Brand Veiligheid. Hoe ontstaat brand? Wat houdt brandbeveiliging in? Koolmonoxide is een levensgevaarlijk gas!

Transcriptie

1 Brand Hoe ontstaat brand? Wat houdt brandbeveiliging in? Koolmonoxide is een levensgevaarlijk gas! Hulpverlening na brand: Stichting Salvage

2 Brand VOORWOORD In Nederland vallen er jaarlijks bij branden circa 100 doden en gewonden. Ook de totale materiële schade van miljarden euro s is voor veel door brand getroffen bedrijven en gezinnen ingrijpend. Bovendien kan het door de overheid gehanteerde principe de vervuiler betaalt een fikse extra schadepost opleveren. Door brand aangerichte milieuschade aan bodem, water en lucht kan namelijk verhaald worden op de eigenaar. Brand is verraderlijk. Op de meest onverwachte ogenblikken kan men worden geconfronteerd met dit gevaar. Wie op dat moment niet goed is voorbereid loopt grotere risico s dan diegene die al het mogelijke heeft gedaan om adequaat te reageren. Een goede voorbereiding en aandacht voor brandpreventie maakt bovendien de kans op brand veel kleiner. Wie voldoende voorzorgsmaatregelen neemt en de nodige voorzichtigheid betracht weet dat zijn pand brandveilig is. Brandbeveiliging is dus bittere noodzaak. Deze kompakte en makkelijk leesbare brochure zet een aantal primaire zaken rond brand en veiligheid in een helder kader. Het helpt de lezer beter inzicht te krijgen in de brandveiligheidsproblemen en geeft aanwijzingen om te komen tot een betere beveiliging. Inhoudsopgave Brand: hoe ontstaat het? Een brand zou je kunnen omschrijven als een verbranding waarover de mens zijn controle verloren heeft. Hij kan alleen ontstaan als er drie factoren tegelijkertijd aanwezig zijn: brandbare stof, zuurstof en ontstekingsenergie. Eerste hulp bij brandwonden Met de juiste eerste hulp bij brandwonden kunt u levens redden en onnodige pijn en problemen voorkomen. De brandweer: hoe ziet de organisatie eruit? In Nederland zijn bij de gemeentelijke brandweren bijna actieve brandbestrijders, waarvan ruim 4500 in beroepsdienst. De beroepsbrandweermensen zijn vooral te vinden in de grotere steden en in officiersfuncties bij de kleinere gemeenten Brandbeveiliging: wat houdt het in? Brandbeveiliging omvat alle maatregelen die er op gericht zijn het ontstaan van brand te voorkomen en uitbreiding ervan zoveel mogelijk te beperken. Koolmonoxide: levensgevaarlijk gas Koolmonoxide is een kleur-, geur- en smaakloos gas dat ontstaat bij onvolledige verbranding van koolstofhoudende stoffen als gas, hout, olie, benzine en koolwaterstoffen. Koolmonoxidevergiftiging kan dodelijk zijn. Niet alleen bij brand komt koolmonoxide (CO) vrij, maar ook bij slecht functionerende geisers, CV-ketels en open haarden kan koolmonoxide vrij komen. Stichting Salvage: Onmisbare 20 schakel bij hulpverlening na brand Het woord Salvage komt uit Engeland en betekent letterlijk bereddering. Redden wat er te redden valt. Daartoe is in 1986 de Stichting Salvage opgericht. 1

3 Brand: HOE ONTSTAAT HET? Brand Een brand zou je kunnen omschrijven als een verbranding waarover de mens zijn controle verloren heeft. Hij kan alleen ontstaan als er drie factoren tegelijkertijd aanwezig zijn: 1. Brandbare stof In de eerste plaats is er brandbare stof nodig zoals papier, textiel, hout, benzine, butagas. De vorm waarin deze stof aanwezig is (vast, vloeibaar of gas), kan een grote invloed uitoefenen op het brandverloop. 2. Zuurstof In de tweede plaats is voor een brand de aanwezigheid van lucht (zuurstof) noodzakelijk. De mate van ventilatie is daarbij van grote invloed op de intensiteit van brand. Geringe luchttoevoer betekent vaak een stinkende smeulbrand, terwijl voldoende ventilatie een snelle en felle verbranding veroorzaakt. Brandbare stoffen en zuurstof zijn in onze omgeving altijd wel aanwezig. bouwen, worden de bergingen en afvalruimten eronder vaak door brand getroffen. Hierbij is in veel gevallen brandstichting in het spel. Als belangrijkste oorzaken van brand in een pand kunnen genoemd worden: 1. Brandstichting 2. Spelen met vuur / onvoorzichtigheid 3. Vlam in de pan 4. Defecten/storingen in apparatuur 5. Sluiting (kort- of aardsluiting) Tijdstip De meeste branden ontstaan tussen drie uur s middags en negen uur s avonds. Maar een brand die s nachts ontstaat tussen middernacht en zes uur zal meestal laat worden ontdekt en heeft daarom meer tijd om zich te ontwikkelen en eventueel te ontaarden in een brand met grote gevolgen. 3. Ontstekingsenergie In de derde plaats is er voor het ontstaan van brand warmte nodig om de brandbare stof te ontsteken, bijvoorbeeld een vlam, vonk, peuk, kachel, soldeerbout, kapotte electriciteitsdraad of strijkijzer. Rook en hitte Bij brand zijn rook en hitte de gevaarlijkste verschijnselen. In de smeulende beginfase van een brand bestaat de rook uit teer- en roetdeeltjes. De ontwikkeling van de brand gaat daarna gepaard met vlammen, waardoor de temperatuur in de ruimte oploopt. De rook bevat dan ook deeltjes die niet zichtbaar zijn maar wel schadelijk voor de mens. Menselijk handelen vaak oorzaak De meeste branden worden veroorzaakt door menselijk handelen, zoals onvoorzichtig omgaan met vuur, roken, las- en soldeerwerkzaamheden of vuurwerk. Daarnaast kan een mankement aan of slechte aanleg van een technische installatie de oorzaak zijn. Bij hoge woongebouwen, zoals flats of kantoorge- 2

