Datum S 2 O JüLl Betreft Aanvullend verweerschrift inzake Groningenveld gaswinning

Transcriptie

1 Ministerie van Economische Zaken > Retouradres Postbus EK Den Haag Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State t.a.v. mevrouw Leupen Oranjestraat JB DEN HAAG Datum S 2 O JüLl Betreft Aanvullend verweerschrift inzake Groningenveld gaswinning Inleiding In vervolg op mijn verweerschrift van 12 juni 2015, kenmerk WJZ/ , en mijn brief van 30 juni 2015, met kenmerk WJZ/ , waarbij ik u een wijziging van het in deze procedure bestreden besluit heb toegezonden, geef ik, zoals aangekondigd, in deze brief onder punt I een nadere toelichting op het wijzigingsbesluit in het licht van de ingestelde beroepen en reageer ik onder punt II op een aantal beroepsgronden die niet in het algemene verweerschrift zijn opgenomen. Directie Wetgeving en Juridische Zaken Bezoekadres Bezuidenhoutseweg AC Den Haag Postadres Postbus EK Den Haag Factuuradres Postbus BD Den Haag Overheidsidentificatienr T (algemeen) Behandeld door mr. C.H.M. Kraakman mr. J.H. Keinemans T F j.h.keinemans@mine2.nl Ons kenmerk WJZ / Uvu kenmerk /i/At Bijlage(n) 1 I. Wijzigingsbesluit 5 O" o; Met het besluit van 29 juni 2015, kenmerk DGETM-EM/ (hierna: het wijzigingsbesluit), heb ik het instemmingsbesluit van 30 januari 2015, kenmerk DGETM-EM/ (hierna: het instemmingsbesluit), gewijzigd. De wijziging bestaat hieruit dat het productieplafond voor het totale Groningenveld verder naar beneden is bijgesteld. Voor de eerste zes maanden van 2015 is het productieplafond vastgesteld op 16,5 miljard Nm^; voor de tweede zes maanden van 2015 is het productieplafond voor het Groningenveld op 13,5 miljard Nm^ vastgesteld. Anders dan appellant nr. 37 meent, is de brief aan de Tweede Kamer van 12 februari 2015 (Kamerstukken II 2014/15, 33529, nr. 99) waarin melding wordt gemaakt van de afspraak met NAM om de gaswinning in de eerste zes maanden van 2015 te beperken tot hoogstens 16,5 miljard Nm^geen wijzigingsbesluit (vgl. ABRvS 21 april 2004, AB 2004, 214). Met dit wijzigingsbesluit is deze afspraak nu wel in een (beroepbaar) besluit vastgelegd. Voor het gasjaar 2015/2016 is het productieplafond voor het Groningenveld vastgesteld op 33 miljard Nm-^. Pagina 1 van 24

2 Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / Voor zowel het kalenderjaar 2015 als het gasjaar 2015/2016 geldt dat deze maxima met hoogstens 2 miljard Nm^ mogen worden overschreden indien en voor zover dit noodzakelijk is om de leveringszekerheid te borgen in geval van technische problemen. De regionale productieplafonds, zoals vermeld in artikel 5 van het instemmingsbesluit, blijven bestaan. Binnen de regionale productieplafonds dient NAM de productie zo over de verschillende regio's te verdelen dat het seismisch risico wordt geminimaliseerd. Deze wijziging is gebaseerd op het advies van Staatstoezicht op de Mijnen (hierna: SodM) van juni 2015 en het onderzoek van de beheerder van het landelijk gastransportnet. Gasunie Transport Services B.V. (hierna: GTS), van 3 oktober 2013, onderzoek nr. 7, "Mogelijkheden kwaliteitsconversie en gevolgen voor de leveringszekerheid" (hierna: onderzoek 7), en nadere gegevens daarover. SodM-advies Zie: SodM constateert dat de seismische dreiging boven het Groningenveld door de productiemaatregelen is afgenomen. Het seismisch risico neemt echter nauwelijks af. Dit wordt veroorzaakt doordat de kwetsbaarheid van de woningen groter lijkt dan eerder werd aangenomen. SodM adviseert daarom om de gasproductie zo snel als realistisch mogelijk is terug te brengen. Het advies van SodM is gebaseerd op (a) monitoring van gegevens die ingevolge artikel 4 van het instemmingsbesluit door de Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V. (hierna: NAM) zijn gerapporteerd, (b) de analyse ingevolge artikel 6 van het instemmingsbesluit door NAM van het seismisch risico boven de verschillende delen van het Groningenveld, en (c) onafhankelijk analyses en controle berekeningen die SodM heeft laten uitvoeren door TNO, KNMI, TU Delft en CBS. Deze rapportages en onderzoeken maken deel uit van de onderzoeken die gedaan worden met het oog op vermindering van de onzekerheden omtrent de gevolgen van de gaswinning voorde periode na 2016, zoals beschreven in paragraaf van het instemmingsbesluit. Het SodM-advies heeft echter ook aanleiding gegeven voor de directe maatregelen die in het wijzigingsbesluit zijn neergelegd. GTS onderzoek Tegen de achtergrond van het SodM-advies om de gasproductie zo snel en realistisch als mogelijk terug te brengen, wordt in het wijzigingsbesluit uitgegaan van het productieniveau uit het Groningenveld dat noodzakelijk Is om de leveringszekerheid te waarborgen in een relatief koud jaar. GTS heeft in onderzoek 7 gekeken naar welk winningsplafond noodzakelijk is bij een volledige inzet van kwaliteitsconversiecapaciteit. Pagina 2 van 24

3 'Si Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / Belangrijke variabelen voor de uitkomsten van dit onderzoek zijn de verwachte marktvraag, die hoofdzakelijk afhankelijk is van gekozen temperatuurprofielen, en de kwaliteitsconversiecapaciteit. De hoeveelheid hoogcalorisch gas die, gegeven de beschikbare stikstofcapaciteit naar laagcalorisch gas kan worden geconverteerd, is afhankelijk van de verbrandingswaarde van het hoogcalorische gas. Die verbrandingswaarde wordt uitgedrukt In een Wobbewaarde. Bij een hoge Wobbewaarde dient er meer stikstof te worden bijgemengd, waardoor er minder hoogcalorisch gas kan worden geconverteerd met als gevolg dat de productie uit Groningenveld dient toe te nemen om te voldoen aan de vraag. GTS heeft in het onderzoek drie temperatuurprofielen gebruikt: een relatief koud jaar (1985), een relatief warm jaar (2011) en een gemiddeld jaar (2012). Het koude jaar 1985 is geen extreem koud jaar geweest. Uit onderstaande figuur van GTS blijkt dat de cumulatieve koude (uitgedrukt in graaddagen) onder meer in het jaar 1996 groter is geweest. O O Graaddagen (effectieve temperatuur!) Ol ro D X3 O O O O O O co O O co O O IS40 ;?1S42 \ O :.'I t34i Q rj 'i 13S'i 4] fi \? r I 1 i «365 fc^v-lsta 1 f 1. ;i 1 i \ ^\ i \l Î) i 1 * \i I I I O ; 9 ' j' 'V 1979 i \i 1935 t y. i' A 1996 I 2010 gemiddeld I j j'j! Ten aanzien van de Wobbewaarde van het te converteren hoogcalorische gas heeft GTS in onderzoek 7 drie waarden onderzocht: 51,8 (gemiddelde van Nederlandse kleine velden), 53 (gemiddelde van Russisch gas) en 54 (gemiddelde van LNG-gas). De uitkomst van het onderzoek 7 was dat in een koud jaar bij een Pagina 3 van 24

