hoort ineens weer die bekende stem. Of het voelt alsof uw overleden partner nog gewoon naast u in bed ligt. Ook al weet u best dat hij of zij er niet meer is. Wanhoop en hoop Wanhoop en hoop kunnen elkaar afwisselen. Het ene moment ziet u de toekomst somber in. Het andere moment hoopt u dat de toekomst betere tijden met zich meebrengt. Verhoogde prikkelbaarheid U bent sneller geïrriteerd dan normaal. Wanneer dingen niet meteen lukken, volgt snel een woedeuitbarsting. Lichamelijke reacties Het overlijden van een dierbare kan ook lichamelijke reacties veroorzaken. Sommige mensen kunnen zich in de periode van rouw slecht concentreren. Misschien raakt u gemakkelijk afgeleid. U valt moeilijk in slaap of wordt heel vroeg wakker. U bent moe en lusteloos en heeft geen zin in eten. Of u krijgt ineens lichamelijke klachten die u eerder nooit had. In al deze situaties is het verstandig om naar uw huisarts te gaan. Deze kan u zeggen of uw klachten normaal zijn, of dat u verdere hulp nodig heeft. Uw huisarts kan u eventueel doorverwijzen 7

8 naar een maatschappelijk werker of psycholoog. Adviezen om de verwerking te bevorderen Het verwerken van het verlies van een dierbare is erop gericht weer balans in uw leven te brengen. Het is belangrijk dat u weer controle krijgt over uzelf en uw omgeving. Daarvoor is het van belang meer baas te worden over uw eigen gevoelens. U kunt het gebeurde niet terugdraaien, maar wel een plaats en betekenis in uw leven geven. Het verwerkingsproces verloopt geleidelijk. U heeft er geduld voor nodig. Voor het verwerkingsproces is geen kant-en-klaar recept. Toch zijn er enkele adviezen die het verwerkingsproces kunnen bevorderen. Neem de tijd Gun uzelf de ruimte en de tijd om verdriet te hebben, boos te zijn, iemand te missen. Die tijd heeft u nodig om een nieuw evenwicht te vinden en te helen. Bij het verstrijken van de tijd zult u merken dat herinneringen minder pijnlijk worden. Geef emoties de ruimte Iedereen verwerkt het verlies van een dierbare op zijn eigen manier. Sta uzelf dus toe om te rouwen op de manier die bij u past: huilend, lachend, opgelucht of kwaad. Uw herinneringen mogen er zijn U heeft jaren van uw leven met uw dierbare gedeeld. Daarbij horen herinneringen, foto s of voorwerpen die voor u speciale waarde hebben. Bedenk voor uzelf wat u hiermee wilt doen. Misschien geeft dat de kracht om met het gemis om te gaan. Zorg goed voor uzelf Rouwen is hard werken en kost veel energie. Om niet helemaal uitgeput te raken, is het nodig dat u goed eet en genoeg slaapt. Probeer af en toe te ontspannen. Bijvoorbeeld door iets te doen wat u leuk vindt: wandelen, een hobby weer oppakken of afspreken met vrienden. Sta open voor anderen Deel uw gevoelens met anderen en vertel mensen wat u bezighoudt. Dat lucht vaak op. Zoek daarvoor iemand uit die u vertrouwt. Dat kan een familielid zijn, een goede vriend of vriendin of de huisarts. Het kan gebeuren dat vrienden en buren u uit de weg gaan, omdat zij niet weten wat ze tegen u moeten zeggen. Misschien vinden ze het moeilijk om met hun eigen gevoelens van verlies om te gaan. Het kan helpen als u de eerste stap zet. Zoek de hulp die u nodig heeft Het is soms lastig om verdriet met familie en vrienden te delen. Er is geen goede of foute manier om met verlies om te gaan. Wees niet bang om professionele hulp te vragen. Uw huisarts kan u de weg wijzen naar de juiste hulpverlener. Wees voorzichtig met slaap- en kalmeringsmiddelen. Ze verminderen de angst en spanning slechts tijdelijk en kunnen verslavend zijn. Overleg hierover met uw huisarts. Wees voorzichtig met het gebruik van alcohol. Alcohol verdooft uw gevoelens slechts tijdelijk en kan verslavend zijn. Stress kan van invloed zijn op uw concentratievermogen. Wees daarom waakzaam bij het autorijden of bij het doen van klusjes in huis. Gun uzelf de tijd en de rust om het verlies te verwerken en de normale draad van het leven weer op te pakken. 8