4 Brandbeveiliging: WAT HOUDT HET IN? Brand Brandbeveiliging omvat alle maatregelen die er op gericht zijn het ontstaan van brand te voorkomen en uitbreiding ervan zoveel mogelijk te beperken. De zorg voor de brandbeveiliging is via de wet opgedragen aan de gemeentelijke overheid. Deze stelt brandbeveiligingseisen bij het bouwen van woningen en bedrijfspanden. Hieronder vallen eisen voor rookkanalen, bouwmaterialen en scheidingswanden en -muren. Bij de bouw van meerdere woonlagen en flats wordt gezorgd voor extra vluchtwegen. De bewoners en gebruikers van een pand hebben de zorg om deze brandveilig te houden en te gebruiken. In woonvormen met gezamenlijk gebruik van voorzieningen, zoals woonkamer en keuken, hebben alle bewoners de zorg voor brandveiligheid. Brandbeveiliging is als volgt onder te verdelen: Brandpreventie Hieronder vallen alle maatregelen en voorzieningen om brand en de gevolgen daarvan te voorkomen. Dit kan variëren van het bespreken van het onderwerp brand met de gebruikers tot de keuze van brandveilige materialen bij een verbouwing. In het algemeen is brandpreventie een combinatie van organisatorische, bouwkundige en technische maatregelen die nooit los van elkaar gezien kunnen worden. Zonder een goede organisatie verliezen alle bouwkundige en technische voorzieningen namelijk een groot deel van hun preventieve waarde. Onder organisatorische maatregelen vallen onder meer: * Bespreken met de gebruikers hoe er bij brand gehandeld moet worden. * Gezamenlijk opstellen van een vluchtplan. * Oefenen met de aanwezige blusmiddelen. Kijk op z n minst eens op het etiket van het blustoestel! * Onderhouden van de aanwezige veiligheidsvoorzieningen. * Ervoor zorgen dat iedereen de trappen en gangen vrijhoudt van obstakels. Zij belemmeren de vluchtweg en kunnen ook in brand raken. Bouwkundige voorzieningen Bouwkundige maatregelen worden vaak pas genomen als er een verbouwing plaatsvindt. In verband met het risico van brand is het belangrijk te letten op de toepassing van brandveilige bouw- en afwerkingsmaterialen. Het gebeurt maar al te vaak dat gebruikers hun pand verfraaien en daarbij, zonder het te weten, zeer brandbare materialen toepassen die een snelle branduitbreiding bevorderen. Bovendien produceren die soms een enorme hoeveelheid schadelijke rook waardoor redding en blussing bemoeilijkt worden. Bij het gebruik van isolatiemateriaal moet men er op letten of dit brandbaar is. Minerale wol is onbrandbaar, maar isolatiematerialen van kunststof zijn wel brandbaar. Wanneer zij bevestigd zijn tegen het plafond kunnen sommige een regen van brandende druppels veroorzaken. Het is daarom belangrijk brandbare isolatiematerialen af te dekken met gipskarton. Bij doe-het-zelf werkzaamheden moet men ook oppassen met open vuur en hitte, zoals bij verf afbranden en solderen. Die fouten kunnen wor- 3

5 Brand den voorkomen door u hierover goed te laten adviseren door vakmensen. Een rieten dak is een brandbare constructie die als hij brandt bijna niet kan worden geblust. Woningen met een rieten dak moeten aan tal van eisen voldoen op het gebied van brandveiligheid. Informatie hierover is te verkrijgen bij het Nationaal Centrum voor Preventie. Technische voorzieningen Maatregelen van technische aard bestaan meestal uit het aanbrengen van brandbeveiligingsapparatuur, zoals blustoestellen, rookmelders en noodladders. Maar ook bij de aanleg van technische installaties voor gas, elektriciteit en verwarming moet men al letten op een aantal normale brandpreventieve voorzieningen. De gasinstallatie moet aan overheidsregels voldoen. Knoei daar niet zelf aan, maar roep de vakman! Ruikt u een gaslucht, waarschuw hem of het gasbedrijf dan direct. Denk eraan dat een waakvlam ook lijmdampen en andere brandbare gassen kan ontsteken. De elektrische installatie is afgestemd op normaal gebruik. Overbelasting, contact met vocht en dergelijke kunnen ernstige gevolgen hebben. Als de zekeringen regelmatig doorslaan, laat dan de vakman de installatie controleren. optische melder reageert iets beter op smeulbrand, die kan ontstaan wanneer bijvoorbeeld een brandende sigaret op de bekleding van een stoel of bank valt. De ionisatiemelder reageert iets sneller dan de optische melder op een brand waarbij vlammen vrij komen. Op de melder is een testknop aanwezig. Het alarmsignaal gaat af zodra de knop wordt ingedrukt. Zo kan men de melder testen op een goede werking. Voor de aanschaf van een melder moet u op het volgende letten. Is de melder goedgekeurd door Keurmerkinstituut Konsumentenprodukten? Goedgekeurde apparaten krijgen het goedmerk en zijn herkenbaar aan dit vignet. Is het signaal goed hoorbaar op de plaats waar dat nodig is? Werkt de melder op het lichtnet of op een batterij? Geeft de melder een signaal wanneer de batterij bijna leeg is? Hoeveel melders zijn er nodig? Bedenk dat één rookmelder, ook al is deze op een strategische plaats gemonteerd, niet in alle brandsituaties vroegtijdig zal waarschuwen Rookmelder Rookmelders zijn apparaten die in staat zijn rook en dus brand te ontdekken. Zij laten dan een luid alarmsignaal horen. Deze melders zijn meestal voorzien van een batterij. De batterij gaat ongeveer een jaar mee. Het voordeel van een batterij is dat de melder ook werkt als de brand ontstaat door kortsluiting van het elektriciteitsnet. Tegen de tijd dat de batterij leeg is laat de melder één keer per minuut een luid piep signaal horen en dat gedurende 30 dagen. Zowel optische als ionisatiemelders zijn goed bruikbaar. Er zijn slechts enkele verschillen. De 112 Wanneer u brand ontdekt waarschuw dan de andere gebruikers en de brandweer. Het landelijke alarmnummer is 112. Wanneer u verteld heeft wat er aan de hand is wordt u doorverbonden met de alarmcentrale van de brandweer. Zorg dat het nummer 112 bij de telefoon vermeld staat. Laat de andere gebruikers elkaar waarschuwen, terwijl ù de brandweer belt. Wanneer de brandweer gewaarschuwd is, zorg dan dat zij wordt opgewacht en bij aankomst meteen de juiste informatie krijgt. Dit versnelt een goed optreden. 4

