HANDLEIDING MILIEUOVERWEGINGEN IN OVERHEIDSOPDRACHTEN: Milieucriteria opnemen in opdrachtdocumenten

Transcriptie

1 HANDLEIDING MILIEUOVERWEGINGEN IN OVERHEIDSOPDRACHTEN: Milieucriteria opnemen in opdrachtdocumenten Samengesteld door Birgitte Roolant met ondersteuning van velen

2 INHOUDSTAFEL I. INLEIDING... 4 II. OVERHEIDSOPDRACHTEN... 4 A. ALGEMEEN Wat is een overheidsopdracht? Op welke overheid is de reglementering van toepassing? Welke regelgeving is van toepassing?... 5 B. GROENE OVERHEIDSOPDRACHTEN Definitie Het belang/doel van groene overheidsopdrachten... 6 a) Primaire doel... 6 b) Secundaire doelstellingen Groene overheidsopdrachten en het beleid... 8 III. DE VERSCHILLENDE MOGELIJKHEDEN OM MILIEUCRITERIA IN TE SCHRIJVEN IN DE OPDRACHTDOCUMENTEN... 8 A. MARKTVERKENNING... 8 B. DE OMSCHRIJVING VAN HET VOORWERP VAN DE OPDRACHT... 9 C. DE KEUZE VAN DE TECHNISCHE SPECIFICATIES Algemeen Technische specificaties door middel van op prestaties gebaseerde eisen Technische specificaties op basis van op technische normen gebaseerde eisen a) Normen en erkenningen b) Milieukeurmerken (1) Algemeen (2) Overheidskeuren op basis van verschillende criteria (3) Overheidskeuren op basis van één criterium (4) Particuliere keuren Varianten

3 D. SELECTIECRITERIA Uitsluitingscriteria of de betrouwbaarheidsfase Geschiktheidscriteria of de economische, financiële draagkracht en technische bekwaamheid E. GUNNINGSCRITERIA Inleiding Gebruik van gunningscriteria in de verschillende gunningsprocedures Levenscycluskost en externaliteiten a) Levenscycluskost b) Externaliteiten (1) Consumptiegebonden externaliteiten (2) Productiegebonden externaliteiten Voorwaarden verbonden aan het gebruik van gunningscriteria F. UITVOERINGSVOORWAARDEN IV. BESLUIT

4 I. INLEIDING Overheidsopdrachten. Onbekend is onbemind? Dit blijkt dikwijls in de praktijk. Aangezien overheidsopdrachten een groot maatschappelijk belang hebben, is het belangrijk dat de reglementering correct wordt toegepast. De laatste jaren klinkt steeds luider de vraag vanuit Europa om meer duurzame overheidsopdrachten uit te besteden. Deze leidraad moet de aanbestedende overheid helpen om meer inzicht te krijgen in de mogelijkheden om milieucriteria te integreren in opdrachtdocumenten. In een eerste onderdeel wordt er een kort overzicht gegeven van wat een overheidsopdracht nu juist is en wie aan de wetgeving onderworpen is. Om het grote belang van groene overheidsopdrachten aan te tonen, wordt er ook ingegaan op het beleid hieromtrent. In een tweede onderdeel wordt er per gunningstap onderzocht of het mogelijk is milieucriteria te integreren. Er worden meerdere voorbeelden gegeven om dit alles te verduidelijken. Tenslotte wordt er geëindigd met een kort overzicht van de verschillende stappen. II. OVERHEIDSOPDRACHTEN A. Algemeen 1. Wat is een overheidsopdracht? Letterlijk: Een overheidsopdracht is een overeenkomst onder bezwarende titel die wordt gesloten tussen een of meer aannemers, leveranciers of dienstverleners en een of meer aanbestedende overheden of overheidsbedrijven en die betrekking heeft op het uitvoeren van werken, het leveren van producten of het verlenen van diensten. Aanbestedende overheden of overheidsbedrijven die een levering, dienst of werk willen verwerven moeten zich dus houden aan de regelgeving rond de overheidsopdrachten. 4

5 2. Op welke overheid is de reglementering van toepassing? Het antwoord op deze vraag vindt u terug in artikel 4 van de wet van 24 december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, leveringen en diensten: Overheden: Denk aan staat, gewest, gemeenschappen, provincies, gemeenten, verzelfstandigde agentschappen zonder rechtspersoonlijkheid en ministeries. Overheidsinstellingen met rechtspersoonlijkheid: EVA of IVA OCMW, kerkfabriek, polders en wateringen, ruilverkavelingscomités, gewestelijke ontwikkelingsmaatschappijen Rechtspersonen: Beide voorwaarden hieronder moeten vervuld zijn! Voorzien in behoefte van algemeen belang Bijzondere overheidsinvloed Publiekrechtelijke verenigingen Privé-universiteiten Gesubsidieerde opdrachten privé-personen (bv. het oprichten van ziekenhuizen) Opdrachtencentrales of aankoopcentrales 3. Welke regelgeving is van toepassing? De huidige regelgeving voor de klassieke sectoren bestaat voornamelijk uit: Wet van 24 december 1993 KB van 8 januari 1996 KB van 26 september 1996 (met AAV) Deze regelgeving is een omzetting van Europese richtlijnen. Er zijn ondertussen nieuwe Europese richtlijnen. Deze nieuwe richtlijnen worden omgezet in nieuwe Belgische wetgeving doch is dit nog niet afgerond en speelt deze nieuwe Belgische wetgeving nog niet. Er zijn al wel twee nieuwe wetten, van 15 en 16 juni 2006, maar hier zijn nog geen uitvoeringsbesluiten van. Slechts 4 artikels zijn op dit moment al in werking. De nieuwe wetgeving zal ten vroegste in 2012 in werking treden. 5

