ÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓ

Transcriptie

1 ÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓÓ

2 held zonder geweld Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

3 Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

4 Held zonder geweld werkboek ruud h. j. hornseld [redactie] boom amsterdam Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

5 2004, de auteurs p / a Uitgeerij Boom, Amsterdam Behoudens de in of krachtens de Auteurswet an 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgae worden ereeloudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegeensbestand, of openbaar gemaakt, in enige orm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder oorafgaande schriftelijke toestemming an de uitgeer. Voor zoer het maken an kopieën uit deze uitgae is toegestaan op grond an artikelen 16 h t /m 16 m Auteurswet 1912 jo. Besluit an 27 noember 2002, Stb 575, dient men de daaroor wettelijk erschuldigde ergoeding te oldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp ( Postbus 3060, 2130 kb, www. reprorecht. nl ) of contact op te nemen met de uitgeer oor het treffen an een rechtstreekse regeling in de zin an art. 16 l, ijfde lid, Auteurswet Voor het oernemen an gedeelte(n) uit deze uitgae in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, Postbus 3060, 2130 kb Hoofddorp, / pro). No part of this book may be reproduced in any way whatsoeer without the written permission of the publisher. Cartoons Matthias Giesen, Eindhoen Ontwerp omslag & typografische erzorging René an der Vooren, Amsterdam isbn nur 770 Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

6 inhoud Introductie 7 Module 1 Woedebeheersing Bijeenkomst 1 10 Bijeenkomst 2 19 Bijeenkomst 3 27 Bijeenkomst 4 31 Bijeenkomst 5 37 Module 2 Sociale aardigheden Bijeenkomst 6 48 Bijeenkomst 7 53 Bijeenkomst 8 56 Bijeenkomst 9 62 Bijeenkomst [ 5 ] Module 3 Moreel redeneren Bijeenkomst Bijeenkomst Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

7 inhoud Bijeenkomst Bijeenkomst Bijeenkomst Module 4 Terugkombijeenkomsten Bijeenkomst Bijeenkomst Bijeenkomst Noten 116 [ 6 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

8 introductie In Held zonder geweld ga je leren beter om te gaan met geoelens an irritatie, boosheid, woede of agressie. Daarnaast leer je op te komen oor je eigen belangen, zonder anderen te benadelen. Het is daarbij belangrijk dat je als deelnemer weet wat je wilt bereiken. Ook is het belangrijk dat je met inzet werkt aan het eranderen an je gedrag, want eranderen kost moeite en gaat niet anzelf. We erwachten dan ook dat je actief meedoet, initiatieen neemt en afspraken nakomt. Doel Doel an Held zonder geweld is dat je goed leert omgaan met geoelens an irritatie, boosheid, woede of agressie en dat je je doel bereikt zonder dat anderen daar schade an onderinden. Dit willen we als olgt bereiken: bijeenkomst 1 t /m 5 leren omgaan met geoelens an irritatie, boosheid, woede of agressie; bijeenkomst 6 t /m 10 erbeteren en/of uitbreiden an sociale aardigheden die je hieroor nodig hebt; bijeenkomst 11 t /m 15 kennisnemen an waarden en normen en leren morele problemen op te lossen; bijeenkomst 6 t /m 15 leren zelf programma s te maken oor het oefenen an nieuw gedrag. [ 7 ] Om deze doelen te bereiken krijg je een werkboek met informatie en oefeningen. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

9 introductie Werkwijze Held zonder geweld bestaat uit achttien bijeenkomsten an anderhalf uur; ijftien bijeenkomsten inden wekelijks plaats, daarna zijn er drie terugkombijeenkomsten met een tussenperiode an telkens... weken. Om iets aan Held zonder geweld te hebben, is het belangrijk om elke bijeenkomst aanwezig te zijn. Als je anwege een dringende reden niet kunt komen, meld je dan af bij een an de behandelaars. De erwijzer wordt an je afwezigheid op de hoogte gesteld. Oefeningen Je krijgt in de bijeenkomsten oefeningen mee die bedoeld zijn om dat wat je geleerd hebt zelf in het dagelijks leen toe te passen. Nadat je de oefeningen hebt gedaan, moet je er een kort erslag an maken in je werkboek. Bij het maken an de praktijkoefeningen krijg je hulp. Als blijkt dat je de praktijkoefeningen zelfstandig kan maken, kunnen de behandelaars je rijstelling an die hulp geen. Verslag aan erwijzer Aan het eind an Held zonder geweld wordt hieran een erslag gemaakt oor de erwijzer. De tekst an dit erslag wordt op de laatste bijeenkomst met je besproken. Op die bijeenkomst ontang je ook een bewijs an deelname. [ 8 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

10 module 1 woedebeheersing [ 9 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

11 Ö module 1 woedebeheersing bijeenkomst 1 Oefeningen H Obseratieoefening 1 In de metro. Wat gebeurt er? H Obseratieoefening 2 Lopen op straat. Wat obsereer je? [ 10 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

12 Praktijkoefeningen Voornaam bijeenkomst H 1 H Lees de informatie in Obsereren. Onderstreep op de laatste bladzijde in de ier situaties de zinnen die obseraties / feiten zijn. 2 Obsereer de komende week iemand die je kent, zonder dat die persoon het merkt. Je hoeft slechts kort naar hem / haar te kijken, bijoorbeeld hooguit een hale minuut. Als je dat gedaan hebt, schrijf je op wat je zag en wat je hoorde, door de onderstaande ragen te beantwoorden: Naar wie heb je gekeken [ oornaam ]? Waar was het dat je naar de ander keek? 1module 1 woedebeheersing Welke dag was dat? Wat deed die ander terwijl je naar hem / haar keek [ feiten / obseraties ]? Wat zei de ander [ ook hier feiten ]? [ 11 ] Welke conclusie trok je terwijl je naar de ander keek [ conclusies / interpretaties ]? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

13 bijeenkomst 1 module 1 woedebeheersing Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam H 3 Doe dezelfde oefening nog een keer. Schrijf op wat je zag en wat je hoorde door de onderstaande ragen te beantwoorden: Naar wie heb je gekeken [ oornaam ]? Waar was het dat je naar de ander keek? Welke dag was dat? Wat deed die ander terwijl je naar hem / haar keek [ feiten / obseraties ]? Wat zei de ander [ ook hier feiten ]? Welke conclusie trok je terwijl je naar de ander keek [ conclusies / interpretaties ]? [ 12 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

