Inhoud. Woord vooraf, door Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama van Tibet 9 Inleiding, door Robert A.F. Thurman 12 Opmerking van de auteur 19

Transcriptie

1 Inhoud Woord vooraf, door Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama van Tibet 9 Inleiding, door Robert A.F. Thurman 12 Opmerking van de auteur 19 EEN Wie zijn we? 21 TWEE De continuïteit van de geest 41 DRIE Woede en geduld 59 VIER Gehechtheid en zuivere liefde 93 VIJF Ego en mededogen 109 ZES De geest oefenen 129 ZEVEN Een goede dood 143 APPENDIX Een korte oefening 163 Aanbevolen literatuur 171 Woorden van dank 172 Over de auteur 173

2

3 Woord vooraf Reïncarnatie is iets dat wij Tibetanen meestal als vanzelfsprekend beschouwen. We worden grootgebracht met het idee dat het soort leven dat we nu hebben een uitvloeisel is van hoe we ons in het verleden hebben gedragen en dat het soort leven dat we in de toekomst zullen leiden afhangt van hoe we ons nu gedragen. Ik vind dit in vele opzichten een heel praktische benadering, omdat ze de verantwoordelijkheid voor het soort mens dat we nu zijn en het soort mens dat we kunnen worden duidelijk in onze eigen handen legt. Bovendien geeft ze ons een reden om dit leven zo zinvol mogelijk te maken. Hoe kunnen we dat aanpakken? Ik ben van mening dat het ontwikkelen van mededogen een van de belangrijkste dingen is die ons leven de moeite waard maken. Het is de bron van alle duurzame geluk en vreugde. En het is de basis voor een goed hart, het hart van iemand die handelt vanuit een verlangen anderen te helpen. Door vriendelijk, hartelijk, eerlijk, oprecht en rechtvaardig ten opzichte van anderen te zijn, doen we onszelf goed. Dit is niet iets om ingewikkelde theorieën op los te laten. Het is een kwestie van gezond verstand. Rekening houden met anderen is lonend, omdat ons geluk onlosmakelijk verbonden is met het geluk 9

4 Voor de dood niet bang van anderen. Als de samenleving lijdt, lijden we zelf. En het is duidelijk dat hoe meer ons hart en onze geest door kwaadwilligheid worden geteisterd, hoe ongelukkiger we worden. We kunnen niet aan de noodzaak van liefde en mededogen ontkomen. Zolang we mededogen met anderen hebben en ons beheerst gedragen vanuit verantwoordelijkheidsbesef, bestaat er geen twijfel dat we gelukkig zullen zijn. Natuurlijk is ook ons vertrouwen in de wijze waarop we ons leven hebben geleid een van de belangrijkste factoren die ons zullen helpen kalm en onverstoorbaar te blijven wanneer de dood zich aandient. Hoe zinvoller we ons leven geleefd hebben, hoe minder we het zullen betreuren wanneer we sterven. Daarom is hoe we ons voelen wanneer we gaan sterven sterk afhankelijk van hoe we hebben geleefd. Als ons dagelijks leven positief en zinvol is geweest, zullen we, wanneer het einde komt, in staat zijn het als deel van ons leven te aanvaarden ook al verlangen we er niet naar. We zullen nergens spijt van hebben. Nawang Gehlek Rinpoche, als gereïncarneerde lama herkend, heeft deze thema s tot onderwerp van zijn boek Voor de dood niet bang gemaakt. Hij heeft zeker recht van spreken. Vóór de Chinese bezetting voltooide hij als monnik zijn traditionele boeddhistische opleiding in Tibet. Tijdens zijn ballingschap in India heeft hij het leven van een getrouwd man geleid en waardevol werk gedaan zowel bij de radio als door publicatie van Tibetaans-boeddhistische teksten. Sinds hij Amerikaans staatsburger is geworden, heeft hij zijn kennis van de Engelse taal en de moderne wereld kunnen aan- 10

5 Woord vooraf wenden wanneer hij werd uitgenodigd over zijn eigen traditie te spreken. Zoals dit boek duidelijk maakt, is hij in staat met woorden die de moderne lezer gemakkelijk kan begrijpen en in praktijk kan brengen, westerlingen deelgenoot te maken van enkele inzichten en heilzame effecten van de leringen van het Tibetaans boeddhisme. Ik weet zeker dat lezers die belang stellen in de Tibetaanse weg naar innerlijke vrede in dit boek veel aantrekkelijks en inspirerends zullen vinden. Tenzin Gyatso, de Veertiende Dalai Lama 11

