Onderzoeksrapport Voederbieten Onderzoeksrapport naar de geschiktheid van Voederbieten als voedergewas in de Veenkoloniën (Dr.)

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport Voederbieten Onderzoeksrapport naar de geschiktheid van Voederbieten als voedergewas in de Veenkoloniën (Dr.) Robert van Oostrom Bas van Velsen

2 Onderzoeksrapport Voederbieten Onderzoeksrapport naar de geschiktheid van Voederbieten als voedergewas in de Veenkoloniën (Dr.) Faculteit: Datum: Plaats: Naam: Begeleider: Aeres Hogeschool Dronten Dronten Robert van Oostrom Bas van Velsen H. Valk 1

3 Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksrapport over de teelt van het gewas voederbieten. Het onderzoek is uitgevoerd in de veenkoloniën, Drenthe. Dit verslag is tot stand gekomen naar aanleiding van een onderzoek uitgevoerd door studenten van de Aeres hogeschool Dronten in samenwerking met studenten van het Terra Mbo Meppel & Emmen. Binnen de Minor Veevoeding en gewas tijdens de studie nemen studenten deel aan een bedrijfsopdracht. Met deze bedrijfsopdracht wordt nuttige kennis en ervaring opgedaan wat tijdens en na de studie van belang kan zijn. Graag willen wij als onderzoeksgroep de personen die hebben meegewerkt aan de totstandkoming en uitvoering van dit onderzoek bedanken. Dit zijn o.a. De betrokken docenten van het Terra mbo Meppel en Aeres Hogeschool Dronten. Speciale dank gaan uit naar R. Rooze voor begeleiding en sturing van het onderzoek vanuit Innovatie Veenkolonien. Ook de Ondernemers die de bedrijven en de benodigde gegevens beschikbaar hebben gesteld willen we bedanken; G. Aalenhuis, R. Aalenhuis, R. Welhuis, H. van Hummel en J. Kolthoff. Robert van Oostrom Bas van Velsen Dronten 2

4 Inhoud Voorwoord Inleiding Wat is de ds.- en voederwaarde Opbrengst van een ha. voederbieten in de Veenkoloniën (Dr.) Product en droge stof opbrengsten VEM& DVE opbrengst Conclusie Heeft de toevoeging van voederbieten aan een melkveerantsoen invloed op de voeropname door melkvee Rantsoenvergelijking Ervaringen veehouders Conclusie Wat is de benutting van de mineralen uit de bodem door voederbieten Toegepaste bemesting Onttrokken mineralen Efficiëntie bodemniveau Conclusie Wat zijn de kosten en opbrengsten van de teelt van voederbieten en wat zijn de economische verschillen met de teelt van snijmais Kosten Opbrengsten Kosten/ opbrengsten mais Kosten Opbrengsten Saldo Conclusie Conclusie & Discussie conclusie Discussie Samenwerking Bibliografie

5 1.0 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een korte inleiding gegeven op het rapport. D.w.z. een deel achtergrond informatie over het onderzoek, een deel over het concept van dit onderzoek en een korte samenvatting van het rapport. In dit rapport is een onderzoek beschreven naar de opbrengst van voederbieten zoals beschreven in het plan van aanpak (p.v.a.). Het onderzoek wordt uitgevoerd door meerdere partijen. Dit zijn HBO studenten van de Aeres Hogeschool en studenten van het Terra Mbo Meppel/ Emmen. Door deze samenwerking verdwenen er een aantal taken en er ontstonden een aantal taken voor de studenten. Met behulp van literatuur vooronderzoek zijn samen met docenten en studenten van het Terra Mbo de te onderzoeken vlakken bepaald. Aan de hand van deze onderwerpen is een hoofdvraag en een aantal deelvragen opgesteld (zie p.v.a. of onderstaand). Aan de hand van de deelvragen zijn vervolgens onderzoeken opgesteld. Deze zijn uitgevoerd door de studenten van het Terra Mbo. De verzamelde gegevens zijn verder uitgewerkt en onderzocht door de studenten van de Aeres Hogeschool. De gegevens zijn geanalyseerd en er zijn m.b.v. berekeningen en literatuur conclusies uit getrokken. Het gehele project/ onderzoek is tevens onderwerp geweest van een bijeenkomst van agrarisch ondernemers (veehouder, akkerbouwer en loonwerker) uit m.n. de veenkoloniën en een paar uitzonderingen van geïnteresseerden uit andere delen van het land. Het onderzoek en de resultaten zijn op de bijeenkomst gepresenteerd aan de ondernemers. Na afloop van de presentatie zijn meningen, ervaringen, kennis volop gedeeld binnen de groep. Ook zijn er onderwerpen naar voren gekomen voor vervolgonderzoek (zie discussie). Het onderzoek is voortgekomen uit de vraag een ondernemer die meer bewijs zou willen zien voor het succes van voederbieten. Zonder dit ooit geteeld te hebben was de ondernemer er van overtuigd dat voederbieten een rantsoen tot een succesrantsoen kunnen leiden. Met dit als achtergrond is er eerst een verdieping gemaakt in de bestaande literatuur en onderzocht waar nog kennis ontbrak voor de voederbiet. Dit is beschreven in het p.v.a. Het rapport is opgebouwd uit een aantal hoofdstukken. De eerste 4 hoofdstukken gaan over het verwerken, analyseren en trekken van conclusies uit de opgedane resultaten. Deze hoofdstukken zijn de uitwerkingen van de deelvragen. In hoofdstuk twee is de opbrengst van de voederbieten in product en droge stof (d.s.) onderzocht. Hiermee zijn ook de DVE en VEM opbrengsten berekend. In het 3e hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vraag wat de invloed van voederbieten is op een melkveerantsoen. Hierbij is gebruik gemaakt van een rantsoen berekeningsprogramma om een reëel beeld te schetsen. Vervolgens zijn de ervaringen van verschillende veehouders die al enkele jaren voederbieten voeren toegevoegd. In hoofdstuk 4 is de efficiëntie van de benutting van de mineralen stikstof en fosfaat uitgewerkt voor onze proef bedrijven uitgewerkt. In het 5e hoofdstuk is een financieel beeld gemaakt voor de teelt van voederbieten. Bij een samenwerking tussen veehouder en akkerbouwer kan dit een rol spelen om tot een goede samenwerking te komen. De kosten zijn berekend, de opbrengsten zijn berekend en er is met het berekend saldo een vergelijking gelegd met de kosten en opbrengsten van snijmais. In hoofdstuk 6 worden de conclusie (beantwoording van de hoofdvraag) en de discussie weergegeven. Ook is er in dit hoofdstuk aandacht besteed aan onderwerpen voor een eventueel vervolgonderzoek. In hoofdstuk 7 is een korte reflectie over de samenwerking met de Mbo studenten gegeven. 4