14 obsereren 1 1 Wat is obsereren? Dit onderdeel an de therapie gaat oer de omgang met andere mensen. Eerst besteden we aandacht aan wat jezelf doet en zegt, daarna aan wat anderen doen en zeggen. Om goed te kunnen reageren, is het belangrijk goed naar je eigen gedrag en dat an anderen te kijken. We noemen dit obsereren. bijeenkomst 1 module 1 woedebeheersing Obsereren is wat je ziet en hoort Iemand die naar deze tekening kijkt, kan zeggen dat het mannetje blij is. Wat hij echt ziet, is een erzameling lijntjes en balletjes. Iemand die zegt Het is een blij mannetje, die interpreteert eigenlijk. Dat wil zeggen dat hij niet beschrijft wat hij echt in deze tekening ziet, maar wat hij dénkt dat hij ziet. [ 13 ] Interpreteren is wat je dénkt dat je ziet en hoort Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

15 bijeenkomst 1 obsereren [erolg] module 1 woedebeheersing Een aantal oorbeelden an obseraties en interpretaties: Obseraties Jan heeft de hele tijd niets gezegd Patrick zei geen woord tegen zijn baas Mohammed loopt fluitend door het huis Interpretaties Jan zit te piekeren Patrick is boos op zijn baas Mohammed is rolijk Ellen slaat haar kind aak Chantal huilde bij de tandarts Fatima wiebelt met haar been Ellen is een slechte moeder Chantal is een aanstelster Fatima is gespannen [ 14 ] Je zult misschien zeggen: Als Patrick boos is, dan kan je dat toch aan z n gezicht zien? Maar eigenlijk weet je niet zeker of hij boos is. Misschien is hij wel bang oor zijn baas. Wat je wél ziet, is dat hij geen woord zegt (obseraties). Dus: je kunt niet zien dat Patrick boos is. Als je zegt dat hij boos is, dan gaat het om wat je denkt dat zijn gedrag betekent, dus wat je denkt dat je ziet en hoort (interpretatie). Een nadeel an interpretaties is dat er aak erschillende tegelijk mogelijk zijn. In het geal an Patrick betekent dat dus dat hij boos is óf bang is. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

16 obsereren [erolg] bijeenkomst 1 2 Obsereren in situaties waarbij jezelf betrokken bent In situaties waarin je je onzeker, boos, bang of teleurgesteld oelt, is het aak nóg moeilijker om goed te obsereren. Laten we nu eens kijken wat Wesley, die net op een feest geweest is, zegt: Moet je nu eens horen. Ik was op de erjaardag an mijn zwager en niemand zag me staan. Het is duidelijk dat Wesley niet letterlijk ertelt wat hij daar gehoord of gezien heeft. Het is onwaarschijnlijk dat niemand hem zag staan. Wesley inter preteert dus. Wat gebeurde er precies? Nou ik kreeg me daar de pest in. Ik kwam binnen en feliciteerde m n zwager. Toen zag ik dat er zo n twintig mensen in de kamer zaten of stonden, die met elkaar praatten. Niemand keek op toen ik binnenkwam en niemand kwam naar mij toe. Ik oelde me reselijk opgelaten. Na ijf minuten ben ik weggegaan zonder gedag te zeggen. module 1 woedebeheersing Dit is een beschrijing an wat Wesley op de erjaardag gehoord en gezien heeft. Daarnaast staan er uitspraken in als Ik kreeg de pest in en Ik oelde me reselijk opgelaten. Deze laten zien hoe Wesley zich toen oelde. Ook je eigen geoelens allen onder obseraties. Onder obseraties erstaan wij wat je ziet, hoort én zelf oelt. [ 15 ] Enkele oorbeelden an obseraties die te maken hebben met wat je zelf oelt: Ik oelde mij tijdens dat eamen onzeker. Ik ben misselijk. Gisteraond was ik boos op mijn ader. Dat geschreeuw an de kinderen irriteert mij op dit moment. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

17 bijeenkomst 1 obsereren [erolg] module 1 woedebeheersing [ 16 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

18 obsereren [erolg] bijeenkomst 1 In boenstaande oorbeelden wordt het geoel benoemd. Er wordt duidelijk gezegd dat het om mijn geoel gaat en ook wanneer het was. In het olgende oorbeeld beschrijft Marcel wat hij tijdens het boodschappen doen, heeft meegemaakt. Marcels uitspraken zijn zowel obseraties als interpretaties. Alleen de obseraties zijn schuin gedrukt: In de winkel was het weer raak. De merouw achter mij duwde haar karretje tegen mij aan. Daar kan ik niet tegen. Ik werd nijdig. Ik raakte de man die oor mij stond. Die draaide zich om en roeg: Heb je haast? Ik werd link, kreeg het warm en ben de winkel uitgestapt. De andere winkels waren al gesloten. Deze dingen oerkomen mij nu altijd. Daar word je toch niet goed an? module 1 woedebeheersing 3 Oefeningen Oefen nu zelf in het herkennen an obseraties door ze te onderstrepen. 1 Ik zag het alweer. Nooit leert ze het, dat mens. Altijd staat alles weer door elkaar in het ak. Ik liep naar haar toe. Ze keek niet op en ging door met haar werk. Ik tikte haar op de schouder en zei goedendag. Ze keek nog steeds niet op en toen ik het nog een keer harder zei, roeg ze: Wat is er? Ik werd meer en meer geïrriteerd. Ik wees naar de spullen in het ak en zei dat ik niet kon inden wat ik hebben moest. Ze antwoordde dat ze het ak wel opnieuw zou inrichten. Je kunt ook nooit an haar op aan. [ 17 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

19 bijeenkomst 1 module 1 woedebeheersing obsereren [erolg] 2 Gisteren kwam ik mijn buurmeisje op straat tegen. Dat gaat altijd mis. Ze kijkt altijd straal langs mij heen. Ik dacht: een proberen of ze toch wil kijken. Ik zei: Hoi. Zij keek op en toen keek ze meteen weer de andere kant op. Ik ben niet interessant genoeg oor haar. 3 Altijd hetzelfde. Voor je het weet zit je weer tegen een berg werk op te kijken. Hij wil me blijkbaar jennen. Hij komt naar me toe en raagt of ik een tijd heb oor een spoedklus. Bedoelt hij natuurlijk dat ik er uitlieg als ik het niet doe. Want hij indt toch al dat ik te langzaam werk. Dat merk je zo aan hem. [ 18 ] 4 Niemand geeft om mij. Gisteren kreeg ik een brief an mijn moeder, waarin ze niets anders schreef dan: Eet je wel genoeg?, Studeer je wel genoeg?, Heb je je tante al een bedankbriefje geschreen? Niets leuks. Alsof er niets anders op de wereld is. Ik heb nu al eertien dagen iedere aond alleen op mijn kamer gezeten, en nu moet je niet denken dat ook maar iemand eraan denkt om bij mij op bezoek te komen. In ieder geal heb ik die eertien dagen niemand gezien. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

