PRIVAATRECHT. Burgerlijk recht. Contractenrecht WETGEVING JURISPRUDENTIE

Transcriptie

1 Departement civiel recht Universiteit Leiden Contractenrecht Mr. E.J. Zippro EK , , nr. B, Voorlopig verslag ( ) bij het wetsvoorstel tot aanpassing van het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Strafvordering en de Wet schadefonds geweldsmisdrijven in verband met de vergoedbaarheid van schade als gevolg van het overlijden of ernstig en blijvend letsel van naasten; Stb. 2005, 380 ( ), Besluit van 16 juli 2005 tot inwerkingtreding van de Wet collectieve afwikkeling massaschade; Stb. 2005, 340 ( ), Wet van 23 juni 2005 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering teneinde de collectieve afwikkeling van massaschades te vergemakkelijken (Wet collectieve afwikkeling massaschade); TK , , nr. 5, Nota naar aanleiding van het verslag ( ) bij het wetsvoorstel tot Uitvoering van Richtlijn nr. 2002/47/EG van het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie van 6 juni 2002 betreffende financiëlezekerheidsovereenkomsten. HR 12 augustus 2005, RvdW 2005, 93, JOL 2005, 440 (CBB/JPO): maatstaf voor de beoordeling van de schadevergoedingsplicht bij afgebroken onderhandelingen. Centraal Bureau Bouwtoezicht (CBB) en JPO Projecten BV (JPO) hebben vanaf mei 1999 onderhandeld over de ontwikkeling van een kantoorgebouw voor CBB op een bepaalde locatie. CBB vordert in conventie schadevergoeding op grond van beweerdelijk onrechtmatig handelen van JPO. In reconventie heeft JPO (voor zover nog van belang) gevorderd dat voor recht zal worden verklaard dat CBB jegens haar onrechtmatig heeft gehandeld door de in de eindfase geraakte onderhandelingen af te breken, terwijl bij JPO de gerechtvaardigde verwachting bestond dat tussen partijen overeenstemming zou worden bereikt over de verwerving van bouwgrond van de gemeente Arnhem door JPO en de verkoop en doorlevering van een gedeelte daarvan door JPO aan CBB zodat CBB de belangen van JPO heeft geschaad. Daarnaast vordert JPO in reconventie veroordeling van CBB tot schadevergoeding op te maken bij staat. De Rechtbank wijst de vordering in conventie af en de vordering in reconventie toe. Het Hof heeft het vonnis in reconventie vernietigd en voor recht verklaard dat CBB jegens JPO onrechtmatig heeft gehandeld door de onderhandelingen af te breken en CBB veroordeeld tot vergoeding van de helft van de als gevolg daarvan door JPO geleden en nog te lijden schade. In cassatie wordt er over geklaagd dat het Hof heeft miskend dat CBB eerst tot schadevergoeding verplicht is indien het afbreken van de onderhandelingen onaanvaardbaar was en dat pas plaats is voor vergoeding van het positief contractsbelang indien door CBB bij JPO het vertrouwen is gewekt dat een overeenkomst tot stand zal komen. Daarnaast wordt geklaagd over het feit dat het Hof zijn oordeel dat aan deze regels is voldaan niet of ontoereikend heeft gemotiveerd. De Hoge Raad overweegt (r.o. 3.6): Burgerlijk recht Bij de beoordeling van deze klachten moet worden vooropgesteld dat als maatstaf voor de beoordeling van de schadevergoedingsplicht bij afgebroken onderhandelingen heeft te gelden dat ieder van de onderhandelende partijen die verplicht zijn hun gedrag mede door elkaars gerechtvaardigde belangen te laten bepalen vrij is de onderhandelingen af te breken, tenzij dit op grond van het gerechtvaardigd vertrouwen van de wederpartij in het totstandkomen van de overeenkomst of in verband met de andere omstandigheden van het geval onaanvaardbaar zou zijn. Daarbij dient rekening te worden gehouden met de mate waarin en de wijze waarop de partij die de onderhandelingen afbreekt tot het ontstaan van dat vertrouwen heeft bijgedragen en met de gerechtvaardigde belangen van deze partij. Hierbij kan ook van belang zijn of zich in de loop van de onderhandelingen onvoorziene omstandigheden hebben voorgedaan, terwijl, in het geval onderhandelingen