Stem van Kinderen in de aanpak Kindermishandeling

Transcriptie

1 Stem van kinderen in de aanpak kindermishandeling Wat vinden kinderen eigenlijk van de aanpak van kindermishandeling? Het is niet vanzelfsprekend dat hierover met kinderen gesproken wordt. Dat kinderen hier wel degelijk ideeën over hebben blijkt uit de resultaten van het project Stem van kinderen in de Aanpak Kindermishandeling. Kinderen maakten onder begeleiding van Stichting Alexander stripverhalen, films, een tijdschrift, kijkdozen en T-shirts met een boodschap voor volwassenen. Stichting Alexander, 2013 Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door: Stem van Kinderen in de aanpak Kindermishandeling

2 Stem van Kinderen in de aanpak Kindermishandeling Inhoud Inleiding 2 Met kinderen in gesprek over ethiek in onderzoek 4 Boodschappen van kinderen voor volwassenen 6 Producten van de Child Voice groepen 20 In gesprek gaan met kinderen over de aanpak van kindermishandeling lessen uit dit project 34 Stichting Alexander, 2013 ISBN/EAN: Redactie: Kitty Jurrius Adimka Uzozie Nelleke van der Maas Met dank aan Alle kinderen en jongeren die deelnamen Fier Fryslân TriviumLindenhof Blijf Groep Jarabee Driever s Dale Eva Smallegange Ivet Pieper Atelier Habitat Tekenteam Bernard van Leer Foundation 1

3 Inleiding Jongen, 10 jaar Jongen, 11 jaar Jongen, 10 jaar In Nederland zijn ongeveer kinderen per jaar slachtoffer van kindermishandeling (Alink e.a, 2011, Kindermishandeling in Nederland anno Leiden: Casimir Publishers). Initiatieven om kinderen tegen kindermishandeling te beschermen krijgen steeds meer aandacht. Initiatieven die gericht zijn op het tegengaan van kindermishandeling waarbij het perspectief van het kind centraal staat, dan wel waar kinderen zelf invloed uitoefenen op de aanpak van kindermishandeling, zijn relatief nieuw en komen weinig voor. In 2011 heeft Stichting Alexander, landelijk instituut voor jeugdparticipatie en participatief jongerenonderzoek, een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de stem van kinderen en jongeren in de aanpak van kindermishandeling. Hieruit bleek dat kinderen en jongeren niet of nauwelijks gehoord worden wat betreft de vormgeving van de aanpak van kindermishandeling. Ook ontbreekt het professionals aan kennis van en toegang tot onderbouwde, kindvriendelijke methoden om participatie van kinderen bij de aanpak van kindermishandeling te faciliteren. Daarnaast bleek uit het onderzoek dat het professionals ontbreekt aan argumenten om participatie van kinderen en jongeren bij kindermishandeling te legitimeren (Sarti, Jurrius, Strating, & Schalkers, 2011, Iets anders doen?! Onderzoek naar wensen en werkelijkheid op het gebied van kinderparticipatie bij de aanpak van geweld. Amsterdam: Stichting Alexander). Kindermishandeling is een gevoelig onderwerp en slachtoffers zijn kwetsbaar. Toch is het vreemd: hoewel deze kwestie kinderen en jongeren direct aangaat worden zij vrijwel niet gehoord. En dat terwijl uit tal van onderzoeken naar voren komt dat kinderen baat hebben bij inspraak: het vergroot het inzicht van kinderen in en de macht over de eigen realiteit. Het inzetten van passende werkvormen om met kinderen en jongeren te praten over de aanpak van kindermishandeling is een belangrijke sleutel om uit deze spagaat te komen. Daarnaast is er behoefte aan meer begrip van en inzicht in de (ethische) randvoorwaarden die nodig zijn om kinderen een stem te geven bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid ten aanzien van de aanpak van kindermishandeling. Hiertoe heeft Stichting Alexander in 2012 een vervolgproject opgezet om samen met kinderen en jongeren hun ideeën en wensen ten aanzien van de aanpak van kindermishandeling in kaart te brengen met behulp van creatieve werkvormen. Er zijn zes pilots uitgevoerd zogenaamde Child Voice groepen met kinderen en jongeren tussen de 7 en 18 jaar oud, die direct of indirect met mishandeling te maken hebben gehad en aan een zorginstelling verbonden zijn. De Child Voice-groep kent een opzet waarin de kinderen hun ideeën, wensen en boodschappen ten aanzien van de aanpak van kindermishandeling verwerken in een creatief product. Stapsgewijs verkennen de kinderen het thema (wat is kindermishandeling eigenlijk), bespreken de aanpak (van voorkomen en signaleren tot stoppen en verwerken) en formuleren hun boodschap naar de buitenwereld (voor een breed publiek: kinderen en volwassenen die professioneel of in de privésfeer met kinderen te maken hebben). Het doel van dit onderzoeks- en ontwikkelproject was het bieden van een legitimering van de participatie van kinderen die direct of indirect te maken hebben met mishandeling in de aanpak van kindermishandeling. Hieraan is invulling geven door: de ideeën van kinderen over de aanpak van kindermishandeling zichtbaar te maken via concrete, creatieve producten. de (ethische) randvoorwaarden die nodig zijn om tot dergelijke producten te komen in kaart te brengen. Deze publicatie heeft tot doel een impressie te geven van de wijze waarop deze doelstelling is gerealiseerd in de hoop dat de verhalen, producten en werkwijze inspireren om inspraak, invloed en initiatief van kinderen bij de aanpak van kindermishandeling (verder) te vergroten. 2 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

4 Met kinderen in gesprek over ethiek in onderzoek Een onderzoeks- en ontwikkeltraject met kinderen roept allerlei ethische vraagstukken op. Op welke manier worden waarden als eerlijk, correct, respectvol en goed in de praktijk gebracht? Over ethiek in onderzoek met en door kinderen is veel gepubliceerd (Morrow, 2005; Alderson, 2011). Er zijn diverse richtlijnen voor handen waarin in ieder geval twee aspecten veelvuldig aan bod komen: Informed consent Dit betekent dat kinderen instemmen met de stappen in het traject op basis van de informatie die zij hierover ontvangen hebben. Child protection and safeguarding Dit houdt in dat kinderen beschermd worden tijdens het traject. Het is duidelijk hoe bijvoorbeeld wordt omgegaan met de informatie die kinderen verstrekken. Kinderen mogen daarnaast niet in een gevaarlijke positie gebracht worden in het onderzoek. Belangrijke onderwerpen die samenhangen met ethiek in onderzoek met kinderen, heeft Stichting Alexander samengebracht in de brochure Als ik de onderzoeker was Deze brochure is ook in het Engels uitgegeven. Naast dit overzicht van onderwerpen, heeft Stichting Alexander kinderen en jongeren zelf geraadpleegd over ethiek. Zij kwamen met een aantal belangrijke aanbevelingen die hiernaast staan weergegeven. Ja maar dan moet er wel wat mee gebeuren, ik heb er niet zo een goeie ervaring mee dat als je dingen vertelt er ook echt wat mee gebeurt. (Meisje, 17 jaar) Ik denk eerlijk gezegd wat het beste helpt is dat je gewoon een paar keer gaat kennismaken, een paar keer ja wat gewoon onderwerpen gaat praten (buiten spelen, eten) en dat je er dan op een gegeven moment er langzaam naartoe gaat werken. (Meisje, 16 jaar) Dat je dan gewoon zegt van: als jij het moeilijk vindt om antwoord te geven op de vragen hoef je je helemaal niet verplicht te voelen. Dan kun je gewoon zeggen dat je er niet over wilt praten. (Jongen, 13 jaar) Eigenlijk moet het wel iemand zijn, die je moet kennen en die je kunt vertrouwen. Want na één keer als ik iemand zie, dan vertrouw ik nog niet echt gelijk diegene. Je komt uit Amsterdam, ik ken je niet en hoe weet ik nou 100% zeker dat jij dat geheim Als ik de onderzoeker was Kinderen over ethiek in onderzoek met en door kinderen houdt. (Jongen, 13 jaar) 4 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

5 Boodschappen van kinderen voor volwassenen Inleiding Welke boodschappen hebben wij voor volwassenen en andere kinderen over de aanpak van kindermishandeling? Die vraag stond centraal gedurende de Child Voice groepen op de verschillende locaties, maar ook tijdens een gezamenlijke bijeenkomst in Dierenpark Amersfoort. De verschillende groepen ontmoetten elkaar en gingen met elkaar in gesprek over hun bevindingen. Tijdens deze bijeenkomst maakten de kinderen en jongeren t-shirts, waarop zij hun belangrijkste boodschap tekenden en schreven. Alle t-shirts zijn opgenomen in deze publicatie en worden toegelicht aan de hand van de uitkomsten van de gesprekken met kinderen uit de Child Voice groepen op locatie. Hierna komen de volgende boodschappen aan bod: 1. Kindermishandeling moet stoppen, wees lief voor alle kinderen 2. Op kinderen letten 3. Praat er over 4. Zorg er voor dat kinderen goed worden begeleid 5. Bied hulp, ook aan mijn ouders 6. Niet alleen maar narigheid: Be Happy Een aantal punten valt op in deze boodschappen: Waar volwassenen vaak de aanpak kindermishandeling opdelen in voorkomen signaleren stoppen verwerken, benaderen kinderen dit op geheel andere wijze. Vanuit hun beleving lopen deze fases meer door elkaar heen. Kinderen weten (gevolgen van) mishandeling goed te verbergen. Ze willen dat er daarom goed wordt gelet op kinderen. van kindermishandeling wordt gepraat. Zij merken echter dat volwassenen dit soms eng vinden. Kinderen vinden het belangrijk dat er goede begeleiding Kinderen vinden het belangrijk dat er met hen over de aanpak is voor kinderen die (in)direct met mishandeling te maken hebben (gehad). Dat betekent ook dat zij bij uithuisplaatsing op een veilige plek terecht komen en dat bij terugkeer naar huis er begeleiding blijft. Kinderen vinden het belangrijk dat hun ouders hulp krijgen. Kinderen zien graag dat er ook aandacht is voor de mooie en positieve dingen in hun leven. Ik wou dat er iemand was geweest, die wat aan me vroeg. Maar het leek wel of mensen zelf bang waren. (Meisje, 14 jaar) Ik wou dat ze apart met mij gepraat hadden, Jongen, 14 jaar mijn ouders waren er altijd bij. (Meisje, 16 jaar) 6 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