20 bijeenkomst 2 Ö oefeningen H gedachtenoefening 1 situatie 1 Je krijgt als erjaarscadeau een platenbon. Je denkt: bah, wat een saai cadeau, hij /zij heeft geen belangstelling oor mij. Welke andere conclusies zijn mogelijk? situatie 2 Een familielid maakt je een compliment. Je denkt: wat heeft hij / zij an mij nodig? Welke andere conclusies zijn mogelijk? situatie 3 Een kennis heeft kritiek op je kleding. Je denkt: hij / zij zit me te treiteren. Welke andere conclusies zijn mogelijk? module 1 woedebeheersing H gedachtenoefening 2 [Gedragsketen] Gebeurtenis Om wie ging het [ oornaam ]? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei / deed die ander [obseraties]? [ 19 ] Gedachten Welke conclusie trok je daaruit? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

21 bijeenkomst 2 oefeningen [erolg] module 1 woedebeheersing Wat had je ook kunnen denken? Wat had je erder nog kunnen denken? Gedrag Wat zei / deed je? [ 20 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

22 Praktijkoefeningen Voornaam 2 H H 1 Lees de informatie in Woede beheersen tot en met paragraaf 3. 2 Beschrijf de komende week een situatie waarbij je je geïrriteerd oelde door de onderstaande ragen te beantwoorden: Gebeurtenis Om wie ging het [ oornaam ]? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei / deed die ander [obseraties ]? bijeenkomst module 1 woedebeheersing Gedachten Welke conclusie trok je daar eerst uit? Welke andere conclusie bedacht je daarna? Welke conclusie trok je ten slotte? [ 21 ] Gedrag Wat zei / deed je? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

23 bijeenkomst 2 module 1 woedebeheersing Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam H 3 Gebeurtenis Beschrijf de komende week een tweede situatie waarbij je je geïrriteerd oelde door de onderstaande ragen te beantwoorden: Om wie ging het [ oornaam ]? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei / deed die ander [obseraties ]? Gedachten Welke conclusie trok je daar eerst uit? Welke andere conclusie bedacht je daarna? Welke conclusie trok je ten slotte? [ 22 ] Gedrag Wat zei / deed je? Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

24 woede beheersen Inleiding Hieronder ertellen we je hoe woede kan leiden tot onaangepast (agressief ), maar ook tot aangepast (assertief ) gedrag. Woede is een geoel. Je bent woedend op iemand, omdat niet gebeurt wat je graag zou willen, omdat je indt dat je onrecht is aangedaan of omdat je meent dat die ander je beledigd heeft. Woede is een erg sterk geoel; boosheid, ergernis of irritatie zijn minder sterk. Als je je woede zo onder controle kan krijgen dat je aangepast reageert, bereik je aker je doel en oel je je minder opgefokt. bijeenkomst 2 module 1 woedebeheersing Om het erband tussen woede en (on)aangepast gedrag duidelijk te maken, maken we gebruik an de ijf G s: Gebeurtenis, Gedachten, Geoelens, Gedrag, Geolgen. We spreken an de gedragsketen. In onderstaande keten is aan de ijf G s nog Spanning toegeoegd. De olledige gedragsketen is als olgt: Gebeurtenis Gedachten Spanning Geoelens Gedrag Geolgen 1 Gedrag Agressief gedrag is gedrag waarmee je oor jezelf opkomt ten koste an anderen. Het directe resultaat is aak positief, maar op de lange duur kom je in moeilijkheden. Je roept ergernis op bij anderen of komt, in het ergste geal, in aanraking met justitie. We noemen agressief gedrag dan ook onaangepast gedrag. Beter is om op een assertiee manier oor jezelf op te komen. [ 23 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

25 bijeenkomst 2 woede beheersen [erolg] module 1 woedebeheersing Bij assertief gedrag handel je in je eigen belang zonder anderen in hun rechten aan te tasten. Assertief gedrag is aangepast gedrag. Voor het omgaan met elkaar gelden in onze maatschappij bepaalde normen en waarden. Normen en waarden zijn maatschappelijke regels die eroor zorgen dat mensen prettig, beleefd en fatsoenlijk met elkaar omgaan. We spreken an assertief gedrag als je rekening houdt met die waarden en normen, zelfs als je opkomt oor jezelf. 2 Gebeurtenis Geoelens als woede hebben meestal te maken met wat een ander zegt of doet. We spreken an een gebeurtenis als het gedrag an een ander aanleiding kan geen om je geïrriteerd, boos of woedend te oelen. En deze geoelens kunnen er weer oor zorgen dat je je agressief gaat gedragen bijoorbeeld door te schelden, dreigen of slaan. Om je aangepast te kunnen gedragen, is het belangrijk dat je begrijpt wat er precies gebeurt: Wat doet of zegt die ander?. Bij een gebeurtenis kan je het beste eerst goed obsereren wat je hoort of ziet en wat je zelf oelt. We noemen dit obseraties. Gedragsketen gebeurtenis gedrag [ 24 ] Voorbeeld Wesley heeft net koffie gezet, maar de bus met koffie staat nog op het aanrecht. Maar Nancy wil de afwas doen. Nancy zegt tegen Wesley op boze toon: Kun je die koffie niet meteen in de kast opbergen? Dan kan ik tenminste de afwas doen. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

26 woede beheersen [erolg] bijeenkomst 2 module 1 woedebeheersing [ 25 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

27 bijeenkomst 2 woede beheersen [erolg] module 1 woedebeheersing Voorbeeld gedragsketen Bus met koffie staat op aanrecht Nancy scheldt Wesley uit. Alternatiee gedragsketen Bus met koffie staat op aanrecht Nancy raagt Wesley de koffie op te bergen. 3 Gedachten Obseraties worden geolgd door gedachten (interpretaties). In Obsereren heb je kunnen lezen dat het belangrijk is een onderscheid te maken tussen wat je obsereert (gebeurtenis) en de interpretaties die je maakt (gedachten). Bij interpretaties gaat het om gedachten die je hebt oer de gebeurtenis. Zulke gedachten kunnen zijn: Zij heeft het op mij oorzien of Hij is weer ergeetachtig. Gedragsketen gebeurtenis gedachten gedrag Voorbeeld Daphne is om zeen uur s aonds nog niet thuis, terwijl ze altijd om half zes stopt met werken. Dennis kijkt op de klok en denkt: Ze gaat reemd. Zodra Daphne thuiskomt, scheldt Dennis haar uit. [ 26 ] Voorbeeld gedragsketen Daphne is om zeen uur nog niet thuis Dennis denkt: Ze gaat reemd Dennis scheldt Daphne bij thuiskomst uit. Alternatiee gedragsketen Daphne is om zeen uur nog niet thuis Dennis denkt: Die loopt niet in zeen sloten tegelijk, ik hoor zo wel wat er aan de hand was Dennis ontspant zich Dennis raagt Daphne als ze weer thuis is of ze oortaan wil bellen als ze later thuiskomt. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