6 B. Groene overheidsopdrachten 1. Definitie Een Europese studie definieert groene overheidsopdrachten ofwel green public procurement als de benadering waarbij publieke overheden milieucriteria integreren in alle fases van het uitschrijven van overheidsopdrachten van werken, leveringen en diensten. Een dergelijke aanpak bevordert de verspreiding van milieutechnologieën en de ontwikkeling van milieuverantwoorde producten. Bovendien dwingt deze aanpak zowel de overheid als de bedrijven om te zoeken naar oplossingen die de minste impact op het milieu hebben gedurende hun volledige levenscyclus. Hierbij wordt rekening gehouden het verbeteren van de kwaliteit van de economische groei, de competitiviteit van de bedrijven, het beschermen van het leefmilieu, het verminderen van de ecologische voetafdruk van de overheidsconsumptie en het aanmoedigen van groene jobs. 2. Het belang/doel van groene overheidsopdrachten a) Primaire doel Milieu en duurzaamheid staan in het vroegere EG-recht, nu het Werkingsverdrag, ingeschreven. Dit verklaart waarom dat Europa aanstuurt op groene overheidsopdrachten en de lidstaten er rekening mee moeten houden. Als gevolg van de Europese regelgeving moeten de aanbestedende overheden de ondernemers op gelijke en niet-discriminerende wijze behandelen. Dit betekent dat alle inschrijvers gelijke kansen moeten hebben, ongeacht hun nationaliteit en connecties. Dit is alleen mogelijk wanneer de aanbestedende overheden zorgen voor transparantie in hun handelen. Deze transparantieverplichting houdt in dat aan elke potentiële inschrijver een passende mate van openbaarheid wordt gegarandeerd. Deze moet worden gewaarborgd door de vermelding van de technische specificaties, selectiecriteria, gunningscriteria en uitvoeringsvoorwaarden in de aankondiging van de opdracht of in het bestek, zodat alle kandidaten en inschrijvers er kennis van kunnen nemen. Dit houdt onder meer in dat het voorwerp van een overheidsopdracht niet mag worden vastgesteld met het doel of het resultaat dat alleen binnenlandse bedrijven toegang tot de opdracht hebben, en inschrijvers uit andere lidstaten niet. 6

7 b) Secundaire doelstellingen Overheidsdiensten zijn belangrijke economische actoren in Europa: ze geven zo n 16 % van het bruto binnenlands product van de EU uit (EC, 2005) 1. De overheid beschikt zelf over een koopkracht, die zij als vragende partij kan inzetten om duurzaamheid te stimuleren door het uitschrijven van ecologisch verantwoorde opdrachten. Praktijken in andere Europese landen tonen bovendien aan dat Vlaanderen als promotor van overheidsopdrachten met maatschappelijke verdienste nog een stap vooruit kan zetten. De overheid kan dus, als belangrijke marktspeler, invloed uitoefenen op de markt door via een sterkere vraag het aanbod van milieusparende producten alsook innovatie te stimuleren. De overheid heeft echter ook een voorbeeldrol te vervullen. Op deze manier wordt getoond dat er een markt van milieuverantwoorde producten bestaat, en welke producten dit zijn. Het komt ook het imago van de instelling die groen aankoopt ten goede. Zowel inzake voorbeeldrol als inzake imago zijn zichtbaarheid en communicatie erg belangrijk. Ook omwille van budgetbeheer kan een instelling baat hebben bij de vergroening van de overheidsopdrachten. Wanneer er rekening gehouden wordt met de kosten van de gehele levenscyclus van een product, in plaats van alleen de aankoopkost, kunnen op termijn belangrijke besparingen gerealiseerd worden. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat een erg energiezuinige computer duurder is dan een standaardmodel, maar dat de meerkost in de aankoopprijs zich binnen de kortste keren terugbetaalt door het verminderde energieverbruik. Kortom, de vergroening van de overheidsopdrachten is belangrijk. Op dit moment wordt er vooral bij opdrachten voor leveringen aandacht besteed aan de vergroening van de bestekken. Dit kan eveneens gebeuren voor werken en diensten. Het is dus belangrijk om deze reflex in te bouwen bij elke overheidsopdracht. Uiteraard kan uw milieuverantwoord beleid pas succesvol zijn als u erin slaagt om dit op een behoorlijke wijze te vertalen naar de gunningsprocedure van uw overheidsopdracht. Indien u onvoldoende vertrouwd bent met de regelgeving inzake overheidsopdrachten, of u deze onzorgvuldig toepast, riskeert u vast te lopen op allerlei praktische problemen, waardoor uw milieubeleid uiteindelijk dode letter blijft. Het doel van deze uiteenzetting is dan ook om u op een 1 In 1998 was dit 14% of zo n miljard euro 7

8 praktische en eenvoudige wijze toe te lichten wat de mogelijkheden zijn om milieucriteria in uw gunningsprocedure in te lassen. 3. Groene overheidsopdrachten en het beleid Op 16 juli 2008 stelde de Commissie de Mededeling Public procurement for a better environment voor. De EU wil tegen 2010 tot 50% groene aankoopprocedures komen en een gemeenschappelijke set van criteria uitwerken. De Commissie stelt hierin haar 3 stappen beleid voor. De eerste stap bestaat uit actieplannen die iedere lidstaat nationaal moet uitwerken, de tweede stap uit wetgeving en de derde stap uit de toolkits (technische fiches). In België zijn er zowel op het federale niveau als of het Vlaamse niveau actieplannen opgesteld. De Vlaamse Regering heeft op 5 juni 2009 Het Vlaams Actieplan Duurzame Overheidsopdrachten goedgekeurd. Dit actieplan heeft als doelstelling om tegen % duurzame overheidsopdrachten te plaatsen. Extra aandacht wordt er gevraagd voor de sociale criteria. Er werd gekozen voor de opmaak van 4 op elkaar volgende actieplannen, die elk lopen over een periode van drie jaar ( , , , ). III. DE VERSCHILLENDE MOGELIJKHEDEN OM MILIEUCRITERIA IN TE SCHRIJVEN IN DE OPDRACHTDOCUMENTEN In dit onderdeel worden de volgende stadia van een gunningsprocedure toegelicht: een facultatieve marktverkenning (A), de omschrijving van het voorwerp van de opdracht (B), de keuze van de technische specificaties (C), de selectie van de kandidaten (D), de gunning van de opdracht (E) en de uitvoering van de opdracht (F). Om dit alles te verduidelijken zullen er telkens voorbeelden gegeven worden. A. Marktverkenning Om te kunnen bepalen wat u wenst te verwerven via uw overheidsopdracht, moet u een zeker inzicht in de markt hebben. Het vinden van milieuverantwoorde alternatieven ligt hierbij niet altijd voor de hand en zal vaak wat zoekwerk vereisen. Op het ogenblik dat een overheid tot de opdrachtomschrijving wil overgaan, is ze niet altijd voldoende technisch onderlegd of voldoende op de hoogte van wat de markt te bieden heeft, om die goed te kunnen aanpakken. Vooral het opmaken 8