6 Boodschappen van kinderen voor volwassenen 1. Kindermishandeling moet stoppen, wees lief voor alle kinderen! Kinderen kennen allerlei vormen van kindermishandeling, van emotionele verwaarlozing tot seksueel misbruik. Angst, teruggetrokkenheid, verdriet, onzekerheid, je slecht voelen over jezelf en zelfmoord worden genoemd als gevolgen van kindermishandeling. Als daders van kindermishandeling worden vaak ouders genoemd, maar ook familieleden, kennissen, leerkrachten en begeleiders in jeugdzorginstellingen. Bij de preventie van kindermishandeling is er volgens de kinderen voor veel personen een rol weggelegd. Zo moeten ouders praten over hun eigen gedrag. Leerkrachten moeten goed opletten op school en meer met kinderen in de klas praten over kindermishandeling. De politici moeten goede wetten maken en bijvoorbeeld zorgen voor posters op het voetbalveld. Kinderen zelf moeten zich weerbaar opstellen en hun grenzen aangeven. Alle kinderen vinden dat kindermishandeling moet stoppen, alhoewel sommige kinderen denken dat dat nooit helemaal zal lukken, maar dat je er wel over kunt dromen. Kindermishandeling kan volgens kinderen worden voorkomen door er meer aandacht aan te geven. Dat kan via social media als Twitter, Hyves en Facebook, films op televisie, boeken, reclameborden, T-shirts, een grote hit, demonstraties en persconferenties over kindermishandeling. Nou, nu spreek ik vanuit mijzelf dan, maar pas vanaf mijn vijfde kwam jeugdzorg bij ons en ze wisten dat ik mishandeld werd en op m n twaalfde mocht ik pas weg bij mijn moeder. Dus dat duurt heel lang voordat je eindelijk weg mag, terwijl ze weten: je gaat er steeds meer onder lijden en ik vind dat ze dan eerder moeten denken van: het gaat niet goed. (Meisje, 16 jaar) Het is heel fijn om je bijzonder te voelen. (Jongen, 12 jaar) Meisje, 7 jaar 8 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

7 Boodschappen van kinderen voor volwassenen 2. Op kinderen letten! Volgens kinderen die zelf met mishandeling te maken hebben gehad, zijn mishandelde kinderen vaak heel goed in staat mishandeling te verhullen. Het is voor mensen om hen heen dan ook niet gemakkelijk om te ontdekken of een kind wordt mishandeld. Kinderen vertonen emoties die niet bij hun ware gevoelens passen en hun gedragingen lijken vergelijkbaar met het gedrag van andere kinderen. Kinderen benadrukken dat het belangrijk is om goed op kinderen te letten om zo bovenstaande signalen te kunnen opvangen. Het goed op kinderen letten is een taak van vriendjes, leerkrachten, buren, kennissen en andere mensen in de omgeving van kinderen. Kinderen geven aan dat het observeren van non-verbaal gedrag belangrijk is. Blauwe plekken, verhullende kleding en het niet meedoen met de (gym)activiteiten kunnen duiden op mishandeling. Ook stil, verdrietig, angstig, onzeker, afstandelijk, verlegen of juist overdreven blij gedrag benoemen de kinderen als signalen van kindermishandeling. Verschillende kinderen die mishandeld zijn, vertellen dat ze altijd hoopten dat iemand het zou zien of merken, maar dat dat niet of laat gebeurde. Ik verstop het zo goed mogelijk. Ik doe niet mee met de gym, ik draag lange mouwen in de zomer, onze buurvrouw hoort alles. Ik heb het als eerste aan mijn vriendinnetje verteld. (Meisje, 12 jaar) Ik had altijd, dan ging ik overcompenseren: dus hoe slechter ik me voelde, hoe meer ik ging lachen, weet je wel, dat mensen maar niet zouden zien dat ik me slecht voelde. En dat is echt het aller moeilijkst, als mensen gaan proberen te compenseren, dan zie je het helemaal niet meer. (Meisje, 14 jaar) Meisje, 7 jaar Een meisje van vier kan niet zelf hulp vragen. (Meisje, 10 jaar) 10 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

8 Boodschappen van kinderen voor volwassenen 3. Praat er over Kinderen zeggen dat kinderen die mishandeld worden dit meestal niet durven te vertellen aan volwassenen. Ze zouden wel graag willen dat er met hen was gesproken. Kinderen nemen soms andere kinderen in vertrouwen, of praten er uiteindelijk over met een leerkracht, of bellen de kindertelefoon. De leerkracht kan volgens kinderen een centrale rol spelen in het melden van de mishandeling. Verschillende kinderen vinden dat leerkrachten met de ouders moeten praten. Kinderen vertellen hoe lastig het is om iemand te vinden waarmee men over de mishandeling kan praten. Vrienden kun je belasten met jouw probleem waardoor ze misschien niet weten wat ze ermee aan moeten. Praten met familie lijkt gemakkelijk omdat je hen goed kent, maar juist omdat familie zo dichtbij staat kan het moeilijk zijn met ze over mishandeling te spreken. Kinderen zouden graag zien dat er een keertje apart met hen was gepraat, zonder ouders. Met jonge kinderen kan dit moeilijk zijn, kinderen geven als tip om met behulp van een spel met kleine kinderen te praten. Dus als ik bezig ben, concentreren op een spelletje enzo, als ze beginnen een beetje te praten, dan ga je vanzelf automatisch in het onbewuste ga je meepraten en op die manier zijn ze erachter gekomen wat ik precies had enzo. Jongeren vinden het niet prettig om voor hun behandeling te moeten praten in van die hokjes (in een kantoor). Beter is het om samen iets te doen en ondertussen te praten, zoals wandelen, roken, winkelen of lunchen. Maar ook gewoon iets doen of zo, terwijl je aan het praten bent zoals voetballen of koekjes bakken. Als je gewoon gaat zitten aan een tafel op een stoel tegenover elkaar dan is het ook gelijk al zo n interviewgevoel, maar als je buiten aan het voetballen bent en je bent onder het voetballen gewoon op een ontspannen manier een beetje aan het praten en elkaar aan het leren kennen, dat is al heel anders. (Jongen, 13 jaar) Dus als ik bezig ben, concentreren op een spelletje enzo, als ze beginnen een beetje te praten, dan ga je vanzelf automatisch in het onbewuste ga je meepraten en op die manier zijn ze erachter gekomen wat ik precies had enzo. (Jongen, 15 jaar) Jongen, 11 jaar Niet dat je gesprekken hebt in van die hokjes. (Meisje, 11 jaar) 12 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

9 Boodschappen van kinderen voor volwassenen 4. Zorg er voor dat kinderen goed worden begeleid De meeste kinderen zouden het liefst thuis blijven: een hulpverlener komt thuis hulp verlenen. Maar: veiligheid gaat voor alles. Daarom kan het volgens kinderen soms nodig zijn om een kind (tijdelijk) uit huis te plaatsen in een instelling, een pleeggezin of een gezinshuis. Ook kan het kind naar iemand toegaan die het kent en waar hij of zij zich fijn bij voelt, bijvoorbeeld een vriendin of een oma. Kinderen vinden dat mishandelde kinderen niet geplaatst moeten worden op een groep waar veel geweld voorkomt of waar wordt gepest. En wanneer het contact tussen een mentor en een kind ronduit slecht verloopt, is het goed als de mogelijkheid bestaat dat er van mentor gewisseld kan worden. Kinderen hebben meer het gevoel dat medewerkers er voor hen zijn als zij niet zoveel achter hun computer zitten voor het maken van verslagen. Kinderen geven aan dat het fijn is wanneer er een externe vertrouwenspersoon beschikbaar is. Ook is het goed als er niet teveel mensen zijn die een kind begeleiden. Kinderen in een jeugdzorginstelling hebben soms behoefte aan lichamelijk contact: Ja en dan heb je het gevoel dat je, je bent over je leven aan het praten, je vertelt de meest innige dingen die je hebt meegemaakt en dan, dan wil je eigenlijk, dan vraag je om een knuffel en dan zeggen ze: nee, dat kan niet. We zijn professioneel bezig hier. En dan denk ik: ja, ik ben niet professioneel bezig, ik zit hier mijn levensverhaal te vertellen. Voor jou is het misschien je werk, maar voor mij is het m n leven en ik denk dat dat verschil, ik denk dat dat heel moeilijk is. Zij gaan weer naar huis en dan laten ze onze problemen achter zeg maar, wij kunnen onze problemen niet achter ons laten. Goed begeleiden, veel praten, genoeg vertrouwen, goed luisteren. Kinderen die mishandeld zijn moeten ook weer plezier kunnen hebben. (Jongen, 11 jaar) Ik wil zelf geholpen worden, maar ook dat mijn ouders hulp krijgen. Ik hoop dat het weer goed komt tussen hen en mij. (Jongen, 15 jaar) Dat ze dan eindelijk eens een keer stappen gaan nemen wat ik wil en niet wat hun willen. Dat vind ik toch echt wel belangrijk, want het is jouw toekomst en niet die van hun, dus ja. (Meisje, 17 jaar) En ja, ze nemen ze nou wel veel serieuzer dan eerst, want toen ik eerder altijd, was hetzelfde als met jeugdzorg, ik heb zes jaar bij jeugdzorg gezeten, maar je ziet wel dat het met kleine stapjes, echt klein klein, dat het wel gaat verbeteren. (Meisje, 17 jaar) 14 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION 2013 Meisje, 15 jaar 15

