STANDPUNT BETREFFENDE DE GESLOTEN DISTRIBUTIESYSTEMEN EN DIRECTE LIJNEN EN LEIDINGEN

Transcriptie

1 STANDPUNT BETREFFENDE DE GESLOTEN DISTRIBUTIESYSTEMEN EN DIRECTE LIJNEN EN LEIDINGEN November 2010 GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 1

2 1. Executive summary De richtlijnen 2009/72/EG (elektriciteitsrichtlijn) en 2009/73/EG (gasrichtlijn) van het 3 de pakket Europese maatregelen inzake energie definiëren en bepalen een juridisch kader voor twee verschillende types netten: gesloten distributiesystemen en directe (elektriciteits)lijnen of directe (gas)leidingen. Het onderhavige document definieert enerzijds het algemene standpunt van Synergrid over de gesloten distributiesystemen en directe lijnen of leidingen, en omvat anderzijds haar reactie op bepaalde specifieke punten van de ontwerpmededeling van de VREG hierover. De beheerders van de Belgische openbare gas- en elektriciteitsnetten, die verenigd zijn in Synergrid, zijn zich ervan bewust dat er bijzondere situaties bestaan waarin het gerechtvaardigd is een privénet aan te leggen in plaats van te verplichten tot de individuele aansluiting van elke installatie van de netgebruikers op het enige openbare net. Bijgevolg is Synergrid voorstander van de bepaling van een duidelijk juridisch kader, dat de voorwaarden en procedures preciseert voor de aanleg en de exploitatie van bepaalde types privénetten met meerdere gebruikers (incl. de gesloten distributiesystemen en de directe lijnen en leidingen), evenals de rechten en plichten van de verschillende betrokken partijen. In het kader van de omzetting in het Belgisch recht van de hierboven genoemde richtlijnen dringen de beheerders van de openbare netten die, in tegenstelling tot de privénetten, een essentiële socioeconomische rol spelen en die onderworpen zijn aan strikte openbare dienstverplichtingen, aan op de volgende elementen: - De privénetten met meerdere gebruikers dienen de uitzondering op de regel te blijven; - Het nieuwe juridische kader dat bepaald dient te worden, mag in geen geval onaanvaardbaar gedrag van het type free riding (dat wil zeggen profiteren van het gebruik van een publieke dienst zonder daarvoor de correcte prijs te betalen) of van het type cherry picking (dat wil zeggen, profiteren van zo veel mogelijk gunstige elementen van een regelgeving, en daarbij de meer dwingende aspecten vermijden) bevorderen. Dit soort gedrag gaat in tegen het algemene solidariteitsprincipe tussen gebruikers van het net, dat momenteel van kracht is (via het postzegeltarief ); - De negatieve gevolgen voor de gemeenschap die zouden kunnen voortkomen uit de aanleg van gesloten distributiesystemen en directe lijnen en leidingen, meer bepaald de stijging van de transport- en distributietarieven voor de gebruikers die verbonden zijn met het openbare net - dat wil zeggen voor de overgrote meerderheid van de burgers en ondernemingen - dienen dus absoluut vermeden te worden; - Synergrid trekt de aandacht van de overheden op het belang om duidelijke, objectieve, nietdiscriminerende criteria te definiëren en toe te passen die in overeenstemming zijn met de richtlijn om een privénet al dan niet aan te merken als gesloten distributiesysteem, om zo misleidende interpretaties te vermijden. De criteria van territoriale uniciteit, uniciteit van de aansluiting en het niet doorkruisen van een openbare weg (zonder afbreuk te doen aan een aantal mogelijke uitzonderingen na, beperkt tot zeer specifieke situaties besproken in 2.5 van dit document) zijn bijzonder kritisch; - De beheerder van het gesloten distributiesysteem moet de volledige verantwoordelijkheid dragen voor de inrichting en de goede werking van de diensten die nodig zijn voor de marktdeelname van de verschillende partijen die actief zijn op het betrokken net. De beheerder van het openbare net kan niet worden gedwongen om deze diensten aan te bieden; - Elke vergunning voor de aanleg en de uitbating van een directe lijn of leiding moet worden onderworpen aan een voorafgaande weigering van toegang tot het openbare net; bovendien is het belangrijk niet af te wijken van de definitie van directe lijn of leiding gegeven in de richtlijnen; - De beheerders van de openbare netten zijn bijzonder goed geplaatst om de eventuele gevolgen te evalueren die verbonden zijn aan de ontwikkeling van gesloten distributiesystemen en directe lijnen en leidingen, meer bepaald voor wat betreft de impact op hun tarieven, op de capaciteit van GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 2

3 hun netten en op de veiligheid. Dat is de reden waarom Synergrid erop aandringt dat de beheerders van de openbare netten systematisch geraadpleegd zouden worden, voor advies, vóór elke beslissing betreffende een aanvraag voor de toelating van een directe lijn/leiding of een gesloten distributiesysteem; - Synergrid pleit er ook voor dat de regelgeving hieromtrent gelijkaardig zou zijn op federaal niveau en in de verschillende gewesten van het land. Synergrid vraagt dus dat de federale en gewestelijke autoriteiten nauw zouden samenwerken in het kader van de omzetting van de richtlijnen 2009/72/EG en 2009/73/EG. - Gezien de omzetting van deze richtlijnen verscheidene gevolgen zal hebben voor de netbeheerders, ook op operationeel niveau (bvb. allocatie, reconciliatie), vraagt Synergrid nauw betrokken te zijn bij de uitwerking van de voorstellen tot omzetting van deze richtlijnen. GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 3