9 van een goed bestek qua technische of inhoudelijke eisen, doelstellingen of middelen kan voor problemen zorgen. Daarom is het mogelijk om vooraf over te gaan tot een verkenning van de markt en de marktspelers (actieve vorm) of tot een raadpleging van de markt (passieve vorm). In het eerste geval doet de overheid prospectie ter plaatse, in het tweede geval lanceert ze een oproep en wacht ze de reacties van de marktspelers af. Dergelijke verkenning of raadpleging vormt op zich geen overheidsopdracht omdat er geen overeenkomst uit voortvloeit; ze is ook nergens in de Wet of het KB geregeld en dient daarom voorzichtig te worden aangepakt. De actieve marktverkenning moet zich richten tot zoveel mogelijk marktspelers (bvb. één enkel bedrijfsbezoek is onvoldoende). Het initiatief daartoe en de uitwerking daarvan gaan volledig uit van de overheid zelf en een voorafgaande bekendmaking is niet vereist. Men mag bij de contactname zeker geen mededeling doen van de precieze voorwaarden van de opdracht, zoals strategische gegevens, draagwijdte van de opdracht, inhoudelijke specificaties, raming, timing, prijsvoorwaarden, enz Ook het respect voor de gelijke behandeling moet voorop staan en elke vorm van mededingingsbeperking of favoritisme moeten worden uitgesloten bij het opmaken van de gunningsdocumenten en bij de gunning. Voorbeeld Behoefte = aankoop van een printer nagaan wat er op de markt is inzake toestellen met laag energieverbruik, milieuverantwoorde materialen (bv. vermijden gevaarlijke stoffen), opties voor papierbesparing B. De omschrijving van het voorwerp van de opdracht In deze fase moet de overheid zich de vraag stellen Wat heb ik als overheid precies nodig? Er zijn vaak verschillende manieren om tegemoet te komen aan de behoefte die vastgesteld wordt. Het is daarbij belangrijk om ruimer na te denken dan de onmiddellijk voor de hand liggende oplossing of de onmiddellijke vraag (koop x aan), maar alle mogelijke oplossingen voor de behoeften de revue te laten passeren om hieruit een milieuverantwoorde keuze te maken. U moet er hierbij wel over waken dat u door de bepaling van uw voorwerp geen bedrijven discrimineert en in regel blijft met het transparantiebeginsel, gelijkheidsbeginsel, vrij verkeer, 9

10 Voorbeeld Behoefte: Een secretaresse vraagt een printer voor in haar bureau. Oplossing: Er kan onmiddellijk een individuele printer voor de secretaresse aangekocht worden. Dit komt onmiddellijk tegemoet aan de behoefte die de secretaresse heeft om te printen. Er kan echter ook nagegaan worden of het niet anders kan. Zo kan de aankoop van netwerkprinters overwogen worden. Op deze manier zullen verschillende personen kunnen afdrukken op hetzelfde, centraal opgestelde, toestel. De milieuvoordelen zijn dat er minder toestellen aangekocht dienen te worden (minder milieukost in de productiefase) en minder toestellen in gebruik zijn (lagere onderhouds- en energiekost). Daarenboven toont onderzoek aan dat mensen beter nadenken vooraleer te printen, wanneer ze moeten opstaan om de print op te halen. Hierdoor realiseert de organisatie een papierbesparing. Daarenboven kan u de standaardinstellingen van netwerkprinters op een eenvoudige wijze manipuleren, zodat de toestellen bv. standaard op een laag inktverbruik en recto verso printen staan ingesteld. Op deze manier heeft u al bij de behoeftebepaling ingegrepen op de milieu-impact van de overheidsopdracht. Deze behoeftebepaling heeft uiteraard gevolgen voor het verdere verloop van de gunningsprocedure. De geschatte budgetten kunnen anders zijn naar gelang de gekozen optie, het onderwerp van de overheidsopdracht kan hierdoor anders bepaald worden Bij overheidsopdrachten voor de aannemingen van werken kunnen milieuoverwegingen ondermeer bij de ontwerp- en planningsfase van de opdracht een rol spelen. Bijvoorbeeld kan aan de betrokken architecten en ingenieurs worden gevraagd om een gebouw te ontwerpen dat zeer weinig energie zal verbruiken of om bijzondere eisen te stellen wegens de specifieke plaats waar het werk moet worden uitgevoerd (bijvoorbeeld een natuurreservaat). Voorbeelden van opdrachtomschrijvingen Levering van gerecycleerd papier Aankoop van elektrische in plaats van gewone bussen Milieuverantwoord schoonmaakcontract Aankoop van gereconditioneerde inktpatronen Levering van biologische koffie = de opdrachtomschrijving. Men moet verduidelijken wat de criteria zijn waaraan de koffie moet voldoen vb. pesticidevrij. U kan dan meegeven dat koffie met het biogarantielabel hier bijvoorbeeld aan voldoet maar dat ook koffie zonder label voor de opdracht in aanmerking kan komen als aan de gestelde criteria voldaan is. 10

11 C. De keuze van de technische specificaties 1. Algemeen Zodra de aanbestedende overheid het voorwerp van de opdracht heeft vastgesteld, moet ze dit omzetten in technische specificaties. Het is zoals het uitwerken van een schets tot een schilderij. De technische specificaties omvatten alle kenmerken waaraan een werk, een product of een dienst volgens de aanbestedende dienst moet voldoen om te beantwoorden aan het gebruik waarvoor het is bestemd. Deze technische specificaties bevatten objectieve en meetbare bijzonderheden betreffende het voorwerp van de opdracht en moeten derhalve aan het voorwerp worden gekoppeld. Als ze niet duidelijk en correct zijn, bestaat het risico dat ze niet vergelijkbaar zijn. Indien de aanbestedende overheid niet zeker is over groen alternatieven voor producten, diensten of werken, kan ze varianten vragen. Dit laatste krijgt uitgebreid de aandacht in het derde punt. NIET: Aangezien de technische specificaties betrekking moeten hebben op het voorwerp van de opdracht, zou een voorbeeld van een onaanvaardbare eis kunnen zijn dat bij de aankoop van meubelen gevraagd wordt dat de meubelfabrikant kringlooppapier gebruikt in zijn kantoor. Deze eis toont geen verband met het voorwerp van de opdracht. WEL: Auto s: een minimale Ecoscore / soort brandstof / roetfilter / Papier: max. gr/m2 / blekingsprocedure / % gerecycleerde vezels / Printers: recto verso printen / minimale energiebesparingsopties / verschillende afdrukkwaliteiten / uitstoot van bepaalde stoffen / Energie: De Europese richtlijn betreffende de bevordering van het opwekken van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen geeft een definitie van hernieuwbare energiebronnen en van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen. Omdat elektriciteit die wordt opgewekt met hernieuwbare energiebronnen fysiek niet te onderscheiden is van elektriciteit die wordt opgewekt met conventionele bronnen, is de bewijsvoering van essentieel belang om zeker te stellen dat de overheidsdienst waar voor zijn geld krijgt. De richtlijn schrijft voor dat de lidstaten ervoor moeten zorgen dat de oorsprong van elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen kan worden gegarandeerd volgens objectieve, transparante en niet-discriminerende criteria. Zij moeten erop toezien dat op verzoek een garantie van oorsprong voor groene elektriciteit wordt afgegeven. Toch is de geoorloofdheid van een technische specificatie als groene elektriciteit niet evident aangezien groene stroom op zich genomen niet beter geschikt is dan elektriciteit uit kolen. 11

