Groene glazenmaker en Krabbenscheer. in de Veenkoloniën rond Wildervank

Transcriptie

1 Groene glazenmaker en Krabbenscheer in de Veenkoloniën rond Wildervank

2 Gerard Dutmer Libellenonderzoeker en adviseur van: Stichting Platform Berend Botje Met medewerking van: Henk Jaap Meijer te Kiel Windeweer, Voorzitter van Platform Berend Botje

3 Doelstelling van Stichting Platform Berend Botje: Natuur beschermen tegen de negatieve invloed van grote projecten zoals: Van Turfvaart naar Toervaart, waarbij een populatie Groene glazenmakers moest verdwijnen.

4 Twee vragen: Waarom komen in de Veenkoloniën Krabbenscheer en Groene glazenmaker maar op een beperkt aantal plaatsen voor? Waarom gaan de aantallen Groene glazenmakers landelijk gestaag achteruit?

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16 Ondanks de beschermde status volgens de Conventie van Bern en Flora en Faunawet is de populatie Groene glazenmakers daar vernietigd met medewerking van Ministerie van LNV.

17 Onderzoek 1. Is er in de Veenkoloniën een verband tussen waterdiepte en het voorkomen van Krabbenscheervelden die geschikt zijn als voortplantingsgebied voor Groene glazenmakers?

18 1. Waterdiepte van de Nieuwe Locatie

19 Conclusie De Krabbenscheerplanten hebben zich verplaatst: van een waterdiepte van cm naar een ondiepere plaats van cm.

20 2: Baggeren Westerdiep in Wildervank Betreft het deel ten noorden van de 5e laan.

21

22

23

24

25

26 Conclusie: Er is in het Westerdiep een verband tussen waterdiepte en het voorkomen van velden Krabbenscheer. Deze waterdiepte bedraagt hier: ongeveer 75 tot 80 cm.

27 3. Diepteprofiel Nieuwe Diep, in het dorp Nieuwediep (provincie Drenthe) het Nieuwe Diep is door dammen verdeeld in verschillende vakken met verschillende vegetaties.

28

29

30

31

32

33

34

35

36 Conclusie: Er is in het Nieuwe diep een verband tussen waterdiepte en het voorkomen van velden Krabbenscheer. Deze waterdiepte bedraagt hier ongeveer: 80 tot 85 cm.

37 4. Controles. Bij diverse andere Krabbenscheervelden is de waterdiepte bepaald. Uitkomsten: Dalweg west: Maarsinghwijk: Westerdiep / zwaaikom: Vijver Aquapark: Sloot Langeleegte: cm cm 70 cm 80 cm 60 cm

38 4. Controles 2: Op drie plaatsen waar Krabbenscheervelden voorkwamen die door menselijk toedoen permanent zijn verdwenen is de waterdiepte bepaald: Kalkwijksterdiep: Vijver Woortmanslaan: Westerdiep: 140 cm 110 cm cm

39 Onderzoek 2: de Krabbenscheerplant De oorzaak van deze maximale waterdiepte moet uiteraard gezocht worden bij de Krabbenscheer plant. In de literatuur is hier opmerkelijk weinig over te vinden Wel veel over de mogelijke relatie tussen waterkwaliteit en het voorkomen van Krabbenscheerplanten.

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53 Uitkomsten: (gemiddelden) Diepte rozet: 20 cm Lengte wortels: 90 cm Wortel in bagger: 40 cm Wortels zijn vrij stug en stevig Wortels zijn vrij recht en niet elastisch Wortels breken gemakkelijk bij de basis af Wortels lijken een maximale lengte te hebben

54 Waterdieptes uit literatuur: Higler, 1977: 60 cm; vanaf 80 deels boven Geene, 1989: cm; (10 150) Maessen, 1994: cm, optimaal Mars & Barendregt, 1996b: 72 cm (40-140) Mars & Barendregt, 1996a: 32 cm (10-80) De Jong, 1999: 88 ( ) 74 ( ) 76 ( ) optimaal: cm J.Gerard, 2006: cm Vlinderstichting: meestal geen dieptes vermeld

55 Variabelen m.b.t. waterdieptes zijn: Fluctuaties in het waterpeil Helderheid en kleur van het water Is de groeiplaats permanent? Oftewel: overleven de Krabbenscheerplanten op de vindplaatsen de winter? De groeiplaatsen: plassen, kanalen, sloten, laagveen, zandbodem