4 2. Standpunt van Synergrid betreffende de gesloten distributiesystemen 2.1 Context en definitie In haar vonnis van 22 mei 2008 in de zaak C-439/06 heeft het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen, in hoofdzaak, beslist dat de toegang van derden tot het net en de vrije leverancierskeuze eveneens gegarandeerd moesten zijn op industriële sites waarvan het interne net hoofdzakelijk, maar niet uitsluitend, bedoeld is om de eigenaar van de site te bevoorraden. Als antwoord op dit vonnis heeft de Europese wetgever het begrip «gesloten distributiesysteem» ingevoerd in artikel 28 van de richtlijnen 2009/72/EG en 2009/73/EG. Dit is een net dat elektriciteit/gas verdeelt binnen een geografisch afgebakende industriële of commerciële locatie of een locatie met gedeelde diensten en waarvoor: - de exploitatie of het productieproces van de gebruikers van dat systeem om specifieke technische of veiligheidsredenen geïntegreerd is; of - het systeem primair elektriciteit/gas distribueert aan de eigenaar of beheerder van het systeem of de daarmee verwante bedrijven. In de motivering worden een reeks voorbeelden van dergelijke systemen genoemd: spoorwegstations, luchthavens, ziekenhuizen of bepaalde chemische industrielocaties. De Europese wetgever is van mening dat het niet noodzakelijk is aan deze systemen alle verplichtingen op te leggen, onder andere inzake gereguleerde tarieven, die in het algemeen van toepassing zijn op de openbare transport- en distributienetten van elektriciteit en aardgas. Artikel 28 van de richtlijnen voorziet bijgevolg de mogelijkheid voor de Lidstaten om aan hun regulerende instanties de bevoegdheid toe te kennen om de desbetreffende systemen als gesloten distributiesysteem te erkennen en deze vrij te stellen van bepaalde verplichtingen die van toepassing zijn op de openbare transport- en distributienetbeheerders. 2.2 Mogelijkheid tot omzetting De omzetting van artikel 28 van de richtlijnen in de verschillende nationale juridische verordeningen vormt een mogelijkheid voor de Lidstaten en verplicht hen daar niet toe. Synergrid is voorstander van de omzetting van het stelsel van gesloten distributiesystemen in Belgisch recht, voor zover dit stelsel is afgebakend door strikte voorwaarden (zie hieronder). 2.3 Bevoegde instanties De respectievelijke bevoegdheden van de verschillende Belgische overheden op dit gebied zijn in de eerste plaats van politieke aard. Het behoort Synergrid dus niet toe om hierover een mening te geven. Voor Synergrid, is het niettemin belangrijk dat geen afbreuk wordt gedaan aan de overeenkomsten tussen de beheerder van het openbare net en de beheerder van het gesloten distributiesysteem, die vallen onder de wetgeving die van toepassing is op de openbare netbeheerder op het aansluitingspunt tussen deze twee netten, en dit, ongeacht de wetten die gelden binnen het gesloten distributiesysteem. Dit belet niet dat een aantal vragen en aspecten die voortvloeien uit het bestaan van een gesloten distributiesysteem apart zullen moeten geregeld worden tussen de twee betrokken beheerders. GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 4

5 2.4 Mogelijke vrijstellingen In overeenstemming met de gas- en elektriciteitsrichtlijnen kan de bevoegde regulerende instantie de beheerder van een gesloten distributiesysteem die deze instantie erkent, vrijstellen van de verplichting: om de energie die hij gebruikt om zijn energieverliezen te dekken en in reservecapaciteit in zijn systeem te voorzien, te kopen volgens transparante, niet-discriminerende en op de markt gebaseerde procedures; om tarieven of de methodes voor de berekening hiervan goed te keuren alvorens zij van kracht worden; een ex post controle blijft mogelijk, meer bepaald op verzoek van een van de netgebruikers. In overeenstemming met artikel 26.4 van de gas- en elektriciteitsrichtlijnen kan een lidstaat bovendien ook beslissen de netten die minder dan aangesloten klanten bevoorraden, vrij te stellen van de bepalingen inzake unbundling. Rekening houdend met de voorwaarden die vastgelegd zijn in artikel 28 voor de gesloten distributiesystemen (zie 2.5 hieronder), zal steeds voldaan zijn aan de limiet van klanten voor deze netten. Voor de rest klasseert de richtlijn de gesloten distributiesystemen als een subcategorie van de distributienetten (volgens het Europees recht), zodat de regels die in het algemeen van toepassing zijn op deze netten, van toepassing zijn op de gesloten distributiesystemen, met uitzondering van uitdrukkelijke uitzonderingen. Dit is bevestigd door de Europese commissie in haar interpretatienota van 22 januari Zo is de verplichting om toegang te geven aan eindafnemers die deel uitmaken van het net en aan de leveranciers die ze bevoorraden of ze wensen te bevoorraden ( Third Party Access ), van toepassing op de gesloten distributiesystemen. Bovendien omvatten de gas- en elektriciteitsrichtlijnen een reeks bepalingen die aan de lidstaten toelaten bepaalde verplichtingen op te leggen. Aangezien het gaat om een mogelijkheid, kunnen de lidstaten de gesloten distributiesystemen hiervan vrijstellen. Het gaat meer bepaald om artikel 3(2) en 3(3). De lidstaten hebben eveneens het recht vrijstellingen toe te kennen met betrekking tot de verplichtingen die ze opleggen aan de openbare distributienetbeheerders en die niet afkomstig zijn van deze richtlijnen (bv. aankoop van quota van groene certificaten, aansluitingskosten, degressiviteitssysteem van de federale bijdrage, veiligheidscriteria, aansluitnormen en aansluitingsprocedure, contractuele regelingen met de netgebruikers,...). Aangezien het om een uitzonderingstelsel gaat, dient de Belgische wetgever duidelijk aan te geven welke van de regels die in het algemeen van toepassing zijn op de openbare distributienetten, niet van toepassing zijn op de gesloten distributiesystemen. 