12 Dergelijke groene doelstellingen kunnen best nagestreefd worden via gunningscriteria. Het Hof van Justitie heeft deze mogelijkheid bevestigd in het EVN-Wienstrom-arrest. Een ander voorbeeld heeft zich voorgedaan in Nederland. Bij het ontwerp en de bouw voor een pomp in de Wieringermeerpolder in Nederland wist men dat de energiekost de grote uitdaging was en dus van doorslaggevend belang bij het ontwerp. Men heeft uitgezocht wat technisch gewenst en haalbaar was. In het bestek is dit vervolgens vertaald in een meetbaar kengetal voor een minimaal te eisen rendement. Indien de pompenleverancier niet aan de gestelde eis kon voldoen, zou de leverancier de extra energiekost als boete moeten betalen, gekapitaliseerd over een periode van 30 jaar. Voedsel uit biologische landbouw: In de technische specificaties mag, zoals reeds vermeld, melding worden gemaakt van een specifiek productieproces als dit ertoe bijdraagt de prestatiekenmerken van het goed of de dienst te specifiëren. Voor de koffie in haar kantines kan de lokale overheid vragen om organische koffie, want de specificatie van het productieproces heeft wel degelijk betrekking op de wijze waarop de te leveren koffie, het voorwerp van de opdracht, wordt geteeld tijdens zijn levenscyclus (bijvoorbeeld geen gebruik van kunstmatige meststoffen). Verboden verwijzingen: Er moet een historisch middeleeuws gebouw gerestaureerd worden. Het is belangrijk dat het gebouw het authentieke uitzicht bewaart en met dezelfde lokale materialen wordt hersteld. In het bestek mag gezet worden dat een bepaalde lokale steen moet gebruikt worden. Deze steen kan door verschillende inschrijvers gebruikt worden. De steen moet een natuurlijk lokaal verband tonen, concreter hij moet in een bepaalde streek gewonnen worden, want als hij alleen in een bepaalde streek wordt geproduceerd is er geen natuurlijk verband en kan de lokale voorwaarde niet in het bestek ingeschreven worden. U kan uw technische specificaties formuleren door middel van ofwel op prestaties gebaseerde eisen (punt 2) dan wel op technische normen gebaseerde eisen (punt 3). We besteden tevens aandacht aan het gebruik van varianten bij het formuleren van de technische specificaties.. 12

13 2. Technische specificaties door middel van op prestaties gebaseerde eisen Voordeel van een op prestaties gebaseerde aanpak is dat dit meer ruimte biedt voor creativiteit. U gaat immers niet in detail bepalen wat u wenst te verwerven maar wel waaraan het te verwerven product, dienst of werk moet voldoen. Op deze manier stimuleert u de markt om innoverende technische oplossingen te ontwikkelen. Voorbeeld u wenst een centrale verwarming aan te kopen Stel dat de aanbestedende overheid de kantoren in een gebouw op een bepaalde temperatuur wil houden. Ze kan dit doen door zeer gedetailleerde technische specificaties op te leggen voor een centraal verwarmingssysteem. Een andere mogelijkheid is dat ze bepaalt dat er in de kantoren een constante temperatuur van 20 graden Celsius moet heersen, en het aan de leveranciers overlaat om verschillende oplossingen voor te stellen. De leveranciers kunnen dan kiezen voor fossiele of nietfossiele (vb.warmtepompen) brandstoffen. 3. Technische specificaties op basis van op technische normen gebaseerde eisen a) Normen en erkenningen Voor de technische specificaties kan u gebruik maken van Internationale (ISO), Europese of nationale normen of technische goedkeuringen. Normalisatie is het proces waarbij afspraken worden gemaakt tussen belanghebbende partijen over de specifieke kenmerken van een product, dienst of bedrijfsproces. Het is daarbij de bedoeling om de actueel geldende regels van goed vakmanschap op te stellen. Belanghebbende partijen kunnen zowel het bedrijfsleven, als bijvoorbeeld overheden, onderzoekscentra, universiteiten en hogescholen, vakbonden of consumentenorganisaties zijn. Het document of andere informatiedrager waarin de afspraken worden vastgelegd, wordt een norm genoemd. Belangrijk is dat alle belanghebbende partijen de gelegenheid krijgen om deel te nemen aan de normalisatie-activiteiten. Wie meedoet aan normalisatie deelt zijn kennis om er samen met anderen voordeel uit te halen. Normalisatie streeft naar efficiënte, veilige, gezonde en duurzame producten, diensten en processen. Sommige van deze normen bevatten bepalingen betreffende de milieukenmerken van producten of diensten. Normen zijn nuttig bij het opstellen van specificaties omdat zij duidelijk en niet-discriminerend zijn. De bekrachtiging van specifiek Belgische normen wordt echter, als gevolg van de opkomst van de 13

14 Europese normen in het kader van het Europese beleid met het oog op het verwezenlijken van een eenheidsmarkt, steeds zeldzamer. b) Milieukeurmerken (1) Algemeen U kan ook gebruik maken van de criteria van verschillende milieukeurmerken om uw technische specificaties op te maken. Keurmerken met speciale aandacht voor het milieu maken milieuvriendelijke producten beter herkenbaar. Bij de toekenning van het keurmerk wordt vaak het hele productieproces, van grondstof tot afvalverwerking, onder de loep genomen. Er bestaan veel keurmerken en labels die nadrukkelijk letten op milieu. Dat kunnen nationale of buitenlandse keurmerken zijn. Milieukeurmerken maken het gemakkelijk voor de consument om milieuvriendelijke producten te herkennen. Betrouwbare milieukeurmerken laten de controle uitvoeren door een onafhankelijke instantie, die daarvoor een licentie heeft. Voor verplichte keurmerken is dat de overheid, maar anders is het een stichting, branchevereniging of andere instantie. Goede keurmerken geven ook heldere informatie over de eisen die ze stellen aan het product. Zo kunt u erop vertrouwen dat een milieukeurmerk ook echt een meerwaarde heeft. Let evenwel op! (1) Er zijn belangrijke voorwaarden verbonden aan het gebruik van criteria uit milieukeurmerken: U kan alleen die criteria gebruiken die rechtstreeks verband houden met het voorwerp van de opdracht. De milieukeuren moeten geschikt zijn voor de omschrijving van de kenmerken van de leveringen of diensten waarop de opdracht betrekking heeft. U kan de opdracht niet beperken tot die producten en diensten die het label dagen, maar moet ook die producten en diensten toelaten waarvan de inschrijver kan aantonen dat ze aan dezelfde voorwaarden voldoen. Dit moet u opnemen door de criteria uit het milieukeurmerk in uw bestek op te nemen. U kan dan wel aangeven dat producten en diensten die een milieukeurmerk dragen voldoen aan de eisen, maar ook andere bewijzen moeten worden aanvaard. De vereisten voor de keur moeten ontwikkeld zijn op grond van wetenschappelijke gegevens. 14