56

57 Daglicht bepaalt de maximale waterdiepte van Krabbenscheerplant Water absorbeert daglicht in zeer sterke mate Waterdiepte,kleur en helderheid bepalen hoeveel daglicht de bodem bereikt Dit bepaalt of KS plant van de bodem kan opstijgen en op welk moment in het voorjaar Hoe later de KS plant in het voorjaar opstijgt hoe minder vitaal de plant en hoe vroeger in het najaar de KS plant weer naar de bodem zakt Invloed op kiemende zaden is mij onbekend

58 Een overzicht van de populaties Groene glazenmaker rond Wildervank

59

60 Aantallen GG, gemiddeld over : Dalweg 36 west (A): 100 Dalweg 36 oost (A): 12 Maarsinghwijk (A): 7 Greidhoek (B.K.): 3 Nieuwe Diep (B.K.): 5 Beneden Westerdiep (B.K.): 4 Aquapark (B.K.) 3 Rivierenbuurt (B.K.) 4 Tuinvijver Kiel Windeweer (B.K.) 8 3 in Agrarisch gebied; 6 in Bebouwde kom.

61 Verklaring van deze verspreiding: Van oorsprong zijn alle waterpartijen door mensenhand aangelegd. Deze zijn tussen cm diep. Locale verlandingsprocessen zorgen voor de gewenste ophoging van de bodem, tot de benodigde ondiepte van ca. 80 cm. De oorzaken van deze verlanding zijn:.

62

63 Bomen zorgen in de Veenkoloniën voor locale verlanding. Bomen komen in het agrarisch gebied van de Veenkoloniën van oorsprong alleen voor langs verbindingswegen die naast kanalen lopen. Bomen komen binnen de bebouwde kom uiteraard voor in de nabijheid van de waterpartijen die bedoeld zijn voor de recreatie (en niet voor KS en GG). De afgevallen bladeren zorgen voor de gewenste bodemverhoging of verondieping.

64

65 Aantallen GG, gemiddeld over : Dalweg 36 west (A): 100 Dalweg 36 oost (A): 12 Maarsinghwijk (A): 7 Greidhoek (B.K.): 3 Nieuwe Diep (B.K.): 5 Beneden Westerdiep (B.K.): 4 Aquapark (B.K.) 3 Rivierenbuurt (B.K.) 4 Tuinvijver Kiel Windeweer (B.K.) 8 3 in Agrarisch gebied, 6 in Bebouwde kom.

66 Vraag 1: betreffende de verspreiding van KS en GG is hiermee beantwoord. Waar bomen nabij waterpartijen staan kan de bodem voldoende worden opgehoogd. Dit komt vooral voor binnen de bebouwde kom. In het agrarisch gebied is dit een weinig voorkomende situatie. Vandaar dat in de Veenkoloniën de meeste populaties Groene glazenmaker en Krabbenscheer binnen de bebouwde kom voorkomen.

67 Deze populaties zijn erg kwetsbaar: Populaties in agrarisch gebied zijn afhankelijk van aanpalende agrariërs. Binnen de bebouwde kom wordt de aanwezigheid van uitgebreide Krabbenscheervelden door aanwonenden meestal niet op prijs gesteld Deze worden nog al eens (op verzoek van aanwonenden) verwijderd, al dan niet legaal.

68 Zorgwekkend zijn de lage aantallen Groene glazenmakers Een mogelijke oorzaak lijkt voedselgebrek Agrarische gewassen zijn vooral: aardappels en suikerbieten Hierop en hiervan leven weinig insecten die als voedsel voor Groene glazenmakers kunnen dienen Graan met een rijke entomofauna wordt nog maar weinig verbouwd in de Veenkoloniën

69 De achteruitgang van de Groene glazenmaker De Groene glazenmaker is één van de weinige libellensoorten die in Nederland achteruitgaan, ondanks bescherming door F&F-wet en diverse beschermingsplannen die voor Groene glazenmakers zijn gemaakt.

70

71 Krabbenscheer, geschikt voor Groene glazenmaker vereist: Helder, kleurloos water, arm aan golfslag Matig mineraalrijk water Arm aan meststoffen (zoals: nitraat) Een weke bodem, zoals laagveen Of een laag bagger op een harde bodem van 20 tot 50 cm Waterdiepte tussen 40 en 80 cm

72 Van Krabbenscheerplanten wordt wel vermeldt: Dat ze zijn aangepast aan de waterkwaliteit waarin ze groeien. Het is goed denkbaar dat dit ook geldt voor de waterdiepte. Dat er stammen voorkomen die zijn aangepast aan verschillende waterdieptes. Het hier gehanteerde getal 80 cm geldt voor de Veenkoloniën. Voor andere gebieden zouden deze bepaald moeten worden.