4 Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / Wobbewaarde van 54 het winningsplafond op ten minste 35 miljard Nm^ zou moeten liggen, exclusief miljard 2 Nm^ voor technische eventualiteiten. Voor de besluitvorming heeft GTS aangeven dat voor de komende jaren uitgegaan kan worden van een Wobbewaarde van maximaal 53, waardoor het plafond niet op 35 miljard Nm^ maar op 33 miljard Nm^ is vastgesteld, exclusief 2 miljard Nm^ voor technische eventualiteiten. Zie Kamerstukken II 2014/15, 33529, nr. 95, p. 33 onderaan. Eenmalige hoeveelheid extra gas uit gasopslag Norg De reden waarom het productieplafond voor het kalenderjaar 2015 desalniettemin is bepaald op 30 miljard Nm^ (16,5 miljard Nm^ voor de eerste zes maanden en 13,5 miljard Nm^ voor de tweede zes maanden van 2015) is gelegen in het feit dat in 2015 uit de gasopslag Norg eenmalig 3 miljard Nm^ meer gas kan worden onttrokken dan dat er moet worden geïnjecteerd. Dit heeft hoofdzakelijk te maken met de uitbreiding van de gasopslag in Norg. Als gevolg van de daarvoor noodzakelijke werkzaamheden is in het vierde kwartaal van 2014 nauwelijks gas onttrokken aan Norg met als gevolg dat er in 2015 meer gas uit Norg kan worden gehaald dan dat er in de periode april tot en met september hoeft te worden geïnjecteerd om de opslag tijdig voor de winter 2015/2016 weer gevuld te krijgen. Door deze uitbreiding is er dus van buiten het Groningenveld eenmalig 3 miljard Nm^ gas van Groningenkwaliteit extra beschikbaar om te voorzien in de gasvraag en dit is rechtstreeks vertaald naar minder winning uit het Groningenveld. Voorlopige voorziening In het wijzigingsbesluit is de voorziening die de voorzieningenrechter van uw Afdeling bij uitspraak van 14 april 2015 heeft getroffen en die tot strekking heeft de productie uit de Loppersumclusters verder te beperken, niet overgenomen. Dit neemt uiteraard niet weg dat de voorziening voor de productie uit de clusters in het Loppersumgebied blijft gelden tot - in ieder geval - de einduitspraak in de bodemprocedure. Met andere woorden: het wijzigingsbesluit respecteert de door uw voorzieningenrechter getroffen voorziening volledig. II. Nader verweer In vervolg op het verweerschrift van 12 juni 2015 treft u bijgaand het verweer aan op een aantal specifieke beroepsgronden. De nummering van appellanten correspondeert met de nummering in de tabel op pagina 6 het verweerschrift van 12 juni De opbouw is als volgt. Eerst wordt ingegaan op de beroepsgronden die te maken hebben met het instemmingsbesluit. Daarna volgen de beroepsgronden die te maken hebben met bovengrondse effecten van de gaswinning. Vervolgens wordt ingegaan op specifieke gronden met betrekking tot monumenten, waarna gronden met betrekking tot schade aan de orde komen. Er wordt afgesloten met een Pagina 4 van 24

5 ':.Sl Directie Wetgeving en Juridische Zaken categorie "overige gronden". Onder nummer 2.6 wordt gereageerd op het door uw Afdeling bij brief van 19 juni 2015 toegezonden rapport "Technische Impact Analyse NPR9998:2015" van het Bureau Van Rossum Raadgevend Ingenieurs, dat appellant nr. 21 in de procedure heeft ingebracht. Ons kenmerk WJZ / Ik merk op deze plaats nog op dat in onderdeel van het verweerschrift bij de samenvatting van de zienswijzen abusievelijk appellant nr. 42 niet opgenomen is bij degenen die aangeven dat het plafond voor de regio Oost te hoog is. Tevens is appellant nr. 11 hier abusievelijk niet opgenomen bij de appellanten die aangeven dat de productie rondom Hoogezand/Sappemeer verlaagd moet worden. 1. Instemmingsbesluit 1.1. Appellanten 1 en 32 menen dat de gaswinning bij Froombosch verder beperkt moet worden dan de toegestane 9,9 miljard Nm^. Zij wijzen op het porositeitsmodel in de TNO-rapportage van het Groningenveld. Rond de Froomboschclusters geeft dit model hoge porositeiten in het reservoir weer, hetgeen dit gebied extra gevoelig maakt voor seismische activiteit. Appellanten wijzen op het TNO rapport van 7 maart Deze gevoeligheid wordt ook al gerapporteerd in het TNO rapport van december 2013 en is reeds in de beoordeling van het winningsplan meegenomen. In het advies van december 2014 heeft SodM productiemaxima voor de verschillende deelgebieden in het Groningenveld aangegeven. In dit advies heeft SodM zich gebaseerd op waarnemingen van de daadwerkelijke seismische ontwikkeling. De waarnemingen gaven een toename van seismische activiteit aan ten opzichte van 2012 voor het deelgebied rond Hoogezand-Sappemeer waarin de Froomboschclusters zijn gelegen. SodM heeft daarom geadviseerd de productie hier terug te brengen tot het niveau van 2012 te weten 9,9 miljard Nm^ Dit advies heb ik overgenomen. De gevoeligheid van het gebied rond Froombosch is bij dit plafond meegenomen. Verder verwijs ik hier naar onderdeel en van het verweerschrift van 12 juni Appellante nr. 3 geeft aan dat in het besluit geen aandacht is voor de gevolgen van de gaswinning voor de stad Groningen en meent dat er zo snel mogelijk een risicoanalyse voor de stad Groningen gemaakt moet worden. Ook over de risico's van de winning in Groningen, Friesland en Drenthe ten westen van de stad Groningen wordt gezwegen. Voorts ontbreekt aandacht voor de effecten van bodemdaling. Het instemmingsbesluit heeft betrekking op de gaswinning uit het Groningenveld. Dit veld is gelegen in de gemeenten Appingedam, Bedum, Bellingwedde, Delfzijl, Eemsmond, Groningen, Haren, Hoogezand-Sappemeer, Loppersum, Menterwolde, Oldambt, Pekela, Slochteren, Ten Boer en Veendam. De gevolgen van de Pagina 5 van 24