15 De milieukeuren moeten aangenomen zijn via een proces waaraan alle betrokkenen, zoals regeringsinstanties, consumenten, fabrikanten, kleinhandel en milieuorganisaties kunnen deelnemen. De keuren moeten toegankelijk zijn voor alle betrokken partijen. (2) Het is verplicht wanneer u normen, keuren, gebruikt dat u toch de verschillende criteria of kenmerken van een norm, keur,.. duidelijk vermeldt in het bestek zodat iedere inschrijver duidelijk weet van er van hem verwacht wordt en u in regel bent met het transparantiebeginsel. (3) Er mag in de technische specificaties geen melding worden gemaakt van een bepaald fabricaat of een bepaalde herkomst, een bijzondere werkwijze, een verwijzing naar een merk, een octrooi of een type, een bepaalde oorsprong of een bepaalde productie, waardoor bepaalde ondernemingen of bepaalde producten worden bevoordeeld of geëlimineerd. Twee uitzonderingen hierop zijn voorzien namelijk indien dit door het voorwerp van de opdracht gerechtvaardigd is, merken, octrooien of typen of een bepaalde oorsprong of werkwijze mogen alleen (bij wege van uitzondering) worden aangeduid wanneer een voldoende nauwkeurige en begrijpelijke beschrijving van het voorwerp van de opdracht niet mogelijk is. Deze vermelding of verwijzing moet vergezeld gaan met de woorden of gelijkwaardig. In de volgende uiteenzetting zullen overheidskeuren op basis van verschillende criteria, overheidskeuren op basis van één criterium en particuliere milieukeurmerken besproken worden. (2) Overheidskeuren op basis van verschillende criteria Eén van de categorie van milieukeurmerken zijn de overheidskeurmerken op basis van verschillende criteria. Dit zijn de meest voorkomende keurmerken die ook het meest worden gebruikt in groene overheidsopdrachten. Zij zijn gebaseerd op een aantal grenswaarden die doorslaggevend zijn voor het betreffende keurmerk. Verschillende criteria worden vastgesteld voor elke producten- of dienstengroep die onder het systeem valt. Deze criteria zullen normaal de milieuprestaties preciseren die het product moet bereiken en kunnen ook normen vaststellen die garanderen dat het product geschikt is voor gebruik. Zo zijn de bekendste en meest gebruikte overheidskeurmerken in Europa: 15

16 Ecolabel Het Europees Ecolabel is het milieukeurmerk van de Europese Unie. Het label kunt u in heel Europa tegenkomen op onder meer schoonmaakmiddelen, huishoudelijke apparaten, verven, vloertegels en matrassen. Het Europese Ecolabel staat op producten die minder belastend zijn voor het milieu in vergelijking met soortgelijke producten Milieukeur Milieukeur is het officiële Nederlandse milieukeurmerk. Milieukeur legt voor elke productgroep eisen vast in een certificatieschema. Het certificatieschema bestaat uit milieueisen, functionele eisen en aanvullende eisen. De milieueisen zijn gebaseerd op onderzoek waarbij de producten van wieg tot graf op milieueffecten worden bestudeerd. Een product dat Milieukeur draagt, voldoet aan relatief strenge milieu- en kwaliteitseisen en is (gecontroleerd) minder milieubelastend. Nederland ontwikkelt momenteel alleen eisen voor productgroepen waarvoor nog geen Europees Ecolabel bestaat of waarvan de eisen voor het Europees Ecolabel niet toereikend worden geacht in relatie tot het Nederlandse milieubeleid. Het label heeft alleen een nationale (Nederlandse) betekenis. U kunt het Milieukeur tegenkomen op onder meer voedingsmiddelen, papier, verf, meubelen, brandblussers, planten en bij aanbieders van groene energie. Producten met Milieukeur zijn verkrijgbaar bij supermarkten, in warenhuizen en speciaalzaken (zoals woning- en tuinspeciaalzaken).de eigenaar en beheerder van Milieukeur is Stichting Milieukeur in Den Haag. Der Blaue Engel Ook de Duitse milieukeur Der Blaue Engel staat op producten die minder belastend zijn voor het milieu in vergelijking met soortgelijke producten. De reden waarom het product minder milieubelastend is, staat geschreven in het symbool achter 'Umweltzeichen weil...' 16

17 ('Milieukeur wegens...'). U vindt Der Blaue Engel onder andere op papier en papierproducten, elektrische apparaten, CV-ketels, kopieerapparaten en computers. Eigenaar van het keurmerk is het Duitse overheidsinstituut RAL (Deutsches Institut für Gütesicherung und Kennzeichnung e.v.). Nordic Ecolabel Nordic Ecolabel (ook wel Nordic Swan) is het milieukeurmerk van Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland en IJsland. Als Nordic Ecolabel op een product staat vermeld, dan is het één van de minst milieubelastende producten in zijn soort. Het Zweedse normalisatie-instituut SIS is keurmerkbeheerder. De eisen hebben betrekking op de productie, het gebruik en het afdanken van het product. De criteria voor dit keurmerk zijn echter voor bepaalde producten minder streng dan de eisen voor het Blaue Engel label en de Nederlandse Milieukeur. Zo is er voor papier b.v. geen eis voor chloorvrije bleking. Ook papiersoorten die met chloorhoudende chemicaliën zijn gebleekt, kunnen dus dit keurmerk krijgen. In België komt Nordic Swan vooral voor op papier, maar ook tijdens reizen naar Zweden. Nordic Ecolabel is namelijk ook toegekend aan meer dan honderd Zweedse hotels en jeugdherbergen. Umweltzeichen Oostenrijk De eisen van het Oostenrijkse Umweltzeichen zijn in een aantal gevallen strenger dan die van het Europese Ecolabel. Het Oostenrijks ecolabel Umweltzeichen is vergelijkbaar met de Nederlandse Milieukeur. Het bevestigt dat het product beantwoordt aan ecologische criteria die gebaseerd zijn op de analyse van de bestaanscyclus van het product. Het label komt in België onder andere voor op kopieerpapier. Het logo is ontwikkeld door de Oostenrijkse kunstenaar en milieuactivist Hundertwasser. Umweltzeichen Oostenrijk kunt u ook 17