2.5 Minimale voorwaarden om een systeem te erkennen als een gesloten distributiesysteem Artikel 28 van de gas- en elektriciteitsrichtlijnen legt vier voorwaarden vast die alle vervuld dienen te zijn opdat een lidstaat een systeem zou erkennen als "een gesloten distributiesysteem": i. Het moet een systeem zijn dat gas/elektriciteit distribueert binnen een industrie- of commerciële locatie of een locatie met gedeelde diensten ; ii. Deze locatie moet geografisch afgebakend zijn ; iii. Dit systeem bevoorraadt geen huishoudens, eventueel met uitzondering van een klein aantal huishoudens die werkzaam zijn bij of vergelijkbare betrekking hebben met de eigenaar van het distributiesysteem en gevestigd zijn in het gebied dat door het gesloten distributiesysteem bediend wordt ; iv. a) indien, de exploitatie of het productieproces van de gebruikers van dat systeem om specifieke technische of veiligheidsredenen geïntegreerd is ; 1 Interpretative Note on Directive 2009/72/EC concerning common rules for the internal market in electricity and Directive 2009/73/EC concerning common rules for the internal market in natural gas Retail Markets GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 5

6 b) indien het systeem primair gas/elektriciteit distribueert aan de eigenaar of beheerder van het systeem of daarmee verwante bedrijven. De interpretatienota van de Europese Commissie van 22/10/2010 biedt enkele, beperkte, standpunten over de interpretatie die gegeven dient te worden aan deze voorwaarden. Deze nota stelt onder andere dat: - Het begrip geografisch afgebakende locatie in elk geval betekent dat het voor gebruikers buiten de locatie niet mogelijk kan zijn om aangesloten te worden op dit systeem. Het desbetreffende systeem mag dus in geen geval de desbetreffende locatie verlaten noch de mogelijkheid bieden aan eender wie zich aan te sluiten ter hoogte van de grens van de locatie; - De bovenstaande voorwaarde (i) dient geïnterpreteerd te worden in het licht van de voorbeelden die gegeven zijn in de motivering (28) van de gasrichtlijn en (30) van de elektriciteitsrichtlijn; - De voorwaarde (iv,a) stelt dat er een onderlinge afhankelijkheid is van de productiebewerkingen of het productieproces van de verschillende netgebruikers. Deze onderlinge afhankelijkheid van de productie moet sterk zijn, zodat de externe effecten die verbonden zijn met de productie van de gebruikers' gemeenschappelijk behandeld worden, hetgeen vrij vaag blijft. - De andere voorwaarde (iv,b) heeft betrekking op het geval van een intern net van een onderneming of een groep verbonden ondernemingen, waarop een of andere extra gebruikers zich hebben aangesloten. Het net moet echter hoofdzakelijk bedoeld blijven voor het gebruik door de eigenaar van de ondernemer/beheerder van het net. Dit sluit onder andere handels- of zakencentra uit. Synergrid vraagt aan de Belgische (federale en gewestelijke) wetgever deze voorwaarden strikt en limitatief te interpreteren en toe te passen, om individueel gedrag van het type free riding te vermijden. Concreet vraagt Synergrid dat de volgende principes, die meer bepaald voortvloeien uit de bovenstaande voorwaarden (ii) en (iv), worden opgenomen in de Belgische wetgeving inzake gesloten distributiesystemen : o Er dient een territoriale uniciteit te zijn van de desbetreffende locatie. Met andere woorden, elk gebied dat binnen de externe grenzen van de locatie ligt, dient daarvan deel uit te maken. Daarom: moeten alle eindklanten (en producenten) geografisch gelegen binnen die grenzen aangesloten worden op het gesloten distributiesysteem; moeten alle percelen die gelegen zijn binnen de externe grenzen van de locatie eigendom zijn van en/of beheerd worden door de beheerder van het gesloten distributiesysteem of door de afnemers van dit net; mag er, binnen deze grenzen, geen enkel ander elektriciteits-/gasnet zijn, met uitzondering van de interne netten van elke eindklant en de aansluitintgsinstallatie op het net van de openbare netbeheerder. o Een gesloten distributiesysteem mag geen gebruik maken van een openbare weg (weg, waterweg, ), noch in langsrichting, noch in dwarsrichting. Dit vloeit rechtstreeks voort uit het criterium van territoriale uniciteit; bovendien is dat gerechtvaardigd omwille van de veiligheid. Er dient echter toegegeven te worden dat het type activiteit en de grootte van bepaalde industriële hoogspanningsklanten van dien aard zijn dat deze terreinen vele hectaren in beslag kunnen nemen. Bijgevolg is het niet uitgesloten dat een bestaande locatie doorkruist wordt door een openbare weg, bijvoorbeeld naar aanleiding van een onteigening, zonder echter afbreuk te doen aan de territoriale uniciteit. Het spreekt voor zich dat het belang en de grootte van een openbare weg een zodanige afstand kan creëren tussen twee terreinen (bv. twee vestigingen van een maatschappij die zich aan de twee kanten van de Schelde bevinden in de haven van Antwerpen), dat er geen sprake kan zijn van territoriale uniciteit. Dat is de reden waarom er, ondanks de aanwezigheid van een openbare weg, (voor geïntegreerde grote industriële sites, aangesloten op het transportnet) eveneens sprake kan zijn van territoriale uniciteit als de locatie meerdere duidelijke, objectieve, relevante en evenredige tekens bevat van geografische afbakening, zoals een hek, een omheining, een enkele ingang, GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 6