6 2.0 Wat is de ds.- en voederwaarde Opbrengst van een ha. voederbieten in de Veenkoloniën (Dr.) In dit hoofdstuk zijn de uitkomsten van het onderzoek weergegeven en verwerkt. Aan de hand van de gemeten gegevens zijn onder andere (o.a.) ds. opbrengsten VEM en DVE opbrengsten bepaald en onderling vergeleken. De gegevens berekend in dit hoofdstuk zijn nodig voor de berekeningen in de volgende hoofdstukken. De metingen worden berekend op basis van 4 metingen bij 3 bedrijven. Bij Dhr. Welhuis zijn de bieten in twee delen geoogst. Dit is in de tabellen terug te vinden als Welhuis1 en Welhuis Product en droge stof opbrengsten De opbrengst metingen voor het onderzoek zijn verricht op 3 bedrijven. Voorafgaand zijn de lege trekker combinaties gewogen, en tijdens het rooien alleen de geladen combi s. Iedere as wordt gewogen bij een weging om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van het gehele gewicht van de combinatie. De data die hier uit kwam is verwerkt in Excel tot gemiddelden en opbrengsten. In de onderstaande tabel zijn de gegevens weergegeven die uit Excel zijn gekomen m.b.t. de product en ds. opbrengst. Hummel Aalenhuis Welhuis1 Welhuis2 Gemiddeld Groeidagen Product/ 107.7t 97.4t 107.9t 93.5t 101.6t ha. (ton) d.s. % 13.3% 15.5% 18.2% 16.5% 18.0% d.s./ ha. (ton) 14.3t 15.1t 19.6t 15.4t 16.1t Tabel 1 Opbrengsten voederbieten In bovenstaande tabel zijn de opbrengsten van de percelen weergegeven per ha. De opbrengst van voederbiet in product ligt gemiddeld op ton. Door het relatief lage ds. percentage is de ds. opbrengst een stuk lager. De gemiddelde opbrengst/ Ha. ligt op 16.1 ton droge stof. Ondanks dat ca. 85% van de biet water is ligt de ds. opbrengst van de bieten gemiddeld nog boven dat van gras of mais. De gemiddelde ds. opbrengst van een goed perceel mais bedraagt ca ton ds./ ha. De gemiddelde ds. opbrengst van een ha. voederbieten is 16.1 ton ds./ ha.. Tabel 2 Groei kg. ds./ dag Hummel Aalenhuis Wel huis1 Welhuis 2 Groei/ dag (kg d.s.) In bovenstaande tabel zijn het aantal kilogrammen groei ds. per dag per ha. berekend. Hierin is zichtbaar dat dit hoog is te noemen. Gemiddeld komt de drogestof groei per dag van een voederbiet ongeveer overeen met die van maïs. Het te benutten groeiseizoen van voederbieten is echter langer dan dat van snijmaïs en het is dus mogelijk om met voederbieten meer drogestof van een hectare te oogsten. Een bedreiging voor de opbrengst van de voederbieten is het versnipperen van de bieten in de snijmaiskuil. De bieten moeten dan een aantal dagen voor de maisoogst worden gerooid, om tijdens het mais inkuilen door de kuil versnippert te worden. Echter is deze oogstdatum ver van optimaal. De bieten kunnen nog ca. 1,5 maand doorgroeien waarbij extra opbrengst gegenereerd wordt. 5

7 2.2 VEM& DVE opbrengst. Met het d.s. gehalte van de bieten en daarmee de d.s. opbrengst/ ha. te hebben bepaald kan worden berekend wat de voederwaarde opbrengst VEM en DVE is per ha. VEM is een belangrijke waarde voor een voer product voor melkvee. Dit geeft een algemene waarde aan het product. Het aantal VEM per kg. Ds. kan worden afgelezen uit de voederwaarde analyse van de bieten. Dit geldt ook voor DVE etc. De voederanalyses zijn in de bijlagen bijgevoegd. Uit deze zijn af lezen wat de VEM en DVE waarden bij de verschillende bieten zijn. Hummel Aalenhuis Welhuis1 Welhuis2 Gemiddeld VEM kg/ds DVE kg/ds KVEM/ ha Tabel 3 VEM & DVE opbrengsten In bovenstaande tabel is te KVEM opbrengst per ha. weergegeven samen met de DVE gehalte/ kg ds. In onderstaande tabel zijn voor vergelijking drie andere voedermiddelen weergegeven. Wanneer de onderste en bovenste tabel met elkaar worden vergeleken dan kan daar uit worden geconcludeerd dat de voederbiet de hoogste VEM gehalte heeft. Dit in combinatie met de hoogste opbrengst/ ha. duidt op de hoogste VEM opbrengst/ ha. voedermiddelen (diervoeder, VEM DVE 2012) Snijmais ingekuild 28-32% ds Bierborstel, gedroogd 90,3% ds Graskuil, mei, 3500 kg ds Krachtvoer A- brok eiwitrijk Tabel 4 Voeders voor melkvee 3.3 Conclusie Uit dit hoofdstuk blijkt dat de opbrengsten van de voederbieten in vergelijking tot andere voedergewassen erg hoog zijn. Dit geld voor zowel de product-, d.s.- en voederwaarde opbrengst. Uit de gegevens valt op dat er tussen de bedrijven nog een relatief verschil is tussen de opbrengsten. dit kan te verklaren zijn door meerdere factoren als waterhuishouding, bewerkingen of groeidagen. Het aantal VEM per kg. Ds. bij voederbieten is hoger als dat van andere voedergewassen/ krachtvoeders. Het gehalte DVE is vergelijkbaar met dat van een eiwitrijke krachtvoer brok. 6