6 Inleiding Door de jaren heen heb ik waarschijnlijk meer plezier gehad met Gehlek Rinpoche dan met welke andere lama die ik heb gekend. Hij is uitermate intelligent en scherpzinnig, heeft een geweldig gevoel voor humor en vindt praten heerlijk, of het nu in het Tibetaans of het Engels is. Hij heeft een opgewekt karakter en ziet veel door de vingers: hij vindt het niet erg als een geestigheid ten koste van hem gaat. Ik heb veel van hem geleerd op alle niveaus van de Boeddha-dharma, waarvan hij en zijn leven doortrokken zijn. De Dharma bevindt zich als filosofie in zijn geest, als een manier van leven in zijn cultuur en als de kunst om goed te leven en te sterven in zijn bloed dat wil zeggen: deugdzaam leven en sterven in het belang van anderen en aangenaam voor zichzelf. Gehlek Rinpoche werd grootgebracht in een van de meest aristocratische families van Tibet, behorend tot de familie van de grote Dertiende Dalai Lama, Thubten Gyatso ( ), de presidentiële familie van die tijd zoiets als de Roosevelts in Amerika. Zijn vader was eveneens een belangrijke reïncarnatie. Ondanks de inspanningen van zijn vader om Gehlek Rinpoche een normaler leven te laten leiden, werd zijn zoon 12

7 Inleiding herkend als de reïncarnatie van een belangrijke lama. Gehlek Rinpoche moest zijn comfortabele en stimulerende familiekring dus vaarwel zeggen om het tamelijk harde leven te gaan leiden van de officiële opleiding van een gereïncarneerde lama. Als jonge monnik kreeg hij een rigoureuze intellectuele, spirituele en morele scholing. Hij moest vele uren besteden aan het van buiten leren van honderden pagina s diepzinnige en moeilijke teksten, bijna hopeloos cryptisch en saai voor een jonge jongen. Als hij de tekst van een bepaalde dag niet goed reciteerde, kreeg hij er stevig van langs en werd hij gedwongen wakker te blijven en de les over te doen, hoewel hij gelukkig zo intelligent was dat hij in één keer meer dan tien pagina s (honderden verzen) uit zijn hoofd kon leren, ook al begreep hij de meeste niet. Hij vertelt en dit verhaal wordt bevestigd door zijn toenmalige schoolkameraden, die ik ook ken hoe hij zijn leraren vroeger frustreerde door zijn verzen zo goed te leren dat hij ze ook in zijn slaap foutloos kon blijven opzeggen, zodat hij niet alleen aan de vereiste oefenstof maar ook aan zijn rust toekwam. Ze ergerden zich dermate dat hij zo zijn plichten ontdook, dat ze hem teksten lieten opzeggen terwijl hij op de vensterbank van zijn studeerkamer op de derde verdieping stond. Ze dachten dat de angst om te vallen hem wel wakker zou houden. Hij reageerde door te leren staand te slapen, waarbij hij licht tegen de raamlijst leunde. Ten slotte moesten ze ermee ophouden uit vrees dat hij echt zou vallen. Als oudere jongen en adolescent begon hij de betekenis van de bibliotheek aan leringen die hij van buiten had geleerd te 13

8 Voor de dood niet bang begrijpen. Hij werd hét onderwerp van gesprek van zijn college het Loseling-College van het klooster Drepung, met meer dan tienduizend monniken de grootste kloosteruniversiteit ter wereld vanwege zijn snelle begripsvermogen, zijn scherpzinnigheid bij analytische debatten, zijn elegantie bij het uitvoeren van rituelen en de diepzinnigheid van zijn inzicht. Tibetaanse monniken mediteren normaliter niet in groepen, zoals zenmonniken, maar in de eenzaamheid van hun eigen kamer. Zij maken gebruik van meditatie om wijsheid tot volle ontplooiing te brengen wijsheid die stoelt op uitgebreide studie, waarbij de grondteksten van buiten geleerd worden en de commentaren samen met een leraar bestudeerd, waarna men zich met klasgenoten in heftige formeel-analytische debatten meet om de diepere betekenissen aan het licht te brengen. Rinpoche was de schrik van het debat en hij boekte op die manier opmerkelijk snel vorderingen bij zijn studie. Hij werd ook de beschermeling van enkele van de belangrijkste lama s van die tijd, met name de Rinpoches Lingtsang en Trijang, de leraren van Zijne Heiligheid de Dalai Lama, die bij uitstek gekwalificeerd waren om de geheime voorschriften en de meest diepe contemplatieve krachten van de gevorderde vajrayana-leringen over te dragen. Gehlek Rinpoche heeft ongetwijfeld de beste opleiding ontvangen die in zijn tijd en omstandigheden mogelijk was: de roede werd niet gespaard en hij werd niet verwend. Hij muntte uit in al zijn studies en meditatieoefeningen en studeerde in recordtijd af. 14