7 een industriële integratie, één enkele fabriek, één enkel adres, voor zover deze site voldoet aan alle ander criteria van een GDS. o Een gesloten distributiesysteem moet in regel gevoed worden door een enkele aansluiting, via het overeenkomstig de geldende regelgeving gepaste openbare net. In het kader van noodvoedingen of bij specifieke vereisten op het vlak van voedingszekerheid, redundantie en/of veiligheid eigen aan de installaties van de netgebruiker kan de netbeheerder van het openbare net beslissen de aansluitconfiguratie voor de voeding van de site aan te passen aan de specifieke noden van de installaties. Desgevallend zal de netbeheerder bijkomende specifieke maatregelen kunnen opleggen op het vlak van veiligheid (bvb vergrendelingen, gescheiden stroombanen, specifieke beveiligingen, etc..). Geografische noden, financiële incentives, de opportuniteit naar bvb. betere certificatenregeling of financiële incentives (bvb door 2 e aansluiting blijf ik aangesloten op een lager spanningsniveau of moet ik mijn huidige cabine niet vernieuwen) mogen geen aanleiding zijn tot het voorzien van meerdere of complexe aansluitconfiguraties. o Als de voorwaarde (iv,a) ingeroepen wordt, moet de integratie van de productiebewerkingen of het productieproces substantieel zijn (d.w.z. dat het niet enkel betrekking heeft op secundaire aspecten) en moet de distributie van gas/elektriciteit, vanuit technisch gezichtspunt of omwille van de veiligheid, intrinsiek deel uitmaken van deze integratie. Met andere woorden, het is aan de eigenaar/beheerder van het systeem om de operationele integratie van de verschillende gebruikers van zijn systeem aan te tonen. o Wat de voorwaarde (iv,b) betreft, is het aan de Belgische wetgever om de term primair te interpreteren. Deze term suggereert dat het aandeel van de energie die verbruikt is door de eigenaar/beheerder van het gesloten systeem veel groter dient te zijn dan 50% van de totale energie die verbruikt wordt op dit systeem. o Niets valt er in te brengen tegen het feit dat een gesloten distributiesysteem van elektriciteit gedeeltelijk en rechtstreeks gevoed wordt door autonome bronnen (fotovoltaïsche panelen, windmolens, cogeneratie, noodgeneratoren,...). In dat geval dienen de leidingen die de energie die plaatselijk geproduceerd is, transporteren, integraal deel uit te maken van het gesloten distributiesysteem en dienen ze dus te voldoen aan dezelfde criteria (deel uitmaken van dezelfde locatie, geen openbare weg kruisen, één enkel toegangspunt tot het openbare net). Voor gas geldt dezelfde redenering als het gesloten systeem gedeeltelijk gevoed wordt door een plaatselijke biogaseenheid. o Een gesloten distributiesysteem mag niet gevoed worden door een directe leiding/lijn, zelfs als noodvoeding. Deze twee stelsels (GDS en directe leiding/lijn) zijn onverenigbaar in de praktijk. Ofwel maakt de productie-eenheid deel uit van de locatie waar het gesloten distributiesysteem zich bevindt en voedt het dit rechtstreeks van binnenuit (in welk geval er geen sprake kan zijn van een directe leiding/lijn). Ofwel bevindt de productie-eenheid zich buiten de locatie en dient deze dus aangesloten te worden op het openbare net (uniciteit van de aansluiting van het gesloten distributiesysteem aan het openbare net). De voeding van een gesloten distributiesysteem toelaten door zowel een directe leiding/lijn als een openbaar net toelaten zou een duidelijke uitnodiging zijn tot gedrag van het type 'cherry picking'. o Het spreekt vanzelf dat een gesloten distributiesysteem ten minste twee netgebruikers (excl. de eventuele residentiële klanten) moet voeden; die netgebruikers dienen duidelijk te kunnen worden onderscheiden, op basis van objectieve en relevante criteria, zoals de samenstelling van hun (directe en indirecte) bestuurorganen, van hun management, het bestaan van afzonderlijke arbeidscontracten,.. Synergrid vraagt dat deze criteria strikt toegepast zouden worden bij de aanmerking van een nieuw systeem als een gesloten distributiesysteem, of de bevestiging van deze kwalificatie bij de wijziging van een gesloten distributiesysteem. GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 7

8 Voor de systemen die reeds bestonden op het ogenblik van de publicatie van de gas- en elektriciteitsrichtlijnen is Synergrid van mening dat deze criteria geval per geval bekeken kunnen worden. 