18 tegenkomen tijdens wintersport en andere vakanties. Het is in Oostenrijk namelijk ook toegekend aan toeristische accommodaties (elf campings en twee hotels) en aan restaurants en scholen. (3) Overheidskeuren op basis van één criterium Eveneens te vermelden zijn de milieukeurmerken op basis van één criterium. Er bestaan 2 types milieukeurmerken op basis van één criterium die verband houden met één specifiek milieuaspect zoals energieverbruik of uitstootniveau: Het eerste keurmerktype is gebaseerd op één of meer grenswaarden voor een specifiek milieuaspect zoals bijvoorbeeld energie-efficiëntie. Als een product voldoet aan deze criteria, mag het dat keurmerk dragen. Voorbeelden van dit keurmerktype zijn: Het biologisch keurmerk van de EU: Een product mag niet zomaar biologisch worden genoemd. Een verordening van de Europese Unie (EU) bepaalt aan welke regels biologische boeren zich moeten houden en aan welke eisen biologische producten moeten voldoen. Aan biologische producten mogen bijvoorbeeld tijdens de verwerking geen chemische geur-, kleur- en smaakstoffen toegevoegd worden. Biologische productie staat onder toezicht en biologische producten dragen vaak een keurmerk. Er zijn ook voorschriften voor handelaren, importeurs en opslagbedrijven. Het Energy Star-keurmerk: 18

19 Het Energy Star label is een initiatief van het Amerikaanse EPA (Environmental Protection Agency) en het ministerie van milieu in de VS. De criteria voor het Energy Star label worden opgesteld in overleg met vertegenwoordigers van de industrie en andere belanghebbenden. Het Energy Star label is geïntroduceerd om de consument informatie te geven over de energieefficiëntie van apparaten. De eisen variëren per productgroep, maar komen overeen met het Europees Energie Label. Het Energy Star label is te vinden op PC's, beeldschermen, printers, faxen en kopieerapparaten. Producten kunnen het ENERGY STAR -label verdienen door te voldoen aan de energie-efficiëntie vereisten die zijn neergelegd in de ENERGY STAR product specificaties. EPA stelt deze specificaties op op basis van de volgende beginselen : * Product categorieën moeten bijdragen tot belangrijke energiebesparingen. * Gekwalificeerde producten moeten voldoen aan de kenmerken en prestaties die de consument verlangt van het product exclusief de toegenomen energie-efficiëntie. * Als het gekwalificeerde product meer kost dan een conventionele, minder efficiënte tegenhanger, zullen kopers zullen hun investeringen in betere energie-efficiëntie terugverdienen door besparingen op elektriciteitsfacturen en dit binnen een redelijke termijn. * Energie-efficiëntie kan worden bereikt door middel van ruim beschikbare, niet-beschermde technologieën aangeboden door meer dan één fabrikant. * Energieverbruik van het Product en de prestaties kunnen worden gemeten en gecontroleerd door middel van testen. * Labeling maakt een effectief onderscheid tussen de producten en is zichtbaar voor de kopers. Het tweede keurmerktype op basis van één criterium rangschikt producten of diensten volgens hun prestaties op het gebeid van het betreffende milieuaspect. Voorbeelden van dit type zijn het EU-energielabel Het Europees energielabel is een etiket met gebruikersinformatie over de efficiëntie en zuinigheid 19

20 van elektrische huishoudelijke apparaten. Sinds 1996 is voor vele elektrische apparaten het energielabel verplicht. Het is de bedoeling dat in de toekomst alle elektrische apparaten voorzien zijn van het energielabel. Energielabels zijn bedoeld om consumenten te informeren over het energiegebruik van een bepaald apparaat. Het energielabel verdeelt de apparaten in efficiëntieklassen, waarbij A het meest efficiënt is en G het minst efficiënt. Daarnaast vermeldt het label vaak informatie over watergebruik en gebruikseigenschappen zoals de netto inhoud, waswerking, centrifugeerwerking en het geluidsniveau. (4) Particuliere keuren Naast deze grote overheidskeurmerken zijn er ook particuliere milieukeuren die uitgaan van NGO s, bedrijfsgroepen of combinaties van belanghebbenden. Hiertoe behoren de keurmerken van boscertificeringsstelsels zoals Forest Stewardship Council en Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes, biologische keurmerken zoals IFOAM en keurmerken op basis van verschillende criteria zoals het Zweedse keurmerk Bra miljoval. Een voorbeeld hierbij is het gebruik van het FSC-label of PEFC-label in het bestek, waarbij u de relevante criteria van het FSC-label in het bestek kopieert. Het FSC-label, een afkorting voor Forest Stewardship Council, staat vermeld op hout- en papierproducten. Het label garandeert dat het hout afkomstig is uit verantwoord beheerde bossen, waarbij het beheer rekening houdt met het milieu, een sociale dimensie heeft en economisch haalbaar is. PEFC staat voor Programme for the Endorsement of Forest Certification Schemes. Dit is een internationaal overkoepelend organisme, opgericht op initiatief van boseigenaars uit verschillende 20

21 Europese landen. PEFC is gebaseerd op wederzijdse erkenning van verschillende nationale boscertificeringssystemen. 4. Varianten Vooraleer de groene varianten worden besproken, is het nuttig om een kort overzicht te geven van de soorten varianten. Er zijn drie soorten: de verplichte, de toegestane en de vrije varianten. Verplichte varianten: Normaliter enkel aangewend bij standaardgunningsprocedures. Het bestek legt die op en omschrijft hun voorwerp, aard en draagwijdte. De inschrijvers zijn verplicht om een offerte in te dienen voor het basisontwerp èn een offerte voor elke opgelegde variante. Niet inschrijven voor alle ontwerpen betekent voor die inschrijver de onregelmatigheid van al zijn ingediende offertes. Toegestane varianten: Normaliter enkel aangewend bij standaardgunningsprocedures. Hier gelden dezelfde regels, behalve dat de varianten niet verplicht zijn. Uiteraard verhoogt een inschrijver zijn kansen door toch voor de varianten in te schrijven. Maar alleen offertes indienen voor de varianten is niet geoorloofd. Vrije varianten: Die zijn enkel mogelijk bij offerteaanvragen en onderhandelingsprocedures. Het bestek moet evenwel de minimumvoorwaarden vermelden waaraan ze dienen te voldoen en dus de facto vrije varianten expliciet toestaan (in tegenstelling tot de tekst van art. 16 van de Wet die laat uitschijnen dat vrije varianten altijd zijn toegestaan, tenzij het bestek ze verbiedt). Voor het overige gaat het initiatief puur uit van de inschrijvers. Zoals reeds vermeld, is het mogelijk dat de aanbestedende overheid niet zeker weet of er groene alternatieven bestaan voor de werken, producten of diensten die ze wil verwerven, of dat de overheid twijfels heeft over de kwaliteit of prijs. In dat geval kan het interessant zijn om aan potentiële inschrijvers te vragen dat ze groene varianten indienen. Dat houdt in dat de overheid een minimum aantal technische specificaties vaststelt voor het product dat ze wil aankopen, waaraan zowel de basisoplossing als de groene variant moet voldoen. 21