10 Boodschappen van kinderen voor volwassenen 5. Bied hulp, ook aan mijn ouders Kinderen vinden het belangrijk dat wanneer ouders hun kind emotioneel verwaarlozen, zij thuis begeleiding krijgen zodat zij op een betere manier met elkaar omgaan en zo ook beter voor de kinderen kunnen zorgen. In het geval van lichamelijke mishandeling door een ouder vinden de kinderen dat de dader gestraft moet worden, maar ook samen met de partner hulp moet krijgen. Enkele kinderen vinden dat de ouder, als hij of zij de dader is, zelf uit het huis moet vertrekken en buitenshuis therapie moet krijgen. Kinderen vinden dat ook broertjes en zusjes van het slachtoffer hulp moeten krijgen. Kinderen die uit huis worden geplaatst zouden volgens de kinderen therapie moeten krijgen om het verleden te verwerken en daarnaast begeleid moeten worden tot zelfstandigheid. Deze begeleiding bestaat uit heel praktische zaken als het regelen van geldzaken, huishoudelijke taken en bood schappen doen. Kinderen vinden het goed dat kinderen in een instelling een levensboek maken, waarin zij zelfstandig of samen met een mentor verhalen schrijven, foto s plakken etc. Het is fijn om iets van jezelf te hebben, dat kan in de vorm van een levensboek. Hulpverleners op een groep zouden meer rekening moeten houden met wat kinderen hebben meegemaakt en daar hun handelen op aanpassen. Grapjes als moet ik je slaan? kunnen kwetsen en het omgaan met een kind als een case leidt ertoe dat kinderen hun verhaal niet willen vertellen. Een gesprek van 10 minuten met de mentor nodigt niet altijd uit om je hart te luchten. Daar is soms meer tijd voor nodig. Ik wil geholpen worden. Als ik uit huis geplaatst word, dan niet naar een groep waar veel agressie is of er gepest wordt. (Meisje, 16 jaar) Ik word van de uithuisplaatsing ook verdrietig omdat ik mijn vriendinnen niet meer kan zien. (Meisje, 12 jaar) En als ik weer thuis ben, houden jullie me dan ook nog in de gaten? (Meisje, 18 jaar) 16 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION 2013 Jongen, 10 jaar 17

11 Boodschappen van kinderen voor volwassenen 6. Niet alleen maar narigheid: be happy Veel kinderen vertellen dat het belangrijk is dat de kinderen zich fijn voelen bij de persoon die de mishandelde kinderen begeleidt en dat die persoon te vertrouwen is. Een vertrouwensband kan gecreëerd worden door als begeleider iets over jezelf te vertellen, en door je als begeleider niet te zakelijk op te stellen en vertrouwelijk met de verhalen die je hoort om te gaan. Een uithuisplaatsing naar een instelling kan volgens kinderen veel verdriet met zich meebrengen, doordat een kind daardoor vriendinnetjes moet missen. Toch is een uithuisplaatsing niet per definitie erg of zielig: Ik heb er vrijwillig voor gekozen uit huis geplaatst te worden. Verschillende kinderen laten in hun product zien dat het leven op een groep ook gezellig kan zijn door gezamenlijke eetmomenten en leuke gesprekken. Gezamenlijke uitjes met hun groep zijn leuk, vanwege de gezelligheid met de leiding en anderen kinderen uit de groep. Veel kinderen vinden dat het mooiste einde na een behandeling is dat de ouders geen ruzie meer met elkaar maken en iedereen blij en gelukkig bij elkaar woont. Sommige jongeren stellen dat kindermishandeling je altijd blijft achtervolgen, maar het is fijn wanneer een kind later zelfstandig kan wonen en op een goede manier contact met zijn ouders onderhoudt: bijvoorbeeld dat ze af en toe een kopje koffie komen drinken. Ik draag het altijd bij me, maar ik ben nu op de goede weg. (Meisje, 18 jaar) Meisje, 12 jaar 18 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

12 Producten van kinderen Inleiding In totaal waren er zes Child Voice groepen actief in dit project. Zij gingen met het thema aan de slag en gaven een eigen invulling aan hun boodschappen voor volwassenen. Ze werkten hard aan het creëren van een eindproduct, waarmee zij hun belangrijkste boodschappen konden verwoorden. De boodschappen kregen heel verschillende vormen, die ook bij de kinderen pasten. Zij werkten samen om hun ideeën naar voren te brengen en waren trots op de eindproducten die ontstonden. De afzonderlijke producten zijn tijdens een eindpresentatie door de kinderen gepresenteerd. De producten zullen in de komende tijd nog worden ingezet om te stimuleren dat kinderen bij de aanpak van kindermishandeling worden betrokken, dat er met kinderen over kindermishandeling wordt gesproken en om in het algemeen aandacht te vragen voor het onderwerp. Hierna staan de volgende producten weergegeven: 1. Stripverhaal Linda, Axel en de anderen: Linda heeft lef! 2. Dramafilm Kijk eens naar wat ik wil 3. Animatiefilm Thuis is waar ik me veilig voel 4. Tijdschrift Samen Sterk special edition 5. Kijkdozen 6. Fotostrip David en de pesters 20 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

13 Producten van kinderen 1. Stripverhaal - Linda, Axel en de anderen Kinderen over kindermishandeling Wanneer een slachtoffer geen hulp durft te vragen van een volwassene, kan hij wel een vriendje of broertje in vertrouwen nemen. Zij kunnen de mishandeling melden bij een volwassene. Leerkrachten spelen een belangrijke rol in het melden van een mishandeling als het slachtoffer dit zelf niet durft. Hulpverlening bij het slachtoffer thuis is prettig, hierbij moet worden gesproken met de ouders maar ook met het slachtoffer. Een gewenst einde is dat iedereen gelukkig is met elkaar en de ouders en kinderen lief zijn voor elkaar. Wie Acht kinderen van Fier Fryslân in de leeftijd van 7-11 jaar. Fier Fryslân is een expertise- en behandelcentrum op het terrein van geweld in afhankelijkheidsrelaties. De kinderen woonden met hun moeders op de Blijf-groep van Fier Fryslân. Waar De sessies werden gehouden in de gezamenlijke ruimtes van de Blijf-groep. Wat De kinderen hebben nagedacht over de aanpak van kindermishandeling en met behulp van een professionele striptekenaar een stripverhaal gemaakt. Werkwijze Sessies Child Voice Groep 1. Kennismaking met interactieve spelletjes en uitleg van het doel van de Child-Voice groepen. Afsluiting met een gezellige gezamenlijke activiteit: cupcakes versieren. 2. In twee groepjes werd nagedacht over het doel van het stripverhaal, de hoofdpersoon en wat er met de hoofdpersoon zou gebeuren. Ingegaan werd op uiterlijke kenmerken van de hoofdpersoon (haarkleur, kleding, jongen/meisje) en op het thema kindermishandeling: hoe heeft de hoofdpersoon daarmee te maken? Wie kunnen de hoofdpersoon helpen en hoe? Na het maken van het verhaal mochten de kinderen (delen van) het verhaal tekenen. 3. De striptekenaar kwam op bezoek. De kinderen mochten om de beurt bij de striptekenaar komen zitten en hij tekende met aanwijzingen van de kinderen de personages voor het stripverhaal. De kinderen tekenden zelf in de tussentijd verder aan hun tekeningen van de vorige sessie. De verhalen die bedacht zijn in sessie 2 hebben de facilitators aan de striptekenaar gegeven, hij heeft er met behulp van de getekende personages een stripverhaal van gemaakt. 4. Tijdens de vierde sessie is het stripverhaal feestelijk gepresenteerd aan moeders en begeleiders. De kinderen kregen het stripverhaal ingelijst aangeboden. 22 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

14 Producten van kinderen 2. Dramafilm: Kijk eens naar wat ik wil Kinderen over kindermishandeling Veiligheid is belangrijk: zorg eerst dat een kind veilig is en ga daarna hulp verlenen aan het kind en de ouders. Een veilige plek kan bij een oma zijn, of door een uithuisplaatsing in een instelling. Uit huis geplaatste kinderen willen niet zielig gevonden worden, onder andere omdat de nieuwe situatie in veel gevallen beter voor ze is dan hoe die was toen ze nog thuis woonden. Daders van kindermishandeling moeten zowel gestraft als geholpen worden. Als de behandeling is afgelopen is het belangrijk om een netwerk om het kind te organiseren, zodat het kind in de gaten wordt gehouden. Wie Vier jongeren van Driever s Dale in de leeftijd van jaar. Driever s Dale is een orthopedagogisch behandelcentrum voor kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking en/of ontwikkelingsproblemen. Waar De sessies werden gehouden in praktijkruimtes van de betrokken speltherapeut. Wat De kinderen hebben nagedacht over de aanpak van kindermishandeling en hebben hierover een dramafilm gemaakt. Werkwijze Sessies Child Voice Groep 1. Kennismaking en uitleg van het doel van de Child-Voice groepen. Eerste brainstorm over de aanpak van kindermishandeling. De facilitators maken een storyboard voor de film m.b.v. de brainstorm. Afsluiting met een gezellige gezamenlijke activiteit: cupcakes versieren. 2. Het Ja/Nee-spel gespeeld, eerst over algemene onderwerpen, vervolgens over de aanpak van kindermishandeling. Met elkaar is verder nagedacht over het verhaal voor de film. Vervolgens is de film opgenomen. Ieder had hierin een verschillende rol of taak, van camera bedienen tot aankleding en grime en het spelen van een rol in de film. Het ruwe materiaal is door de facilitators verwerkt en gemonteerd en de jongeren hebben muziek voor de film uitgekozen. 3. De dramafilm is gepresenteerd aan de jongeren en de creatief therapeute tijdens een feestelijke bijeenkomst in een skybox van FC Groningen. De jongeren hebben hun goedkeuring uitgesproken over de film, en er is met ze gesproken over wie de film in de toekomst mag en/ of moet zien. Tenslotte is het gehele filmteam inclusief begeleiders uit eten geweest om het traject gezellig af te sluiten 24 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