ondanks gewijzigde omstandigheden over een lange tijd worden voortgezet, wat betreft dit vertrouwen doorslaggevend is hoe daaromtrent ten slotte op het moment van afbreken van de onderhandelingen moet worden geoordeeld tegen de achtergrond van het gehele verloop van de onderhandelingen (vgl. HR 23 oktober 1987, nr , NJ 1988, 1017, rov. 3.1; HR 4 oktober 1996, nr , NJ 1997, 65, rov ; HR 14 juni 1996, nr , NJ 1997, 481, rov. 3.6). Nu de bestreden overwegingen er volgens de Hoge Raad geen melding van maken dat het Hof bij zijn beoordeling van de vordering en de daaraan ten grondslag gelegde stellingen de in 3.6 vermelde maatstaf heeft aangelegd overweegt de Hoge Raad (r.o. 3.7): Indien het hof heeft nagelaten te onderzoeken of het afbreken van de onderhandelingen door CBB onaanvaardbaar was en of JPO gelet op alle omstandigheden van het geval gerechtvaardigd heeft mogen vertrouwen dat een PRIVAATRECHT KATERN

2 overeenkomst als door haar gesteld zou zijn totstandgekomen, heeft het voormelde maatstaf miskend en aldus blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. De Hoge Raad vervolgt (r.o. 3.7): Indien het hof heeft bedoeld de juiste maatstaf toe te passen het arrest is in dit opzicht niet duidelijk nu een verwijzing naar de hier toepasselijke maatstaf ontbreekt is zijn oordeel niet toereikend gemotiveerd. De door het hof gebezigde argumenten (hiervoor samengevat in 3.4) maken wel kenbaar dat CBB naar het oordeel van het hof de onderhandelingen toen niet heeft mogen afbreken naar de kern genomen omdat CBB nog niet mocht aannemen dat overeenstemming met JPO niet meer op korte termijn te verwachten was maar geven geen inzicht erin waarom het afbreken van de onderhandelingen onaanvaardbaar was en waarom JPO gerechtvaardigd mocht vertrouwen dat de door haar gestelde overeenkomst zou zijn totstandgekomen indien de onderhandelingen zouden zijn voortgezet, zodat een voldoende redengeving ontbreekt voor toewijzing van een vordering tot vergoeding van de schade ter zake van het feit dat geen overeenkomst was totstandgekomen. De Hoge Raad vernietigt, anders dan door P-G Hartkamp was geconcludeerd, het arrest van het Hof te Arnhem en verwijst het geding naar het Hof te s-hertogenbosch ter verdere behandeling en beslissing. HR 16 september 2005, RvdW 2005, 100, JOL 2005, 477 (Metaalbouw Vloet Mill/Stichting Praktijkopleiding Bouw Land van Cuijk en Noord-Limburg Noord): Ontbinding op grond van wanprestatie, schadevergoeding en positief contractsbelang, terecht of onterecht gestelde voorwaarde dat de een met de door de ander verrichte prestaties had moeten zijn gebaat? In deze zaak heeft opdrachtgever Stichting Praktijk-opleiding Bouw Land van Cuijk en Noord- Limburg Noord (SPOB) aan Metaalbouw Vloet Mill BV (Vloet) opdracht gegeven tot het leveren en monteren van gevelbeplating. Opdrachtgever SPOB is niet tevreden met het uitgevoerde werk. Aannemer Vloet weigert echter tot herstel over te gaan. Opdrachtgever SPOB vordert in conventie dat de overeenkomst wordt ontbonden wegens wanprestatie met veroordeling van aannemer Vloet tot betaling van de kosten van herstel. In reconventie vordert Vloet de opdrachtgever SPOB te veroordelen tot betaling van de nog openstaande termijnen van de aanneemsom. Het Hof wijst de in conventie gevorderde vervangende schadevergoeding volledig toe maar wijst de in reconventie gevorderde betaling van de openstaande termijnen af wegens het feit dat SPOB bij de prestatie van Vloet niet gebaat is geweest. Vloet gaat tegen dit oordeel in cassatie. De Hoge Raad overweegt (r.o. 3.4): Door de ontbinding van de onderhavige overeenkomst werden de partijen bevrijd van hun daardoor getroffen verbintenissen (art. 6:271 BW). In cassatie dient evenwel mede tot uitgangspunt het kennelijke, en door het middel niet bestreden, oordeel van het hof, dat de betalingsverplichting van SPOB, in weerwil van de ontbinding van de overeenkomst, in