2.6 Kwalificatieprocedure In overeenstemming met artikel 28 van de richtlijn dient de erkenning van het statuut van gesloten distributiesysteem en de aanwijzing van de operator van genoemd systeem te gebeuren door tussenkomst van de bevoegde regulator (de CREG op federaal niveau en de VREG, de CWaPE en BRUGEL op gewestelijk niveau). In dit kader controleert de bevoegde regulator of alle verschillende criteria om erkend te worden (zie 2.5 hierboven) vervuld zijn. Het spreekt voor zich dat de bewijslast van de naleving van elk criterium bij de aanvrager ligt. Synergrid vraagt dat de instanties aandacht zouden hebben voor de volgende punten: o De kwalificatieprocedure mag in geen geval automatisch zijn, dat wil zeggen, zich beperken tot een eenvoudige kennisgeving aan de regulator. Zelfs als het gaat om situaties die a priori voldoen aan alle voorwaarden (bv. een elektriciteitsnet binnen een spoorwegstation), kan enkel een gemotiveerde beslissing van de bevoegde regulerende instantie, die genomen is op basis van een volledig dossier, aanleiding geven tot de kwalificatie van een systeem als gesloten distributiesysteem, en tot de aanwijzing van de beheerder ervan. Deze beslissingen dienen, natuurlijk, openbaar gemaakt te worden en hiertegen kan beroep aangetekend worden door eender welke geïnteresseerde partij. o De kwalificatie van een gesloten distributiesysteem dient omkeerbaar te zijn. Zodra niet langer voldaan wordt aan één van de aanmerkingsvoorwaarden, dient de regulerende instantie zijn gezag te kunnen aanwenden om de desbetreffende beheerder te dwingen de situatie op te lossen of het systeem te diskwalificeren. De regulerende instantie dient dus regelmatig te controleren of nog steeds voldaan is aan de aanmerkingsvoorwaarden. In het geval dat er bijvoorbeeld een einde komt aan het geïntegreerde industriële proces door de scheiding van een bedrijf, dient dit systeem haar kwalificatie als gesloten systeem te verliezen. o De beheerder van het desbetreffende openbare net (waarop het gesloten systeem aangesloten is) dient dus betrokken te worden bij de kwalificatieprocedure. Synergrid raadt de regulerende instantie aan de beheerder van het openbare net, ter kennisneming, te raadplegen alvorens een beslissing tot kwalificatie te nemen. 2.7 Rollen van de verschillende partijen erkenning van de gebruikers van de gesloten systemen De wetgeving dient ook duidelijk de rol en de verantwoordelijkheden van de verschillende partijen en de praktische modaliteiten te preciseren voor de erkenning van de gebruikers van gesloten distributiesystemen (inclusief het beheer en de uitwisseling van gegevens, de procedures in geval van verandering van leverancier of van verhuizen, het uitlezen van de meters,...). Gezien de potentiële impact van deze regelgeving op hun processen, moet deze in nauw overleg met de beheerders van de openbare netten worden vastgelegd. Voor Synergrid: o De erkenning van de klanten dient voorafgegaan te worden door verschillende stappen. Voordat de gebruikers van een gesloten distributiesysteem erkend kunnen worden dient: 1) dit systeem officieel erkend te zijn als gesloten distributiesysteem 2) de beheerder van dit systeem verschillende overeenkomsten gesloten te hebben met de beheerder van het openbare net waarop hij aangesloten is. o Er mag slechts een enkel stelsel van conventies zijn (met inbegrip van bvb. één aansluitingscontract, of één toegangscontract of een andere contractvorm per site) tussen het openbare net en het gesloten systeem. De beheerder van het gesloten GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 8

9 systeem is dus als enige verantwoordelijk, ten opzichte van de beheerder van het openbare net, voor alle aspecten (veiligheid, betrouwbaarheid, doeltreffendheid, toegang tot de installaties, eventueel tot de tellers, ). De gebruikers van het gesloten systeem (behalve de beheerder daarvan) sluiten geen toegangs-/aansluitingscontract af met de beheerder van het openbare net. o Energieverliezen van het gesloten systeem en het verbruik van de gebruikers van het systeem die geen vrije leverancierskeuze hebben gemaakt, worden toegerekend aan de beheerder van het gesloten distributiesysteem. Dit verbruik wordt berekend door het verschil tussen de energie die gemeten is aan het toegangspunt van de locatie en die gemeten aan de verschillende aansluitingspunten van de gebruikers van het gesloten systeem. De beheerder van het openbare net draagt geen verantwoordelijkheid voor de berekening van die verliezen, behoudens andersluidende bepaling in een overeenkomst die gesloten is tussen de netbeheerder zelf en de beheerder van het gesloten distributiesysteem. o De eventuele facturen voor de aansluiting, de toegang, de wijziging van het aansluitingsvermogen of enige andere interventie van de beheerder van het openbare net worden gefactureerd aan de enige beheerder van het gesloten distributiesysteem, die instaat voor de eventuele verdeling van de bedragen die gefactureerd zijn aan zijn eigen klanten. o Enkel de houders van een leveringsvergunning die geldig is voor het openbare net waaraan het gesloten distributiesysteem is aangesloten, kunnen een leveringsovereenkomst afsluiten met de gebruikers van dit gesloten distributiesyteem, na eerder een toegangsovereenkomst gesloten te hebben met de beheerder van het openbare net. o De beheerder van het openbare net mag niet verplicht worden het verbruik van de afnemers van het gesloten distributiesysteem te meten, behoudens andersluidende bepaling in een overeenkomst die gesloten is tussen de netbeheerder zelf en de beheerder van het gesloten distributiesysteem; o In het algemeen, moet de beheerder van het gesloten distributiesysteem de volledige verantwoordelijkheid dragen voor de inrichting en de goede werking van de diensten die nodig zijn voor de marktdeelname van de verschillende partijen die actief zijn op het betrokken net (netgebruikers, netbeheerder, leveranciers), zonder afbreuk te doen aan de mogelijkheid om die diensten aan te besteden aan derden. De beheerder van het openbare net kan niet worden gedwongen om deze diensten aan te bieden. GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 9