8 3.0 Heeft de toevoeging van voederbieten aan een melkveerantsoen invloed op de voeropname door melkvee In dit hoofdstuk wordt gekeken naar het effect van het toevoegen van voederbieten op een melkveerantsoen. Ook zal in dit hoofdstuk besproken worden wat de ervaringen zijn van veehouders die al voederbieten in hun rantsoen hebben. Om een vergelijking te kunnen maken tussen een rantsoen met voederbieten en een rantsoen zonder voederbieten is gebruik gemaakt van een rekenprogramma in Excel. Dit programma geeft een goed beeld van een rantsoen voor melkvee. Het is ontwikkeld door de heer Jacob van Veldhuizen. Dit bestand is gemaakt aan de hand van de normen uit het voedernormenboekje van het CVB Rantsoenvergelijking In dit deel van het verslag zijn 2 rantsoenen samengesteld in het programma. Eén rantsoen met en één rantsoen zonder voederbieten. Op deze manier wordt een goed beeld gegeven van de toegevoegde waarde van een voederbiet is aan een melkveerantsoen. Voor de rantsoenen is gebruik gemaakt van een gemiddelde koe (zie tabel 5). Tabel 5: Gemiddelde koe rantsoen Pariteit 2 Gewicht 650 Productie 28 Vetgehalte 4,2 Eiwitgehalte 3,4 Lactatiedagen 180 Dagen drachtig 50 Voor de rantsoenberekening met voederbieten zijn de analyses van de bieten tot een gemiddelde biet berekend. De resultaten van hiervan staan in tabel 6. Tabel 6: Voederwaarde gemiddelde voederbiet Drogestof 15,9 % VEM DVE 104 OEB SW 1,1 VW 0,69 7

9 Na invullen van het Excel programma voor rantsoenberekeningen zijn de volgende rantsoenen tot stand gekomen. Er is voor gekozen om de rantsoenen redelijk standaard te houden met niet te veel bijproducten om een goed beeld te kunnen geven van de invloed van voederbieten. Tabel 7: Rantsoenen (In kg droge stof) Rantsoen 1 (incl. biet) Rantsoen 2 (excl. biet) Verschil Voor droogkuil 7 7 Snijmaiskuil 4,5 5 +0,5 Sojaschroot 1,3 1,3 Voederbieten Krachtvoer (matig eiwitrijk) 4,5 (5kg product) 6,3 (7kg product) +2 (prod) Totale ds. opname 19,3 19,6 Voor bovenstaande rantsoen is een krachtvoer gebruikt met 940 VEM en 100 DVE. Dit is een krachtvoer met relatief hoog eiwit%. Op veel melkveebedrijven in Nederland zullen vergelijkbare krachtvoeders worden gevoerd. Zoals te zien in bovenstaande tabel is de 2kg drogestof voederbieten vervangen door een halve kilo snijmaïs en 2kg krachtvoer. Beide rantsoenen komen tot een gelijkwaardige VEM en DVE dekking. Hieruit blijkt echter ook dat de negatieve OEB van de voederbieten een groot veerdeel is aan het product. Hierdoor maken de voederbieten de benutting van het eiwit op pensniveau beter. Dit effect is met krachtvoer moeilijk te behalen. Tabel 8: Fosfor gehalte rantsoen (In kg droge stof) Rantsoen 1 (incl. biet) Rantsoen 2 (excl. biet) Verschil Kg ds P/kg ds Totaal Kg ds Totaal P (1) P (2) Voor droogkuil Snijmaiskuil 4, Sojaschroot 1,3 7,5 9,8 1,3 9,8 Voederbieten 2 2,1 4,2 0 Krachtvoer (matig eiwitrijk) 4,5 4,2 21 6,3 29,4 Totale ds opname 19, ,6 77,2 5,2 gram /koe/dag P/kilogram drogestof 3,7 3,9 8