22 Alle ingediende offertes kunnen dan vergeleken worden op basis van hetzelfde pakket gunningscriteria. De varianten laten dus toe een vergelijk te maken tussen de standaard oplossingen en groene keuzes. Varianten kunnen dus bijvoorbeeld betrekking hebben op hogere milieuprestaties. In dit geval zal ook een groen gunningscriterium moeten worden voorzien. Op basis van klassieke gunningscriteria zullen groene varianten immers moeilijk gunstiger kunnen worden geklasseerd dan de voorgestelde klassieke basisoplossingen, waardoor zij ook niet voor gunning in aanmerking zouden kunnen komen. Een andere mogelijkheid bestaat erin om ecologische producten als varianten toe te laten bovenop de indiening van een basisoplossing. Het staat de bedrijven vrij om offertes in te dienen op basis van varianten of op basis van de oorspronkelijke inschrijving, tenzij anders wordt aangegeven door de aanbestedende overheid. Om varianten te kunnen aanvaarden bij een overheidsopdracht moet het volgende vermeld worden in de opdrachtdocumenten: dat varianten worden aanvaard, de minimale milieuspecificaties waaraan de varianten moeten voldoen, specifieke eisen voor het presenteren van varianten in de offerte. De producten en de diensten die minder schadelijk zijn voor het milieu kunnen mogelijk duurder zijn dan andere producten en diensten. Wanneer aanbestedende diensten het voorwerp van een opdracht definiëren, moeten zij een evenwicht zien te vinden tussen hun financiële overwegingen enerzijds, en hun doelstellingen om milieuvriendelijk in te kopen anderzijds. Het gebruik van varianten laat aanbestedende diensten toe om af te wegen welke keuze het best tegemoetkomt aan deze beide overwegingen. D. Selectiecriteria De selectiecriteria hebben betrekking op de inschrijver zelf, terwijl de gunningscriteria betrekking hebben op het in de offerte gedane aanbod. Deze criteria gaan over de geschiktheid van het bedrijf om een opdracht uit te voeren. Dit in tegenstelling tot de technische specificaties en de gunningscriteria, die betrekking hebben op de inhoudelijke waarde van de offertes. De technische specificaties zijn bedoeld om na te gaan of leveringen en diensten wel voldoen aan de eisen van de opdracht. Gunningscriteria zijn bedoeld om de leveringen en diensten die aan de eisen voldoen, te vergelijken. 22

23 Voor wat de selectiecriteria betreft, wordt er een onderscheid gemaakt tussen uitsluitingscriteria en geschiktheidscriteria. 1. Uitsluitingscriteria of de betrouwbaarheidsfase Een inschrijver kan in volgende gevallen de toegang tot de opdracht worden ontzegd: Is niet in orde met RSZ-bijdrage. Verkeert In een aanloopprocedure naar of in staat van faillissement, vereffening of gerechtelijk akkoord. Is definitief veroordeeld voor een misdrijf dat zijn professionele integriteit aantast. Heeft een ernstige beroepsfout begaan. Heeft in ernstige mate valse verklaringen afgelegd inzake toegangsrecht en kwalitatieve selectie. Heeft fiscale schulden. Voorbeeld Een bedrijf dat veroordeeld werd om een misdrijf dat de professionele integriteit aantast. O.a. wanneer de inschrijver een veroordeling heeft opgelopen voor een milieudelict dat staat omschreven in het strafwetboek, kan hij mogelijks op die grond uitgesloten worden van de procedure. Merk hierbij op dat het effectief om een veroordeling dient te gaan. Een bedrijf waartegen een onderzoek loopt inzake een milieudelict mag niet uitgesloten worden van de procedure. Men kan hierbij ook denken aan een overtreding van sociale wetgeving door de tewerkstelling van illegalen of milieuwetgeving door onvergund te bouwen. Indien een bodemsaneringsbedrijf veroordeeld werd voor het storten van zwaar verontreinigde grond in natuurgebied, kan dit bedrijf van de procedure uitgesloten worden. De overheid is verplicht de toegang te weigeren aan een deelnemer indien deze definitief veroordeeld is voor: deelname aan een criminele organisatie omkoping 23

24 fraude witwassen van geld. 2. Geschiktheidscriteria of de economische, financiële draagkracht en technische bekwaamheid De geschiktheid van de inschrijvers kan worden nagegaan aan de hand van de financiële en economische draagkracht en technische bekwaamheid van de inschrijver. De geschiktheid moet in de regel worden beoordeeld aan de hand van een aantal bewijsmiddelen. De regelgeving bevat een lijst van selectiecriteria die het bestuur kan hanteren om na te gaan of een inschrijver geschikt is om een opdracht uit te voeren. De economische en financiële draagkracht kan bijvoorbeeld aan de hand van passende bankverklaringen of het bewijs van een verzekering tegen beroepsrisico s worden nagegaan. Het spreekt voor zich dat milieucriteria in de regel niet met de economische en financiële draagkracht van de inschrijver in verband zijn te brengen. Daarom zullen milieucriteria in de regel enkel bij de beoordeling van de technische bekwaamheid een rol spelen. De technische bekwaamheid van een inschrijver kan voornamelijk aan de hand van een aantal specifieke referenties worden aangetoond. Bijvoorbeeld kunnen van de inschrijvers referenties op het gebied van de in de voorbije jaren verrichte werken, leveringen of diensten dan wel van de technische uitrusting of de technici waarop de inschrijver beroep doet worden verlangd. Technische bekwaamheid kan tevens worden nagegaan door studie- en beroepskwalificaties en/of van het ondernemingskader en, in het bijzonder, van de verantwoordelijken voor de uitvoering van de dienst. Technische competentie op milieugebied kan onder meer relevant zijn voor opdrachten op gebieden als afvalbeheer (zo weinig mogelijk afval lozen en produceren), bouw, onderhoud of renovatie van gebouwen (zo weinig mogelijk storen van natuurlijke woongebieden) en transportdiensten. Hiervoor kan onder meer verwezen worden naar de criteria die betrekking hebben op het technisch personeel (dat een oplossing moet zoeken voor de milieuproblemen van de opdracht); het materieel (beschikken over de nodige apparatuur om het leefmilieu te beschermen), de referentieopdrachten (ervaring met projecten in milieugevoelig gebied ). 24