6 Brand worden van vluchtmiddelen, zoals een touw met knopen, touwladders, redlijnen, uitwerpbare ladders of vaste ladders aan de muur. Het is zeker nuttig de vluchtmogelijkheden goed te bekijken; nog beter is het om eens een ontruiming te oefenen. Breekt er brand uit in een (flat)gebouw, gebruik dan in elk geval nooit de lift om te vluchten! Evacuatie Om het pand in geval van brand op tijd te verlaten, moeten er vluchtmogelijkheden aanwezig zijn die alle gebruikers kennen. Hoewel panden aan de wettelijke eisen hiervoor moeten voldoen, kan er zich altijd een situatie voordoen waarin deze vluchtwegen door rook niet meer gebruikt kunnen worden. In panden met slechts enkele verdiepingen zullen in de meeste gevallen de gebruikers zelf de vluchtmogelijkheden moeten bepalen aan de hand van een vluchtplan. Het is nuttig om gezamenlijk een plan voor ontvluchting op te stellen en af te spreken waar men daarna bij elkaar komt om te zien of iedereen ook werkelijk een goed heenkomen heeft kunnen vinden. Soms kan daarbij gebruik worden gemaakt van balkons, aansluitende platte daken, schuurtjes of dakgoten. Als alternatieve vluchtroutes geen mogelijkheden bieden, moet er gebruik gemaakt Blussen Pas als u de brandweer hebt gewaarschuwd, kunt u zelf overgaan tot het bestrijden van een brand. Hierbij moet wel in de eerste plaats aan de eigen veiligheid worden gedacht. Voor het blussen van branden komt een aantal blusmiddelen in aanmerking. Waterslang Een tuinslang van voldoende lengte, permanent aangesloten op de waterleiding, waarmee iedere plaats in het pand bereikt kan worden is nuttig. Nog beter is een kleine slanghaspel die speciaal voor de brandbestrijding is ontwikkeld. Die kan tevens gebruikt worden voor het nat houden van een rieten kap, maar ook voor het sproeien van de tuin en het wassen van de auto. Blustoestel Brandblustoestellen zijn hèt eerste hulpmiddel voor het blussen van een brand in een beginstadium. Het bluseffect van een blustoestel is afhankelijk van een aantal factoren, zoals de aard, de omvang en de plaats van de brand, de hoeveelheid blusstof en de geoefendheid van degene die 7

7 het toestel bedient. Als blusstof worden in blustoestellen gebruikt: water en schuim bluspoeder koolzuurgas (CO2=kooldioxyde=koolzuursneeuw) Brand Bij de keuze van de te gebruiken blusstof wordt allereerst gekeken naar de soort brand die moet worden geblust. De verschillende branden kunnen worden opgedeeld in vier brandklassen. Een lettercodering is op het etiket van blustoestellen terug te vinden, waardoor men weet voor welk type brand het blustoestel geschikt is. Vaste stoffen doorgaans van organische oorsprong die meestal onder gloeivorming verbranden. Zoals; Hout, papier, stro, kunststoffen, kolen. Vloeistoffen en vloeibaar wordende stoffen. Zoals; Olie, benzine, alcohol, sommige kunststoffen, vet en bitumen. Gassen Zoals; Propaan, butaan en aardgas. Metalen Zoals; Magnesium, zirkonium, lithium, kalium en natrium. Voor de aanschaf van een blustoestel moet u op het volgende letten: De blusstof moet geschikt zijn voor de brand die in een (bedrijfs)pand verwacht kan worden Het toestel moet door de gebruikers gemakkelijk bediend kunnen worden; Het toestel moet navulbaar en controleerbaar zijn; Schaf een toestel aan met een rijkskeurmerk; Koop een niet te klein toestel (in ieder geval meer dan 2 kg), anders is het bluseffect te gering; Lees de bijbehorende instructies goed; Breng het toestel zichtbaar en niet te hoog aan 8