6 I-...;. 1 I I---.,' Directie Wetgeving en Juridische Zaken gaswinning kunnen zieh buiten dit gebied voordoen. De maatregelen van het winningsplan (zoals de versterkingsmaatregelen) en het instemmingbesluit (korte duur van de instemming, productiebeperking, risicoanalyses en het zodanig inrichten van de productie dat het seismisch risico zo veel mogelijk wordt beperkt) en het wettelijk stelsel van aansprakelijkheid beperken zich niet tot het gebied dat zich bevindt boven het Groningenveld, maar zien op het gebied waar de effecten zich voor kunnen doen. Ik ben van mening dat over de risico's, van de gaswinning m zowel de provincie, als de stad Groningen veel wordt onderzocht, gepubliceerd en besloten en zeker niet wordt gezwegen. De In artikel 6 van het Instemmingsbesluit voorgeschreven analyse van het seismisch risico In het veld, waarvan de gevolgen buiten het Groningenveld een onderdeel zijn, ziet ook op de stad Groningen (zie hiervoor ook het gestelde onder punt van het verweerschrift). De risicoanalyse van 1 en 26 mei 2015 die NAM op grond van dit artikel heeft gemaakt, geeft inzicht in het hele gebied waar de risico's van de gaswinning zich kunnen voordoen. Zie de kaarten van figuur 14 en 19. Verder verwijs ik onder andere naar de adviezen van SodM van december 2014 en juni Het instemmingsbesluit vermeldt de gevolgen voor de stad Groningen wellicht niet specifiek, maar het besluit en de maatregelen daarin zijn gebaseerd op de onderzoeken en adviezen waarin de positie van de stad Groningen is betrokken. Het is zeker niet mijn bedoeling om de risico's voor de stad buiten de discussie te houden en dat heb ik ook niet gedaan. Voor de risico's van de gaswinning uit het Groningenveld In Drenthe en Friesland geldt dat die minimaal zijn, nog daargelaten dat als dergelijke risico's er zouden zijn, de maatregelen van het winningsplan, instemmingsbesluit en het (wettelijk) aansprakelijkheidsstelsel daarop van toepassing zouden zijn. Anders dan appellante meent wordt in het winningsplan wel degelijk aandacht besteed aan de bodemdaling ten gevolge van de gaswinning. Ik verwijs naar onderdeel C.2 van het winningsplan. Ook de adviezen van SodM van januari 2014 en de Tcbb van december 2013 gaan in op bodemdaling. Omdat het daar gestelde geen aanleiding geeft tot het nemen van maatregelen gaat het instemmingsbesluit verder niet in op bodemdaling. Ons kenmerk WJZ / Pagina 6 van 24

7 I'...,' I -..I Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / Appellante nr. 25 voert aan dat te weinig rekening is gehouden met de adviezen van de Technische commissie bodembeweging (hierna: Tcbb). De Tcbb heeft op grond van artikel 114, lid 2, onder a, van de Mijnbouwwet tot taak desgevraagd te adviseren over door mij te nemen beschikkingen. Ter uitvoering van deze taak heeft deze commissie op mijn verzoek op 17 december 2013 een advies en op 13 januari 2014 een aanvullend advies uitgebracht over het te nemen besluit omtrent instemming met het gewijzigd winningsplan van NAM voor het Groningenveld. De adviezen zijn betrokken bij het besluit omtrent de instemming met het winningsplan. De adviezen strekten niet tot onthouding van de instemming, maar tot het uitvoeren van meer onderzoeken en tot het treffen van maatregelen. De adviezen zijn naar mijn mening materieel grotendeels opgevolgd. Met betrekking tot de stelling van appellanten dat de Tcbb vaststelt dat door NAM niet aannemelijk is gemaakt dat het aardbevingsrisico acceptabel is, merk Ik op dat de Tcbb In de door appellanten aangehaalde passage uit het advies ook stelt dat de minister bepaalt wat een acceptabel risiconiveau is. Hierbij was relevant dat sprake was van uiteenlopende opvattingen over de aanvaardbaarheid van het risiconiveau: bij afwezigheid van een specifiek geschikte methodiek en normering en uitgaande van industrie-veiligheidsstandaarden was NAM van mening dat het risiconiveau aanvaardbaar was, terwijl SodM van mening was dat het risiconiveau hoog was (vergelijkbaar met de hoogste overstromingsrisico's). Tevens heb Ik professor Helsloot gevraagd een verkennend onderzoek te doen om het risiconiveau in perspectief te plaatsen. Bepalend voor mijn instemming met het winningsplan voor de periode was echter niet de rapportage van professor Helsloot, maar dat het seismisch risico - bij gelijkblijvende productie - in deze periode slechts beperkt zal toenemen en door de in het instemmingbesluit gestelde beperking van de productie, alsmede door versterkingsmaatregelen en ingrepen in urgente situaties, verder zou worden beperkt. Daarnaast wordt in deze periode nieuw risicobeleid ontwikkeld om te bepalen welk risiconiveau op langere termijn acceptabel is, waarvoor genoemde rapportage van professor Helsloot een bouwsteen kan zijn. Met het oog op de ontwikkeling van dit nieuwe beleid is de Commissie Meijdam ingesteld, die op 23 juni 2015 haar eerste advies heeft uitgebracht. Op deze wijze is ook rekening gehouden met het advies van Tcbb op dit punt. Dit advies is te raadplegen via de weblink: De stelling dat ik geen uitvoering zou hebben gegeven aan het advies van de Tcbb om de uitvoering van het versterkingsprogramma te versnellen, kan ik niet delen. Zoals uiteen is gezet in paragraaf 7.8 van mijn verweerschrift zijn verschillende organisatorische en feitelijke maatregelen genomen om dit programma voortvarend uit te voeren. Evenmin deel ik de stelling van appellante dat de beving bij Ten Boer op 30 september 2014 aanleiding had moeten zijn de Tcbb Pagina 7 van 24

8 I.-.i' l Directie Wetgeving en Juridische Zaken nogmaals om advies te vragen. Deze beving wierp op zich immers geen nieuw licht op het advies dat door de Tcbb was gegeven. Het advies van SodM naar aanleiding van deze beving betrof de beoordeling van de analyse die NAM op mijn verzoek heeft opgesteld over de bevingsgevoeligheid van de Eemskanaalregio. Vanwege het gedetailleerde en zeer technische karakter van de beoordeling lag advisering door SodM meer in de rede dan door de Tcbb, die meer op hoofdlijnen adviseert. Ons kenmerk WJZ / Appellante nr. 26 meent dat voorschrift 8 waarin NAM opgedragen wordt om onderzoek te doen naar gaswinning uit het Carboon zou moeten vervallen. Naar mening van appellante is dit voorschrift in strijd met het rijksbeleid voor duurzame energie. In onderdeel van het verweerschrift heb ik toegelicht dat duurzaam energiebeleid een belangrijk onderdeel is van het energiebeleid van het kabinet. De duurzame bronnen van energie leveren echter voorlopig niet voldoende energie op om inzet van aardgas overbodig te maken. Zoals ik in onderdeel van het verweerschrift heb toegelicht is uit het Groningenveld jaarlijks een volume van 33 miljard Nm^ nodig om in een relatief koud jaar aan de vraag naar laagcalorisch gas te voldoen, exclusief een buffer van 2 miljard Nm^ die nodig is om de leveringszekerheid te borgen ingeval van technische problemen. Het staat nog niet vast dat deze hoeveelheid uit het Groningenveld beschikbaar is zolang dat voor de energietransitie nodig is. Het blijft daarom nodig om planmatig met het beheer van de aardgasvoorraden om te gaan. Tegen deze achtergrond acht ik het voorschrift om in het volgende winningsplan aandacht te besteden aan de mogelijkheden van gaswinning uit het Carboon wenselijk. Van strijd met het rijksbeleid is naar mijn oordeel geen sprake Appellant nr. 10 wijst erop dat de overweging in het instemmingbesluit dat de gaswinning een grote bron van inkomsten is voor de Nederlandse Staat, kortzichtig is. De staatsbaten zullen naar hij stelt minder worden als de'kosten voor onderzoeken en schadevergoeding, die met de gaswinning gepaard gaan, oplopen. Het is juist dat de opbrengsten van de Staat uit de gaswinning (de aardgasbaten) naar verwachting minder zullen zijn door de kosten voor schadeherstel en de kosten voor het versterkingsprogramma. Deze kosten drukken op de inkomsten uit de gaswinning ult het Groningenveld. Ook de verminderde productie ult het Groningenveld leidt ertoe dat de aardgasbaten naar verwachting minder hoog zullen zijn dan in eerdere jaren. De verwachting is thans dat de kosten voor schadeherstel en voor het versterkingsprogramma weliswaar hoog zijn, maar de opbrengsten over de periode gedurende welke het Groningenveld nog zal produceren, aanzienlijk hoger zullen zijn. De relativering van het financieel belang voor de Staat zoals appellant aangeeft gaat daarom niet zover dat kosten en baten tegen elkaar wegvallen. Het Pagina 8 van 24