10 In bovenstaande tabel zijn opnieuw de verschillende rantsoenen zichtbaar. Hierin is het fosforgehalte van het totaal rantsoen berekend. Te zien is dat door de toevoeging van de voederbieten een verlaging van 5,2 gram P per koe per dag te behalen is. Dit is te danken aan het lage fosfor gehalte in de voederbieten. Dit is een zeer gunstige eigenschap met het oog op de toekomst. Een verlaging van het fosfor gehalte van het melkveerantsoen zal in de toekomst grote economische voordelen hebben voor de veehouder. 3.2 Ervaringen veehouders In de loop van het onderzoek is veel contact geweest met veehouders die al ervaring hebben met het voeren van voederbieten. In deze paragraaf komen een aantal ervaringen van veehouders naar voren. Dhr. Sinnema uit Friesland gaf aan dat toen hij voor het eerst met het voeren van voederbieten begon hij de bieten heeft gevoerd als extra toevoeging aan zijn bestaande rantsoen. Het gevolg was dat hij niet waarneembaar meer restvoer had en een verhoogde melkproductie en een verhoging van 0,2 %- punt op zijn melkvet en eiwit. Dit duid erop dat de voederbieten zorgen voor een verhoging van de droge stof opname door het melkvee. Dhr. Sinnema is een samenwerkingsverband aangegaan met een collega akkerbouwer. Hierdoor heeft hij zelf geen extra werk aan de teelt, en kan hij derogatie op zijn bedrijf behouden. Voor het uiteindelijke product betaald hij een eerlijke prijs van 40 euro per ton product. Doordat Dhr. Sinnema zijn voederbieten laat versnipperen en vervolgens in een plastic slurf opslaat kunnen de voederbieten later dan de maïs geoogst worden en zijn de inkuil verliezen minimaal. Dhr. Aalenhuis merkte op dat ook bij zijn veestapel de totale voeropname is toegenomen. Hij gaf aan dat een bijkomend voordeel hiervan is dat de koeien een betere conditie houden tijdens de piek van hun lactatie. Dit heeft positieve gevolgen voor de gezondheid van de veestapel, het vermoeden onder veehouders is dat dit bijkomende voordeel een financieel voordeel met zich meebrengt. Het is echter moeilijk te zeggen hoe groot dit voordeel is omdat niet te achterhalen is welke gezondheidsproblemen voorkomen kunnen worden en in hoeverre dit te danken is aan het voeren van voederbieten. Dhr. Welhuis geeft aan dat juiste mechanisatie erg belangrijk is voor het succes van het product. Door op een zorgvuldige manier het product zo klein mogelijk te versnipperen is minder selectie mogelijk door de veestapel. De koeien zullen door de hoge smakelijkheid van de voederbieten namelijk altijd proberen de stukjes voederbieten uit het rantsoen te zoeken. De selectie van de voederbieten uit het rantsoen is ongewenst doordat dit een ongelijke opname binnen een veestapel tot gevolg heeft. Hierdoor komt het gemiddelde rantsoen dat een koe binnen krijgt minder goed in balans en zullen de positieve effecten van de het voeren van voerderbieten verminderd worden. 3.3 Conclusie Uit de rantsoen vergelijking blijkt dat de voederwaarde in 2kg ds voederbieten grofweg overeen komt met de voederwaarde in 2kg krachtvoer en 0,5 kg snijmais. Een groot voordeel van de voederbieten is de zeer negatieve OEB. Hierdoor kan de rest van het rantsoen optimaal benut worden. Een combinatie van hoog VEM, hoog DVE en een negatieve OEB zorgen voor een verhoging van de melkproductie en gehaltes. De ervaring van veehouders is dat de hoge smakelijkheid van de voederbieten zorgt voor een verhoogde droge stof opname. 9

11 4. Wat is de benutting van de mineralen uit de bodem door voederbieten In dit hoofdstuk zal de onttrekking van mineralen door de voederbieten op de proefbedrijven vergeleken worden met de toegepaste bemesting. De onttrekking van mineralen zal bepaald worden aan de hand van de analyses van de voederbieten en de gemeten opbrengst. Dit zal gebeuren voor zowel stikstof als fosfaat. De hoeveelheid kalium in het geoogste product is door de ondernemers niet gemeten. Hierdoor kunnen wij hier geen berekening voor maken. De efficiëntie op bodemniveau zal bepaald worden voor zowel stikstof als fosfaat. Voor het bodem leverend vermogen is geen correctie toegepast omdat de ondernemers op zeer vergelijkbare percelen de voederbieten hebben verbouwd. Door het bodemleverend vermogen mee te nemen in het onderzoek zou het minder overzichtelijk worden, om het praktisch toepasbaar te houden hebben we ervoor gekozen dit niet mee te nemen. 4.1 Toegepaste bemesting In onderstaande tabel is per ondernemer weergegeven hoeveel bemesting er is toegepast op de verschillende bedrijven waar de opbrengst metingen zijn uitgevoerd. Tabel 9: Toegepaste bemesting Dierlijke mest Kunstmest N totaal P2O5 totaal Aalenhuis 40 m³/ha KAS(27%N) 200 kg/ha 54 kg + 166,8 = 220,8 kg N/ha 66 kg P2O5/ha Welhuis 55 m³/ha 229,4 kg N/ha 90,8 kg P2O5/ha Hummel 55 m³/ha 229,4 kg N/ha 90,8 kg P2O5/ha Over het algemeen kiezen de ondernemers ervoor om de stikstof en fosfaatbemesting vooral met dierlijke mest toe te passen. De heer Aalenhuis heeft ervoor gekozen om naast de bemesting met rundveedrijfmest ook een kunstmest bemesting toe te passen net na opkomst van de voederbieten. Dit heeft hij gedaan met normale KAS die 27% stikstof bevat en geen fosfaat. De keuze voor de kunstmest en een lagere drijfmest toediening heeft ervoor gezorgd dat hij tot ongeveer een zelfde niveau stikstof bemesting komt maar een beduidend lagere fosfaatbemesting. Helaas waren er bij de ondernemers geen mest monsters beschikbaar dus hebben we gebruik gemaakt van het langjarig gemiddelde. De waardes waarmee is gerekend zijn 4,17 stikstof en 1,65 fosfaat (Eurofins- agro, Meerjarengemiddelden rundveedrijfmest, 2016). 4.2 Onttrokken mineralen Om te bepalen hoeveel stikstof en fosfaat er is onttrokken door de voederbieten hebben we de analyses gebruikt die door eurofins- agro zijn gemaakt. Uit deze analyses is te achterhalen hoeveel ruw eiwit en fosfor de bieten bevatten in gram per kilogram drogestof. Deze gehaltes zijn omgerekend naar kilogrammen ruw eiwit en kilogrammen fosfor per hectare onttrokken. Om de hoeveelheid onttrokken ruw eiwit per hectare om te rekenen naar kilogrammen stikstof is gebruik gemaakt van de Kjeldahl methode. Door de hoeveelheid ruw eiwit te delen door 6,25 is bepaald hoeveel kilogrammen stikstof dit zijn (diervoeder, 2012). Om de hoeveelheid fosfor om te rekenen naar fosfaat hebben we gebruik gemaakt van een factor 2,29. Fosfor komt namelijk meestal voor in de vorm van fosfaat en is daarom eenvoudig om te rekenen (Schoumans, O.F., J. Willems & G van Duinhoven, 2008). 10