15 Producten van kinderen 3. Animatiefilm: Thuis is waar ik me veilig voel Storyboard Kinderen over kindermishandeling Kindermishandeling signaleren is erg moeilijk, kinderen kunnen het goed verhullen. Let op non-verbale aspecten als afwijkend gedrag en verhullende kleding. Het is belangrijk dat leerkrachten en professionals in de zorg getraind zijn om signalen te kunnen oppakken. Praat als hulpverlener niet alleen met ouders, maar praat ook met het kind zelf. Met kleine kinderen spreken kan bijvoorbeeld d.m.v. het doen van een spel. Ga tijdens hulpverleningsgesprekken met een kind wandelen, ga niet in van die hokjes zitten (niet in een kamertje). In een instelling moet men rekening houden met de achtergrond van mishandelde kinderen: plagerige grapjes van pedagogisch medewerkers kunnen kwetsen en het plaatsen van een kind in een groep met geweld voelt niet prettig. Ook is het belangrijk om een vertrouwensband te creëren tussen de hulpverlener en het kind. Het wonen in een instelling moet leiden tot zelfstandigheid. Al kan een slachtoffer zich op den duur zelf redden, hij draagt het verleden altijd met zich mee. Werkwijze Sessies Child Voice Groep 1. Kennismaking en uitleg van het doel van de Child-Voice groepen. Introductie SAM-animation. 2. Kennismakingsspel gedaan. Brainstorm over kindermishandeling en de aanpak ervan. Verhaallijn voor animatiefilm opgezet. Geoefend met SAM-animation. Facilitators hebben na de sessie een story-board gemaakt. 3. Ja/Nee-spel gedaan, eerst over algemene onderwerpen, daarna over praten over moeilijke onderwerpen. Story-board besproken. Animatiefilm gemaakt en hiervoor rekwisieten gemaakt van klei, lego, papier etc. 4. Presentatie animatiefilm, feedback jongeren genoteerd. Gezellig met elkaar uit eten. 5. Tijdens de nieuwjaarsreceptie voor medewerkers van Jarabee is de animatiefilm gepresenteerd. Jongeren waren aanwezig en vertelden over het proces. Wie Zes jongeren van Jarabee in de leeftijd van jaar. Jarabee is een instelling die jeugd- en opvoedhulp biedt. Waar De sessies werden gehouden in een vergaderzaal van een van de locaties van Jarabee. Wat De jongeren hebben nagedacht over de aanpak van kindermishandeling en hebben hierover een animatiefilm gemaakt met behulp van software die zij zelf kunnen bedienen. 26 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

16 Producten van kinderen 4. Tijdschrift Samen Sterk special edition Kinderen over kindermishandeling Kindermishandeling is niet alleen schoppen en slaan, maar ook pesten of ontvoerd worden door een van je ouders. Als je heel verdrietig of bang bent: ga naar een plek waar je rustig kan worden en goed kan nadenken. Kinderen moeten iemand zoeken die zij vertrouwen om het aan te vertellen, bijvoorbeeld je beste vriendin of je meester of juf. Ook als je het eigenlijk niet durft te vertellen, doe het toch! Vrienden en vriendinnen van een kind dat mishandeld wordt kunnen dat toch beter aan een volwassene vertellen, ook al zegt het kind dat je het niet door moet vertellen. Diegene kan helpen door bijvoorbeeld de politie te bellen. Samen met een volwassene (die je vertrouwt en die jou gelooft) met je ouders praten kan ook helpen. Vertel dat het je verdrietig maakt en vraag of ze op willen houden. Als er dan niets verandert kan je de kindertelefoon bellen of de politie. Ouders moeten straf krijgen voor mishandeling, maar ze moeten ook leren hoe het anders kan. Over kindermishandeling praten met kinderen hoeft niet moeilijk te zijn. Kinderen kunnen daar open en eerlijk over vertellen, zonder dat hun fantasie met ze op de loop gaat. Kinderen die mishandeld zijn moeten ook (weer) plezier kunnen hebben. Werkwijze Sessies Child Voice Groep 1. Kennismaking en uitleg van het doel van de Child-Voice groepen. Ja/Nee spel, eerst over algemene onderwerpen en het wonen in een leefgroep/gezinshuis. Daarna over onderwerp kindermishandeling. Uitleg over het tijdschrift en het bedenken van content aan de hand van voorbeelden die de kinderen zelf hebben verzameld. 2. Maken van de content van het tijdschrift in kleine groepen, met gebruikmaking van foto s, knutselmateriaal, opnameapparatuur (voor interviews) en computer. De facilitators hebben na de sessie met aanwijzingen van de kinderen het tijdschrift opgemaakt. 3. Tijdens de derde sessie is het tijdschrift feestelijk gepresenteerd aan groepsgenoten, groepsleiders, gedragswetenschappers, ouders, vrienden, leerkrachten en het bestuur van Trivium- Lindenhof. Wie Zes kinderen van TriviumLindenhof in de leeftijd van 8 12 jaar. TriviumLindenhof biedt specialistische jeugd- en opvoedhulp. Waar De sessies werden gehouden in de vergaderruimte van een van de locaties van TriviumLindenhof. Wat De kinderen hebben nagedacht over de aanpak van kindermishandeling. Met elkaar hebben ze een tijdschrift gemaakt over kindermishandeling met interviews, tips en ontspanning. 28 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

17 Producten van kinderen 5. Kijkdozen Kinderen over kindermishandeling Kindermishandeling gebeurt niet altijd thuis, het kan ook op straat, op school, in de auto, op het voetbalveld, in een donker steegje of in een park of bos gebeuren. Enge mannen (met een hond) in een bos vormen een bedreiging en kunnen je kidnappen. Kinderen durven vaak zelf niet aan te geven dat ze mishandeld worden, omdat daders dreigen met als je het zegt dan. Een mogelijkheid om hulp te zoeken is het bellen van een instelling (TriviumLindenhof) of van de Kindertelefoon. Je kunt ook weglopen. Als een kind uit huis wordt geplaatst kan dat veel verdriet geven omdat het kind vriendinnetjes moet missen. Het is belangrijker om de kinderen te helpen dan om de ouders te helpen, het draait om de kinderen. De dader moet worden gestraft ( naar de gevangenis ). Werkwijze Sessies Child Voice Groep 1. Kennismaking d.m.v. spel en uitleg van het doel van de Child- Voice groepen. Ja/Nee-spel gedaan, eerst over algemene onderwerpen, daarna over het praten over moeilijke onderwerpen. Brainstorm over de aanpak kindermishandeling. Uitleg over kijkdozen. 2. Maken van een gezamenlijke avatar om verder door te spreken over kindermishandeling. Vervolgens heeft iedereen een eigen avatar en scenariotekening gemaakt voor de kijkdozen, waarna de kijkdoos werd gevuld. 3. Presentatie van de kijkdozen voor ouders, medewerkers en de directeur van TriviumLindenhof. Wie Acht kinderen van TriviumLindenhof in de leeftijd van 7-11 jaar. TriviumLindenhof biedt specialistische jeugd- en opvoedhulp als opgroeien en opvoeden niet meer vanzelf gaan. Waar De sessies werden gehouden in een ruimte van een van de locaties van TriviumLindenhof. Wat De kinderen hebben nagedacht over de aanpak van kindermishandeling en hebben hierover een eigen kijkdoos gemaakt. 30 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

18 Producten van kinderen 6. Fotostrip - David en de pesters Kinderen over kindermishandeling Kinderen kunnen gepest worden op school door klasgenootjes. Voorbeelden van pestacties zijn het afpakken van iemands eigendommen en het onterecht beschuldigen van iemand. Vaak wordt een kind door meerdere kinderen tegelijk gepest. Pesten veroorzaakt veel verdriet. Als iemand gepest wordt is het verstandig om dit tegen volwassenen te vertellen, bijvoorbeeld tegen een ouder. Ouders kunnen contact opnemen met school en het pesten melden. Doordat in de klas samen met een leerkracht gepraat wordt over het onderwerp pesten, kunnen kinderen zich bewust worden van het feit dat pesten heel erg is en niet mag. Pesten is stom, het kan je je hele leven achtervolgen. Pesten mag niet. Praat het uit in plaats van te gaan pesten. Pesten is fout, je krijgt er later spijt van. Pesten is fout dus doe het niet. Hoe zou jij het vinden? Stop pesten nu! Pesten is niet goed voor je toekomst. Werkwijze Sessies Child Voice Groep 1. Kennismaking en uitleg van het doel van de bijeenkomsten. Er werden stellingen besproken over geweld en pesten. Als het gaat om de strip kiezen de kinderen voor het thema pesten. Afsluiting met een gezellige gezamenlijke activiteit: cupcakes versieren. 2. Deze sessie duurt een hele dag (6 uur). De kinderen maken eerst met elkaar een storyboard. Vervolgens maken ze maskers, schminken zich en verkleden zich. Dan worden de foto s en de tekstballonnen gemaakt. Naderhand wordt de strip opgemaakt. 3. Tijdens de derde sessie is de fotostrip feestelijk gepresenteerd. De kinderen kregen allemaal een exemplaar van de strip. Wie Vijf kinderen van de Blijf groep in de leeftijd van jaar. Blijf Groep verzorgt een aanbod in de aanpak van huiselijk geweld in Noord- Holland en Flevoland. Waar De sessies werden gehouden in de gezamenlijke ruimtes van de Blijfgroep. Wat De kinderen hebben nagedacht over de aanpak van kindermishandeling en hebben hierover een verhaal bedacht en uitgebeeld dat omgezet is in een fotostrip. 32 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