stand is gebleven. Op dat oordeel voortbouwend heeft het hof in reconventie geoordeeld dat SPOB deze betalingsverplichting wat het nog openstaande bedrag betreft in de gegeven omstandigheden niet behoeft na te komen omdat zij met de ondeugdelijk uitgevoerde prestaties niet is gebaat. Tegen dat laatstgenoemde oordeel keert zich het onderdeel, dat terecht is voorgedragen. De Hoge Raad vervolgt: In het licht van het feit dat het hof in conventie de beslissing van de rechtbank tot toewijzing van de door SPOB gevorderde schadevergoeding op de basis van het zogeheten positieve contractsbelang heeft bekrachtigd, heeft het hof, aldus oordelend, immers blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. Het heeft met name miskend dat SPOB door de toewijzing van deze schadevergoeding in staat wordt gesteld de door Vloet verschuldigde prestatie door een derde te laten uitvoeren. Daartegenover heeft Vloet, bij het door het hof gehanteerde uitgangspunt, dan aanspraak op toewijzing van haar in reconventie ingestelde vordering tot voldoening van het restant ten bedrage van ƒ ,38 van de overeengekomen aanneemsom. De door het hof dienaangaande gestelde voorwaarde dat SPOB met de door Vloet verrichte prestaties had moeten zijn gebaat, vindt geen steun in het recht. Zij leidt ten onrechte ertoe dat SPOB in een voordeliger positie zou worden gebracht in vergelijking met de situatie waarin zij zou hebben verkeerd wanneer de overeenkomst door Vloet naar behoren zou zijn nagekomen. De Hoge Raad vernietigt conform de conclusie van de A-G Verkade het arrest van het Hof s-hertogenbosch voorzover in reconventie gewezen en vernietigt het vonnis van de rechtbank te s-hertogenbosch voorzover in reconventie gewezen. De Hoge Raad doet de zaak zelf af door SPOB te veroordelen aan Vloet het bedrag te betalen waarmee SPOB gebaat is (in de zin van art. 6:272 BW) te vermeerderen met de wettelijke rente. LITERATUUR V.V.R. Bogaert, De rechter beoordeeld. Over aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid in het civiel- en staatsrechtelijk perspectief (diss. Groningen), Antwerpen-Apeldoorn: Maklu 2005; R.H.J. van Bijnen, Aanvullend contractenrecht (diss. Tilburg), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2005; 5354 KATERN 97

3 PRIVAATRECHT Burgerlijk recht M.J. Tolman, Keuzevrijheid in het zaakschaderecht, AV&S 2005, p ; T. Hartlief, Hollandse toestanden: De Hoge Raad over wrongful life, NTBR 2005, p ; C.H. Sieburgh, schadevergoeding en leven. Who is afraid of red, yellow and blue?, TvP 2004, p ; R.J.P. Kottenhagen, De wrongful life-vordering in het Nederlandse recht, Letsel & schade 2005, p. 6-12; H.A. Sarolea, Hellend vlak in het medisch aansprakelijkheidsrecht, NJB 2005, p R.G. le Roy, Tekortschieten remedies voor teleurgestelde kopers van woningen, NTBR 2005, p ; M.H. Wissink, E-commerce, algemene voorwaarden en grote wederpartijen, NTBR 2005, p ; G.T.M.J. Raaijmakers, Garanties in het contractenrecht, RM Themis 2005, p P. Wit, C.E. Drion, De Service Level Agreement: een bijzonder overeenkomst?, Contracteren 2005, p ; H.N. Schelhaas, Beginselen voor internationale handelsovereenkomsten, een overzicht van de Unidroitprinciples 2004, WPNR 6627 (2005), p ; G.T. de Jong, Het afnemend werkingsgebied van de ingebrekestelling, NTBR 2005, p ; N. Frenk, De wet collectieve afwikkeling massaschade en de aandelenlease-affaire, WPNR 6629 (2005) en 6630 (2005), p en Onrechtmatige daad en overige verbintenissen uit de wet Mr. J.A. Bomhoff Stb. 2005, 451 ( ), Besluit van 29 augustus 2005, houdende vaststelling van het tijdstip van inwerkingtreding van de wet van 16 juni 2005 tot wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 en het Burgerlijk Wetboek teneinde het verhaal van schade die wordt veroorzaakt als gevolg van een ongeval met of een gebrek aan een motorrijtuig te vergemakkelijken (Stb. 357). HR 2 september 2005, RvdW 2005, 94, JOL 