9 :! I I--..' l-r-" '.Si Directie Wetgeving en Juridische Zaken financieel belang van de Staat is een belang waarop terecht acht is geslagen in de belangafweging rond de gaswinning. Ons kenmerk WJZ / Appellant nr. 37 geeft aan dat het onnauwkeurig is bij de productieplafonds uit te gaan van een hoeveelheid gas die vastgesteld wordt in Normaal m^. Het gaat voor de toename van de compactie immers niet om de kwaliteit van het gas, zoals het verhandelbaar op de markt, maar om het volume dat uit het reservoir wordt onttrokken. Voor 2014 zou het volgens appellant gaan om een verschil van ruim 2,3 miljard Nm^- In de Instemmingsbesluiten wordt aangegeven welk volume, aan gas aan het reservoir mag worden onttrokken. Dat volume wordt aangeduid In Normaal kubieke meters oftewel Nm^ De aanduiding Nm^ is geen kwaliteitsaanduiding voor gas, maar een volume-eenheid bij een temperatuur van 0 Celsius en een druk van 1013,25 millibar. De kwaliteit van het gas, de energetische inhoud van het gas uitgedrukt in megajoules per m^ (MJ/m^), speelt pas een rol bij de verkoop van en de handel in gas omdat het dan gaat om energie. Voor Groningengas wordt daarbij uitgegaan van een inhoud van 35,17 MJ/m^ het zogenaamde Groningen (aardgas)equivalent (m^geq) en dit is de eenheid waarmee GasTerra, als verkoper van het Groningengas, werkt en in rapporteert. Omdat de energetische waarde van het Groningengas niet stabiel is over de tijd, kan een volume uitgedrukt in Nm^ afwijken van een volume uitgedrukt in m^geq. Het volume in Nm^ is dus het volume dat aan het reservoir wordt onttrokken, niet volume dat in de markt wordt gezet. Daarom gaat het instemmingsbesluit terecht uit van Nm^. Pagina 9 van 24

10 'S-i Directie Wetgeving en Juridische Zaken 1.7. Appellant nr 37 geeft tevens aan dat bij de volumes van de productieplafonds meegerekend moeten worden: a. de volumes van gaswinning uit velden Annerveen, Bedum, Blijham, Kieldeweer, Oude Pekela, Warffum/en Zuidwending die in contact staan met het Groningenveld; b. het condensaat als water dat na de winning van het gas gescheiden wordt; c. de volumes van zout- en pekelwinning; en d. het gas dat geleverd wordt als 'as if productie' aan de gasopslagen in Norg, Grijpskerk en Alkmaar Ons kenmerk WJZ / a. Genoemde gasvelden (Annerveen, Bedum, Blijham, Kieldeweer, Oude Pekela, Warffum, en Zuidwending) zijn gasvoorkomens met een andere samenstelling dan het gas van het Groningenveld, en zijn ook niet in rechtstreeks contact met "Groningen". Van sommige omliggende velden, zoals Zuidwending, is wel aangetoond dat er drukcommunicatie is vla de onderliggende watervoerende laag (de aquifer). Het is in sommige situaties mogelijk dat uit die velden kleine hoeveelheden gas weglekken of bewegen naar het Groningenveld. Appellant lijkt te refereren aan de omgekeerde situatie waarbij gas beweegt vanuit het Groningen veld naar de genoemde omliggende velden. In dat geval zou er inderdaad Groningengas geproduceerd worden uit die velden. Deze situatie doet zich echter niet voor. Er is dan ook geen reden om deze volumes mee te tellen voor de productieplafonds van het instemmingsbesluit. b. De productieplafonds zijn uitgedrukt in Nm^ Dat is inclusief de meegeproduceerde hoeveelheden water- en gascondensaat. Deze hoeveelheid wordt dus al meegerekend voor de productieplafonds. c. Zout- en pekelwinning zoals die plaatsvindt in de omgeving van Veendam leidt niet tot drukverlaging en compactie in het Groningse gasreservoir. Er is dan ook geen reden om deze volumes mee te tellen voor de productieplafonds van het Instemmingsbesluit. d. Productiemaxima hebben betrekking op de hoeveelheid gas die onttrokken wordt aan het Groningenveld, en staan los van de bestemming van het gas. Het gas dat bestemd is voor gasopslag wordt dus meegerekend voor de productieplafonds. Pagina 10 van 24