19 Lessen: in gesprek gaan met kinderen over kindermishandeling In dit gedeelte staat de achtergrond en de werkwijze van het project vermeld. De uitvoering van zes Child-Voice groepen heeft veel informatie opgeleverd over de wijze waarop kinderen bij de aanpak van kindermishandeling betrokken kunnen worden. De lessen die we uit de uitvoering van de Child-Voice groepen kunnen trekken worden in dit gedeelte weergegeven, met het oog op het stimuleren van verdere initiatieven om met kinderen over dit onderwerp in gesprek te komen. Achtergrond en werkwijze stem van kinderen 1.1 Het recht van kinderen op participatie en bescherming 1.2 Participatie van kinderen bij de aanpak van kindermishandeling 1.3 Operationalisering Child-Voice groepen 1.4 Uitwerking per groep Randvoorwaarden 2.1 Consistente visie 2.2 Voldoende tijd en flexibiliteit 2.3 Hulpverlening: inbedding en achtervang 2.4 Capaciteiten en begeleiding 2.5 Eisen aan creatieve ondersteuning 2.6 Locatie 2.7 Stimulerend materiaal 2.8 Toestemming ouders Samenwerken met een groep kinderen 3.1 Groepsgrootte 3.2 Groepsdynamiek 3.3 Kinderen en jongeren zelf rollen laten kiezen 3.4 Samen regels maken 3.5 Leeftijden 34 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION 2013 Uitvoering Child Voice groepen 4.1 Het belang van meerdere sessies 4.2 Functies van de verschillende sessies in het proces Kennismaking en uitleg project Focusgroep Storyboard en product Presentatie en afsluiting Pauzes Producten 5.1 Anonimiteit 5.2 Gebruiksmogelijkheden pas na afloop bepalen 5.3 Boodschappen overbrengen aan derden Tot slot 10 redenen om niet aan een dergelijk project te beginnen 10 redenen om wel aan een dergelijk project te beginnen Achtergrond en werkwijze stem van kinderen 1.1 Het recht van kinderen op participatie en bescherming Een groot vraagstuk staat tijdens de Child-Voice groepen centraal: het dilemma van enerzijds het recht van kinderen op participatie en anderzijds het recht op bescherming. Het feit dat kindermishandeling een gevoelig onderwerp is, maakt dat er weloverwogen beslissingen moeten worden genomen omtrent de methode van raadplegen. Bij het raadplegen moet de stem van het kind wel gehoord worden, maar daarbij moet het kind ook beschermd worden tegen eventuele her-traumatisering of andere schadelijke gevolgen. 1.2 Participatie van kinderen bij de aanpak van kindermishandeling Door middel van participatie kunnen kinderen en jongeren invloed uitoefenen op hun eigen leefsituatie en leefomgeving. Daarnaast leidt participatie tot meer betrokkenheid van kinderen en jongeren bij de samenleving als geheel. Kinderen worden hier gedefinieerd als minderjarigen in de leeftijd van 6-12 jaar. Jongeren worden gedefinieerd als minderjarigen in de leeftijd van jaar. De aanpak van kindermishandeling doelt op het signaleren, stoppen en behandelen van (de gevolgen van) kindermishandeling door zowel individuen, als professionals in de zorg, als beleidsmakers en politici. Tot nu toe denken vooral volwassenen na over hoe dit moet. 1.3 Operationalisering Child-Voice groepen De werkwijze die is ingezet bij de Child-Voice groepen bouwt voort op eerder uitgevoerde Kids Expert Clubs, een methode om kinderparticipatie van jonge kinderen rondom verschillende thema s, zoals het tegengaan van geweld, vorm te geven (Jurrius, Uzozie en Blaisse, 2010, Perspectives of children aged 4-8 as a source of knowledge. Amsterdam: Stichting Alexander.) De methode van de Child- Voice groepen werkt met vijf pijlers die ten grondslag liggen aan de uitvoering. Deze pijlers moeten ertoe leiden dat de participatie van kinderen en jongeren bij de aanpak van kindermishandeling volledig tot haar recht komt op een ethisch verantwoorde wijze. Aansluiting bij de doelgroep (haalbare planning, niveau, leeftijd, vertrouwde locatie, continuïteit in de begeleiding) Sessies toegespitst op doelgroep (aantal, duur, inhoud, actieve werkvormen, flexibele houding begeleiders, successen vieren) Waarborgen veiligheid (orthopedagoog, behandelaar aanwezig, anonimiteit bij maken product) Informed consent kinderen (doel project, tussentijds evalueren, mogelijkheid tot stoppen) Ethische richtlijnen (opgesteld door onderzoekers en kinderen) 1.4 Uitwerking per groep Samen met de meewerkende instellingen is nagedacht over een haalbare planning en invulling van de betreffende Child Voice groep. We hebben ons hierbij als onderzoekers flexibel opgesteld en hebben zo veel mogelijk aansluiting gezocht bij reeds lopende bijeenkomsten/activiteiten. In totaal zijn er zes Child Voice groepen van maximaal acht kinderen in de leeftijd tussen 7 en 18 jaar gevormd. De Child Voice groepen kwamen gemiddeld vier keer bij elkaar op een voor de kinderen vertrouwde locatie. De sessies duurden een uur/anderhalf uur per keer. Bij de sessies was een orthopedagoog of behandelaar aanwezig of oproepbaar. De sessies waren afwisselend en er was genoeg ruimte voor actieve werkvormen, zoals knutselen en tekenen. Er werd rekening gehouden met de verschillende leeftijden en vaardigheden van kinderen. Dit werd van te voren met de betreffende instelling afgestemd en aan de hand daarvan werd bepaald wie er met de kinderen in gesprek zou gaan. In sommige gevallen was dat een ervaren orthopedagoog en in andere gevallen een onderzoeker onder begeleiding van een orthopedagoog. Tussendoor en aan het einde is met de kinderen geëvalueerd. Kinderen konden te allen tijde beslissen dat zij wilden stoppen met deelname. Hier zijn van te voren duidelijke afspraken over gemaakt. Aan de kinderen werd duidelijk gemaakt dat dit een bijzonder project was en dat zij een belangrijke rol hebben omdat kinderen nog 35

20 Lessen: in gesprek gaan met kinderen over kindermishandeling Randvoorwaarden niet vaak bij de aanpak van kindermishandeling betrokken zijn geweest. Aan de kinderen is uitgelegd dat zij een bijdrage gaan leveren aan het verbeteren van de aanpak van kindermishandeling. Er werd toegewerkt naar een eindproduct dat met input van de kinderen is vormgegeven door een professional. Het is de bedoeling dat dit product, al dan niet in aanwezigheid van de kinderen, gepresenteerd kan worden. De kinderen kwamen bij het maken van het product niet herkenbaar in beeld en tevens wordt hun naam nergens bekend gemaakt. Binnen het gehele traject hebben alle betrokkenen zich aan de van te voren opgestelde ethische richtlijnen gehouden. Hetgeen de kinderen hebben verteld en gemaakt is gebruikt om het uiteindelijke product (stripverhaal/film) vorm te geven. Dit betekent niet dat letterlijk alles wat gezegd of uitgebeeld is direct kan worden teruggevonden in het eindproduct. Dit is van te voren duidelijk met de kinderen besproken. Per groep is een gezamenlijk verhaal bedacht waar iedereen z n steentje aan bijgedragen heeft. Om tot uitvoering van Child Voice groepen te komen, is een aantal randvoorwaarden van wezenlijk belang (gebleken). Deze worden in de volgende paragrafen toegelicht. 2.1 Consistente visie Als eerste belangrijke randvoorwaarde geldt dat aan het hele traject een consequente visie en de volgende uitgangspunten ten grondslag lagen: Het perspectief van kinderen staat voorop: hun meningen staan centraal en wordt gehoord. Kinderen en jongeren hoeven niets te vertellen over hun eigen ervaringen met kindermishandeling; het mag wel. Creatieve werkvormen ondersteunen de dialoog. Het eindresultaat wordt niet vooraf bepaald. Deelname van de kinderen gedurende het gehele traject is op vrijwillige basis. Van deze uitgangspunten is gedurende het traject niet afgeweken. Ze bleken belangrijk om samen met kinderen, (pleeg)ouders en hulpverleners vertrouwen op te kunnen bouwen en tot resultaten te kunnen komen. 2.2 Voldoende tijd en flexibiliteit de kinderen en jongeren te kunnen reflecteren op het product: wat vonden ze er van, is het zo goed? Een Child Voice groep plannen.. op basis van de planning van jongeren en kinderen Deelnemers gaven aan eigen prioriteiten te hebben (voetbal, druk met school), waarop de planning is aangepast: in plaats van alleen maar korte sessies is ook een volledige (school)dag ingepland waarbij de jongeren aan de slag konden om het product in een keer te maken. Snel werken vonden deze jongeren fijn. En een dag niet naar school hoeven maakte de bijeenkomst extra bijzonder. door in te passen in de hulpverlening Bij sommige groepen werden de mogelijkheden aangegeven door de begeleiders van de instellingen, omdat de Child Voice groep ondergebracht was bij de behandeling. Zij waren gebonden aan een bepaald aantal sessies, daar is de planning van de Child Voice groepen op aangepast. 2.3 Hulpverlening: inbedding en achtervang Praten over kindermishandeling kan bij kinderen en jongeren (heftige) emoties oproepen die om een passende reactie en goede (na) zorg vragen. Een ander meisje gaf aan dat niet alleen de focusgroep over kindermishandeling en de aanpak ervan impact op haar gevoelens had, maar ook het maken van de film. Beide kinderen zijn echter blij en trots dat ze hebben meegedaan. Bij het hele traject was een orthopedagoog betrokken die gespecialiseerd was in kindermishandeling, om de opbouw en de sessies mee voor te bereiden en te bespreken. Bij de uitvoering van de Child Voice groepen is nauw samengewerkt met de hulpverleners van de betrokken instellingen die intensief contact hadden met de kinderen. Van tevoren is met hen besproken welke aandachtspunten er waren ten aanzien van de (emotionele gesteldheid van de) kinderen en wat de betrokken kinderen en jongeren nodig hadden om zich prettig, gehoord en gewaardeerd te voelen. Hierbij werd ook afgewogen op welke wijze hulpverleners zelf betrokken werden bij de uitvoering. Bij een van de Child Voice groepen was er een medewerker van de instelling in het gebouw aanwezig waar de sessies werden gehouden. Mocht het nodig zijn, kon deze medewerker opgeroepen worden. Bij de andere Child-Voice groepen waren medewerkers van de instellingen aanwezig bij de sessies. Dat waren bijvoorbeeld een speltherapeute, een kwaliteitszorgmedewerker en een pedagogisch medewerker. De medewerkers hadden een rol in het aansturen van het groepsproces. Belangrijk is dat er genoeg tijd was: om elkaar te leren kennen, om met elkaar aan de slag te gaan. Tegelijkertijd moet een Child Voice groep ook niet te lang duren: in de praktijk zijn drie tot vijf bijeenkomsten met één à twee weken er tussen een goede tijdsspanne om enerzijds de aandacht en energie niet te verliezen en anderzijds voldoende rust te creëren. Deze rust is bijvoorbeeld noodzakelijk om kinderen de ruimte te geven hun ideeën, mening of verhalen om te zetten in een creatief product. Daarbij is ook enige flexibiliteit nodig om optimaal aan te kunnen sluiten bij het tempo van de kinderen: het is vooraf moeilijk te bepalen hoeveel tijd zij nodig hebben om tot ideeën te komen, deze te verwerken en om te zetten in De noodzaak van betrokkenheid van hulpverlening De kinderen reageerden verschillend op het spreken over kindermishandeling. Een kind reageerde heftig tijdens het bespreken van het thema door uit te roepen dat hij zelf mishandeld was. Een ander kind heeft na afloop van een sessie een woedeaanval gehad waarbij hij ging slaan en spugen. De kinderen zijn door hulpverleners begeleid. Het traject is aangepast: de nadruk kwam meer op het eindproduct te liggen. Emotioneel onderwerp: moeilijk, maar trots op jezelf Voor kinderen is kindermishandeling een heftig onderwerp om over Bij verschillende Child Voice groepen hebben de medewerkers de kinderen opgevangen wanneer emoties heftig opspeelden. De samenwerking met de hulpverleners was waardevol voor het bieden van een vertrouwd en veilig klimaat. Tegelijk is gestreefd naar een andere setting dan een hulpverleningssetting. Met de hulpverleners zijn daarom afspraken gemaakt over de wijze waarop zij invloed uit oefenden op het proces. Voor- en nabesprekingen met de hulpverleners zorgden voor goede evaluaties en tussentijds bijsturen van het traject. een concreet plan voor uitvoering. Het bleek ook belangrijk om met te praten. Een meisje moest aan het einde van een sessie huilen. 36 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