8 Brand op een voor iedereen bereikbare plaats; Laat het toestel meteen na gebruik hervullen, ook al is het nog niet leeg; Laat het toestel periodiek controleren (ten minste éénmaal per jaar); Monteer slanghaspels bijvoorbeeld onder de trap of in de berging, in ieder geval zo dat iedere plaats in het huis snel met de waterstraal bereikt kan worden. Als u even rustig rondkijkt zult u zien dat de prijzen van brandblussers nogal verschillen per aanbieder, dit kan door verschillen in bluscapaciteit of kwaliteit van de gebruikte materialen per fabrikant, maar ook garantie en servicemogelijkheden zijn belangrijk. Ook hierbij geldt de slogan Goedkoop is niet altijd Bestkoop. Blustoestellen moeten in een gebouw zodanig worden geplaatst dat bij een calamiteit het blustoestel zo snel mogelijk kan worden ingezet. In de praktijk betekent dit dikwijls dat de loopafstand naar een blustoestel niet meer dan 30 meter bedraagt en de onderlinge afstand van twee blustoestellen niet meer dan 60 meter is. De exacte plaatsing van blustoestellen is maatwerk. Een richtlijn van de verzekeringswereld is één blustoestel (inhoud: 6 liter (sproei)schuim, 9 liter water, 6 kg poeder of 5 kg CO2) per 200 m2 en minimaal twee per verdieping. Wanneer brandgevaarlijke werkzaamheden worden verricht of brandbare stoffen worden opgeslagen, is de eis één blustoestel per 100 m 2 en minimaal drie per verdieping. Voor verdiepingen kleiner dan 100m 2 en vrijstaande gebouwen kleiner dan 50m 2, die uitsluitend voor opslag van ongevaarlijke goederen, als kantoor of als kantine (zonder keuken) worden gebruikt, kan met één blustoestel worden volstaan. De keuze van het toe te passen blustoestel is afhankelijk van het type brand dat geblust moet worden en de eigenschappen van het blustoestel. Schuimblussers Er wordt in de praktijk steeds vaker gebruik gemaakt van zogenaamde (sproei)schuimblussers omdat deze blussers zeer gebruikersvriendelijk en effectief zijn. Schuimblussers zijn gevuld met een water-schuimmengsel of hebben een schuimpatroon dat bij het activeren van de blusser met het water wordt gemengd. Toevoeging van een schuimvormend middel (AFFF, Aqueous Film Forming Foam) aan water zorgt voor een aanzienlijke verhoging van de bluscapaciteit op vaste stof branden omdat hierdoor de oppervlaktespanning van het water omlaag wordt gebracht. De blusstof kan hierdoor beter in de kern van de brand doordringen. Bovendien produceert dit zogenaamde filmvormend schuim een waterfilm over een brandende, niet in water oplosbare vloeistof waardoor uitdamping hiervan wordt voorkomen en de brand wordt gedoofd. Herontsteking is nagenoeg niet mogelijk. 9

9 Brand Door bij de sproeischuimblusser gebruik te maken van een speciale sproeinozzle (straalpijp) wordt het waterschuim mengsel vernevelt in zeer kleine druppels waardoor de blusstraal niet elektrisch geleidend is. De sproeischuimblusser kan daarom ook gebruikt worden voor het blussen van onder spanning staande apparatuur en heeft een KEMA-keur. De nevenschade van deze blusser is nihil omdat geblust wordt met water waaraan een zeepstof is toegevoegd hetgeen juist een reinigende werking heeft (niet toxisch, enigszins corrosief). Een schuimblusser met AFFF is niet geschikt voor het blussen van alcoholen. Hiervoor bestaat een blusser met een ander schuimsoort. Een nadeel is dat de meeste schuimvullingen na 5 jaar ververst dienen te worden. Er zijn tegenwoordig sproeischuimblussers met een milieukeur. Let erop voordat u iets koopt. Poederblussers Poederblussers met ABC poeder zijn universeel inzetbaar en geschikt voor het blussen van zowel vaste stof als vloeistofbranden en branden van onder spanning staande apparatuur. Rekening moet echter worden gehouden met de gevolgschade van het poeder op elektronische en fijn mechanische apparatuur. Bovendien ontstaat tijdens inpandig blussen een poederwolk waardoor het zicht op de brandhaard wordt belemmerd. Poederblussers moeten daarom alleen daar worden toegepast waar de brand snel en doeltreffend moet worden geblust en de nevenschade van ondergeschikt belang is, zoals in de petrochemische industrie. Voor het blussen van metaalbranden zoals aluminium en magnesium worden speciale poederblussers geleverd. Deze blussers zijn gevuld met een speciaal bluspoeder dat het brandend metaal afdekt waardoor er geen zuurstof meer bij de brand kan komen en de brand dooft. Een speciale applicator wordt gebruikt als straalpijp zodat het poeder zeer gedoseerd en van dichtbij over de brandhaard wordt uitgespreid (geen poederwolk). Koolzuursneeuwblussers Koolzuursneeuwblussers zijn geschikt voor het blussen van vloeistofbranden en branden van onder spanning staande apparatuur. Het grootste voordeel van koolzuursneeuwblussers is dat geen nevenschade ontstaat. De bij de brand vrijgekomen ontledingsprodukten zorgen natuurlijk wel voor brandschade. De blusstof zelf verdwijnt echter zonder reststoffen achter te laten. Bij zeer hoogwaardige elektronische apparatuur (waarbij absoluut geen water mag komen), maar ook in keukens worden deze blussers toegepast. De bluscapaciteit is echter relatief gering. Bovendien kunnen lichte materialen zoals papieren door de harde blusstraal worden weggeblazen. 10