28 bijeenkomst 3 Ö oefening H Oefening gedragsketen Gebeurtenis Om wie ging het [ oornaam]? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei / deed die ander? module 1 woedebeheersing Gedachten Welke conclusie(s) trok je daaruit? Spanning Hoe lichamelijk gespannen oelde je je? Gedrag Wat zei / deed je? [ 27 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

29 bijeenkomst 3 module 1 woedebeheersing Praktijkoefeningen H H 1 Lees de informatie in Woede beheersen tot en met paragraaf 4. 2 Beschrijf de komende week een situatie waarbij je je geïrriteerd of boos oelde door de onderstaande ragen te beantwoorden: Gebeurtenis Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei / deed die ander? Voornaam Gebeurtenis Welke conclusie(s) trok je daaruit? Spanning Hoe lichamelijk gespannen oelde je je? [ 28 ] Hoe heb je je lichamelijke spanning erlaagd? Wat was het resultaat? Gedrag Wat zei / deed je daarna? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

30 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam H 3 Gebeurtenis Beschrijf de komende week een tweede situatie waarbij je je geïrriteerd of boos oelde door de onderstaande ragen te beantwoorden: Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei / deed die ander? bijeenkomst 3 module 1 woedebeheersing Gebeurtenis Welke conclusie(s) trok je daaruit? Spanning Hoe lichamelijk gespannen oelde je je? Hoe heb je je lichamelijke spanning erlaagd? Wat was het resultaat? [ 29 ] Gedrag Wat zei / deed je daarna? Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

31 bijeenkomst 3 woede beheersen [erolg] module 1 woedebeheersing 4 Spanning Als mensen gedrag an iemand als een bedreiging opatten, worden ze meestal niet meteen boos of woedend. Het duurt een oordat ze precies in de gaten hebben wat er gebeurt. Wel merken ze direct dat hun lichamelijke spanning toeneemt. Die spanning kan erschillende ormen hebben: snellere hartslag, transpireren, spieren spannen, trillen, rood worden en dergelijke. Een toename in lichamelijke spanning is olkomen normaal in sociale situaties waarin naar onze mening iets erelends gebeurt. Gedragsketen gebeurtenis gedachten spanning gedrag Voorbeeld Patrick loopt in de gang met een tas ol boodschappen. Voor hem uit loopt Marian. Marian houdt de deur niet oor Patrick open. Patrick denkt Wat een trut en raakt helemaal opgefokt. De eerstolgende keer houdt Patrick de deur oor Marian niet open. Voorbeeld gedragsketen Marian houdt de deur niet open oor Patrick Patrick denkt: Wat een trut Patrick raakt opgefokt Patrick gooit de eerstolgende keer de deur oor de neus an Marian dicht. [ 30 ] Alternatiee gedragsketen Marian houdt de deur niet open oor Patrick Patrick denkt: Die is er met haar gedachten niet bij Patrick ontspant zich Patrick zegt er wat an dat Marian de deur niet oor hem heeft opengehouden en raagt haar de olgende keer rekening met hem te houden. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

32 bijeenkomst 4 Ö oefeningen oorbeelden an emoties [geoelens] module 1 woedebeheersing [ 31 ] Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

33 bijeenkomst 4 module 1 woedebeheersing oefeningen [erolg] H oefening gedragsketen Gebeurtenis Om wie ging het [ oornaam]? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei / deed die ander? Gedachten Welke conclusie(s) trok je daaruit? Spanning Hoe heb je je lichamelijke spanning erlaagd? Wat was het resultaat? [ 32 ] Geoel Hoe oelde je je toen? Gedrag Wat zei/deed je? Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

34 Praktijkoefeningen H 1 H Lees de informatie in Woede beheersen tot en met paragraaf 5. 2 Beschrijf de komende week een situatie waarbij je je geïrriteerd, boos of woedend oelde door de onderstaande ragen te beantwoorden: Gebeurtenis Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei / deed die ander? Voornaam bijeenkomst 4 module 1 woedebeheersing Spanning Hoe heb je je lichamelijke spanning erlaagd? Wat was het resultaat? Geoel Hoe oelde je je toen? [ 33 ] Noem nog andere geoelens? Gedrag Wat zei / deed je daarna? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

35 bijeenkomst 4 module 1 woedebeheersing Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam H 3 Hieronder zie je een lijst met twaalf zogenaamde sociale gedragingen of sociale aardigheden. Deze staan onder elkaar in de linker kolom. Geef in de rechter kolom de olgorde aan an de ijf aardigheden die je wilt oefenen. De belangrijkste geef je ijf punten, de aardigheid die je iets minder belangrijk indt ier en zo erder tot en met de minst belangrijke, die je maar één punt geeft. Twaalf sociale aardigheden Vaardigheid Voorbeeld Oefenolgorde a Contact leggen en instandhouden Je bent met een meisje op het werk naar de film geweest en raagt haar na afloop of ze nog eens wil afspreken. B Een situatie beëindigen Je hebt erschil an mening met de meester op school en wilt nadenken oer wat hij gezegd heeft. [ 34 ] C Om hulp ragen (erzoek doen) Je raagt je maat of hij je wil helpen met een reparatie aan je auto. D Weigeren Je maat raagt of hij je mobieltje mag lenen, maar dat ind je niet goed. E Reageren op een weigering Je riendin zegt dat ze geen zin heeft om met je naar de disco te gaan. Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

36 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam Vaardigheid Voorbeeld Oefenolgorde F Kritiek geen Je zegt tegen je baas dat hij je nooit een compliment geeft, ook als je hoort an anderen dat hij tereden oer je is. G Reageren op kritiek Je moeder zegt dat je muziek te hard staat. H Mening geen Je zegt in de klas /op het werk wat je indt an het fileprobleem. I J K L Voor jezelf opkomen Waardering uiten tegen een ander Waardering uitspreken oer jezelf Reageren op waardering Je raagt de trainer waarom hij je niet in het elftal heeft opgesteld. Je zegt tegen je moeder / rouw dat het aondeten je goed smaakt. Je zegt tegen je riendin dat je geslaagd bent oor een eamen. Je broer zegt dat hij er trots op is dat je een doelpunt hebt gemaakt. bijeenkomst 4 module 1 woedebeheersing [ 35 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