21 Lessen: in gesprek gaan met kinderen over kindermishandeling 2.4 Capaciteiten begeleiding Alle groepen zijn begeleid door ervaren facilitators van Stichting Alexander, in samenwerking met medewerkers van de betrokken instellingen. De facilitators vormden voor de kinderen het centrale aanspreekpunt, hadden de regie over de bijeenkomsten en de verschillende activiteiten, en bewaakten de inhoud en het proces. Kennis van groepsdynamica De facilitators hebben allemaal ervaring met consultatie en raadpleging van kinderen, ook op moeilijke onderwerpen als kindermishandeling. Daarnaast hebben zij kennis van en ervaring met groepsdynamische processen en emotieregulering. Dit laatste (via het benoemen, erkennen, uiten en laten verwerken van de emotie) bleek in sommige Child Voice groepen belangrijk voor kinderen om met hun emoties om te kunnen gaan. Bejegening Gelijkwaardigheid tussen de kinderen en facilitators en oprechte interesse voor de kinderen dragen bij aan het onderlinge vertrouwen en aan de dialoog. De facilitators hebben actief met de kinderen gevoetbald en gespeeld, er was veel ruimte voor humor en inbreng van de kinderen op het programma. Hoe toon je interesse en geef je kinderen aandacht? - Onthoud bijzondere details die kinderen vertellen, zoals hun muziekvoorkeuren, verjaardag, schooluitslagen etc. - Breng de jongeren naar het station - Zorg voor wat lekkers, mooie materialen en een gezellige aankleding - Geef kinderen en jongeren bijzondere taken, zoals het helpen met het voorbereiden van de lunch, het ophangen van flapovers of samen spullen halen op de groep. Dat neemt niet weg dat de facilitators ook verantwoordelijk waren voor de orde en veiligheid in de groep. Dit leidde ertoe dat bij tijd en wijlen ingegrepen moest worden door middel van het corrigeren van gedrag, het uit elkaar plaatsen van kinderen of hen een timeout geven. In één geval is na overlegd met de groepsleiding besloten het kind tijdelijk op de kamer te laten verblijven. Consistentie Verschillende kinderen en jongeren gaven vooraf aan behoefte te hebben aan consistentie in de begeleiding. Ook door de betrokken hulpverleners werd deze wens geuit. Hieraan is dan ook zoveel mogelijk voldaan. Een enkele keer was versterking nodig na de eerste bijeenkomst. Hierbij zijn de deelnemers vooraf goed geïnformeerd en is voldoende ruimte ingebouwd om kennis te maken met de nieuwe facilitators. Monitoring en evaluatie Vanuit Stichting Alexander waren 5 facilitators en 1 stagiaire bij het project betrokken. Zij hebben overlegd over de opzet en uitvoering van de Child Voice groepen en hun ervaringen direct aan elkaar teruggekoppeld door middel van reflectieverslagen en interne werkbesprekingen. Dit had als voordeel dat snel geanticipeerd kon worden op de opgedane ervaringen en nieuwe inzichten direct meegenomen konden worden in vervolgactiviteiten. 2.5 Eisen aan creatieve ondersteuning Eén van de uitgangspunten van de Child Voice groepen is dat creatieve werkvormen de dialoog over de aanpak kindermishandeling kunnen ondersteunen. Daarbij dragen mooi vormgegeven eindproducten bij aan een gevoel van trots bij de kinderen over hun prestatie en wordt de kans op impact van de producten op derden vergroot. Werken met experts van buitenaf Om de kwaliteit van de producten te vergroten is samengewerkt met diverse creatieve professionals. Het is belangrijk dat deze professional de uitgangspunten van het project begrijpt en onderschrijft met ruimte voor de inbreng van de kinderen en jongeren. Stichting Alexander heeft veel aandacht besteed aan het selecteren van professionals die aansloten bij het project. Een aantal professionals kwam niet in aanmerking, met name omdat zij: te weinig tijd wilden nemen voor het project en zich niet wilden aanpassen aan het tempo van de kinderen meer aanbod gericht te werk gingen dan vraaggericht direct publiciteit en/of copyright wilden ten aanzien van de eindproducten Een professionele striptekenaar heeft een van de producten vormgegeven. De striptekenaar was tijdens een van de bijeenkomsten aanwezig om de inbreng van de kinderen te verzamelen. Zijn aanwezigheid maakte indruk op de kinderen: ze vonden het leuk hem opdrachten te geven en het maakte hen nieuwsgierig naar het eindresultaat. De tekenaar nam de eerder gemaakte tekeningen van de kinderen als basis en creëerde ter plekke op aanwijzing van de kinderen één voor één de karakters die in het verhaal een rol zouden spelen. Daarnaast kreeg hij de eerder door de kinderen bedachte verhaallijn mee. Er is zorg voor gedragen dat ieder kind (delen van) de eigen inbreng in het uiteindelijke stripverhaal zou herkennen. Hiertoe is het stripverhaal na feedback van de facilitators van Stichting Alexander aangepast. 2.6 Locatie Een andere belangrijke randvoorwaarde was het organiseren van een geschikte locatie voor de bijeenkomsten. Deze locatie dient bij voorkeur aan de volgende voorwaarde te voldoen: Ruim genoeg om in groepen te kunnen werken aan tafels en spelactiviteiten te kunnen doen. Mogelijkheden voor ontspanning, bijvoorbeeld om buiten te kunnen spelen of een time-out te kunnen nemen. Mogelijkheid om ter plekke snel hulp in te kunnen schakelen van hulpverleners. Mogelijkheid voor de kinderen op zelf materialen op te halen van de groep of de eigen kamer. Voldoende privacy, bijvoorbeeld doordat de ruimte goed af te sluiten is. Keuken en toilet in de buurt. 2.7 Stimulerend materiaal In de nabesprekingen met professionals gaven zij aan dat het materiaal een belangrijke randvoorwaarde is geweest in het project. Dit stimuleerde de kinderen en jongeren die deelnamen enorm. Mooi materiaal daagt uit tot creativiteit en geeft de deelnemers het gevoel dat zij de serieus genomen worden. Gezocht is naar materialen en werkvormen waarmee kinderen zo zelfstandig mogelijk aan de slag kunnen en er nog veel aan de verbeelding overgelaten kan worden. Een Child Voice groep heeft samen met de facilitators een eigen animatiefilm gemaakt met behulp van SAM-animation. De jongeren hebben allereerst zelf rekwisieten verzameld van Playmobil, klei, papier en andere knutselspullen. De jongeren hebben zeer geconcentreerd en toegewijd aan de verschillende scènes gewerkt, zelf de opnames gemaakt en een groot deel van de montage gedaan. De kwaliteit van de apparatuur en de materialen hebben in grote mate bijgedragen aan het feit dat jongeren zelf de regie konden voeren en daardoor tevreden waren over het resultaat. 2.8 Toestemming Ouders Tot slot is een belangrijke randvoorwaarde dat de deelnemende kinderen onder de 18 jaar toestemming hebben van ouders en/of verzorgers om deel te nemen aan het project. Deze randvoorwaarde bevindt zich in het spanningsveld van het recht op participatie en het recht op bescherming: kinderen moeten de ruimte krijgen om betrokken te zijn bij het onderwerp kindermishandeling, maar moeten niet onnodig belast worden en daarom beschermd. Maar wie bepaalt wat goed is hierin? Hiertoe is niet alleen afstemming tussen Stichting Alexander, de kinderen en de betrokken hulpverleners van belang: ook ouders moeten hierin betrokken worden, niet in de laatste plaats omdat zij bij wet verantwoordelijk zijn voor hun 38 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION 2013 kinderen. 39