10 3. Standpunt van Synergrid over de directe lijnen en leidingen 3.1 Oorsprong van de Europese richtlijnen betreffende directe lijnen en leidingen De begrippen directe lijn en leiding worden gebruikt vanaf het 1ste pakket Europese maatregelen inzake energie, via de richtlijnen 96/92/EG (elektriciteit) vervolgens 98/30/EG (aardgas). We stellen opmerkelijk vast dat de Europese richtlijnen betreffende directe lijnen en leidingen vrijwel ongewijzigd gebleven zijn sinds het eerste pakket, in tegenstelling tot de meeste bepalingen van deze richtlijnen. Het volstaat bijvoorbeeld artikel 21 van de richtlijn 96/92/EG en 34 van de richtlijn 2009/72/EG te vergelijken: Artikel 21 (96/92/EG) 1. De lidstaten nemen volgens de systemen en rechten van de artikelen 17 (TPA) en 18 (exclusieve koper) de nodige maatregelen om het mogelijk te maken dat: - alle op hun grondgebied gevestigde elektriciteitsproducenten en bedrijven die elektriciteit leveren, voor zover de lidstaten het bestaan daarvan toestaan, hun eigen vestigingen, dochterondernemingen en in aanmerking komende afnemers via een directe lijn kunnen bevoorraden; - elke in aanmerking komende afnemer die op hun grondgebied gevestigd is, via een directe lijn kan worden bevoorraad door een producent en door een bedrijf dat elektriciteit levert, voor zover de lidstaten het bestaan daarvan toestaan. 2. De lidstaten stellen criteria vast voor de toekenning van vergunningen voor de aanleg van directe lijnen op hun grondgebied. Die criteria moeten objectief en nietdiscriminerend zijn. 3. De mogelijkheid van bevoorrading via een directe lijn als bedoeld in lid 1 laat de mogelijkheid tot het sluiten van een leveringscontract overeenkomstig de artikelen 17 en 18 onverlet. 4. De lidstaten kunnen de vergunning voor de aanleg van een directe lijn afhankelijk stellen van een weigering van toegang tot het net op basis van - naar gelang van het geval - artikel 17, lid 5, of artikel 18, lid 4, dan wel de inleiding van een geschillenbeslechtingsprocedure overeenkomstig artikel De lidstaten kunnen de vergunning voor een directe lijn weigeren indien de verlening van een dergelijke vergunning de bepalingen van artikel 3 zou doorkruisen. De weigering moet naar behoren met redenen worden omkleed. Artikel 34 (2009/72/EG) 1. De lidstaten nemen de nodige maatregelen om het mogelijk te maken dat: - alle op hun grondgebied gevestigde elektriciteitsproducenten en bedrijven die elektriciteit leveren, hun eigen vestigingen, dochterondernemingen en in aanmerking komende afnemers via een directe lijn kunnen bevoorraden; - elke in aanmerking komende afnemer die op hun grondgebied gevestigd is, via een directe lijn kan worden bevoorraad door een producent en door een bedrijf dat elektriciteit levert. 2. De lidstaten stellen criteria vast voor de toekenning van vergunningen voor de aanleg van directe lijnen op hun grondgebied. Die criteria zijn objectief en nietdiscriminerend. 3. De mogelijkheid van bevoorrading via een directe lijn als bedoeld in lid 1 laat de mogelijkheid tot het sluiten van een leveringscontract overeenkomstig de artikelen 32 (TPA) onverlet. 4. De lidstaten kunnen de vergunning voor de aanleg van een directe lijn afhankelijk stellen van een weigering van toegang tot het net op basis van - naar gelang van het geval - artikel 32, dan wel de inleiding van een geschillenbeslechtingsprocedure overeenkomstig artikel De lidstaten kunnen de vergunning voor een directe lijn weigeren indien de verlening van een dergelijke vergunning de bepalingen van artikel 3 zou doorkruisen. De weigering wordt naar behoren met redenen omkleed. De enige belangrijke verschillen tussen deze twee teksten zijn het schrappen van de bovenstaande vetgedrukte passages: de eerste elektriciteitsrichtlijn liet aan de lidstaten toe te opteren voor een systeem van exclusieve koper eerder dan voor een toegang tot het net via onderhandelingen (TPA) voor het leveren van energie aan de afnemers; als de lidstaten opteerden voor de exclusieve koper, GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 10

11 was er geen ander leveringsbedrijf dan dit laatste. Aangezien het systeem van exclusieve koper verdwenen is, was het logisch de desbetreffende elementen te schrappen. Voor de rest is deze bepaling ongewijzigd gebleven sinds Voor gas zijn de verschillen tussen artikel 20 van de richtlijn 98/30/EG en artikel 38 van de richtlijn 2009/73/EG nog kleiner en hebben ze enkel betrekking op de vorm, aangezien het systeem van exclusieve koper nooit ingevoerd is in de liberaliseringsrichtlijnen van de aardgasmarkt. We herinneren er echter aan dat de scheiding tussen de transport- en productieactiviteiten, in 1996/1998, nog in de kinderschoenen stond en dat er nog geen sprake was van regulering van de transport- en distributietarieven. We herinneren er ook aan dat de energiemarkt op dat ogenblik gedomineerd werd door de verticaal geïntegreerde historische operatoren, die (vrijwel) een monopolie hadden op hun respectievelijke grondgebied. Tot slot herinneren wij eraan dat de regels voor toegang tot het net die ingevoerd waren door deze eerste richtlijnen, veel minder strikt waren dan vandaag 2. Gezien deze context was het dus logisch dat de Europese wetgever een andere oplossing wilde bieden aan de in aanmerking komende afnemers (= de grote industriële afnemers) en aan de onafhankelijke leveranciers (tegenover de historische operatoren), door aan hen toe te laten directe lijnen en leidingen aan te leggen en te exploiteren wanneer de historische operator hen geen aanvaardbare toegangsvoorwaarden tot het net voorstelde. 