11 Directie Wetgeving en Juridische Zaken J.S. Appellante nr. 17 voert aan dat het Groningenveld gedeeltelijk overlapt met het bodemdalingsgebied van de zoutwinning Veendam/Tripscompagnie, waardoor het niet duidelijk is of aardtrillingen worden veroorzaakt door zoutwinning of gaswinning of een cumulatie van beide. Appellante is van mening dat haar zienswijze niet juist is weerlegd, nu ten onrechte ervan is uitgegaan dat het bodemdalingsgebied van de zoutwinning niet overlapt met het Groningenveld. Ons kenmerk WJZ / Naar aanleiding van deze beroepsgrond merk ik allereerst op dat de zienswijze slechts betrekking heeft op de overlapping van het bodemdalingsgebied van de zoutwinning en de gaswinning uit het Annerveenveld. De mogelijke overlapping van het bodemdalingsgebied door de zoutwinning met het Groningenveld is in dit licht een nieuw punt dat eerst in deze beroepsfase wordt opgebracht. Dat het bodemdalingsgebied van de zoutwinning overlapt met het gebied waar bodemdaling door de winning uit het Groningenveld voorkomt, wil niet zeggen dat hier ook aardbevingen door de winning uit het Groningenveld voorkomen. Trillingen door aardbevingen in het Groningenveld kunnen in dit gebied niet worden gevoeld, daarvoor zijn de bevingen in het zuiden van het Groningen gasveld te klein. De bevingen die in het bodemdalingsgebied gesignaleerd zijn, zijn erg licht (kleiner dan 1,5 op de schaal van Richter) en daardoor lastig te lokaliseren. De gesignaleerde aardtrillingen zijn zeer waarschijnlijk veroorzaakt door de gaswinning uit Annerveenveld. Dat de bevingen worden veroorzaakt door de zoutwinning is buitengewoon onwaarschijnlijk, gelet op de specifieke kenmerken van zout en de wijze van winning. Er zijn in Nederland nog nooit aardbevingen door zoutwinning waargenomen. Door de lichte kracht van de gesignaleerde trillingen (kleiner dan 1,5 op de schaal van Richter) valt het gebied echter buiten het gebied dat als aardbevingsgebied is aangemerkt. De stelling van appellante dat niet adequaat op haar zienswijze is gereageerd wordt niet gedeeld Appellante nr. 18 heeft gewezen op cumulatie met de voornemens een windpark te realiseren net over de grenzen van haar gemeente. Ook wijst appeltante op de mogelijke cumulatieve effecten met gaswinning uit de Drentse velden. Naar aanleiding van deze beroepsgrond merk ik op dat het toetsingskader voor de instemming met een winningsplan wordt gevormd door de artikelen 34, 35 en 36 van de Mijnbouwwet. Dit wettelijk toetsingskader biedt geen grondslag'om met effecten van projecten die geen enkel verband houden met bodembeweging als gevolg van de winning van delfstoffen, zoals de realisatie van een windpark, rekening te houden. Met mogelijk cumulatieve effecten op de bodembeweging als gevolg van andere mijnbouwactiviteiten kan wel rekening worden gehouden bij de instemming met een winningsplan. De bevingen in de Drentse velden die hebben plaatsgevonden, waren echter relatief gering (maximale waargenomen magnitude 2,4); gelet hierop en in aanmerking de ligging van deze velden ten opzichte van het Groningenveld, lijkt de vrees voor cumulatieve effecten onterecht. Pagina 11 van 24

12 Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / Appellante nr. 30 wijst er op dat de onzekerheden over het seismisch risico niet alleen betrekking hebben op het Groningenveld, maar ook op de kleine velden. Daarom is zij tegen eventuele gaswinning uit de locatie Blijham waar binnenkort een proefboring plaats zal vinden. De locatie Blijham maakt geen deel uit van het Groningenveld waarop het instemmingsbesluit ziet. Daarom kan deze grond niet leiden tot vernietiging van het instemmingsbesluit. Argumenten tegen eventuele gaswinning in Blijham dienen in procedures in dat kader naar voren gebracht te worden. Verder wijs ik erop dat een proefboring niet automatisch betekent dat die ook tot gaswinning zal leiden. Allereerst moet nog blijken dat zich daar een economisch winbare hoeveelheid gas bevindt en, als dat zo is, dient het besluitvormingstraject voor de winning daarvan doorlopen te worden. Naast een omgevingsvergunning, zal onder andere voor een eventuele winning een winningsplan moeten worden opgesteld dat mijn instemming behoeft Appellanten nr. 41 geven aan dat de beantwoording van de door hen ingediende zienswijze 107/10, waar gesteld wordt dat het instemmingsbesluit veiligheidswaarborgen biedt, niet juist is. De strekking van het antwoord op zienswijze 107/10 is dat het instemmingsbesluit met het winningsplan 2013 meer veiligheidswaarborgen biedt dan het voorgaande instemmingsbesluit uit In die zin wordt de veiligheid door het thans bestreden besluit beter gediend dan met het vorige instemmingsbesluit. Intrekking van het (ontwerp)instemmingsbesluit waar appellant in de zienswijze om vraagt en waardoor zou worden teruggevallen op het instemmingsbesluit met het winningsplan 2007 verhoogt de veiligheid niet. In die zin is het antwoord op de zienswijze juist. Voor wat betreft het veiligheidsrisico verwijs ik naar onderdeel 7.1 van het verweerschrift. 2. Bovengrondse effecten van de gaswinning 2.1. Appellant nr. 14 vreest dat bij condnuering van de winning woningeigenaren niet kunnen voldoen aan hun verplichtingen op grond van de artikelen la, lid 1, en lb, lid 2, van de Woningwet, ten gevolge van de constructieve verslechtering als gevolg van de combinatie van aardbevingen en bodemdaling door de gaswinning. In artikel la, lid 1, van de Woningwet is, voor zover hier relevant, bepaald dat de eigenaar van een bouwwerk er zorg voor draagt dat als gevolg van de staat van dat bouwwerk geen gevaar voor de gezondheid of veiligheid ontstaat dan wel voortduurt. In artikel lb, lid, 2, van die wet is, voor zover hier relevant, bepaald dat het verboden is een bestaand bouwwerk in een staat te brengen, te laten Pagina 12 van 24

13 Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / komen of te houden die niet voldoet aan de op de staat van dat bouwwerk van toepassing zijnde voorschriften, gesteld in het Bouwbesluit Indien als gevolg van een aardbeving - al dan niet in combinatie met bodemdaling - door de gaswinning de woning van appellant In een staat zou geraken dat zij niet meer voldoet aan de wettelijke eisen, zoals gesteld bij of krachtens artikelen la, lid 1, of artikel lb, lid 2, van de Woningwet, zullen de kosten van de maatregelen die moeten worden getroffen om de woning (weer) aan deze eisen te laten voldoen, voor zover deze binnen het juridisch kader met betrekking tot schadevergoeding vallen, eveneens voor rekening van NAM komen. Dit vloeit voort uit de risicoaansprakelijkheid van NAM voor de door haar mijnbouwactiviteiten veroorzaakte schade aan woningen. Deze kosten kunnen worden vergoed door middel van het "Protocol schadeafhandeling", dat sinds 5 februari 2015 wordt uitgevoerd door het Centrum Veilig Wonen. Zie paragraaf 7.15 van mijn verweerschrift van 12 juni Hierbij wordt nog opgemerkt dat, anders dan appellant lijkt te veronderstellen, technische en bouwkundige maatregelen beschikbaar zijn om een woning die schade heeft geleden door aardbevingen veroorzaakt door gaswinning - al dan niet combinatie met bodemdaling - te herstellen in die zin dat ten minste aan de wettelijke eisen wordt voldaan. Overigens merk ik op dat bodemdaling als gevolg van de gaswinning geen versterkend effect heeft op schade aan woningen die kan optreden als gevolg van aardtrillingen door de gaswinning. Deze bodemdaling is aan de bovengrond namelijk te gering om effect te hebben op de sterkte van woningen. Dit kan anders liggen voor bodemdaling door waterhuishoudkundige ingrepen om andere redenen dan gaswinning, bijvoorbeeld in de agrarische sfeer, of klink die wel een effect kunnen hebben op woningen. Bij zulke woningen kan sprake zijn van een versterkt effect als een aardtrilling optreedt. Het vorenstaande leidt tot de slotsom dat het bouwkundig en financieel voor een woningeigenaar mogelijk is om aan de wettelijke eisen op grond van artikel la, lid 1, en artikel lb, lid 2, van de Woningwet te voldoen. De vrees van appellant is niet nodig Appellant nr. 14 voert aan dat een specifieke noodwet niet gerechtvaardigd is nu geen sprake is van een acute en onbetwiste noodzaak daartoe met uitzicht op terugkeer naar reguliere omstandigheden. De bevoegdheden op grond van artikel 50 van de Mijnbouwwet bieden volgens hem voldoende soelaas. Het vaststellen van een noodwet zou détournement du pouvoir zijn, aldus appellant. Door appellant nr 37 wordt aangevoerd dat de Crisis- en herstelwet niet zou moeten worden toegepast. Naar aanleiding van deze beroepsgronden merk ik allereerst op dat zij buiten het toetsingskader voor een besluit tot instemming met een winningsplan, zoals dat tot uiting kom in artikelen 34, 35 en 36 van de Mijnbouwwet, vallen. Reeds hierom kunnen zij niet tot vernietiging van dit besluit leiden. Ik merk verder op dat geen specifieke noodwet is vastgesteld. De stelling van appellant nr. 14 ontbeert dus feitelijke grondslag. In reactie op de beroepsgrond van appellant nr. 37 merk ik het volgende op. Door het Besluit van 2 maart 2015 tot aanvulling van het Besluit uitvoering Crisis- en herstelwet en van de bijlagen bij de Crisis- en Pagina 13 van 24