37 bijeenkomst 4 woede beheersen [erolg] module 1 woedebeheersing 5 Geoelens Gedrag wordt ook bepaald door de geoelens die daaraan oorafgaan. Negatiee geoelens kunnen leiden tot onaangepast gedrag: neerslachtigheid tot dadenloosheid, woede tot agressie, argwaan tot sociaal isolement. Negatiee geoelens zijn oerigens niet altijd erkeerd: bij oerlijden hoort erdriet en bij bedrog hoort erbittering. Deze geoelens zijn als het goed is tijdelijk. Gedragsketen gebeurtenis gedachten spanning geoelens gedrag Voorbeeld Gerard staat in een bakkerij op zijn beurt te wachten. Na hem komt een rouw binnen die direct de erkoopster aanspreekt en een brood bestelt. De erkoopster durft hier niets an te zeggen, want zij lijkt de rouw goed te kennen. Gerard denkt: Wat een onbeschoft mens, kennissen mogen hier oor. Hij krijgt het helemaal warm. Gerard oelt zich olledig uit het eld geslagen en loopt kwaad de winkel uit. Voorbeeld gedragsketen rouw dringt oor in bakkerij Gerard denkt: Wat een onbeschoft mens, kennissen mogen hier oor Gerard krijgt het warm Gerard oelt zich genegeerd en kwaad Gerard loopt de winkel uit. [ 36 ] Alternatiee gedragsketen rouw gaat oor haar beurt Gerard denkt: Die heeft mij niet in de gaten Gerard ontspant zich Gerard oelt zich tamelijk rustig Gerard zegt dat hij eerst aan de beurt is. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

38 bijeenkomst 5 oefeningen Geolgen op korte en lange termijn H probleemsituatie 1 Sjaak is 32 jaar en werkt op een plasticfabriek. Eerst heeft hij enige tijd met een riendin samengewoond, maar nu woont hij alleen op een flat, en dat alt niet mee. Hij heeft pas an zijn chef op de fabriek te horen gekregen dat hij een fout heeft gemaakt. Hij indt dit onrechtaardig omdat zijn chef er zelf ook erantwoordelijk oor was. Als hij thuiskomt, indt hij een brief an de woningbouwereniging dat hij de achterstallige huur meteen moet betalen. Anders wordt hij uit de flat gezet. Sjaaks reactie is: a b c Niet-assertief Hij trekt zich de brief an de woningbouwereniging heel erg aan en legt hem op een grote stapel. Ook op zijn werk doet hij zijn mond niet open. Hij wordt steeds depressieer en gaat drinken. Assertief Sjaak belt de woningbouwereniging op en legt uit dat hij door de drukte de huur ergeten is. Op zijn werk gaat hij het conflict bespreken met zijn chef. Agressief Sjaak wordt ontzettend kwaad, belt de woningbouwereniging op en scheldt de telefoniste uit. Als zijn chef hem de olgende morgen wat raagt, zegt hij: Doe het zelf maar, je kunt barsten. Ö module 1 woedebeheersing [ 37 ] H probleemsituatie 2 Miranda en Nancy, twee zussen an 18 en 20 jaar, gaan naar een feestje waar later op de aond cocaïne gebruikt wordt. Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

39 bijeenkomst 5 module 1 woedebeheersing oefeningen [erolg] Miranda gebruikt sinds enige tijd niet meer en wil daar ook niet meer aan meedoen. Als haar zus, die nog wel gebruikt, haar iets aanbiedt, is haar reactie: a b c Niet-assertief Miranda herinnert haar zus eraan dat zij niet meer wil gebruiken. Maar na lang aandringen an haar zus neemt ze de coke toch, omdat ze erbij wil horen. Assertief Miranda weigert de coke. Ze legt uit dat ze niet meer gebruikt en dat ze er ook niet opnieuw aan wil beginnen. Ze staat onmiddellijk op en gaat naar huis. Agressief Miranda windt zich er enorm oer op dat haar zus haar naar een feestje an gebruikers gebracht heeft, en dat ze haar in de erleiding probeert te brengen. Miranda scheldt haar zus uit en zegt dat ze nooit meer met haar naar een feest gaat. [ 38 ] H probleemsituatie 3 Rob moet s ochtends altijd roeg op om op tijd op zijn werk te kunnen zijn. s Aonds als het tijd is om naar bed te gaan, begint de buurjongen harde muziek te draaien. Rob kan daardoor niet in slaap komen. De muziek gaat de hele aond door. Rob doet het olgende: a b c Niet-assertief Rob gaat op de bank in de woonkamer slapen zodat hij minder last heeft an de muziek. Hij zegt niets tegen de buren. Assertief Rob gaat naar het huis an de buren en ertelt de buurjongen dat hij roeg op moet. Hij raagt of de muziek wat zachter kan. Samen inden ze een oplossing. Agressief Woedend belt Rob de politie op. Hij eist dat ze eroor zorgen dat zijn buurjongen onmiddellijk de muziek uitzet. De buren nemen het Rob erg kwalijk dat hij hen niet eerst gewaarschuwd heeft. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

40 oefeningen H Oefening gedragsketen Gebeurtenis Om wie ging het [ oornaam]? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed die ander? Gedachten Welke conclusie(s) trok je daaruit? bijeenkomst 5 module 1 woedebeheersing Spanning Hoe heb je je lichamelijke spanning erlaagd? Geoel Hoe oelde je je toen? Gedrag Wat zei /deed je? [ 39 ] Geolgen Wat waren de geolgen op korte termijn? Wat waren de geolgen op langere termijn? Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

41 bijeenkomst 5 module 1 woedebeheersing Praktijkoefeningen H H Voornaam 1 Lees de informatie in Woede beheersen tot en met paragraaf 6. 2 Beschrijf de komende week een situatie waarbij je je geïrriteerd, boos, woedend of agressief oelde, door de onderstaande ragen te beantwoorden: Gebeurtenis Om wie ging het [ oornaam]? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed die ander? Gedachten Welke conclusie(s) trok je daaruit? Spanning Hoe heb je je lichamelijke spanning erlaagd? [ 40 ] Geoel Hoe oelde je je toen? Gedrag Wat zei /deed je daarna? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

42 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam Geolgen Wat waren de geolgen op korte termijn? Wat waren de geolgen op langere termijn? H 3 Beschrijf de komende week een tweede situatie waarbij je je geïrriteerd, boos, woedend of agressief oelde, door de onderstaande ragen te beantwoorden: bijeenkomst 5 module 1 woedebeheersing Gebeurtenis Om wie ging het [ oornaam]? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed die ander? Gedachten Welke conclusie(s) trok je daaruit? [ 41 ] Spanning Hoe heb je je lichamelijke spanning erlaagd? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