10 Brand Auto Wanneer u van plan bent om een brandblusser in de auto aan te schaffen is het misschien wel verstandig om de volgende tips even door te lezen. Momenteel wordt u in de bouwmarkten overstelpt door goedkope brandblustoestellen. Veelal zijn dit poederblustoestellen. De blusstofpoeder geeft bij gebruik grote neven-(extra)schade. Heel simpel uitgelegd is poeder eigenlijk een chemisch zout waarvan de poederdeeltjes vaak vele malen kleiner zijn dan stof. Poeder dringt bij gebruik in de kleinste hoekjes en gaatjes en zal bij een hoog vochtigheid gehalte gaan corroderen op bijvoorbeeld de printplaten van de radio. Vaak geeft poeder na lange tijd nog problemen wanneer het niet deskundig is verwijderd. 1. Koop een brandblusser met een minimale inhoud van 2kg. In de bouwmarkt kunt u voor weinig geld ook een 1kg blusser kopen maar besef u wel dat deze in ongeveer 6 seconden geheel leeg is. Bij ondeskundig gebruik is de effectiviteit van die ene kilo poeder zeer klein. 2. Koopt u een patroon of een druktoestel? 3. Het beste blusmiddel voor in de auto is sproeischuim. Een sproeischuimblustoestel geeft minder nevenschade dan poeder en heeft vaak een langere blusduur. Bovendien is de kans op herontsteking bij schuim minder dan bij poeder. Let op! Niet alle sproeischuimblussers zijn ongevoelig voor vorst. Op het etiket staan de minimale en maximale gebruik temperatuur. 4. Zorg ervoor dat als u een blustoestel in uw auto monteert deze ook bij een aanrijding in zijn beugel vast blijft zitten. Vaak word een toestel in een klembeugel geleverd. Wanneer u deze verkeerd monteert zal de blusser bij een eventuele aanrijding uit de beugel schieten met alle gevolgen van dien. Bij de meeste blustoestellen is daarom een extra spanbandje bijgeleverd. De bediening van een brandblusser Voor alle draagbare blustoestellen geldt in principe de volgende bediening: 1. Toestel uit de houder nemen, 2. Naar de vuurhaard lopen, 3. Borgpen verwijderen, 4. Straalpijp richten (voor de koolzuursneeuwblusser geldt: koker vasthouden aan het handvat i.v.m. zéér sterke afkoeling) 5. Afsluiter inknijpen. Blusdekens Ook blusdekens kunnen worden toegepast om branden te blussen. Ze worden toegepast voor het afdekken van brandende voorwerpen en voor het blussen van in brand geraakte personen. In prin- 11

11 cipe is de deken bedoeld om de brand te blussen door de brand van zuurstof af te sluiten. De in brand geraakte persoon wordt daartoe in de deken gerold en bij een vlam in de pan wordt de pan met de deken afgedekt. Blusdekens zijn vervaardigd van onbrandbare of moeilijk brandbare materialen zoals glasvezels en worden toegepast o.a. in keukens en werkplaatsen. Aan te raden is om een blusdeken van minimaal 180x180cm aan te schaffen. Brand Het openen van deuren bij brand Het openen van een toedraaiende deur waarachter een mogelijke brandhaard is. Let op de voet tegen de deur. Voor het openen van de deur controleren of de klink heet is. Als de klink heet is, de deur gesloten houden en wachten op deskundige hulp. Bij het openen van een afdraaiende deur altijd eerst controleren of de klink niet heet is door voorzichtig met de rug van de hand te voelen. Daarna gehurkt naast de deur met het hoofd afgewend de deur op een kier openen. Daarna pas voorzichtig naar binnen kijken. Voorkomen van brand Enkele tips: Wanneer de zekeringen (stoppen) doorslaan, verhelp dan de oorzaak of roep de hulp van een vakman in. Leg geen elektriciteitssnoeren onder het tapijt. Gebruik zo min mogelijk verlengsnoeren. Let bij de aanschaf van meubilair op brandbaarheid. Houdt halogeenverlichting, in verband met warmteproduktie, uit de buurt van brandbaar materiaal en schakel deze uit bij uw afwezigheid. Zet geen kaarsen in de buurt van brandbaar materiaal zoals gordijnen en gebruik onbrandbare kaarsenstandaards. Schuif bij vlam in de pan een deksel over de pan en draai het gas uit. Nooit water gebruiken of met de pan lopen. Reinig regelmatig het filter van de afzuigkap, zodat geen vetresten aanwezig zijn. Ventileer goed bij gebruik van vluchtige schoonmaak-, plak- en oplosmiddelen en rook niet. Schakel na het kijken de t.v. uit met de aan/ uit -schakelaar. Het toestel staat nog aan als alleen de afstandsbediening is gebruikt. Plaats bij gebruik van flessegas de fles rechtop; gebruik goede slangen en klemmen; vernieuw de gasslang tenminste elke twee jaar; vul de fles niet bij een LPG-station; zorg voor een goede ventilatie. Verzekering Controleer of de hoogte van het verzekerde bedrag voor uw bezittingen voldoende is. Stel een lijst op van alle waardevolle eigendommen met eventuele type- en codenummers. Berg waardepapieren veilig op. In een brandwerende kast kunnen waardevolle zaken tegen brand beschermd worden. Uit een testrapport moet de brandwerendheid blijken. Voor het opbergen van foto s, dia s en discs is een speciale kast vereist. Meld schade zo spoedig mogelijk aan uw tussenpersoon of verzekeraar. U bent verplicht om de schade zoveel mogelijk te beperken. Laat uw verzekeraar of verzekeringsadviseur daarbij helpen. 12