14 ...:. 'S^i Directie Wetgeving en Juridische Zaken herstelwet (negende tranche) (Stb. 2015, 109), een algemene maatregel van bestuur gebaseerd op de artikelen 1.2, 2.2 en 2.4 van de Crisis- en herstelwet, zijn maatregelen in het kader van herstel, preventie en leefbaarheid van het aardbevingsgebied Groningen op bijlage I van die wet geplaatst (categorie 13). Dit betekent dat op de besluitvorming over en de uitvoering van deze maatregelen afdeling 2, van hoofdstuk 1, van deze wet van toepassing is. Deze afdeling bevat enkele (procedurele) voorzieningen, gericht op een voortvarende besluitvorming over en uitvoering van de op bijlage I van deze wet geplaatste ruimtelijke en infrastructurele projecten. Deze voorzieningen zijn niet specifiek gericht op het aardbevingsgebied, maar zijn ook van toepassing op andere op de bijlage geplaatste ruimtelijke en infrastructurele projecten, waarvan spoedige realisatie wenselijk wordt geacht. Daargelaten dat deze keuze in deze beroepsprocedure niet ter beoordeling kan staan, valt niet in te zien dat zij in redelijkheid niet gemaakt kon worden, mede in aanmerking genomen het grote belang - ook van de bewoners van het gebied - bij een spoedige realisatie van de maatregelen. Ons kenmerk WJZ / Categorie 13 is mede toegevoegd naar aanleiding van vragen uit de regio en strekt mede ter uitvoering van de motie-dijkgraaf cs. (zie Kamerstukken II 2013/14, 33529, nr. 51). De bevoegdheid op grond van artikel 50 van de Mijnbouwwet is gericht op maatregelen die direct betrekking hebben op de mijnbouwactiviteiten en die onmiddellijk moeten worden getroffen om schadelijke effecten van deze activiteiten te beperken ofte voorkomen, maar leent'zich niet voor maatregelen die niet direct betrekking hebben op de mijnbouwactiviteiten, maar erop zijn gericht structureel de schadelijke effecten van die activiteit ongedaan te maken dan wel te voorkomen. De stelling van appellant nr. 14 dat deze bevoegdheid voldoende soelaas biedt, deel ik dan ook niet Appellant nr. 14 voert aan dat bij continuering van de gaswinning nodig zal zijn de mijnbouwondememing juridisch te bevoordelen en de wetgeving daarop aan te passen; appellant acht dit in strijd met het rechtszekerheidsbeginsel. Het toetsingskader voor een besluit tot instemming met een winningsplan als het onderhavige wordt gevormd door de artikelen 34, 35 en 36 van de Mijnbouwwet. Dit toetsingskader geldt voor elk besluit tot instemming met een winningsplan en is tijdens de besluitvorming over dit winningsplan niet gewijzigd. Binnen de begrenzingen van dit wettelijk toetsingskader heb ik op basis van zorgvuldig onderzoek een besluit genomen, waarbij ik alle betrokken belangen zorgvuldig heb afgewogen. Dat de mijnbouwondememing hierbij (juridisch) is bevoordeeld of in strijd met het rechtzekerheidsbeginsel is gehandeld, is door appellant niet aannemelijk gemaakt en blijkt ook niet uit de door hem aangehaalde passages uit het aan mij uitgebrachte advies "Impact Assessment Nederlandse Praktijk Richtlijn" van de stuurgroep NPR. Dit advies heeft betrekking op de impact van de versterkingsopgave in het gebied bij toepassing van de NPR, alsmede de wijze waarop deze versterkingsopgave efficiënt uitgevoerd zou kunnen worden. Indien Pagina 14 van 24

15 Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / uitvoering van dit advies aanpassing van wetgeving met zich zou brengen, zal daarbij uiteraard met de eisen van de rechtszekerheid rekening worden gehouden, zoals gebruikelijk is bij aanpassing van wetgeving Appellante nr. 3 voert aan dat de dreiging van aardbevingen een inbreuk maakt op de leefbaarheid van het gebied en een belemmering vormt voor een voorspoedige economische ontwikkeling. In reactie op deze beroepsgrond merk ik op dat, zoals ik heb beschreven in mijn brief van 17 januari 2014 aan de voorzitter van de Tweede Kamer (Kamerstukken II 2013/14, 33529, nr. 28, p. 7-8), een samenhangend pakket maatregelen is getroffen, dat is gericht op de bevordering van de leefbaarheid en het economisch perspectief van het gebied. De Dialoogtafel ( doet voorstellen met het oog op de bevordering van de leefbaarheid, terwijl het economisch perspectief wordt bevorderd door een Economie Board ( dat een stimuleringsprogramma uitvoert. Dit maatregelenpakket is gedetailleerd uitgewerkt in bestuursakkoord "Vertrouwen op herstel en herstel op Vertrouwen" ( html). Met dit pakket maatregelen mede in samenhang met andere maatregelen die zijn getroffen - zoals de beperking van de winning en (preventieve) versterking van woningen - worden de leefbaarheid en het economisch perspectief behouden. De vrees van appellante lijkt mij niet nodig Appellante nr. 9 wijst op brandgevaar bij (gedeeltelijke) instorting met name door het verschuiven of verspringen van elektriciteitskabels of gasleidingen. De door appellante gevreesde effecten zullen zich pas voordoen bij (gedeeltelijke) instorting van een woning. Dit risico bestaat bij de inzichten over het seismisch risico in de periode , waarop dit besluit betrekking heeft, slechts bij slecht onderhouden of verzwakte woningen. Dit is een relatief beperkt aantal woningen wat met de hoogste prioriteit wordt versterkt. De vrees van appellante is niet nodig. Pagina 15 van 24