9 Professionele hulp Een verwerkingsproces kost de nodige tijd en inspanning. De reacties op het verlies van uw dierbare zullen na verloop van tijd afnemen, maar soms blijft een verlies iemand nog lang bezighouden. Het is raadzaam om in onderstaande situaties professionele hulp te zoeken. Als u niemand heeft of kent met wie u uw gevoelens kunt delen en u het gevoel heeft dat wel nodig te hebben. Als de volgende klachten niet minder worden: o lichamelijke reacties zoals gespannenheid of intense vermoeidheid; o gevoelens van somberheid, wanhoop, depressie; o slaapproblemen of nachtmerries; o herbeleving of vermijding van de gebeurtenis. Als u sinds het verlies merkt dat u langere tijd: o woedeaanvallen heeft of agressief reageert; o actief moet zijn om gevoelens niet te hoeven voelen; o paniekaanvallen heeft of bepaalde dingen niet meer durft, zoals naar buiten gaan of met het openbaar vervoer reizen; o dagelijks slaapmedicatie of kalmeringsmiddelen nodig heeft; o regelmatig meer alcohol drinkt/ blijvend meer rookt of drinkt; o vaker ongelukken of ongelukjes krijgt; o problemen met uw relatie heeft. Uw huisarts kan u verwijzen naar verschillende instanties waar u terecht kunt wanneer u last van uw klachten blijft houden. Uw huisarts kan u bijvoorbeeld doorverwijzen naar een maatschappelijk werker of een psycholoog. Voor meer informatie of contact kunt u de volgende websites raadplegen: Vragen en nabestaandengesprek Als u dat wenst, kan er enige tijd na het overlijden van uw dierbare een nagesprek plaatsvinden. In het nagesprek is er de mogelijkheid om met de betrokken artsen en verpleegkundigen te praten over de gebeurtenissen rondom het overlijden. U krijgt alle gelegenheid om vragen te stellen en informatie in te winnen. Het is ook mogelijk dat de verpleegkundige voor u een gesprek regelt bij een medisch maatschappelijk werker van het UMCG. Daarnaast kunt u met uw vragen natuurlijk altijd terecht bij uw huisarts. Rouwverwerking Iedereen rouwt op zijn eigen manier en in zijn eigen tempo. De geestelijk verzorgers van het UMCG kunnen u, als u dat wenst, in het ziekenhuis bijstaan. De arts of de verpleegkundige kan voor u een gesprek aanvragen. U kunt u natuurlijk ook altijd laten begeleiden door uw eigen geestelijk raadsman/vrouw. Mensen die rouwen kunnen ook baat hebben bij contact met lotgenoten. Mensen die hetzelfde hebben meegemaakt begrijpen elkaar vaak goed. Voor adressen van rouwgroepen en informatie over rouwverwerking en lotgenotencontact kunt u onder andere terecht bij het Landelijk Steunpunt Verlies (LSV), Overige contactgegevens vindt u achterin deze informatie. 9

10 Stiltecentrum Het UMCG heeft een stiltecentrum; een ruimte waar u zich kunt terugtrekken voor bezinning of gebed. U heeft hier de gelegenheid een kaars te branden, u kunt er gebruikmaken van gebedskleden, u kunt er lezen, enzovoort. De ruimte is zodanig ingericht, dat mensen van verschillende geloofs- en levensovertuiging zich thuis voelen. Het stiltecentrum is dag en nacht open. U vindt het stiltecentrum op de eerste verdieping van Winkelstraat 1. Aanvullende informatie Digitale checklist en e-book voor nabestaanden Zakelijke Zorg, uitgave van de Landelijke Stichting Verlies (LSV) (033) Folders Slachtofferhulp Nederland De meest gestelde vragen over kinderen en de dood, uitgave van Stichting in de Wolken (040) (op werkdagen van 9.00 tot uur). Websites (Landelijke Stichting Verlies); (rouw/verlies bij kinderen en jongeren); (vereniging ouders van een overleden kind); (gids voor meer informatie); (verliesverwerking voor kinderen/jongeren) (o.a. informatie voornabestaanden); (stichting nabestaanden zelfdoding Drenthe). Vragen Heeft u naar aanleiding van deze informatiebrochure nog vragen, dan kunt u deze bespreken met de verpleegkundige, de mortuariumbeheerder of de uitvaartverzorger. Voor algemene vragen over zorg in het UMCG kunt u bellen met het team van Patiënteninformatie en Klachtopvang, telefoonnummer (050) Aantekeningen VLK /maart