73 Eisen van GG aan KS vegetaties Naar R. Geene, 1989: KS-vegetatie homogeen, KS dominant KS plant: enkele bladeren zijn > 25 cm KS plant: enkele bladeren 2,5 3,5 cm breed KS: planten per m² KS: waterdiepte tussen cm Volgens De Jong, 1999: extra eis: Bladpunten van KS plant bruin, wat wijst op verminderde vitaliteit van de KS plant. Eigen bevindingen: planten ouder dan 1-2 jaar.

74 Mogelijke oorzaken van deze achteruitgang: Menselijke activiteiten: Schonen door hekkelen Baggeren

75

76

77

78

79 Conclusie: Dat er vraagtekens geplaatst kunnen worden bij het hekkelen. Het lijkt erop dat de golven die ontstaan bij het hekkelen zeer schadelijk of zelfs fataal zijn voor de niet gehekkelde planten Krabbenscheer en dat ook deze het hekkelen niet overleven Na het hekkelen groeien er het volgend jaar vrijwel alleen eerstejaars planten Krabbenscheer Eerstejaars planten worden maar weinig gebruikt door eileggende Groene glazenmakers

80 Baggeren Wat gebeurt er eigenlijk bij het baggeren?

81

82

83 Wat gebeurt er bij het baggeren? Antwoord: De Krabbenscheerplanten worden van hun bestaansgrond beroofd

84 Samenvatting mogelijke oorzaken van de achteruitgang van de Groene glazenmaker 1. Na hekkelen: wel eerstejaars Krabbenscheerplanten, maar deze worden niet gebruikt door eileggende Groene glazenmakers 2. Na baggeren: geen bagger meer; dus geen Krabbenscheerplanten meer en dus ook geen Groene glazenmakers

85 Werkzaamheden rond Wildervank en Krabbenscheer blijvend verdwenen 1. Kalkwijksterdiep: door werkzaamheden te diep geworden (140 cm) 2. Vijvers Woortmanslaan: (ooit de grootste Krabbenscheervegetatie van Veenkoloniën): geschoond en te diep geworden: 110 cm 3. Westerdiep Wildervank: gebaggerd tot 140 cm (behalve noordelijk deel).

86 Werkzaamheden in Westerkwartier, Krabbenscheer blijvend verdwenen Hooge Mieden en Bombay (SBB). Briltil (gem. Zuidhorn). Drie Polders (SBB). Pas Op (SBB). Tolberter vijver (gem. Leek) Bakkerom (SBB). Doezemer Mieden Oost (SBB), 2 locaties Polder Kale Weg (SBB). Met dank aan Herman de Heer! (gegevens uit 2008)

87 Baggeren kan ook anders Het noordelijk deel van het Westerdiep in Wildervank is KS en GG-vriendelijk gebaggerd Te verwijderen bagger is opgeduwd naar één centraal punt en daar, zonder golfslag te veroorzaken verwijderd Onder een brede strook langs de westoever is onder de KS-vegetatie niet gebaggerd Na baggeren ziet de KS-vegetatie er goed uit Met dank aan Bureau Tauw!

88

89

90

91 Nieuwe adviezen voor baggeren en schonen van KS-vegetaties Algemeen: Zo weinig mogelijk baggeren en schonen Alleen als Krabbenscheer te snel verlandt Eerst verlandingssnelheidbepalen Bij baggeren en schonen maximaal de helft Hierbij het ontstaan van hoge golven vermijden

92 Het schonen van Krabbenscheervelden Te vaak wordt uit gewoonte geschoond Schonen alleen bij te snelle verlanding. Schonen kan een verwoestend effect op Krabbenscheervelden hebben. Schonen: maximaal de helft, eens per vijf jaar Hoge golven vermijden Zodoende blijven er voldoende oude Krabbenscheerplanten over die geschikt zijn voor eiafzettende Groene Glazenmakers

93 Baggeren van waterpartijen met Krabbenscheer Baggeren alleen als het noodzakelijk is Eerst verlandingssnelheid bepalen Baggeren niet dieper dan 80 cm Maximaal de helft, eens in de vijf jaar Bij voorkeur Krabbenscheer vriendelijk (bijvoorbeeld: zoals door bureau Tauw gedaan in Wildervank).