16 Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / Bij brief van 16 juni 2015, door uw Afdeling aan mij doorgezonden bij brief van 19 juni 2015, heeft appellante nr. 21 het rapport "Technische Impact Analyse NPR9998:2015" van het Bureau Van Rossum Raadgevend Ingenieurs overlegd, waaruit zou blijken dat de versterkingsopgave veel groter is dan het aantal woningen waarvan in het rapport "Impact Assessment NPR" van de stuurgroep NPR wordt uitgegaan. In reactie op deze aanvullende beroepsgrond merk ik het volgende op. Het rapport van het Bureau Van Rossum was, buiten het kader van deze procedure, mij bekend. Op mijn verzoek heeft TNO in samenwerking met onderzoeksbureau Arup een second opinion op het rapport van Van Rossum uitgevoerd. De hoofdconclusie van dit onderzoek is dat de schattingen in beide rapporten vergelijkbaar zijn, hoewel dat gezien de verschillende aannames en wijzen van rapporteren niet zo over kan komen. De hoofdoorzaak van de grote verschillen is het gebruik van aantal adressen (Van Rossum) versus het gebruik van het aantal panden (stuurgroep NPR). Daardoor leidt het meetellen van appartementen in het onderzoek van Van Rossum tot een hogere versterkingsopgave dan in de impact assessment. Om betere inschattingen te maken zijn nauwkeurigere en op meer typologieën toegespitste berekeningen nodig. Deze verfijnde methodiek is op dit moment in ontwikkeling. Zie: mijn brief aan de Voorzitter van de Tweede Kamer van 13 juli 2015 (Kamerstukken II 2014/15, XIII, nr. 153, p. 8) en het TNO-rapport "Review Van Rossum Rapport "Technische Impact Analyse 9998", gedateerd 1 juni 2015 (bijgevoegd). Overigens wordt, zoals reeds vermeld in paragraaf van het verweerschrift, in herinnering geroepen dat in het gebied waar de seismische activiteit het grootst is - rondom Loppersum - nauwelijks hoogbouw aanwezig is. 3. Monumenten 3.1. Appellant nr. 2 wijst op de eeuwenoude kerk in het dorp van Warffum, die zware schade heeft opgelopen. Hoewel de schade is hersteld, is de beschadiging volgens appellant in strijd met de Monumentenwet Ook vraagt appellant zich af of de Monumentenwet 1988 op zijn woning van toepassing is. Het huis is geen officieel monument, maar wel een erg karakteristiek pand. Voor een reactie op de stelling dat de beschadiging in strijd is met de Monumentenwet 1988 verwijs ik naar onderdeel 7.14 van het verweerschrift. Tevens wordt daar uiteen gezet hoe het schadeherstel van cultureel erfgoed is vormgegeven. In aanvulling daarop merk ik met betrekking tot de kerk in Warffum op dat door een gespecialiseerde architect - Holstein restauratiearchitecten - de schade is opgenomen en een plan voor herstel is opgesteld. De gemeente en de onafhankelijke adviesorganisatie voor ruimtelijke Pagina 16 van 24

17 Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / kwaliteit Libau hebben het pand ook bezocht en hebben de voorgestelde aanpak akkoord bevonden. Voor wat betreft het karakteristieke woonhuis van appellant merk ik op dat de woning ook onder de Monumentwet 1988 kan vallen als de woning deel uitmaakt van een gebied dat als beschermd stads- of dorpsgebied is aangewezen Appellante nr. 5 vraagt aandacht voor de kwetsbare positie van de stad Appingedam vanwege de middeleeuwse bebouwing en haar imago als toeristische trekpleister. Aardbevingen, bodemdaling en daarmee gepaard gaande fluctuaties van waterpeilen en grondwaterstanden veroorzaken schades aan de funderingen van gebouwen en aan de infrastructuur. In de onderzoeken, het verstevigingsprogramma en de afhandeling van schades wordt hier geheel aan voorbij gegaan. In onderdeel 7.14 van het verweerschrift is uiteengezet hoe bij herstelwerkzaamheden en preventief versterken in verband met de aardbevingen wordt omgegaan met cultureel erfgoed. Anders dan appellante meent, wordt daaraan dus niet voorbij gegaan. Bodemdaling door gaswinning is een geleidelijk en gelijkmatig proces, resulterend in een zeer kleine vervorming van de bovengrond. Door de vermindering van de gaswinning met het oogmerk het seismisch risico te beperken zal ook de snelheid van de bodemdaling door gaswinning worden beperkt. Door het treffen van waterhuishoudkundige maatregelen is van bodemdaling door gaswinning geen directe schade aan funderingen van gebouwen en infrastructuur door fluctuerende waterpeilen en grondwaterstanden te verwachten. De Commissie Bodemdaling, ingesteld op basis van overeenkomsten tussen NAM en de provincie Groningen en het Rijk, bepaalt welke maatregelen noodzakelijk of mogelijk zijn om nadelige effecten van bodemdaling door gaswinning te voorkomen, te beperken of anderszins tegen te gaan. De Commissie bodemdaling bepaalt tevens welk deel van de kosten van deze maatregelen door NAM moet worden gedragen. Bodemdaling door gaswinning is aan de bovengrond te gering om effect te hebben op de sterkte van woningen of infrastructurele werken. Dit kan anders liggen voor bodemdaling als gevolg van klink of waterhuishoudkundige ingrepen die geen verband houden met de gaswinning. In zo'n situatie wordt een op de aard van het gebied gericht peilbeheer uitgevoerd, waarbij bijvoorbeeld rekening wordt gehouden met seizoenfluctuaties (zomer- en winterpeil) om de kans op schade aan (middeleeuwse) gebouwen zo gering mogelijk te maken. Pagina 17 van 24

18 h.--' '.Si Directie Wetgeving en Juridische Zaken 4. Schade en kosten preventief versterken Ons kenmerk WJZ / Appellante nr. 25 voert aan dat de kosten van het aardbevingsbestendig maken van de woningvoorraad onvoldoende in de besluitvorming zijn verdisconteerd. Naar aanleiding van deze beroepsgrond merk ik op dat buiten twijfel is dat NAM alle kosten vergoedt van herstel van schade en bouwkundige maatregelen die direct verband houden met (continuering) van de gaswinning. Met dit gegeven is rekening gehouden in de besluitvorming Appellante nr. 15 verzoekt om handhaving van de artikelen 1.1.2a tot en met 1.1.2c en 17.6 van de Wet milieubeheer en de artikelen 2.30, lid 1, 2.31, lid 1, onder b en lid 2, onder b, en 2.33, lid 1, onder d, van de Wet algemene ' bepalingen omgevingsrecht, nu de activiteiten van NAM ernstige schade aan het fysieke milieu toebrengen. Naar aanleiding van deze beroepsgrond merk ik op dat in deze beroepsprocedure een besluit omtrent de instemming met een winningsplan op grond van de artikelen 34, 35 en 36 van de Mijnbouwwet ter beoordeling staat. De vraag of de Wet milieubeheer of de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht door NAM worden nageleefd, valt buiten het bestek van deze procedure en kan daarin reeds om die reden geen rol spelen, nog daargelaten de juistheid van de - niet met feiten onderbouwde - stelling van appellante dat NAM deze wetten niet naleeft of anderszins aanleiding bestaat handhavend op te treden dan wel over te gaan tot intrekking of wijziging van (onherroepelijke) vergunningen die NAM op grond van deze wetten zijn verleend Appellante nr. 26 voert aan dat het Waarborgfonds als bedoeld in artikel 135 van de Mijnbouwwet ontbreekt, hetgeen zij in strijd met de wet acht. Het Waarborgfonds mijnbouwschade heeft zijn grondslag in artikel 135 van de Mijnbouwwet. Het waarborgfonds heeft rechtspersoonlijkheid en staat onder mijn beheer. Het waarborgfonds wordt gevuld met bijdragen van de gezamenlijke mijnbouwondernemingen, onderverdeeld in vier sectoren. Het waarborgfonds keert uit in twee limitatief opgesomde situaties: (a) bij insolventie van de mijnbouwondememing door wiens mijnbouwactiviteiten zaakschade door bodembeweging is opgetreden (artikel 137 van de Mijnbouwwet e.v.) en (b) bevoorschotting bij een "vastgelopen" geschil tussen een mijnbouwondememing en degene bij wie in een (voorlopig) advies van de Tcbb is vastgesteld dat bij hem zaakschade als gevolg van bodembeweging door mijnbouwactiviteiten van die mijnbouwondememing is opgetreden (artikel 140 van de Mijnbouwwet e.v.). Indien zich één van deze twee situaties voordoet, kan ook in deze zaak een beroep op het waarborgfonds worden gedaan. Het waarborgfonds heeft een Pagina 18 van 24