12 Tabel 10: Onttrekking stikstof en fosfaat Kg ds/ha RE & Totaal onttrokken /ha Onttrokken N & P2O5 /ha P Aalenhuis RE ,2 kg RE 154,6 kg N/ha P 1,8 27,2 kg P 62.2 kg P2O5/ha Welhuis RE ,5 kg RE 144,6 kg N/ha P 2,2 43,2 kg P 98,95 kg P2O5/ha Welhuis RE ,9 kg RE 113,6 kg N/ha P 1,7 27,8 kg P 63,6 kg P2O5/ha Hummel RE kg RE 185,1 kg N/ha P 2,5 35,8 kg P 82,0 kg P2O5/ha Gemiddeld Voederbieten RE 59 P 2,1 149,5 kg N/ha 76,7 kg P2O5/ha Snijmais ,8 kg N/ha 73,2 kg P2O5/ha In bovenstaande tabel zijn de meetresultaten uitgewerkt. De onderste regel geeft het gemiddelde weer van de groep ondernemers waar de metingen zijn verricht. Opvallend is de grote spreiding in de gehaltes ruw eiwit en fosfor per kilogram droge stof. Het fosfor gehalte van de bieten gaat van 1,7 tot 2,5 dit is procentueel een grote spreiding. Het lijkt erop dat een hoge opbrengst, lagere gehaltes met zich mee brengt maar dit is echter niet met zekerheid te zeggen. Na het spreken van verschillende ondernemers blijkt ook de manier van monsteren van de bieten erg het resultaat te beïnvloeden. Doordat de teelt van voederbieten nog erg in opkomst is en er dus nog niet veel bekend is over de beste manier van monsteren, wijken de resultaten erg af. Bij één van de ondernemers was het zelfs zo dat er eerste meerdere keren monster resultaten zijn gekomen die zo onwaarschijnlijk waren dat er opnieuw gemonsterd dienden te worden. Doordat de bieten gemonsterd worden terwijl ze op een grote hoop liggen is het moeilijk om een goed beeld te geven van de gemiddelde hoop, iedere biet is namelijk verschillend. In de tabel is ook te zien dat de onttrekking van snijmaïs met een opbrengst van 16 ton drogestof per hectare vergelijkbaar is met die van voederbieten. De onttrekking van snijmaïs is zelfs wat hoger dan die van de bieten (Eurofins- agro, Meerjaren gemiddelden snijmais, 2016). De voederwaarde opbrengst van voederbieten ligt echter hoger dan die van snijmaïs. Voor deze vergelijking is zijn de gemiddelde gehaltes ruweiwit en fosfor gebruikt zoals berekend door Eurofins- agro. 11

13 4.3 Efficiëntie bodemniveau Om de efficiëntie van de bemesting te bepalen is de bemesting vervolgens vergeleken met de onttrokken hoeveelheid mineralen. De resultaten hiervan zijn in onderstaande tabel weergegeven. Tabel 11: Bemestingsefficiëntie Bemest Onttrokken Efficiëntie Aalenhuis 220,8 kg N/ha 185,1 kg N/ha 70% ( kg/ha) 66 kg P2O5/ha 82,0 kg P2O5/ha 94% Welhuis 1 229,4 kg N/ha 144,6 kg N/ha 63% ( kg/ha) 90,8 kg P2O5/ha 98,9 kg P2O5/ha 109% Welhuis 2 229,4 kg N/ha 113,6 kg N/ha 50% ( kg/ha) 90,8 kg P2O5/ha 63,6 kg P2O5/ha 70% Hummel 229,4 kg N/ha 185,1 kg N/ha 80% ( kg/ha) 90,8 kg P2O5/ha 82,0 kg P2O5/ha 90% Gemiddeld voederbieten N P2O5 66% 91% Uit bovenstaande tabel blijkt dat de benutting van de toegediende mineralen hoog is. Dit is te danken aan het lange groeiseizoen van de voederbieten. Doordat de voederbieten zich laat in het groeiseizoen nog steeds ontwikkelen heeft uitspoeling minder kans. Voor veehouders is een gewas met een laag fosfor gehalte gewenst om op deze manier het fosfor gehalte van het totale rantsoen te kunnen verlagen. Door de hoge efficiëntie van de mineralen kan er een gezonde kringloop ontstaan met weinig verliezen. 4.4 Conclusie Voor veehouders is een gewas met een laag fosfor gehalte gewenst om op deze manier het fosfor gehalte van het totale rantsoen te kunnen verlagen. Door de hoge efficiëntie van de mineralen kan er een gezonde kringloop ontstaan met weinig verliezen. De voederbieten gaan efficiënt om met de meststoffen stikstof en fosfaat. Dit is te zien aan de hoge efficiëntie op bodem niveau. 12

14 5 Wat zijn de kosten en opbrengsten van de teelt van voederbieten en wat zijn de economische verschillen met de teelt van snijmais. Of een gewas interessant is om te verbouwen is voor een teler afhankelijk van zijn/ haar motieven samen met nog een aantal onderdelen. wanneer een gewas meer kost dan dat het oplevert (financieel of als verschraling van de bodem) heeft het geen meerwaarde om een dergelijk gewas te verbouwen. In deze deelvraag wordt een vergelijking gemaakt tussen het saldo van een ha. Voederbieten en het saldo van een ha. Snijmais (univesiteit, 2015). Het doel van deze deelvraag is om een financieel beeld te geven aan een ha. voederbieten voor een akkerbouwer. Wanneer in samenwerking met veehouder wordt gewerkt, is er een financiële achtergrond om afspraken te kunnen maken. 5.1 Kosten De kosten voor een Hectare (Ha.) voederbieten zijn bij de 4 bedrijven bij gehouden. De kosten zijn omgerekend naar de kosten/ ha. om een betrouwbare vergelijking te kunnen maken. De kosten zijn weergegeven in onderstaande tabel. Hummel Aalenhuis Welhuis Kolthof Gemiddeld. Bemesten Doodspuiten Frezen Spitten Schijveneg Ploegen Zaaien Gewasbescherming Schoffelen Rooien Kieper Snipperen Bietenzaad Kalk Ca + Na Kali KAS Totaal 2373, ,- 1916,- 1711,- 2032,- Tabel 12 Gemaakte kosten teelt voederbiet In de tabel is te zien dat de grootste kosten bij de teelt worden gemaakt bij een aantal onderdelen; Gewasbescherming, het rooien, snipperen en het bietenzaad. Een deel van de bewerkingen wordt door de loonwerker gedaan en een deel ook niet. Bij het werk wat de loonwerker uitvoert, ben je als bedrijf afhankelijk van hoeveel de loonwerker voor de bewerking rekent. Hier kan verschil in zitten, maar daar kan op bedrijfsniveau weinig aan worden verbeterd. Wanneer met eigen arbeid bewerkingen worden uitgevoerd kunnen de kosten ook variëren. Deze kosten zijn voor het bedrijf wel te optimaliseren. Deze kosten worden o.a. beïnvloed door; uurloon, eigendom van de machines en efficiëntie. Wanneer machines reeds op het bedrijf aanwezig zijn, zijn er voor gebruik van de machines geen extra vaste kosten gemaakt bij gebruik. 13