12 Brand EERSTE HULP BIJ BRANDWONDEN Met de juiste eerste hulp bij brandwonden kunt u levens redden en onnodige pijn en problemen voorkomen. AIs er sprake is van verbranding door vuur: * Ga nooit rennen. Zuurstof wakkert de vlammen aan. Probeer niet in paniek te raken. * Doof de vlammen door over de grond te rollen. * Gebruik eventueel een stevig en zwaar stuk textiel (jas of deken) om het vuur te doven. Werk vanaf het gezicht naar de voeten, zodat vlammen het gezicht niet kunnen bereiken. Daarna de persoon op zijn rug op de grond leggen. Let op: deken of laken niet verwijderen. Daarna geldt voor alle verbrandingen: * Begin direct met het koelen van de wond * Koel het liefst met zacht stromend, lauw leidingwater. Koelen met bijvoorbeeld slootwater kan ook, zeker als er geen andere koelmogelijkheden zijn. Het is altijd beter dan niets doen! * Koel tenminste 5 minuten. Langer is beter, maar pas dan wel op voor onderkoeling * Verwijder tijdens het koelen de kleding, tenzij deze aan de huid gekleefd zit * Probeer de grootte van de brandwond te schatten door toepassing van de handwijzer. De oppervlakte van de hand is 1 % van het lichaamsoppervlak. * U neemt in gedachten de hand van het slachtoffer. Zoveel maal als deze op de verspreid liggende brandwonden past, zoveel procent van het lichaam is verbrand. * Waarschuw de huisarts als: er blaren zijn de huid er aangetast uitziet de brandwond veroorzaakt is door een chemisch product de brandwond veroorzaakt is door elektriciteit * Smeer niets op de wond. * Verzorg de wond door deze af te dekken met steriel verband, schone doeken of lakens. * Neem niets te eten of te drinken. Verbranding in graden Bij een eerste graad is de huid rood en droog, maar zonder blaren. De verbrande plaats doet pijn. De genezing gaat vlug en laat geen littekens na. Een verbranding van de tweede graad kan oppervlakkig of diep zijn. In het eerste geval is de huid rood en nat, ze vertoont blaren en is pijnlijk. Genezing met volledig huidherstel duurt ongeveer 14 dagen. Is de wonde dieper, dan treden wollige rode vlekken op, al dan niet pijnloos. Het herstel duurt algauw een maand. De huid ziet er nadien bleek en vlakglanzend uit zonder haartjes. Bij een derdegraadsverbranding is het oppervlak vuil-wit tot bruin-zwart gekleurd. De diepere huidlagen waarin de zenuwen liggen zijn aangetast. Je voelt bijgevolg geen pijn meer. Na een langdurig genezingsproces blijven er steeds littekens. 13

13 Koolmonoxide: LEVENSGEVAARLIJK GAS Brand Koolmonoxide is een kleur-, geur- en smaakloos gas dat ontstaat bij onvolledige verbranding van koolstofhoudende stoffen als gas, hout, olie, benzine en koolwaterstoffen. Koolmonoxidevergiftiging kan dodelijk zijn. Niet alleen bij brand komt koolmonoxide (CO) vrij, maar ook bij slecht functionerende geisers, CV-ketels en open haarden kan koolmonoxide vrij komen. Dit gevaar is wellicht nog groter dan brand. Onvolledige verbranding is een gevolg van te weinig zuurstof. Dit is een van de redenen dat koolmonoxidevergiftiging vooral in de wintermaanden voorkomt. Doordat mensen er graag warmpjes bij willen zitten worden kieren en gaten op alle mogelijke manieren dichtgestopt. Dit, in combinatie met slecht werkende kachels en/of geisers, kan leiden tot koolmonoxidevergiftiging. Gevaren Het gevaar van koolmonoxide is dat het ongemerkt toeslaat. Doordat het niet waar te nemen is met de zintuigen, werkt het als een sluipmoordenaar. Koolmonoxide wordt 250 maal sneller in het bloed opgenomen dan zuurstof. Als gevolg hiervan neemt het lichaam steeds minder zuurstof op. Bij extreme blootstelling raakt men bewusteloos en falen de hart- en longfunctie. In het ergste geval met hersenbeschadiging en/of overlijden als gevolg. Symptomen Vanwege de onopvallendheid van koolmonoxide is waakzaamheid geboden. De eerste symptomen van koolmonoxide zijn te vergelijken met griepverschijnselen; lichte hoofdpijn, misselijkheid, overgeven en vermoeidheid. Des te groter de blootstelling, des te heviger de hoofdpijn wordt. Ook krijgt men last van verwarring, slaperigheid en een versnelde hartslag. Herkennen Koolmonoxide kunt u zien aankomen. Mogelijke indicaties hiervoor zijn: De waakvlam van de geiser is oranje en hoger dan normaal. De vlam in een goed afgestelde geiser is blauw Door de vrijkomende waterdamp, die niet via de afvoer verdwijnt, beslaan de ramen Koolmonoxidemelders Er zijn ook koolmonoxidemelders te koop. Die maken gebruik van een zogenaamde elektrochemische cel, een geavanceerde en betrouwbare techniek voor de meting van koolmonoxide. De met display uitgeruste modellen geven doorlopend de hoeveelheid deeltjes koolmonoxide, gemeten in dpm deeltjes per miljoen. Voorkomen Voorkomen is beter dan genezen. Het jaarlijks laten controleren van een geiser is een goede preventieve maatregel. Daarnaast moet er voldoende lucht toegevoerd worden. Ook het periodiek controleren van schoorstenen verminderd de kans op koolmonoxide. 14