19 Directie Wetgeving en Juridische Zaken Ons kenmerk WJZ / aanvullend karakter. De (wettelijke) aansprakelijkheid van de mijnbouwondememing voor door bodembeweging als gevolg van haar mijnbouwactiviteiten veroorzaakte schade staat voorop; pas als deze schade op die mijnbouwondememing niet of zeer moeilijk te verhalen is, is een rol voor het waarborgfonds weggelegd. Dit blijkt overigens ook uit de door appellante aangehaalde passage uit de nota van antwoord. Indien en voor zover deze beroepsgrond zo moet worden begrepen dat appellante het toepassingsbereik van het waarborgfonds te beperkt acht, merk ik op dat de begrenzing van het waarborgfonds bij (formele) wet is vastgesteld en in deze procedure niet ter beoordeling staat Appellante nr. 23 voert aan dat voorbij is gegaan aan de (vele) lichte bevingen en aan de bodemdaling en de daarmee gepaard gaande fluctuaties van waterpeilen en grondwaterstanden, waardoor schade aan de funderingen van gebouwen en aan infrastructuur, waaronder kades en beschoeiingen, wordt veroorzaakt. Ook appellant nr. 14 heeft gewezen op de schadelijke effecten van de combinatie van aardtrillingen en bodemdaling. Naar aanleiding van deze beroepsgrond wordt in de eerste plaats opgemerkt dat in het winningsplan en in de adviezen van SodM en de Tcbb wel degelijk aandacht is besteed aan de effecten van bodemdaling als gevolg van de gaswinning; deze gegevens en adviezen zijn in de besluitvorming betrokken. Omdat het daar gestelde geen aanleiding is tot het nemen van maatregelen gaat het instemmingsbesluit verder niet in op bodemdaling. De stelling van appellante nr. 23 dat aan deze effecten voorbij is gegaan, mist dus feitelijke grondslag. Bodemdaling door gaswinning is een geleidelijk en gelijkmatig proces, resulterend in een zeer kleine vervorming van de bovengrond. Door waterhuishoudkundige maatregelen te treffen, is van deze bodemdaling geen directe schade aan woningen en infrastructuur door fluctuerende waterpeilen en grondwaterstanden te verwachten. De Commissie Bodemdaling, ingesteld op basis van overeenkomsten tussen NAM en de provincie Groningen en het Rijk, bepaalt welke maatregelen noodzakelijk of mogelijk zijn om nadelige effecten van bodemdaling als gevolg van de gaswinning te voorkomen, te beperken of anderszins tegen te gaan, alsmede te bepalen welk deel van de kosten van deze maatregelen door NAM moet worden gedragen. Ook particulieren kunnen een beroep op de commissie doen als zij menen schade te heldben geleden door bodemdaling als gevolg van de gaswinning door NAM. Overigens zal door vermindering van de gaswinning met het oogmerk het seismisch risico te beperken ook de snelheid van de bodemdaling door de gaswinning worden beperkt. Zie voor meer informatie over de Commissie Bodemdaling: De bodemdaling als gevolg van de gaswinning heeft dus, anders dan deze appellanten kennelijk veronderstellen, geen versterkend effect op schade aan woningen of infrastructurele werken, die kan optreden als gevolg van Pagina 19 van 24

20 Directie Wetgeving en Juridische Zaken aardtrillingen door de gaswinning. Deze bodemdaling is aan de bovengrond namelijk te gering om effect te hebben op de sterkte van woningen of infrastructurele werken. Dit kan anders liggen voor bodemdaling als gevolg van klink of waterhuishoudkundige ingrepen die geen verband houden met gaswinning, bijvoorbeeld in de agrarische sfeer, die wel een versterkend effect kunnen hebben op woningen en infrastructurele werken. De (extra) schade die dan kan optreden bij aardtrillingen door gaswinning, wordt door NAM vergoed op basis van de - mede ter invulling van haar wettelijke aansprakelijkheid - door haar vastgestelde schaderegelingen. Ons kenmerk WJZ / Overig 5.1. Appellante nr. 3 voert aan dat onafhankelijk toezicht moet worden ingesteld; ook voert zij aan dat bewoners van de wingebieden een belangrijke op democratische wijze georganiseerde stem moeten krijgen bij de besluitvorming over de winning en de bestemming van de opbrengst. Naar aanleiding van deze beroepsgrond merk ik allereerst op dat zij niet Is gericht tegen mijn besluit tot instemming met het winningsplan dat in deze procedure ter beoordeling voorligt en reeds daarom niet tot vernietiging van dat besluit kan leiden. Ik merk overigens op dat het toezicht op naleving van het bepaalde bij of krachtens de Mijnbouwwet is toebedeeld aan het Staatstoezicht op de Mijnen, met aan het hoofd de Inspecteur-Generaal der Mijnen; dit is wettelijk zo geregeld (artikel 126 van de Mijnbouwwet e.v.). Ik heb in mijn reactie op het rapport "Aardbevingsrisico's van gaswinning in Groningen" van het de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) aangekondigd dat ik de onafhankelijke positie van het Staatstoezicht op de Mijnen (nog) sterker wil verankeren. De verschillende opties daartoe worden - mede ter uitvoering van de motie van de leden Vos en Van Tongeren - thans in beeld gebracht en zullen na de zomerperiode gepresenteerd worden. Zie: Kamerstukken II 2014/14, 33529, nr. 143 (kabinetsreactie op OVV-rapport), p. 5-6 en Kamerstukken II 2014/15, 33529, nr. 168 (motie Vos en Van Tongeren). Met betrekking tot de stelling van appellante dat de bewoners van de wingebieden een belangrijke stem moeten krijgen, op democratische wijze georganiseerd, bij de winning en de besteding van de opbrengst, merk Ik op dat het democratisch gehalte van de besluitvorming voldoende'geborgd is door de bestaande democratische structuren in het Nederlands staatsbestel. Pagina 20 van 24