43 bijeenkomst 5 module 1 woedebeheersing Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam Geoel Hoe oelde je je toen? Gedrag Wat zei /deed je daarna? Geolgen Wat waren de geolgen op korte termijn? Wat waren de geolgen op langere termijn? [ 42 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

44 woede beheersen [erolg] 6 Geolgen Gedrag wordt ooral bepaald door de geolgen die het heeft. Het is daarbij belangrijk een onderscheid te maken tussen [ a ] geolgen direct na afloop en [ b] geolgen na enige tijd. Sommige gedragingen leeren direct een positief resultaat op, maar hebben pas later negatiee geolgen. Zo kan lekker eten leiden tot te dik worden. Bij weer andere gedragingen is het geolg meteen daarna negatief, maar het resultaat na maanden of jaren positief. Naar school gaan betekent dat je niet de hele dag met je rienden kan optrekken. Het betekent wel dat je op een gegeen moment een diploma hebt en een erolgopleiding kunt olgen. Het maken an een keuze is niet altijd een eenoudig. Dit komt onder andere omdat je an een direct geolg zekerder kunt zijn dan an een geolg op lange termijn. Veel mensen inden het dan ook moeilijk erder te kijken dan hun neus lang is. Agressief gedrag heeft rijwel altijd direct positiee geolgen. Je krijgt meteen je zin, de ander druipt af of bindt in. Je hebt wraak kunnen nemen, je prestige in de groep wordt groter en dergelijke. De geolgen op de langere termijn zijn op het moment zelf nauwelijks zichtbaar. Pas na enige tijd bestaat de kans dat die ander zijn rienden mobiliseert en het je op zijn beurt betaald zet. In het ergste geal kom je in aanraking met justitie. Vaak duurt het maanden oordat je eroordeeld wordt en nog weer langer als je een straf moet uitzitten. Op de langere termijn is agressief gedrag áltijd nadelig oor alle betrokkenen. Agressie leidt aak tot nog sterkere agressie, tot maatschappelijk isolement en tot criminaliteit. bijeenkomst 5 module 1 woedebeheersing [ 43 ] Gedragsketen gebeurtenis gedachten spanning geoelens gedrag geolgen Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

45 bijeenkomst 5 woede beheersen [erolg] module 1 woedebeheersing [ 44 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

46 woede beheersen [erolg] Voorbeeld Dwight staat bij de supermarkt in een rij oor de kassa. De rouw oor hem raagt na het afrekenen aan de caissière hoe het met haar kinderen gaat. Dwight denkt: Zo sta ik hier morgen nog en wordt gespannen. Hij ergert zich en zegt tegen de rouwen: Kunnen jullie niet opschieten. Ik heb wel wat anders te doen dan naar jullie praatjes te luisteren. De caissière schrikt en zegt: Ik zal u meteen helpen. Dwight wordt direct geholpen, maar oelt zich later onprettig want hij had helemaal geen haast. Gedragsketen oorbeeld rouw gaat staan praten met caissière Dwight denkt: Zo sta ik hier morgen nog Dwight wordt gespannen Dwight ergert zich en maakt een boze opmerking tegen de caissière Dwight wordt meteen geholpen, maar oelt zich later onprettig. bijeenkomst 5 module 1 woedebeheersing Alternatiee gedragsketen rouw gaat staan praten met caissière Dwight denkt: Ik heb wel wat tijd, als het maar niet te lang duurt Dwight ontspant zich en blijft rustig Dwight zegt tegen de rouwen: Willen jullie het niet te lang maken? Dwight oelt zich prettig omdat de rouwen hem riendelijk aankijken en rekening met hem houden. [ 45 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

47 Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

48 module 2 sociale aardigheden Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

49 Ö bijeenkomst 6 module 2 sociale aardigheden Praktijkoefeningen H Voornaam 1 Beschrijf de komende week een situatie waarin je aardigheid 1 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden: Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed je? Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? [ 48 ] H 2 Beschrijf de komende week een tweede situatie waarin je aardigheid 1 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden: Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

50 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam bijeenkomst 6 Wat zei /deed je? Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? H 3 Bedenk ijf oefensituaties oor aardigheid 2, die de komende weken kunnen oorkomen. Schrijf an elke situatie op om wie het gaat en waaroer het gaat. Zet boenaan de situatie die je de minste spanning geeft en onderaan de situatie die je de meeste spanning geeft. module 2 sociale aardigheden Wie? Waaroer? [ 49 ] Wat wil je bereiken in die situaties? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

51 bijeenkomst 6 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam Welke punten in je eigen gedrag ind je daarbij belangrijk? module 2 sociale aardigheden H H 4 Lees de informatie in Eisen, actiiteiten en waardering tot en met paragraaf 2. 5 Bedenk een actiiteit an jezelf waaroer je achteraf tereden was, dus waaroer je een positiee waardering zou kunnen uitspreken. Het mag elke actiiteit uit het dagelijks leen zijn. Maak hieran een erslag door de onderstaande ragen te beantwoorden: Beschrijf wat je zei of deed Wat oor eisen stelde je daarbij aan jezelf? [ 50 ] Waar was je na afloop tereden oer? Beschrijf letterlijk wat je tegen jezelf zei Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

52 Je neemt je oor aan iets nieuws te beginnen of om iets wat je nu al doet erder te erbeteren. Maar na een paar keer oefenen, houd je er al mee op. Je baalt eran en geeft de actiiteit de schuld. Wat ging er nou eigenlijk mis? Hieronder ind je op die raag een antwoord. 1 Hoe kan je tereden zijn met wat je doet? bijeenkomst 6 eisen, actiiteiten en waardering 3 module 2 sociale aardigheden Of je met een bepaalde actiiteit doorgaat hangt af an wat je ermee bereikt, dus an de geolgen. Bereik je er een positief resultaat mee (bijoorbeeld een goed geoel), dan ga je er mee door. Bij een negatief resultaat (bijoorbeeld een geoel an teleurstelling) hou je er mee op. Als jijzelf of anderen tereden zijn oer wat je doet, ga je eerder door dan als jij of anderen er ontereden oer zijn. Teredenheid heeft te maken met de eisen die je aan jezelf stelt én met het resultaat. Zo ben je: ontereden, als het resultaat minder is dan je eis; tereden, als het resultaat gelijk is aan je eis; tereden, als het resultaat beter is dan je eis. [ 51 ] Mensen doen een bepaalde actiiteit aker en beter als ze na afloop tereden zijn oer het resultaat. Maar we stellen aak te hoge eisen aan onszelf als we ergens aan beginnen. Als je gemiddeld twintig sigaretten per dag rookt en je neemt je oor om Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