25 Voorbeeld De aanbestedende overheid moet bij het formuleren van de kwalitatieve selectiecriteria met de volgende vragen rekening houden. Heeft het inschrijvend bedrijf technici in dienst, of kan het een beroep doen op zulke technici, die de vereiste kennis en ervaring hebben om een oplossing te zoeken voor de milieuproblemen van de opdracht? Bezit het inschrijvend bedrijf de nodige technische apparatuur, of heeft het er toegang toe, om het milieu te beschermen? Beschikt het inschrijvend bedrijf over voldoende onderzoeks- en technische faciliteiten om de milieuaspecten te behandelen? Daarnaast bestaan er ook milieubeheersystemen, zoals EMAS en ISO Dit zijn systemen die erop gericht zijn om de algemene milieuprestatie van een organisatie of bedrijf te verbeteren. Overeenkomstig de Europese richtlijn kan het bestuur bij opdrachten van werken en diensten, dus geen leveringen, in passende gevallen vragen dat de inschrijvers aantonen dat ze de voor de opdracht vereiste milieubeheersmaatregelen kunnen toepassen. Het gaat dan specifiek om opdrachten waarvan de uitvoering het milieu in gevaar zou kunnen brengen en die dus speciale maatregelen vereisen. Bedrijven kunnen dit bv. bewijzen door het voorleggen van een EMAScertificaat, maar ook andere bewijsmiddelen moeten worden aanvaard. Voorbeelden Er kan in het bestek gevraagd worden naar een bewijs van bekwaamheid inzake duurzaam beheer van de werven. Het beschikken over een EMAS-systeem kan dan als bewijs worden aanvaard, maar ook gelijkwaardige systemen, eventueel niet-gecertificeerd, dienen aanvaard te worden indien ze voldoende aangetoond kunnen worden. Veel gebouwen in Europa bevatten nog steeds asbestisolatie. Het is belangrijk dat, als er onderhoudswerkzaamheden aan deze gebouwen worden uitgevoerd, geschikte aannemers het asbest veilig verwijderen. Ten bewijze van bekwaamheid hanteren sommige lidstaten vergunningstelsels voor aannemers die zich in dergelijk werk specialiseren. Een belangrijke manier om het met dit werk gepaard gaande gevaar voor gezondheid, veiligheid en milieu tot een minimum te beperken, is in de selectiecriteria te eisen dat de aannemers de nodige ervaring in dit werk hebben en zulks kunnen aantonen met een bewijs van technische bekwaamheid, namelijk door middel van een referentielijst. 25

26 E. Gunningscriteria 1. Inleiding Nadat een aanbestedende overheid de gegadigden voor de opdracht heeft geselecteerd overeenkomstig de selectiecriteria, worden de inschrijvers door de aanbestedende overheid beoordeeld en wordt de opdracht gegund. De overheidsopdrachtenreglementering bepaalt dat de opdracht ofwel wordt gegund aan de inschrijver met de laagste prijs ofwel aan de inschrijver die, rekening houdend met de gunningscriteria, de economisch meest voordelige inschrijving heeft ingediend. Indien de aanbestedende overheid ervoor kiest om de opdracht te gunnen aan de inschrijver die de economisch meest voordelige offerte indient, moet de aanbestedende overheid vooraf opgeven welke gunningscriteria zij zal toepassen. Alle door de aanbestedende overheid gekozen criteria moeten in de aankondiging van de opdracht of in het bestek vermeld worden. 2. Gebruik van gunningscriteria in de verschillende gunningsprocedures Aanbesteding (open of beperkte procedure) Offerteaanvraag (open of beperkte procedure) Onderhandelingsprocedure (met of zonder bekendmaking) Een beknopte uitleg over de verschillen tussen de diverse procedures en wanneer ze kunnen worden toegepast, vindt u op de website van de afdeling Overheidsopdrachten, meer bepaald in het gunningdraaiboek. 2 Het gaat om criteria aan de hand waarvan de inhoudelijke waarde van de offertes wordt beoordeeld. In het kader van de offerteaanvraag en de onderhandelingsprocedure kunnen meerdere gunningscriteria worden opgenomen die toelaten om de kwaliteit van de werken, leveringen of diensten in mededinging te stellen. Een gunningscriterium kan gekoppeld worden aan de technische specificaties, waarbij de technische specificaties een minimumniveau aangeven en de gunningscriteria de producten en diensten belonen die beter presteren. 2 www;vlaanderen.be/overheidsopdrachten 26

27 Enkele voorbeelden Auto s: auto s die beter scoren op Ecoscore worden beter beoordeeld. Papier: de minimale vereiste is 80 % gerecycleerde vezels, extra punten worden toegekend wanneer het product bestaat uit 90% of 100 % gerecycleerde vezels. Printers: een betere score wordt toegekend indien de kleurenpatronen elke apart vervangen kunnen worden, wanneer er mogelijkheden zijn om 2 pagina s op één blad af te drukken 3. Levenscycluskost en externaliteiten Men kan in dit stadium van de gunningsprocedure ook rekening houden met de levenscycluskosten en externaliteiten: a) Levenscycluskost Levenscycluskosten zijn alle kosten gedurende de productie, het ver- of gebruik en de verwijdering van een product of dienst die in aanmerking worden genomen ("van de wieg tot het graf"). De levenscyclus van een product bestaat doorgaans uit de volgende fases (maar niet noodzakelijkerwijs in deze volgorde): ontwerp van product, aankoop van materialen, productie, vervoer, tests, gebruik, verwijdering, recyclering. Hoewel het concept zeer nuttig is, staat de toepassing nog in de startblokken omwille van het gebrek aan objectief vergelijkbare gegevens. Het zal erom gaan om geleidelijk het concept van de levenscycluskost en de levenscyclusanalyse te integreren, zodat de impact en kosten van de overheidsopdracht over de hele levensduur in acht worden genomen. b) Externaliteiten Externaliteiten zijn schadegevallen, kosten of voordelen die onder normale marktomstandigheden niet door de vervuiler of de begunstigde worden betaald. Het zijn de kosten en voordelen die ontstaan wanneer de sociale of economische activiteiten van de ene groep mensen gevolgen hebben voor een andere groep, en de eerste groep deze gevolgen niet voor zijn rekening neemt. De externe kosten en voordelen staan tegenover de "traditionele" kosten en voordelen zoals exploitatiekosten en inkomsten uit de verkoop. Het kenmerk van deze laatste kosten is dat er een door de markt bepaalde prijs voor wordt betaald. Verder kan er nog een onderscheid gemaakt tussen consumptie-gebonden of product-gebonden externaliteiten en productie-gebonden externaliteiten. 27