2005, 450. De uitspraak ziet op een vordering uit onrechtmatige daad, ingesteld door drie betrokkenen bij het blad Ravage (de uitgevende stichting, een redacteur en een abonnee), naar aanleiding van een doorzoeking op de redactie in mei 1996, waarbij diverse computers en gegevensbestanden in beslag waren genomen. De huiszoeking volgde op de verspreiding van een persbericht door Ravage waarin werd aangekondigd dat het eerstvolgende nummer van het tijdschrift een claimbrief zou bevatten van het zogeheten Earth Liberation Front, met betrekking tot een kort daarvoor in Amsterdam gepleegde bomaanslag; de derde aanslag in korte tijd. De cassatiemiddelen richtten zich met name op de wijze waarop door het Hof s-gravenhage toepassing was gegeven aan de door artikel 10 EVRM vereiste afweging inzake de proportionaliteit en subsidiariteit van overheidshandelen dat inbreuk maakt op de vrijheid van meningsuiting of de vrije nieuwsgaring. De Hoge Raad gaat allereerst in op de ernst van de overheidsinmenging. Hij overweegt: huiszoeking of doorzoeking bij een journalist ter inbeslagneming van materiaal waardoor inbreuk zou kunnen worden gemaakt op het recht van vrije nieuwsgaring vormt uit haar aard een ingrijpende maatregel, ingrijpender dan bijvoorbeeld een bevel tot uitlevering van de desbetreffende gegevens, mede omdat daardoor toegang kan worden verkregen tot andere, mogelijk door art. 10 EVRM beschermde, gegevens. EK , , nr. A, Eindverslag ( ) bij het wetsvoorstel tot wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 en het Burgerlijk Wetboek teneinde het verhaal van schade die wordt veroorzaakt als gevolg van een ongeval met of een gebrek aan een motorrijtuig te vergemakkelijken; Stb. 2005, 357 ( ), Wet van 16 juni 2005, houdende wijziging van de Wegenverkeerswet 1994 en het Burgerlijk Wetboek teneinde het verhaal van schade die wordt veroorzaakt als gevolg van een ongeval met of een gebrek aan een motorrijtuig te vergemakkelijken; Gelet op deze bijzondere ernst vormt een dergelijke doorzoeking, ook zonder daadwerkelijke inbeslagname, een ongeoorloofde inbreuk op de door artikel 10 EVRM beschermde rechten, tenzij de maatregel is gerechtvaardigd door an overriding requirement in the public interest (onder verwijzing naar EHRM 27 maart 1996, Goodwin t. Het Verenigd Koninkrijk, NJ 1996, 577). Dit brengt mee dat het in dergelijke gevallen in beginsel aan de Staat is om aan te tonen dat, naar maatstaven van proportionaliteit en subsidiariteit, niet met minder vergaande maatregelen kon worden KATERN

4 volstaan. De klacht inhoudende dat het Gerechtshof deze toedeling van stelplicht en bewijslast heeft miskend, wordt gegrond bevonden. Ook over de concrete toetsing aan het evenredigheidscriterium door het Gerechtshof wordt, aldus de Hoge Raad, terecht geklaagd. Het Hof heeft in zijn uitspraak wel aandacht besteed aan de vraag of de wijze waarop de inbeslagneming geschiedde op de minst bezwarende wijze had plaatsgevonden. De Hoge Raad oordeelt echter dat door het Hof onvoldoende is gemotiveerd waarom beslagneming als zodanig een proportionele ingreep behelsde. De uitspraak wordt vernietigd en de zaak verwezen naar het Hof Amsterdam. Goederenrecht Mr. G.J.M. Verburg LITERATUUR J.C. Out, Vormen van accessoriëteit. Een romanistische studie over het verschijnsel accessoriëteit bij het goederenrechtelijke zekerheidsrecht (diss. Leiden), Nijmegen: Gerard Noodt Instituut 2005; H.L. van der Beek, De BW-titel appartementsrechten gewijzigd, MvV 2005, p ; S. Perrick, Beschikking over goederen onder voorbehoud van bewind, WPNR 6626 (2005), p ; S. Perrick, Verhaal van schulden op onder bewind staande goederen, WPNR 6628 (2005), p ; J. de Coninck, De terugwerkende kracht van de vervulde ontbindende voorwaarde, TvP 2005, p Huwelijksvermogensrecht Mr. J. Nijland HR 2 september 2005, nr. C04/121HR (Rensing/ Polak II); niet gerealiseerde waardestijging van bedrijf