53 bijeenkomst 6 eisen, actiiteiten en waardering [erolg] module 2 sociale aardigheden in het erolg niet meer te roken, kom je geheid an een koude kermis thuis. Zelfs al zou je ijftien sigaretten minder roken, dan nóg heb je niet oldaan aan wat je wilde bereiken (namelijk geen enkele sigaret meer roken). Dan heb je dus gefaald. 2 Wat je tegen jezelf zegt ( zelfuitspraken ) Teredenheid of onteredenheid gaat aak samen met wat je tegen jezelf zegt. Als je ontereden bent oer het resultaat an een actiiteit, doe je negatiee zelfuitspraken oer jezelf. Enkele oorbeelden an zo n negatiee zelfuitspraak zijn: Ik kan niet ophouden met roken (of drinken, gokken, enzooort). Ik begrijp niets an wat mijn leraar zegt. Op mijn werk maak ik altijd fouten. Negatiee zelfuitspraken zijn aak oerdreen. Zo is de uitspraak: op mijn werk maak ik altijd fouten beslist niet waar, omdat er altijd werkzaamheden zullen zijn die je wél goed doet. Oerdreen zelfuitspraken kun je aak herkennen aan het gebruik an woorden als nooit, alles, iedereen, allang en altijd. Een paar oorbeelden daaran zijn: [ 52 ] Ik had allang een goede baan kunnen hebben, als ik maar had doorgezet. Waarom kan ik nou nooit eens gemakkelijk meedoen? Iedereen heeft een hekel aan mij. Het lukt me maar niet. Negatiee zelfuitspraken leiden ertoe dat we met een actiiteit stoppen, terwijl we er eigenlijk juist mee willen doorgaan. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

54 bijeenkomst 7 Ö Praktijkoefeningen H 1 Beschrijf de komende week weer een situatie waarin je aardigheid 1 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden: Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed je? Voornaam module 2 sociale aardigheden Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? H 2 Beschrijf de komende week een situatie waarin je aardigheid 2 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden: [ 53 ] Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

55 bijeenkomst 7 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam module 2 sociale aardigheden Wat zei /deed je? Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? H 3 Bedenk ijf oefensituaties oor aardigheid 3, die de komende weken kunnen oorkomen. Schrijf an elke situatie op om wie het gaat en waaroer het gaat. Zet boenaan de situatie die je de minste spanning geeft en onderaan de situatie die je de meeste spanning geeft. [ 54 ] Wie? Waaroer? Wat wil je bereiken in die situaties? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

56 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam bijeenkomst 7 Welke punten in je eigen gedrag ind je daarbij belangrijk? H 4 Bedenk een actiiteit an jezelf waaroer je achteraf tereden was, dus waaroer je een positiee waardering zou kunnen uitspreken. Het mag elke actiiteit uit het dagelijks leen zijn, dus niet per se een sociale actiiteit. Maak hieran een erslag door de onderstaande ragen te beantwoorden: module 2 sociale aardigheden Beschrijf wat je zei of deed Wat oor eisen stelde je daarbij aan jezelf? Waar was je na afloop tereden oer? Beschrijf letterlijk wat je tegen jezelf zei [ 55 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

57 Ö bijeenkomst 8 module 2 sociale aardigheden Praktijkoefeningen H 1 Beschrijf de komende week een situatie waarin je aardigheid 3 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden. Begin met een gemakkelijke situatie. Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed je? Voornaam Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? [ 56 ] H 2 Beschrijf de komende week een situatie waarin je aardigheid 1 of 2 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden: Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed je? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

58 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam bijeenkomst 8 Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? H 3 Bedenk ijf oefensituaties oor aardigheid 4, die de komende weken kunnen oorkomen. Schrijf an elke situatie op om wie het gaat en waaroer het gaat. Zet boenaan de situatie die je de minste spanning geeft en onderaan de situatie die je de meeste spanning geeft. module 2 sociale aardigheden Wie? Waaroer? Wat wil je bereiken in die situaties? [ 57 ] Welke punten in je eigen gedrag ind je daarbij belangrijk? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

59 bijeenkomst 8 module 2 sociale aardigheden Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam H H 4 Lees de informatie in Eisen, actiiteiten en waardering tot en met paragraaf 4 en maak de twee oefeningen. 5 Bedenk een actiiteit waarin je bij jezelf ontdekte dat je een an de astloopregels hebt toegepast. Het gaat om een actiiteit uit je dagelijkse leen, waaran je achteraf ontdekte dat je een te hoge of te age eis aan jezelf stelde. Het is niet de bedoeling dat je jezelf opzettelijk laat astlopen. Maak hieran een erslag door de onderstaande ragen te beantwoorden: Beschrijf wat je zei of deed Wat oor eisen stelde je daarbij aan jezelf? Hoe oerde je de actiiteit eerst uit, dat wil zeggen oordat je deze eis aan jezelf stelde? Hoe oerde je de actiiteit uit nadat je deze eis had gesteld? [ 58 ] Welke astloopregel was hier aan de orde? Hoe kun je het anders doen om astlopen te oorkomen? Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

60 eisen, actiiteiten en waardering [erolg] bijeenkomst 8 3 Wat is er aan de hand als je te roeg ophoudt met een actiiteit? Stop je met een bepaalde actiiteit óórdat je je einddoel hebt bereikt, dan heb je een astloopregel toegepast. Vastloopregels zijn: a Je hebt eel te hoge eisen aan jezelf gesteld. Stel je eisen eens lager en probeer het einddoel met kleinere stappen te bereiken. b Tijdens het uitoeren an de actiiteit heb je ongemerkt je eisen erhoogd en word je ontereden oer het resultaat. module 2 sociale aardigheden c Je beschrijft je eis met age woorden, zodat je niet precies weet of je wel tereden kunt zijn oer het resultaat. Probeer je eis zo te beschrijen dat iedereen weet wat hij moet doen bij het uitoeren an de actiiteit. 4 Voorbeelden an astloopregels in het dagelijks leen John heeft last an straatrees en oelt zich erg gespannen als hij op straat loopt. Op dit moment kan hij het ijf minuten olhouden. Blijft hi j langer op straat, dan oelt hij zich zo gespannen worden dat hij weer naar binnen gaat. Bij de eerste keer oefenen neemt hij zich oor om een kwartier op straat te lopen (zijn eis ). Het erloop an de oefening ziet er als olgt uit: [ 59 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