3.2 Interpretatie van deze bepalingen in het kader van het 3de pakket Sindsdien is de energiemarkt grondig geëvolueerd, in het bijzonder sinds de richtlijnen 2003/54 en 2003/55: de scheiding tussen de netactiviteiten en de productie-/leveringsactiviteiten is doorgevoerd; de toegang tot het net wordt gereglementeerd volgens transparante voorwaarden die identiek zijn voor iedereen en die goedgekeurd zijn door een onafhankelijke regulerende instantie; de plannen voor de aanleg van het net worden eveneens voorgelegd aan en besproken met de bevoegde overheden (bvb. de regulator, de energieadministratie, ); de openbare dienstverplichtingen die opgelegd worden aan de NB's worden steeds groter,... Gezien deze nieuwe context, die alle mogelijke garanties biedt aan de afnemers, leveranciers en producenten, is het verrassend dat de Europese wetgever het nuttig geacht heeft de bepalingen inzake de directe lijnen en leidingen te behouden, zonder ze aan te passen. Het is des te moeilijker deze bepalingen te interpreteren in de huidige context aangezien geen enkel document ter voorbereiding van de richtlijnen van het tweede en het derde pakket, en ook geen enkele interpretatienota van de Commissie, enige nuttige toelichting geeft hieromtrent. In zijn werk van 2006 «La régulation du marché de l électricité : concurrence et accès aux réseaux», leidt N. Chebel-Hortsmann, adviseur bij de Duitse federale commissie voor de regulering van elektriciteit en gas (Bundesnetzagentur), als volgt het hoofdstuk in over de directe lijnen: «Het toegangsysteem tot de openbare netten heeft in principe precies als doel de economisch onleefbare en milieuonvriendelijke, elektrische lijnen te vermijden. Indien de toegang tot de netten technisch gezien niet toelaat elektriciteit te leveren omwille van de verzadiging van het net of nog omwille van een weigering van toegang tot de netten door de netbeheerders, zijn de operatoren verplicht een alternatief te zoeken om elektriciteit te leveren en zichzelf te bevoorraden. Het is in dit opzicht en dat van het garanderen van de continuïteit van de levering van elektriciteit dat de mogelijkheid geboden wordt aan de operatoren om onderling een directe lijn aan te leggen. De aanleg van een directe lijn is in de eerste plaats een alternatief voor de toegang tot de netten ( ). Maar de directe lijn is vooral een alternatief voor de weigering van toegang tot de netten door de systeembeheerder. 2 Ter herinnering, het is slechts met het tweede pakket Europese richtlijnen in 2003 dat de tariefbevoegdheden van de regulerende instanties vastgelegd zijn, dat de principes van een gereglementeerde toegang tot het net (en niet langer via onderhandelingen) opgelegd zijn en dat er een sterkte scheiding tussen de transportactiviteiten en de productie- en verkoopactiviteiten van energie geëist werd door Europa. GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 11

12 Dus : de geest van deze bepalingen is enkel aan de marktoperatoren een alternatief te bieden in geval van verzadiging van het net of naar aanleiding van een weigering van toegang, om de continuïteit van de levering te kunnen garanderen 3. Deze interpretatie is volledig in overeenstemming met de studie (F) CDC-106 van de CREG «over de afbakening van het transmissienet ten aanzien van aansluitingsinstallaties en directe lijnen». Uit deze studie blijkt dat: o Een directe lijn slechts toegelaten kan worden indien de toegang tot het (transport- of distributie-)net geweigerd wordt en een toegang tot het (resp. distributie- of transport-)net niet mogelijk is tegen redelijke voorwaarden; o «Een restrictieve interpretatie van het begrip directe lijn dringt zich bijgevolg op. Zo is de uitbouw van een alternatief transmissienet via de aanleg van directe lijnen duidelijk niet gewild. Dat is ook logisch want dergelijk alternatief net zou in concurrentie treden met het eigenlijke transmissienet wat in contrast staat met de uniciteit van het netbeheer ( )»; o De aanleg van directe lijnen leidt tot hogere tarieven; o De wetgeving bevat «derhalve vele garanties dat een potentiële netgebruiker effectief toegang tot het transmissienet krijgt tegen redelijke economische en technische voorwaarden en op voet van gelijkheid met andere netgebruikers. Slechts uitzonderlijk zal er dus een nieuwe directe lijn kunnen worden aangelegd.» Artikel 34 (elektriciteit) en 38 (gas) van de richtlijnen laten aan de lidstaten nochtans, letterlijk, toe een heel vrij systeem in te voeren voor de aanleg van directe lijnen en leidingen. Immers, deze richtlijnen: o verplichten de lidstaten niet (maar bieden ze wel de mogelijkheid) de vergunningen voor de aanleg van directe lijnen/leidingen afhankelijk te stellen van een voorafgaande o weigering van de NB; bieden de lidstaten alle vrijheid om criteria vast te leggen voor de toekenning van deze vergunningen; het volstaat dat deze criteria objectief, transparant en niet-discriminerend zijn; o eisen zelfs niet van de lidstaten (maar bieden ze wel de mogelijkheid) dat ze een vergunning weigeren indien de verlening van een dergelijke vergunning ingaat tegen de openbare dienstverplichtingen! We stellen dus een groot verschil vast tussen enerzijds de doelstellingen van artikelen 34 en 38 van de richtlijnen en, anderzijds, de tekst zelf van deze artikelen, die aan de lidstaten toelaat aanzienlijk af te wijken van deze doelstellingen. Terwijl de markt heel sterk evolueert (meer bepaald naar aanleiding van de belangrijke ontwikkeling van de gedecentraliseerde productie), is het dus heel belangrijk ervoor te zorgen dat de omzetting van deze artikelen in nationaal recht de bovengenoemde geest en doelstellingen respecteert. 