14 De brandweer: Brand HOE ZIET DE ORGANISATIE ERUIT? In Nederland zijn bij de gemeentelijke brandweren bijna actieve brandbestrijders, waarvan ruim 4500 in beroepsdienst. De beroepsbrandweermensen zijn vooral te vinden in de grotere steden en in officiersfuncties bij de kleinere gemeenten. Actieve werving heeft de laatste jaren gezorgd voor een groeiende instroom van vrouwen en leden van minderheidsgroepen. De brandbestrijdersgemeenschap vormt daardoor een betere afspiegeling van de maatschappij. De opleidingen bij de Brandweer in Nederland zijn zwaar. Voor de toetreding worden hoge fysieke eisen gesteld, en de cursussen leggen een zware druk op de brandwachten. Dankzij het modulaire opleidingssysteem met door het Rijk gecontroleerde examens is het in principe voor iedereen mogelijk om alle rangen bij de Brandweer te bereiken. Voor de officiersfuncties zijn hogere beroepsopleidingen noodzakelijk, waarna via het Nibra een opleiding van ruim een jaar kan worden gevolgd. Om daarna nog verder te klimmen zijn aanvullende cursussen op het gebied van management en het leiden van grote operationele organisaties vereist. Materieel De basis-eenheid bij de Nederlandse Brandweer is de tankautospuit. Daarop bevinden zich de belangrijkste hulpmiddelen voor redding en blussing bij branden en ongevallen. De bemanning van zo n tankautospuit bestaat uit zes personen, inclusief de bevelvoerder. Voor alle bemanningsleden zijn ademluchtapparaten op het voertuig aanwezig. In gemeenten met hogere gebouwen vindt men hoog- werkers of autoladders met een ladderlengte die varieert van 24 tot 37 meter. Voor zware verkeersongevallen of grotere inzetten beschikken alle regio s en de grotere gemeenten ook nog over hulpverleningsvoertuigen, waarin zich allerlei reddingsmaterialen bevinden. Voor de aanvullende behoeften zijn er speciale voertuigen, zoals schuimbluswagens, tankwagens, adembeschermingswagens, duikerswagens, meetwagens, verbindings/commandowagens, voertuigen voor de bestrijding van ongevallen met gevaarlijke stoffen, enz. Vaak zijn die speciale voertuigen gebouwd als haakarmbakken of containers, die met een haakarmbak-kraanwagen naar de plaats van het incident kunnen worden vervoerd. Langs de grote rivieren en in gemeenten met veel water zijn er ook blusboten te vinden, die soms in samenwerking met een havendienst worden geëxploiteerd. 17

15 Bedrijfshulpverlening: Brand VERPLICHT VOOR ELK BEDRIJF Per jaar wordt in bedrijven ongeveer maal eerste hulp bij ongevallen verleend. In zo n 3000 gevallen moet het slachtoffer in een ziekenhuis worden opgenomen. Ongeveer 1700 bedrijfsongevallen leiden jaarlijks tot blijvende volledige arbeidsongeschiktheid. Snelle en deskundige hulp kan persoonlijk leed beperken en in veel gevallen grote schade voorkomen. Er is dus alle reden om de bedrijfshulpverlening goed aan te pakken. Sinds 1994 is bedrijfshulpverlening dan ook wettelijk verplicht voor elk bedrijf. Een werkgever is verplicht één of meer werknemers aan te wijzen als bedrijfshulpverlener. Als zich in het bedrijf een situatie voordoet die direct gevaar oplevert voor de veiligheid en gezondheid van werknemers en derden, moeten de bedrijfshulpverleners letsel en schade zo veel mogelijk voorkomen en beperken. De bedrijfshulpverlening heeft een voorpostfunctie: omdat de bedrijfshulpverleners al op de werkplek aanwezig zijn kunnen ze snel reageren. Als de deskundigheid en de hulpmiddelen van de bedrijfshulpverleners niet toereikend zijn - bijvoorbeeld bij een grote brand - moeten ze hulp van buiten inroepen, zoals brandweer en ambulance. In de tussentijd moeten de bedrijfshulpverleners zelf doen wat mogelijk is om gevaar en letsel te beperken. De taak van de bedrijfshulpverlener is vooral: erger voorkomen. In de Arbowet staan de voornaamste taken van bedrijfshulpverlening omschreven: * het verlenen van eerste hulp bij ongevallen; * het beperken en het bestrijden van een beginnende brand; * het voorkomen en beperken van ongevallen; * het in noodsituaties alarmeren en evacueren van alle werknemers en andere personen in het gebouw; * het alarmeren van en samenwerken met de gemeentelijke of regionale brandweer en andere hulpverleningsorganisaties bij een beginnende brand of bij een ongeval. In de Arbowet staan de volgende prestatie-eisen voor bedrijfshulpverlening: * De bedrijfshulpverlening moet binnen enkele minuten na het plaatsvinden van een ongeval of brand snel en effectief kunnen optreden, tot het moment waarop de professionele hulpverlening zoals brandweer en ambulancediensten de taken van de bedrijfshulpverlening kan overnemen. * Er moeten altijd voldoende bedrijfshulpverleners aanwezig en beschikbaar zijn. * Als de veiligheid en de gezondheid in gevaar komt van werknemers van een ander bedrijf in de nabije omgeving, dan moeten de werkgevers er voor zorgen dat de bedrijfshulpverleners elkaar over en weer bijstand kunnen verlenen. Er is een aantal eisen waaraan een werkgever moet voldoen bij het organiseren van bedrijfshulpverlening. Deze staan omschreven in de Arbowet en in het bijbehorende Arbobesluit. Daar staan ook de taken en verplichtingen van de bedrijfshulpverleners in omschreven. Bij het organiseren van bedrijfshulpverlening in een bedrijf moeten de volgende stappen worden ondernomen: * Risico-inventarisatie en -evaluatie * Overleg met de ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging * Aanwijzen van bedrijfshulpverleners * Bedrijfshulpverleners opleiden * Ontruimingsplan * Communicatie * Oefeningen Risico-inventarisatie en -evaluatie De verplichte risico-inventarisatie en -evaluatie (rie) is een goede basis voor de organisatie van bedrijfshulpverlening. De rie heeft zorg op maat als uitgangspunt: de bedoeling is dat men een goed overzicht krijgt van de risico s in een bedrijf en de maatregelen en voorzieningen die van be- 18