15 Voor het uurloon bij eigen mechanisatie kan evt. niets worden gerekend, of een paar euro per uur voor een stagiaire of een buurjongen. Echter ben je dan nog wel afhankelijk van de variabele kosten als o.a. dieselverbruik. In de tabel zijn verschillen in het totaal aantal kosten te zien. Zoals al eerder beschreven zijn deze kosten van meerdere factoren afhankelijk. De bedrijven hebben ieder een eigen manier van klaarleggen van het land. Een deel van de ondernemers ploegt, een deel spit, een deel spuit gras dood en een deel freest het gras (Dit is ook afhankelijk van het voorgaand gewas). Hierdoor verschillen de grondbewerkingskosten tussen de bedrijven tot ca. 60,-. te zien is dat kosten tussen bedrijven bij eenzelfde bewerking verschillen, maar ook de combinatie van verschillende bewerkingen lijdt tot een verschil in de bewerkingskosten. Op gebied van gewasbescherming is ook efficiëntie te behalen. Zo is uit de tabel af te lezen dat er tussen bedrijf 1 en 3 een kosten verschil van 403 is. Bieten is een gewas wat relatief meer gewasbescherming vereist dan grasland of mais maar bij goed management en geen bijzondere weersomstandigheden kunnen deze kosten minimaal worden gehouden. Wat op valt bij het bedrijf met lage gewasbeschermingskosten is dat er ook wordt geschoffeld. Schoffelen kost 48 per ha. maar wanneer dit 400 bespaard aan gewasbescherming is dit financieel interessant. Vers voeren/ inkuilen Wanneer de bieten vers gevoerd worden, zijn er na het rooien relatief weinig kosten meer aan de bieten toe te rekenen. De bieten moeten bij koud weer worden afgedekt met wat stro en een stuk oud kuilplastic tegen de vorst (debergh, 2010). Het vers voeren van de bieten kan op meerdere manieren gebeuren. Er is in dit onderzoek niet ingegaan op de kosten die bij het voeren van de verse bieten komen, maar naar schatting zijn deze niet hoger als die van het inkuilen. Voor het inkuilen van de verse bieten moeten alle bieten gesnipperd worden en door de kuil worden gemengd. Dit snipperen kan door de loonwerker worden gedaan. In de tabel is te zien dat de snipperkosten rond de 300 liggen. Een aantal voordelen van het snipperen van de bieten is dat ze geen aparte opslag meer vereisen, en het aanbod stabiel is in het rantsoen. Bedrijf 4 heeft een klein snipper apparaat op het bedrijf staan waarmee de bieten dagelijks vers worden gesnipperd. 5.2 Opbrengsten De opbrengsten voor een perceel voederbieten wordt gebaseerd aan de hand van een VEM prijs en DVE toeslag. De markt voor voederbieten als bulkgewas is nog relatief klein vergeleken gras of mais. Echter worden op meerdere verkoopsites voederbieten aangeboden voor ca per ton product (marktplaats/ voederbieten). Voor een melkveehouder is het moeilijk om aan te geven wat een perceel voederbieten financieel op brengt. Omdat de voederbieten aan de koeien worden gevoerd, is het moeilijk te herleiden wat de voederbieten bijdragen aan het rantsoen en te koste waarvan. Wanneer een kg. Voederbiet een kg. Krachtvoer zou vervangen dan was de rekensom niet moeilijk. Echter heeft krachtvoer een andere samenstelling en een andere invloed in het rantsoen. Om deze reden wordt in dit rapport gebruik gemaakt van de VEM prijs en de DVE toeslag per kg. Ds. voor een algemene opbrengstprijs. De WUR maakt maandelijks een marktprijs van VEM en DVE. de opbrengstprijs die met deze opbrengstbepaling worden berekend vallen in de praktijk ten opzichte van de geldende marktprijzen hoger uit. De opbrengstbepaling geeft weer wat de opbrengst is van het gewas ten opzichte van krachtvoeders. Voor de berekening van de opbrengsten is hier gebruikt gemaakt van de gemiddelde prijs van 2016 en deze zijn weergegeven in onderstaande tabel. Voor de 14