valt in casu niet onder verrekenbeding De onderhavige zaak is een vervolg op het bijna 10 jaar geleden door de Hoge Raad gewezen arrest, HR 19 januari 1996, NJ 1996, nr. 617 (Rensing/ Polak). In die zaak is door de Hoge Raad onder meer overwogen dat een beroep op een vervalbeding terzake van een periodiek verrekenbeding onder omstandigheden in strijd kan zijn met de redelijkheid en billijkheid. De Hoge Raad verwees het geding ter verdere behandeling naar het Hof van s-hertogenbosch. Na diverse tussenarresten heeft dit Hof geoordeeld dat de man op grond van het niet-nageleefde periodiek verrekenbeding ,- aan zijn gewezen echtgenote moet betalen. Tegen deze uitspraak heeft de man op verschillende gronden cassatie ingesteld. Bij het daarop gewezen arrest is de Hoge Raad uitgegaan van de volgende feiten. Op 26 augustus 1980, zijn partijen huwelijkse voorwaarden overeengekomen, waarbij ze iedere gemeenschap van goederen hebben uitgesloten. In de voorwaarden zijn onder meer de volgende bepalingen opgenomen: Artikel 2 (lid 1) De kosten van de huishouding in de ruimste zin des woords, komen ten laste van de man en de vrouw naar evenredigheid van hun zuivere inkomsten, waarbij onder zuivere inkomsten worden verstaan: a. winst uit onderneming; b. zuivere inkomsten uit arbeid, uit vermogen of in de vorm van bepaalde periodieke uitkeringen en verstrekkingen; c. winst uit aanmerkelijk belang; Artikel 4 (lid 1) Iedere echtgenoot heeft het recht na afloop van een kalenderjaar van de andere echtgenoot te vorderen, dat ter verdeling bij helfte wordt bijeengevoegd, wat van hun zuivere inkomsten, na aftrek van de in artikel 2 bedoelde kosten van de huishouding, resteert. De man bestrijdt onder meer de zienswijze van het Hof dat een verrekening van de waardestijging als winst uit onderneming mogelijk is, ondanks het feit dat de waardestijging niet is gerealiseerd. De Hoge Raad verklaart zijn klacht gegrond (r.o. 4.1): Nu aan art. 2 lid 1 van de huwelijkse voorwaarden kennelijk de veronderstelling ten grondslag ligt dat de aldaar genoemde categorieën inkomsten, waaronder winst uit onderneming, daadwerkelijk kunnen worden aangewend voor de bestrijding van de kosten van de huishouding, zou een uitleg van het in die bepaling voorkomende samenvattende begrip zuivere inkomsten in die zin dat daaronder ook een niet gerealiseerde waardestijging valt, onbegrijpelijk zijn. Zonder nadere toelichting is dan evenzeer onbegrijpelijk dat het begrip zuivere inkomsten in art. 4 van de huwelijkse voorwaarden, waar het gaat om de vraag wat voor verrekening in aanmerking komt, wèl een niet gerealiseerde waardestijging zou omvatten. De Hoge Raad vernietigt het arrest. Zie met betrekking tot het begrip inkomen in een periodiek verrekenbeding: Katern 96, Hof s-gravenhage, 27 juli 2005, LJN: AT9604, R04/113HR. Hier rijst de vraag of in de BV van de man opgepotte winsten onder het in het perio KATERN 97

5 PRIVAATRECHT Burgerlijk procesrecht diek verrekenbeding opgenomen begrip inkomen vallen. HR 9 september 2005, nr. C04/096HR; vernietiging van huwelijkse voorwaarden: dwaling wegens onvoldoende informeren Op 24 augustus 1972 zijn partijen in gemeenschap van goederen met elkaar getrouwd. Met het oog op het (toekomstig) beroep van de man als notaris, is op 18 april 1986 is ten overstaan van notaris Z tevens de werkgever van de man een akte gepasseerd waarbij de man en de vrouw huwelijkse voorwaarden zijn aangegaan, zodanig dat tussen partijen geen enkele gemeenschap van goederen meer zal bestaan en er geen verrekening zal plaats vinden. De man, die sinds 1973 als kandidaat-notaris bij het kantoor van notaris Z werkzaam is en die voornemens is dit kantoor in augustus 1986 over te nemen, heeft de tekst van de akte opgesteld. Op 16 mei 1997 is het huwelijk ontbonden. De vrouw vordert op grond van bedrog, misbruik van omstandigheden danwel dwaling de vernietiging van de huwelijkse