61 Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

62 Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

63 Ö bijeenkomst 9 module 2 sociale aardigheden Praktijkoefeningen H 1 Beschrijf de komende week een situatie waarin je aardigheid 4 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden. Begin met een gemakkelijke situatie. Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed je? Voornaam Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? [ 62 ] H 2 Beschrijf de komende week een situatie waarin je aar digheid 1, 2 of 3 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden: Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed je? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

64 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam bijeenkomst 9 Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? H 3 Bedenk ijf oefensituaties oor aardigheid 5, die de komende weken kunnen oorkomen. Schrijf an elke situatie op om wie het gaat en waaroer het gaat. Zet boenaan de situatie die je de minste spanning geeft en onderaan de situatie die je de meeste spanning geeft. module 2 sociale aardigheden Wie? Waaroer? Wat wil je bereiken in die situaties? [ 63 ] Welke punten in je eigen gedrag ind je daarbij belangrijk? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

65 bijeenkomst 9 module 2 sociale aardigheden Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam 4 Bedenk nogmaals een actiiteit waarin je bij jezelf ontdekte dat je een an de astloopregels hebt toegepast. Het gaat om een actiiteit uit je dagelijkse leen, waaran je achteraf ontdekte dat je een te hoge of te age eis aan jezelf stelde. Het is niet de bedoeling dat je jezelf opzettelijk laat astlopen. Maak hieran een erslag door de onderstaande ragen te beantwoorden: Beschrijf wat je zei of deed Wat oor eisen stelde je daarbij aan jezelf? H Hoe oerde je de actiiteit eerst uit, dat wil zeggen oordat je deze eis aan jezelf stelde? Hoe oerde je de actiiteit uit nadat je deze eis had gesteld? Welke astloopregel was hier aan de orde? [ 64 ] Hoe kun je het anders doen om astlopen te oorkomen? Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

66 bijeenkomst 10 Ö Praktijkoefeningen H Voornaam 1 Beschrijf de komende week een situatie waarin je aardigheid 5 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden. Begin met een gemakkelijke situatie. Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Wat zei /deed je? module 2 sociale aardigheden Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? H 2 Beschrijf de komende week een situatie waarin je aar digheid 1, 2, 3 of 4 hebt toegepast door de onderstaande ragen te beantwoorden: [ 65 ] Om wie ging het? Waar was je? Welke dag was dat? Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

67 bijeenkomst 10 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam Wat zei /deed je? module 2 sociale aardigheden Wat zei /deed die ander? Wat deed je goed? Wat zou je nog kunnen erbeteren? H H 3 Lees de informatie in Eisen, actiiteiten en waardering tot en met paragraaf 6. 4 Bedenk een programma oor indiidueel doelgedrag A een actiiteit die je zou willen erbeteren of doen toeof afnemen. Het gaat er oorlopig om, dat je leert een actiiteit op te delen in stappen en er een programma oor te maken. Maak hieran een erslag door de onderstaande ragen te beantwoorden: Het doelgedrag waaraan ik ga werken, is [ 66 ] De erdeling an de actiiteit in stappen is: Ga erder op de olgende bladzijde } Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

68 Praktijkoefeningen [erolg] Voornaam bijeenkomst 10 Mijn einddoel, stap 5, is Op dit moment Mijn eerste eis / stap wordt Ik oer de actiiteit uit op module 2 sociale aardigheden [ 67 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

69 bijeenkomst 10 module 2 sociale aardigheden eisen, actiiteiten en waardering [erolg] 5 Richtlijnen oor het uitbreiden of erbeteren an actiiteiten Hieronder ind je een manier om negatiee zelfuitspraken en astlopen tegen te gaan. Beschrijf de actiiteit waaraan je wilt gaan werken (bijoorbeeld wat, hoe, hoe lang, hoe aak). 1 Verdeel de actiiteit in stappen of onderdelen. 2 Schrijf op welk einddoel je wilt bereiken. 3 Op welke manier oer je de actiiteit op dit moment uit? 4 Je stelt je eerste stap niet hoger dan de manier waarop je de actiiteit nu uitoert. 5 Je oert deze eerste stap uit. 6 Je ergelijkt de uitoering an de actiiteit met de eis die je erbij aan jezelf hebt gesteld. Is de uitoering an de actiiteit lager / minder dan de eis, dan ga je terug naar regel 5. 7 Je stelt nu een nieuwe stap op door deze iets hoger te stellen dan je uitoering an de actiiteit. 8 Je herhaalt achtereenolgens de regels 6, 7 en 8 tot je je einddoel bereikt hebt. Je kunt het effect an boenstaande richtlijnen nog ergroten door een positiee zelfuitspraak te doen als de uitoering an de actiiteit gelijk of hoger is dan de gestelde eis. Enkele oorbeelden an positiee uitspraken oer jezelf zijn: [ 68 ] Dat heb ik goed gedaan. Ik zal mezelf nu eens trakteren op Dat gaat tof. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

70 eisen, actiiteiten en waardering [erolg] bijeenkomst 10 module 2 sociale aardigheden [ 69 ] Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48

71 bijeenkomst 10 eisen, actiiteiten en waardering [erolg] module 2 sociale aardigheden 6 Een oorbeeld an de toepassing an de richtlijnen Latifa is sinds kort met haar gezin erhuisd. Een probleem an Latifa is dat ze het moeilijk indt om hulp te ragen (erzoek doen) en dat dan ook meestal niet doet. 1 Beschrijing an de actiiteit waaraan Latifa wil gaan werken, namelijk om hulp ragen. Dit bestaat uit: de persoon die ze om hulp raagt; dat is (an makkelijk naar moeilijk) haar man, haar buren, collega s en onbekenden; het soort hulp; moeilijk indt ze die hulp waarbij ze an de ander etra tijd of inspanning raagt oor zichzelf. [ 70 ] 2 Verdeling an de actiiteit in stappen: aan haar man ragen een schilderijtje dat ze pas gekocht hebben, op te hangen; aan de buurman een tijdschrift te leen ragen; aan de buurrouw ragen groenten mee te brengen als ze naar de markt gaat; op de cursus Nederlands aan een andere cursist ragen of hij het gezamenlijke cadeautje oor de docent wil kopen; een collega op het werk ragen of zij haar na werktijd naar huis wil brengen; op de Nederlandse cursus een andere cursiste ragen haar in haar rije tijd met het huiswerk te helpen; in een winkel ragen of zij haar boodschappen kunnen thuisbezorgen omdat ze haast heeft. enzooort. 3 Haar einddoel na drie maanden oefenen: op elk passend moment hulp duren ragen, zowel aan bekenden als aan onbekenden, ook als die hulp hun etra tijd of inspanning kost. Werkboek HzG 1 [binnenwerk].indd :48