16 Marktwaarde (energieprijzen en eiwittoeslagprijzen rundvee , 2016) KVem prijs DVE toeslag/ ton ds Tabel 13 VEM& DVE marktprijzen M.b.v. deze prijzen zijn de opbrengsten bij de verschillende bedrijven per ha. te berekenen. Hummel Aalenhuis Welhuis 1 Welhuis 2 Gemiddelde Opbrengst KVEM/Ha. KVEM prijs in Dve toeslag in Totaal opbrengst/ ha Tabel 14 opbrengst berekening In bovenstaande tabel zijn de opbrengsten berekend die bij de verschillende bedrijven volgends de Vem en Dve prijs behaald zijn. De opbrengsten voor een ha. voederbieten zijn gewaardeerd op Wanneer dit wordt berekend per ton is dit 3826/ (ton/ ha.)= Dit is een prijs per kg. product gebaseerd op het gemiddelde van het totaal van de bedrijven. 5.3 Kosten/ opbrengsten mais Mais is goed voor een groot aandeel van de Nederlandse veevoeders, en is hierom ruimschoots in de markt. Mais is op meerdere manieren aan te schaffen (op stam, gehakseld of ingekuild). Voor de vergelijking moeten de kosten overeen komen met dat van het bieten rooien. Met deze reden wordt de prijs van een ha. mais bekeken aan de hand van gehakselde mais, omdat de bieten ook gerooid verkocht worden Kosten De kosten voor een perceel snijmais zijn opgesteld in het handboek melkveehouderij en de tabel is weergegeven in de tabel rechts. Om de kostenposten gelijk te houden aan dat zoals berekend bij de voederbieten is er een kleine aanpassing aan de tabel gedaan. De kosten/ ha. komen uit op 1376/ha. op zandgrond Opbrengsten De opbrengsten volgends het handboek snijmais zijn berekend aan de hand van de VEM& DVE toeslag. de opbrengsten zijn af te lezen uit de afbeelding. Afbeelding 2 Opbrengstberekening snijmais (univesiteit, 2015) De marktwaarde van mais is echter niet geheel te vergelijken met de gegevens uit bovenstaande tabel. De oorzaak hiervan is dat mais bij verkoop ook vaak wordt verkocht op stam of uit de kuil. Daar zijn andere prijzen aan gekoppeld omdat daar evt. meer of minder kosten voor het gewas zijn gemaakt. Afbeelding 1 Kosten snijmais (univesiteit, 2015) 15

17 5.4 Saldo Het saldo wat beschreven is in onderstaande tabel is berekend aan de hand van de gegevens uit dit onderzoek. Met het saldo en het vergelijken met dat van mais worden de twee voeder- / akkerbouwgewassen bekeken. De reden hiervoor is dat mais ook een veevoedergewas is en ook een akkerbouwgewas net als voederbieten. In onderstaande tabel zijn de saldo s van een ha. voederbieten en van een ha. snijmais weergegeven. Afbeelding 3saldovergelijking Voederbieten snijmais- voederbieten Snijmais verschil Opbrengsten in Kosten in Saldo in Af te lezen is dat een ha. voederbieten 420 euro op kan brengen als snijmais. Naarmate de geslaagdheid van de teelt en de verschillen in kosten kan een hoger of lager saldo behaald worden. 5.5 Conclusie Het antwoord op de deelvraag, onderzocht in dit hoofdstuk, is te concluderen uit hoofdstuk 5.4. Hieruit is af te lezen dat een ha. voederbieten een hoger saldo heeft dan snijmais. Ondanks dat voederbieten hogere teeltkosten hebben, zijn de opbrengsten zo veel hoger dat er uiteindelijk een hoger saldo ontstaat. 16

18 6.0 Conclusie & Discussie In dit hoofdstuk zijn de conclusies van de voorgaande hoofdstukken samengevoegd en wordt er antwoord gegeven op de hoofdvraag. Ook is er een discussie geschreven met verbeterpunten voor het onderzoek en eventueel vervolgonderzoek. 6.1 conclusie Voor het beantwoorden van de hoofdvraag (In hoeverre is de teelt van voederbieten in de Veenkoloniën (Dr.) geschikt veevoedergewas) maken we gebruik van de conclusies van de deelvragen. Deze zijn per hoofdstuk aan het einde kort beschreven. Uit hoofdstuk 2 is gebleken dat de opbrengst van voederbieten zeer interessant zijn. De opbrengsten zijn voor voedergewassen als een van de hoogste te waarderen. Ondanks het hoge percentage vocht in de biet is de d.s. opbrengst gelijk/ hoger dan dat van een goed perceel snijmais. Uit hoofdstuk 3 wordt geconcludeerd dat de toevoeging van voederbieten aan een rantsoen voor melkvee een positieve invloed op de melkgift en voeropname heeft. Uit hoofdstuk 4 blijkt dat voederbieten efficiënt omgaan met de bemeste meststoffen. Door deze efficiëntie kan minder uitspoeling van mineralen worden gerealiseerd en goede kringloop van fosfaat te behalen op bodem niveau. Uit hoofdstuk 5 blijkt dat de teelt van voederbieten een saldo heeft van Dit is 420 hoger dan het saldo van een perceel snijmais. Oorzaken hiervan zijn hogere opbrengsten. Kosten van de teelt van voederbieten liggen wel boven die van snijmais. Uit de conclusies blijkt dat voederbieten een positieve invloed hebben op de melkproductie/ voeropname, de opbrengsten van een ha. zijn hoog en de voederbiet gaat zeer efficiënt om met mest. Deze factoren maken de voederbiet tot een succesvol voedergewas. Echter voor derogatie is het voor veehouders niet altijd mogelijk om voederbieten in het teeltplan op te nemen. Een samenwerking met akkerbouwen kan dan oplossing bieden. Het saldo van een ha. voederbieten is voor een akkerbouwer berekend en dit is nog beter als dat van een ha. snijmais. 6.2 Discussie Tijdens dit onderzoek en bij de nabeschouwing zijn wij op de volgende discussie/ verbeterpunten gekomen voor een eventuele herhaling van het onderzoek. Een Discussiepunt is de betrouwbaarheid van het onderzoek. Voor de betrouwbaarheid geldt vaak hoe meer data hoe beter. Voor ons onderzoek was het echter niet mogelijk om een grote groep te onderzoeken i.v.m. omvang van het onderzoek. Het praktijkonderzoek is uitgevoerd bij 4 bedrijven in de Veenkoloniën. Van deze 4 bedrijven viel nog een bedrijf af omdat hier gerooid was zonder dat er opbrengsten waren gemeten. Een positief punt was dat de drie bedrijven wel hetzelfde bieten ras teelden. Wanneer er verschillende rassen waren gebruikt was de betrouwbaarheid nog lager geworden. Bij de bedrijven waar gemeten is is de betrouwbaarheid wel gewaarborgd door secuur en logisch te werk te gaan. Zo hebben we risicopunten tijdens vergaren van de gegevens beperkt. De betrouwbaarheid verbeteren door meer gegevens te verzamelen bij meerdere bedrijven is een verbeterpunt. Daar kan nog aan worden toegevoegd dat meerjarig onderzoek ook een vergrotend effect heeft op de betrouwbaarheid. Meer tijd kwijt aan mbo Een tweede discussiepunt is de samenwerking met de MBO studenten. De samenwerking op zich was goed maar wij zijn tijdens dit onderzoek meer tijd kwijt geweest aan sturing/ begeleiding dan dat wij van tevoren ingeschat hadden. Ook zijn niet altijd de opdrachten zo uitgevoerd zoals dat besproken was. Dit had bijvoorbeeld veel invloed op de deelvraag van voeding, die niet goed uitgevoerd kon worden zoals hij in eerste instantie omschreven was. Een verbeterpunt is om hier van tevoren meer rekening mee te houden. Een duidelijke omschrijving bijvoorbeeld van de uit te voeren 17