voorwaarden. Zij stelt daartoe dat zij voorafgaand aan de ondertekening niet alleen niet door haar man is geïnformeerd over de inhoud en gevolgen van de huwelijkse voorwaarden, maar evenmin ten tijde van het passeren van de akte door de notaris (Z). Zowel de rechtbank als het Hof komen tot de vernietiging van de onderhavige huwelijkse voorwaarden. De man gaat hiervan in cassatie en stelt dat de huwelijkse voorwaarden niet op grond van dwaling kunnen worden vernietigd, omdat niet vaststaat omtrent welke aspecten van de overeenkomst de vrouw gedwaald heeft. Dit beroep van de man faalt. De Hoge Raad overweegt dat het Hof (r.o ): kennelijk op het oog (heeft) gehad dat (de vrouw) heeft gedwaald omtrent de huwelijksvermogensrechtelijke gevolgen van de akte van huwelijkse voorwaarden van 18 april De bij de genoemde overwegingen van de rechtbank aansluitende gedachtegang van het hof ( ) komt immers in het kort hierop neer dat (de man) met het oog op de overname van het notariskantoor van (Z) een conceptakte van huwelijkse voorwaarden heeft opgesteld, welke akte (de vrouw) niet vooraf heeft ontvangen en omtrent de inhoud waarvan zij niet deugdelijk door (de man) en notaris (Z) is voorgelicht, deze akte, die slechts beperkt is voorgelezen, vermeldt dat het motief tot het aangaan van de huwelijkse voorwaarden is gelegen in het beroep van (de man) en, naar het hof aannemelijk achtte, alleen was bedoeld ter beperking van de risico s die uit het toekomstige ondernemerschap van (de man) voortvloeiden, (de vrouw) niet heeft overzien wat de vermogensrechtelijke consequenties van de akte waren, zoals de omstandigheid dat (de vrouw) niet langer zou delen in de vruchten van de arbeid van (de man) en dat een verrekenbeding voor het geval van echtscheiding ontbrak, en (de vrouw) geen nadere onderzoeksplicht had naar de mogelijke gevolgen van de akte van huwelijkse voorwaarden, omdat zij als leek erop mocht vertrouwen dat haar echtgenoot, een ervaren notarieel jurist, met wie de relatie destijds goed was, haar mede gelet op zijn vertrouwensfunctie goed en op onpartijdige wijze had ingelicht omtrent de (werkelijke) gevolgen van de akte. De Hoge Raad verwerpt het beroep. Burgerlijk procesrecht Mr. R.J.C. Flach Aanpassingswet NRv De aanpassing van enkele onderdelen van het WvBRv in verband met de wijziging van 1 januari 2002 (zie Katern nrs. 88 en 91), is als Wet van 8 september 2005 in het Staatsblad verschenen (Stb. 2005, 455) en op 15 oktober in werking getreden (Stb. 2005, 484). Ondanks de wel gehoorde benaming Veegwet, brengt de wet ook inhoudelijke wijzigingen. Wat betreft de niet door verdrag of verordening geregelde internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter wordt aansluiting gezocht bij de EEX-Vo. Of juist niet zoals bij de regel dat een werkgever zijn eis of verzoek alleen kan neerleggen bij de rechter in het land waar de werknemer woonplaats heeft. Bij de relatieve bevoegdheid vindt (her)invoering plaats van de ambtshalve bevoegdheidstoets in woon-, winkel- en werkgeschillen. Hetzelfde gaat gelden in verzoekschriftprocedures, óók als belanghebbenden zijn verschenen. Een forumkeuze ten processe is mogelijk. Voor ontbindingsverzoeken in arbeidszaken keert de wetgever terug naar de regeling voor dagvaardingsprocedures (art. 99 e.v. Rv). Verduidelijkt wordt of de verstekwaarschuwingen al dan niet moet worden opgenomen in dagvaardingen in eerste aanleg (zowel art. 139 Rv, als art. 140 Rv), verzet (geen van beide), appel en cassatie (alleen art. 140 Rv). Ook voor toepassing van de substantiërings- en bewijsaandraagplicht in dagvaardingen vindt verduidelijking plaats: eerste aanleg (ja), verzet (alleen bij eis in reconventie), appel en cassatie (nee). De verplichte woonplaatskeuze in de gemeente van het gerecht in dagvaardingen vervalt. Wat de betekening betreft is NJ 2003, 113 verwerkt: om de beroepstermijn veilig te stellen in KATERN