22 Lessen: in gesprek gaan met kinderen over kindermishandeling Samenwerken met een groep kinderen 3.1 Groepsgrootte het algemeen goed, waarbij onderlinge strijd en behulpzaamheid 3.4 Samen regels maken Met name de jonge kinderen hebben veel behoefte aan spel en ont- Het aantal kinderen (4 tot 8) bleek een werkbaar aantal om geza- elkaar afwisselden. De facilitators konden merken dat de groepsleden elkaar al kenden; de kinderen hadden een eigen plekje in de Regels spanning. Met hen is dan ook regelmatig een pauze ingelast om buiten te spelen. menlijk aan een product te kunnen werken. Het is belangrijk dat de groep en corrigeerden elkaar. In de meeste Child Voice groepen schiep het samen maken van groep niet te groot is. regels een gevoel van veiligheid. Kinderen verwachten van volwas- Voor jongeren die iets ouder waren was het makkelijker om het Een Child Voice groep met 8 kinderen in de leeftijd van 7 tot Kinderen en jongeren zelf rollen laten kiezen sen begeleiders wel dat zij regels stellen, zodat ze zich veilig voelen. Kinderen mochten zelf wel aangeven welke regels zij belangrijk proces te overzien. Zij konden de stappen die werden genomen beter begrijpen dan jonge kinderen. Bij de jonge kinderen is de jaar is tijdens de sessies opgedeeld in twee kleinere groepjes. Tijdens de eerste sessie zat de groep als geheel bij elkaar. De Deelname vonden en welk gedrag dan wel wenselijk is. In enkele groepen is de term regels vermeden, omdat kinderen daar negatieve associaties Child Voice groep als onderdeel van de behandeling opgenomen. Dit bleek belangrijk zodat ook na de Child Voice groep nog hulp groepsdynamiek was zodanig dat er veel tijd verloren ging aan Alle kinderen zijn vrij gelaten om wel of niet deel te nemen aan de bij hadden. Er zijn namelijk ook regels op de groep die niet altijd kon worden geboden. De jonge kinderen waren heel trots op hun ordebewaking. Daarom is besloten de groep uit elkaar te halen Child-Voice groepen en konden stoppen als ze dat wilden. Bijna alle als positief ervaren worden. Met deze kinderen is meer gesproken product. en in twee groepen van 4 aan de slag te gaan. Dit had een goede kinderen hebben vrijwillig tot het einde deelgenomen. Eén kind is in termen van hoe gaan we met elkaar om. uitwerking op de sfeer en het proces. afgehaakt na de kennismaking, omdat zij omdat zij haar vrije tijd Met de jongste kinderen is het minder makkelijk om tot een verhaal liever anders besteedde. Een ander kind is tijdens de tweede bij- In alle groepen zijn samen met de kinderen regels opgesteld. te komen. Het spreken over basale zaken als de haarkleur of kleding In een van de Child Voice groepen maakten kinderen een indi- eenkomst afgehaakt en bleek vooral aan te zijn gehaakt omdat zijn Deze regels waren enerzijds organisatorisch van aard (je vin- van de hoofdpersoon helpt hen op weg. vidueel product (Kijkdozen), waarbij tijdens de bijeenkomsten vrienden meededen: zelf had hij weinig interesse in het onderwerp. ger op steken als je iets wilt zeggen, niet slaan of schreeuwen, de groep als geheel bij elkaar is gebleven. Het was voor de wat stillere kinderen moeilijker om tot een eigen verhaal te komen, Taakverdeling mobieltjes uit) anderzijds bepaalden de regels hoe de kinderen en jongeren wilden dat er over het moeilijke thema kindermishande- Maar bij het spreken over kindermishandeling bedachten sommige kinderen extreem bloederige of overdreven verhalen (draken). De kinderen die iets drukker waren vroegen om meer aandacht. Belangrijk is dat kinderen verschillende rollen kunnen kiezen. Zo ling werd gepraat. Zo ontstonden bijvoorbeeld regels als je mag uitleg van het doel van het traject is op het begripsniveau van de Het was daarom fijn dat de groep niet te groot was (8) zodat alle kunnen alle capaciteiten worden benut en hoeft geen kind zijn of niet alles aan elkaar vragen want sommige dingen zijn persoon- kinderen aangepast. De activiteit stond hierbij centraal. kinderen aandacht kregen. haar grenzen te overschrijden. lijk en je hoeft niets te vertellen over jezelf maar dat mag wel. In de Child Voice groep met kinderen met een licht verstandelijke In een Child Voice groep met zes kinderen namen kinderen ver- Een van de Child Voice groepen heeft onder begeleiding van de beperking vonden de kinderen dat de leiders de regels moesten schillende rollen op zich. Hoewel de een wat meer deed dan de facilitators een eigen dramafilm gemaakt. Bekeken werd waar opstellen. Ook in de jongste groepen hebben de facilitators een ander, kon toch iedereen aan bod komen. ieders interesses lagen en zodoende ontstond er een taakver- aantal basisregels zelf aangegeven. deling waar iedere jongere zich prettig bij voelde. Nadat het scenario voor de film bedacht was, hebben de jongeren zich 3.2 Groepsdynamiek geschminkt en verkleed en hebben zij zelf het acteer- en film- 3.5 Leeftijden werk gedaan. De facilitators hebben de film gemonteerd. De jon- In het traject kon worden voortgeborduurd op bestaande groeps- geren moesten eerst even over een camera-drempel heen, maar In de Child Voice groepen is gewerkt met verschillende groepen dynamiek en vertrouwen tussen de kinderen omdat gewerkt werd keken uiteindelijk voldaan op hun werk terug. Tijdens de presen- kinderen van verschillende leeftijden. De werkvormen en het pro- met reeds bestaande groepen. Bij kinderen die elkaar niet kennen is tatie kozen jongeren voor hun eigen taken, sommige jongeren gramma werden aan het niveau van de kinderen aangepast. daar wellicht extra tijd voor nodig. De facilitators waren ervaren in vonden het leuk om te presenteren, sommige jongeren vonden het doorbreken van groepsdynamische rolpatronen door juist ook het leuk om hapjes te maken. Het maken van een animatiefilm bood de jongeren een uitdaging en de wat stillere kinderen actief uit te nodigen mee te denken en hun zou te hoog gegrepen zijn voor de kinderen van de andere instel- mening te geven. lingen. Het maken van kijkdozen lokte de eigen creativiteit van de jongste kinderen uit; een werkvorm die door de jongeren van Iedere Child-Voice groep kenmerkt zich door eigen groepsproces- andere Child Voice groepen wellicht als kinderachtig zou worden sen en interacties van de kinderen. De sfeer in de groepen was over beschouwd. 40 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

23 Lessen: in gesprek gaan met kinderen over kindermishandeling Uitvoering Child Voice groepen 4.1 Het belang van meerdere sessies Het houden van meerdere sessies (minimaal 3) bleek essentieel voor het opbouwen van een vertrouwensband en vrijheid van spreken omtrent het thema. Het aantal sessies dat is uitgevoerd per Child-Voice groep varieerde van drie tot vijf. Tijdens iedere Child-Voice groep kwamen in ieder geval de volgende onderdelen aan bod: uitgebreide kennismaking en uitleg van het doel, een gesprek over kindermishandeling en de aanpak ervan, het opstellen van de boodschap van het product in de vorm van een verhaal, het maken van het product. het presenteren van het product. Deze opbouw was bewust zo vorm gegeven om met elkaar naar een product toe te kunnen werken, voldoende ruimte te creëren en met elkaar te kunnen reflecteren op het onderwerp. Bij alle Child Voice groepen heeft deze insteek goed gewerkt. Per groep is bekeken wat haalbaar was in de tijd en wat qua planning zou aansluiten bij de lopende activiteiten van de kinderen en jongeren in de verschillende groepen. Het is belangrijk om de werkvorm af te stemmen op de interesse, mogelijkheden en capaciteiten van de kinderen die meedoen. De verdeling van de verschillende onderdelen van het programma over de sessies is per Child-Voice groep naar inzicht van de facilitators vormgegeven. De jongeren met een licht verstandelijke beperking hadden een korte spanningsboog en hun ideeën veranderden snel, waardoor het de voorkeur had om zowel het bedenken van het verhaal als het filmen in een sessie te verwerken. Terwijl een andere Child Voice groep een duidelijke eigen mening had alsmede ideeën over de aanpak van kindermishandeling: de focusgroep hierover was intensief en kostte een hele sessie. Maar ook het maken van de animatiefilm met deze jongeren nam veel tijd in beslag. Het praten over kindermishandeling en de aanpak ervan met de jongere kinderen verliep vlot. Vanwege de leeftijd van de kinderen was er echter minder diepgang dan bij de andere groepen. 4.2 Functies van de verschillende sessies in het proces Elke sessie had een eigen functie. Dit wordt hieronder toegelicht Kennismaking en uitleg project Bij aanvang was er ruimte voor kennismaking en de uitleg van het project. Kinderen konden in de eerste bijeenkomst ook aangeven wat ze zelf belangrijk vonden. Zo gaven verschillende kinderen aan dat ze het belangrijk vonden dat er naar kinderen geluisterd werd. Sommige kinderen deden mee omdat ze de stem van kinderen wilden laten horen en de aanpak van kindermishandeling wilden verbeteren: zij waren zeer gedreven. Moeders en medewerkers van de organisaties speelden bij de projectuitleg vooraf een belangrijke rol: bij een aantal Child Voice groepen speelden zij de informatie door, op grond waarvan kinderen konden besluiten of ze mee wilden doen. Voor de kennismaking werd voldoende tijd genomen. Bij een aantal Child Voice groepen startte de bijeenkomst bijvoorbeeld met het maken van cupcakes: hierdoor konden kinderen wennen aan elkaar en de facilitators en ontstond een band Focusgroep De focusgroep had een functie in het formuleren van ideeën en het wennen aan het praten over het onderwerp. De focusgroepen over kindermishandeling en de aanpak ervan zijn verschillend ingestoken. Bij de jongere kinderen is het gesprek spelenderwijs gevoerd, via een Ja/Nee-spel waarbij de kinderen reageerden op stellingen en daarbij konden lopen naar een ja-vak of een nee-vak. De oudere kinderen konden goed reflecteren op en spreken over de aanpak van kindermishandeling. Met hen is een klassieke focusgroep gehouden: er is met elkaar gesproken aan een grote tafel Storyboard en product Om tot de boodschap voor het product te komen werd er tijdens de Child-Voice groepen gezamenlijk een verhaal bedacht waarover het product moest gaan. Dit verhaal borduurde voort op de focusgroep over kindermishandeling en de aanpak ervan, bij één Child Voice groep maakte het opstellen van het verhaal onderdeel uit van de focusgroep. Het storyboard is samen met kinderen opgesteld en fungeerde als mogelijkheid om te checken of de boodschap van het product overeenkwam met het verhaal dat de kinderen hadden bedacht. In een storyboard is vastgelegd hoe het verhaal in het product zou worden gepresenteerd. De facilitators hebben de storyboards samen met de kinderen samengesteld naar aanleiding van het opgestelde verhaal. De storyboards hadden in de Child-Voice groepen de functie om te kunnen checken of de boodschap van het product overeenkwam met het verhaal dat de kinderen hadden bedacht. De facilitators hebben de storyboards ter controle besproken met de kinderen. De avatar - de hoofdfiguur - bleek een werkzame manier om kinderen een verhaal over kindermishandeling vorm te laten geven, omdat kinderen ideeën en belevenissen op deze figuur konden projecteren. Het praten via een verhaal over de aanpak van kindermishandeling bood de mogelijkheid voor de kinderen over het onderwerp te praten zonder het perse op zichzelf te betrekken. In de meeste Child Voice groepen maakten de kinderen een collectief product: voor kinderen bleek dit makkelijker, omdat het product dan minder betrekking had op het individu. Daar waar kinderen een individueel product maakten (kijkdozen) is extra voorzichtig omgesprongen met de presentatie van het product, omdat de kinderen soms hun persoonlijke verhaal aan het product hadden gekoppeld Presentatie en afsluiting Bij alle Child-Voice groepen zijn de producten feestelijk gepresenteerd aan ouders, begeleiders en/of medewerkers van de instelling. Twee groepen hebben het project afgesloten met een gezamenlijk etentje. Bij alle groepen was er een bijzondere eindpresentatie: directie was aanwezig, ouders waren uitgenodigd, en alle kinderen waren trots op wat ze hadden gepresteerd Pauzes De hele opbouw van het traject kenmerkte zich door een combinatie van gezelligheid en hard werken. Informele momenten waren belangrijk in het proces. In de pauzes was er tijd om even te relaxen of stoom af te blazen. Tijdens de sessies is er bij alle Child-Voice groepen aandacht besteed aan ontspanning en informeel samenzijn. Zo gingen facilitators bijvoorbeeld in de pauzes met de kinderen voetballen. Het inlassen van pauzes bood de mogelijkheid om stoom af te blazen en gaf nieuwe energie. 42 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