19 werkzaamheden is vereist. Ondanks dat wij dit naar ons idee goed hadden gedaan (puntsgewijs stappenplan) kon het niet altijd slagen Vervolgonderzoek Tijdens de bijeenkomst over voederbieten is er ook gesproken over de dingen die interessant zouden zijn voor een vervolg onderzoek. Hierbij kwamen de volgende onderwerpen naar voren. Bewaring Biologische teelt Teeltvragen Over de optimale methode om de voederbieten te bewaren zijn nog veel onduidelijkheden. Veel veehouders kiezen er momenteel voor om de voederbieten te versnipperen en te verdelen door de maiskuil. Een groot bezwaar dat hierbij komt kijken is dat de bieten tegelijk geoogst moeten worden met de mais. Dit gaat hoe dan ook ten koste van gewas opbrengsten. In veel situaties worden de bieten eerder geoogst dan optimaal zou zijn doordat de bieten ook in november nog flink kunnen groeien. In sommige situaties wordt de mais later gezaaid dan optimaal zou zijn hierdoor kan de mais later geoogst worden maar loopt men het risico dat dit niet de gewenste afrijping met zich mee brengt. Mogelijk zou het beter zijn om deze 2 producten los van elkaar te kunnen bewaren zodat voor beide gewassen een optimale opbrengst gerealiseerd kan worden. Wat hiervoor de voor en nadelen zijn zou in een later onderzoek bepaald kunnen worden. Ook zijn er veehouders die meer willen weten over de biologische teelt van voederbieten. Deze teelt kent veel risico's doordat er geen ontsmetting van het zaad tegen schimmels is toegestaan. Ook kan er geen chemische gewasbescherming worden uitgevoerd. Dit brengt verschillende vragen met zich mee waardoor een vervolgonderzoek nuttig zal zijn. Ook kwamen er nog verschillende teeltvragen naar voren vanuit de groep. Zo vroeg een ondernemer zich af wat de invloed van de toegepaste bemesting is op het fosfor gehalte in het product. Met het oog op een toekomst met fosfaatrechten in de melkveehouderij wordt de efficiëntie van de benutting van fosfaat steeds belangrijker. Dit kan een goede vraag zijn voor een vervolg onderzoek. 18

20 7.0 Samenwerking Voor het uitvoeren van deze opdracht is intensief samengewerkt met een team van studenten. Het team bestond uit belanghebbende van verschillende instanties. Om op de hoogte te blijven van de vorderingen bij alle groepen is er ongeveer één maal per twee weken een vergadering gepland. Hierbij werden de vorderingen in het onderzoek gepresenteerd aan de rest van de groep en was er ruimte voor vragen en toevoegingen van alle aanwezigen. Er werd meegewerkt door een groep van 6 studenten van het Terra MBO Meppel en 6 studenten van het Terra MBO Emmen. Door deze studenten zijn de veld metingen verricht. Onderstaand is een afbeelding toegevoegd van ons met de MBO studenten. De 4 meewerkende ondernemers hebben hun Figuur 1 Onderzoeksteam kennis gedeeld met de groep en hebben de mogelijkheid gegeven om de metingen uit te voeren op hun bedrijven. Het project is tot stand gekomen door innovaties van de veenkoloniën. Zij hadden belang bij een onderzoek waarbij de meerwaarde van voederbieten als gewas voor veehouders in de veenkoloniën werd bekeken. Hierbij werd de vraag gesteld of een samenwerking tussen veehouders en akkerbouwers in het gebied voor de toekomst mogelijkheden bied. Innovaties van de veenkoloniën heeft een georganiseerd waarbij al hun contacten met mogelijke interesse voor voederbieten zijn uitgenodigd. Tijdens deze bijeenkomst hebben we onze resultaten gepresenteerd aan een groep van ongeveer 10 enthousiaste veehouders en akkerbouwers uit het gebied de veenkoloniën en daarbuiten. Ook was Sjoerd Hoekstra, eigenaar van New Business Consulting aanwezig. Sjoerd heeft in het verleden uitvoerig onderzoek gedaan naar de toegevoegde waarde van voederbieten. Ook waren Ludwig Oevermans en Gerrit Nusselder van Limagrain Nederland aanwezig. Dit zorgde ervoor dat er na de presentatie een boeiende discussie op gang kwam waarin vele ervaringen van boeren naar voren kwamen. Al met al een zeer boeiende bijeenkomst die voor alle aanwezige leerzaam was en de reacties Figuur 2 Voederbieten bijeenkomst waren dan ook positief. 19

21 Bibliografie debergh, a. (2010). voederbiet uit de vergeethoek. veeteeltvlees. diervoeder, p. (2012). tabellenboek veevoeding (2016). energieprijzen en eiwittoeslagprijzen rundvee wur. Eurofins- agro. (2016). Meerjaren gemiddelden snijmais. Eurofins- agro. (2016). Meerjarengemiddelden rundveedrijfmest. marktplaats/ voederbieten. (sd). Opgeroepen op januari 2017, van marktplaats: en- toebehoren/dierenvoeding/voederbieten.html?query=voederbieten&categoryid=399 Schoumans, O.F., J. Willems & G van Duinhoven. (2008). 30 vragen en antwoorden over fosfaatin relatie tot landbouw en milieu. Wageningen: Alterra. univesiteit, w. (2015). handboek snijmais. WUR. 20