9 Inleiding Ook had hij een klein beetje vrije tijd thuis bij zijn familie en aangezien zijn vader niet alleen tot de high society behoorde, maar ook een vooraanstaand medium en zelfs een soort orakel was, leerde hij in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw alle belangrijke mensen in Lhasa kennen. Zo was hij op de hoogte van de Tibetaanse wereld, haar maatschappelijke ontwikkelingen en van alle pijnlijke veranderingen die plaatsgrepen door de invasie van de communistische Chinezen in die jaren, die in 1959 ten slotte leidden tot de vlucht van Zijne Heiligheid de Dalai Lama. In 1959 stortte Rinpoche s wereld in. De communistische Chinezen kregen er genoeg van te doen alsof ze hun principes verloochenden om een boeddhistische cultuur, samenleving en regering in stand te houden en grepen de totale macht. Honderdduizenden Tibetanen werden vermoord of gevangengezet, de Dalai Lama en veel van zijn belangrijkste geestelijke en wereldlijke functionarissen vluchtten, kloosters werden verwoest, veel monniken werden doodgeschoten en nog veel meer kwamen om in de onherbergzame gebieden toen ze de Himalaya probeerden over te steken teneinde in India, Nepal, Bhutan of Sikkim in ballingschap te gaan. Net als de Dalai Lama was Rinpoche nog maar kort afgestudeerd toen hij bijna het leven verloor. Hij raakte zijn klooster kwijt, veel leraren en klasgenoten, zijn familie, de gemeenschap waarin hij leefde, zijn land, zijn meest gekoesterde bezittingen en zijn gehele Tibetaans-boeddhistische cultuur. Een meer effectieve les in vergankelijkheid, lijden en vervreemding is nauwelijks voor te stellen. Na vele avonturen ont- 15

10 Voor de dood niet bang snapping, aankomst in het buitenland, vestiging als balling met wel honderdduizend andere Tibetaanse vluchtelingen kwam Rinpoche in opstand tegen zijn vroegere manier van leven. Hij gaf zijn gelofte terug en trouwde. Vervolgens bezocht hij Amerika, leerde goed Engels en vond daarna een baan in een grote stad, New Delhi, hoofdstad van het pas onafhankelijk geworden India. Hij zette zich ook in voor zijn verwoeste land door voor het Tibet House in New Delhi te gaan werken, het eerste culturele centrum van Z.H. de Dalai Lama, opgericht om een aantal zaden van de Tibetaanse cultuur, die zich op de wind van de geschiedenis in alle richtingen verspreidden, op te vangen en te bewaren. Zo ging hij een nieuwe opleidingsfase in: hij leerde de grotere wereld kennen Indiërs en westerlingen, hindoes en christenen en joden en seculiere humanisten en atheïsten. Hij leerde iets over al deze mensen door een van hen te zijn, een vluchteling zonder speciale status. Hij werd een man van de wereld hoewel hij thuis, ondanks zijn vele twijfels vanwege de totale ramp die zijn wereld had getroffen, zijn beoefeningen bleef doen. Ik leerde Rinpoche in deze periode kennen. Ik was ongeveer twee jaar jonger, een New Yorker die veel lol had gehad op de middelbare school en de universiteit, die al een keer getrouwd was geweest en een dochtertje had. Ik kwam in omgekeerde richting in opstand en was een rondtrekkend filosoof geworden, een zoeker naar verlichting. Me niet bewust van de absolute rampzaligheid van wat er in Tibet aan de hand was, dompelde ik me onder in Tibet-in-balling- 16