24 Lessen: in gesprek gaan met kinderen over kindermishandeling Producten 5.1 Anonimiteit Met het oog op de lange termijn is de beslissing genomen om de producten voor publieke verspreiding te anonimiseren, ondanks dat sommige jongeren graag hun naam verbonden aan het product. 5.2 Gebruiksmogelijkheden pas na afloop bepalen Pas na afloop van het project zijn, op basis van de producten zelf, in overleg met de kinderen en instellingen afspraken gemaakt over verspreiding. Het belang van de individuele kinderen stond daarbij voorop. De kijkdozen leidden tot persoonlijke producten en verhalen. De kinderen die de kijkdozen maakten hebben zelf de voorwaarden gesteld waaronder de foto s ervan gebruikt mochten worden. 5.3 Boodschappen overbrengen aan derden Vrijwel alle groepen hebben hun eindproduct gepresenteerd tijdens een feestelijke presentatie. Doel van deze presentatie was enerzijds het afronden van het traject met de kinderen en anderzijds de stap naar buiten toe te maken en hun ideeën te delen met derden. Eén groep had geen behoefte aan een presentatie aan derden. Zij wilden het project afsluiten met een etentje met de direct betrokkenen en wilden geen rol in de verdere verspreiding van het eindproduct. Een andere groep mocht haar eindproduct presenteren tijdens de Nieuwjaarsreceptie van de organisatie, waarbij meer dan 150 medewerkers aanwezig waren. Voor de presentaties zijn uitnodigingen verstuurd naar ouders, vrienden en groepsgenoten, medewerkers en bestuur van de betrokken instellingen, leerkrachten en andere direct betrokkenen bij de kinderen. De presentatie vormden een belangrijk moment om vanuit de verschillende perspectieven de verhalen van de kinderen te interpreteren. Hulpverleners zagen bijvoorbeeld in de producten directe verbindingen met persoonlijke ervaringen van de kinderen. Het was voor hen soms ook verrassend de kinderen op een geheel nieuwe wijze te leren kennen, doordat kinderen zelf actief de regie namen: iets wat in de hulpverlening soms moeilijk te realiseren is. - ze verrast waren veel terug te zien van de persoonlijke ervaringen van de kinderen in de eindproducten. - kinderen erg zenuwachtig waren voor de presentatie (Komt mijn moeder wel? Hoe reageren de andere kinderen? Gaan ze geen moeilijke of enge vragen stellen?) en vervolgens erg trots waren op hun product. Sommige kinderen willen hun product vaker presenteren. De opzet van deze presentatie was nagenoeg gelijk bij alle groepen: kinderen presenteerden samen met de facilitators het eindproduct, waarna de genodigden de producten konden bekijken en vragen konden stellen. Kinderen die dat wilden mochten daarbij actief op de voorgrond treden, door plenair wat te vertellen over de bijeenkomsten of toelichting te geven op hun prestatie (kijkdoos, tekening etc.). Ook hebben kinderen geholpen met het voorbereiden van de catering en het serveren van de gasten. Een aantal kinderen en jongeren had geen behoefte om actief te participeren, maar wilde gewoon aanwezig zijn of koos voor spelactiviteiten in een aangrenzende ruimte. Het bleek goed te werken ook hier de vrijwillige deelname van kinderen te benadrukken. Dat leidde er bijvoorbeeld toe dat een kind er op het allerlaatste moment voor koos om zijn kijkdoos niet te presenteren. Pas ruim na aanvang van de presentatie voelde hij zich voldoende op zijn gemak om de doos alsnog te exposeren. Tijdens de presentatie raakte medewerkers van Stichting Alexander met verschillende genodigden in gesprek. Zij vertelden dat: - ze soms emotioneel raakten van de boodschap van de kinderen, door de wijze waarop deze gepresenteerd was (de film heeft me erg geraakt) of de adviezen van de kinderen (ik heb me nooit gerealiseerd dat kinderen er op die manier over nadenken) - ze onder de indruk waren van wat de kinderen in een zeer kort tijdsbestek tot zulke prestaties waren gekomen. - sommige kinderen na afloop van de bijeenkomsten uitvoerig hebben verteld over de bijeenkomst of zelf het gesprek met hen aangingen over kindermishandeling (wat vind je daarvan, durf je daar met kinderen over te praten?). - ze het leuk vonden de kinderen in de eigen woonomgeving te zien. Enkele leerkrachten gaven aan nieuwsgierig te zijn naar de buitengewone thuissituatie van hun leerling. 44 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION

25 Tot slot 10 redenen om niet aan een dergelijk project te beginnen 10 redenen om wel aan een dergelijk project te beginnen In de volgende situaties is het verstandig nog eens goed te overwegen of het verstandig is te starten met een Child Voice groep. 1 Wanneer ouders geen toestemming geven voor deelname aan het project. 2 Wanneer het verzamelen van ervaringen (wat hebben zij meegemaakt) van kinderen het hoofddoel van het project is en er geen ruimte is voor educatie en invloed van kinderen. 3 Als aan de lessons learned van het project en de ideeën van kinderen geen vervolg wordt gegeven na afronding van het project. 4 Wanneer er geen tijd is om minimaal 3 contactmomenten te organiseren. De randvoorwaarden komen dan onder druk te staan. Deze randvoorwaarden zijn van groot belang voor het welslagen van het project. 5 Wanneer er geen professionele zorg beschikbaar is of er geen begeleiders betrokken zijn die de kinderen goed kennen. 6 Als er minder dan 2 volwassenen op 8 kinderen zijn. 7 Wanneer er een grote kans is dat kinderen tijdens het project uit beeld raken en het project niet kunnen 9 Wanneer de flexibiliteit van betrokken facilitators onvoldoende is: in dit soort trajecten is het van groot belang om de uitvoering steeds tussendoor te blijven monitoren en aan te passen aan de realiteit. Hiervoor is een flexibele instelling noodzakelijk, waarbij afgeweken moet kunnen worden van het van te voren bedachte plan. 10 Wanneer er van te voren een vastomlijnd idee is over het eindproduct dat het zou moeten opleveren. Dit zou niet het uitgangspunt moeten zijn. Uitgegaan zou moeten worden van de inbreng van kinderen: hun ideeën zijn richtinggevend voor het eindproduct. Dat neemt niet weg dat je op basis van mogelijkheden en middelen hen wel kunt uitleggen binnen welke kaders zij aan de slag kunnen. Een Child Voice groep kan worden overwogen: 1 Wanneer er oprechte interesse is in wat kinderen te vertellen hebben over de aanpak kindermishandeling. 2 Wanneer er gezocht is naar een werkwijze om op een zorgvuldige manier met kinderen in gesprek te gaan over dit onderwerp. 3 Wanneer kinderen vrijwillig mee willen doen nadat zij zorgvuldig zijn geïnformeerd over het doel en de opzet van het project. 4 Wanneer organisaties met kinderen in gesprek willen komen over hoe zij zorg ervaren als slachtoffer van kindermishandeling. 5 Wanneer gezocht wordt naar een manier om met kinderen over gevoelige thema s in gesprek te komen. 6 Wanneer er facilitators beschikbaar zijn die ervaring hebben met kinderen en jongeren en onderlegd zijn in participatieve methoden, waarin kinderen leidend zijn. 7 Wanneer er budget vrijgemaakt kan worden om te zorgen voor mooie materialen en vervolgstappen naar aanleiding van de uitkomsten. 8 Wanneer er bij voorkeur verschillende personen of disciplines verbonden kunnen worden aan het project, zoals groepsbegeleiders en gedragsdeskundigen, maar ook kwaliteitszorgmedewerkers en communicatiemedewerkers. 9 Wanneer vooraf duidelijk is welke mogelijkheden er zijn om de inbreng van de kinderen zichtbaar te maken en mee te nemen in (uitvoering van) beleid, zowel binnen de organisatie als daarbuiten. 10 Wanneer de methode aansluit bij de wensen van kinderen om hun ervaringen en ideeën om te zetten in een product waarmee zij hun stem kunnen laten horen. afronden. Het is voor kinderen belangrijk het project van A tot Z te kunnen doorlopen en succes te kunnen ervaren en te kunnen vieren. 8 Wanneer je de consistentie van de begeleiding niet kunt waarborgen: voor kinderen en hun begeleiders is het van belang dat zij een vertrouwensband kunnen opbouwen met de facilitators. Daarom is het van belang dat zij steeds dezelfde gezichten voor zich zien. 46 STICHTING ALEXANDER / BERNARD VAN LEER FOUNDATION