3.3 Standpunt van Synergrid Gezien het voorgaande, en gezien de belangrijke middelen waarover de regulerende instanties beschikken om er meer bepaald voor te zorgen dat de investeringen van de netbeheerders voldoen aan de huidige en toekomstige behoeften van de marktoperatoren, dringt Synergrid aan op de volgende elementen: - elke vergunning om een directe lijn of leiding aan te leggen moet afhankelijk gesteld worden van een voorafgaande weigering van toegang tot het net op basis van objectieve en technisch en economisch gegronde criteria, en/of op basis van overwegingen met betrekking tot hun openbare dienst-verplichtingen; - de definitie van directe lijnen en leidingen in de Belgische wetgeving moet dezelfde zijn als in de richtlijnen; deze begrippen mogen niet uitgebreid worden buiten de situaties die bedoeld zijn door de richtlijnen. 3 We merken op dat NB, in het geval van verzadiging van het net, zonder duidelijk zicht op wanneer deze situatie opgelost zal zijn, een weigering van toegang tot de aanvrager zal inbrengen. De twee bovengenoemde hypotheses (verzadiging of weigering) kunnen dus samengevat worden in het enige geval van weigering van toegang tot het net. GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 12

13 Zo niet is het risico groot dat bepaalde marktoperatoren zullen proberen te profiteren van het systeem. Voorbeelden : o in een industriezone zou het economisch heel voordelig zijn een gedecentraliseerde productie-eenheid (bv. cogeneratie) te installeren en de volledige of een deel van de industriezone te bevoorraden vanuit deze eenheid, terwijl de afnemers en de productieeenheid aangesloten worden op het net, die dan vooral dienst doet als back-up ; o bepaalde industriezones die vlakbij een landsgrens gelegen zijn, bevoorraden zich liever rechtstreeks vanuit het net van het buurland, via een directe leiding/lijn die deze grens kruist - om de enige reden dat ze op die manier de transportkosten kunnen verlagen. Het begrip «weigering van toegang tot het net» kan bovendien op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Voor Synergrid is het belangrijk rekening te houden met de volgende aspecten: o enkel een schriftelijke en onherroepelijke beslissing tot weigering van toegang door de netbeheerder, die gemotiveerd is overeenkomstig artikel 32 (elektriciteit) of 35 (gas) van de richtlijnen, kan formeel beschouwd worden als een weigering van toegang; o wanneer de toegang onderhevig is aan de uitvoering van een geplande uitbreiding van het net, volgens een investeringsprogramma dat besproken is met de bevoegde overheden, kan er geen sprake zijn van een geweigerde toegang; o wat gas betreft, mag het niet beschouwd worden als een weigering van toegang indien er onvoldoende capaciteit is tussen een specifiek toegangspunt en een gegeven afnamepunt. Indien er alternatieve oplossingen bestaan om dit afnamepunt te bevoorraden vanaf andere toegangspunten, kunnen we niet spreken van een weigering van toegang. o de toegang die onderworpen is aan voorwaarden (evt. onderbreekbare toegang) die te wijten zijn aan de beperkingen van het net, mag niet beschouwd worden als een geweigerde toegang. Wat de beslissingen betreft om al dan niet een vergunning te verlenen om een directe lijn of leiding aan te leggen, trekt Synergrid de aandacht van de Belgische wetgever op de volgende elementen: o de beslissingen om vergunningen te verlenen mogen in geen geval automatisch gebeuren; elk dossier moet aandachtig onderzocht worden en de NB moet zijn geargumenteerd advies kunnen geven; o naast de noodzakelijke technische, milieu- en administratieve criteria, is het belangrijk dat er ook rekening gehouden wordt met de impact van de eventuele directe lijn of leiding op de openbare dienstverplichtingen, meer bepaald deze opgelegd aan de NB. Om de voorgaande paragraaf te illustreren trekt Synergrid bijvoorbeeld de aandacht van de autoriteiten op het feit dat wat elektriciteit betreft, de aanleg van een directe lijn een situatie van oververzadiging op het openbare net kan creëren of verergeren. De injectiecapaciteit op een bepaalde lijn is namelijk meer bepaald afhankelijk van de afname op diezelfde lijn; schematisch voorgesteld, hoe groter de afname, hoe groter de injectiecapaciteit. Als de afname vanop het openbare net vermindert omwille van het gebruik van een directe lijn die een afnemer bedient die aangesloten is op deze lijn, dan vermindert de injectiecapaciteit op het net, hetgeen een negatieve invloed heeft op alle andere operatoren. Om al deze redenen vraagt Synergrid dat de openbare netbeheerder systematisch geraadpleegd zou worden om advies te geven in het kader van elk dossier voor een vergunning voor de aanleg van een directe lijn of leiding. De NB moet de eventuele gevolgen van deze lijn of leiding op het openbare net namelijk nauwkeurig kunnen analyseren en de bevoegde instanties op de hoogte brengen van haar analyse en conclusies. De federale en gewestelijke wetgevingen moeten een procedure en strikte voorwaarden voorzien die nageleefd dienen te worden door de aanvrager opdat een vergunning voor de aanleg en de exploitatie van een directe lijn of leiding toegekend zou kunnen worden. GDS-DL_PositionPaperSynergrid_NL.doc 13