16 Brand lang zijn. Bij het maken van de rie kan men zich laten ondersteunen door een arbodienst of andere deskundige instellingen. In de rie en in aanvullende documenten moet in het kader van de bedrijfshulpverlening het volgende worden vastgelegd: * een beschrijving van de risico s * wie de bedrijfshulpverleners zijn * de taakverdeling van de bedrijfshulpverleners * welke officiële hulpverleningsorganisaties gewaarschuwd moeten worden bij dreigende calamiteiten * een intern alarmeringsschema * een extern alarmeringsschema. Volgens de Arbowet moet een werkgever aanwijzen wie in aanmerking komt voor de functie van bedrijfshulpverlener. Maar meestal zijn er genoeg vrijwilligers te vinden. Bij de keuze kan rekening worden gehouden met de volgende criteria: * Aanwezigheid: het belangrijkste criterium. Een bedrijfshulpverlener moet zo snel mogelijk (binnen 3 à 4 minuten) ter plaatse kunnen zijn. Een vertegenwoordiger of servicemonteur die veel op pad is, kan dus beter geen bedrijfshulpverlener worden. * Functie: het kan handig zijn om medewerkers die al een taak hebben bij een ongeval - de telefoniste die de brandweer of ambulance moet bellen, de portier die de slagboom moet openen - bij de bedrijfshulpverlening te betrekken. * Persoonlijkheid: persoonlijkheidskenmerken zoals doortastendheid, improvisatietalent en stressbestendigheid zijn van groot belang. Het is de menselijke factor die mede bepaalt of de bedrijfshulpverlening aan het doel voldoet. In het Arbobesluit staan normen over het minimale aantal bedrijfshulpverleners in een bedrijf. Hierbij wordt uitgegaan van het aantal normaal aanwezige werknemers en anderen. In het algemeen geldt: 50 werknemers of minder: minimaal 1 bedrijfshulpverlener verplicht 50 tot 250 werknemers: minimaal 1 bedrijfshulpverlener per 50 werknemers verplicht 250 tot 1000 werknemers: 1 bedrijfshulpverlener per 50 werknemers (indicatie) meer dan 1000 werknemers: 1 bedrijfshulpverlener per 100 werknemers (indicatie) Let op: het gaat hier om absolute minimumaantallen. Om de veiligheid in een bedrijf te waarborgen kunnen meer bedrijfshulpverleners nodig zijn. Dit hangt af van de risico s zoals omschreven in de risico-inventarisatie en van de aard van het bedrijf. Als een bedrijf veel bezoekers heeft (zoals een warenhuis of bioscoop) betekent dat dat er meer bedrijfshulpverleners zullen moeten worden ingezet om het bedrijf efficiënt te kunnen ontruimen. Ook bij bedrijven of instellingen met bewoners die zichzelf mogelijk niet kunnen redden, zoals kinderen, bejaarden, patiënten, of gehandicapten, is het minimumaantal bedrijfshulpverleners niet voldoende. Bedrijfshulpverleners opleiden De opleiding van de bedrijfshulpverleners moet voldoende zijn om hun taken op het gebied van bedrijfshulpverlening adequaat te kunnen uitvoeren. Wat voldoende is hangt sterk af van de bedrijfssituatie. Men kan zich hierover laten adviseren door een arbodienst of een andere deskundige. Opleidingsprofiel De overheid heeft samen met de belanghebbenden een opleidingsprofiel voor bedrijfshulpverleners ontwikkeld. Als de bedrijfshulpverleners volgens dit profiel worden opgeleid weet u zeker dat ze een goede algemene basis krijgen. Bovenop dat basisniveau kan men aanvullende opleidingen aanbieden die gericht zijn op de specifieke situatie binnen een bedrijf. Als er in een bedrijf bijvoorbeeld met gevaarlijke stoffen wordt gewerkt is alleen een basisopleiding doorgaans niet voldoende. De werkgever is verplicht de risico s in een bedrijf vast te leggen in een risico-inventarisatie en -evaluatie (rie). Met behulp van deze rie kan men ook de benodigde opleidingen voor bedrijfshulpverleners inventariseren. 19

17 Stichting Salvage: ONMISBARE SCHAKEL BIJ HULPVERLENING NA BRAND Het woord Salvage komt uit Engeland en betekent letterlijk bereddering. Redden wat er te redden valt. Daartoe is in 1986 de Stichting Salvage opgericht. De Stichting Salvage is een dienstverlenende organisatie van de Nederlandse brandverzekeraars. De Stichting Salvage heeft drie doelstellingen: 1. De directe hulpverlening aan gedupeerden, die getroffen zijn door brand, blikseminslag of explosie. Zowel particulieren als bedrijven kunnen gratis rekenen op deze dienstverlening. 2. Het nemen van maatregelen die de schade kunnen beperken. 3. Het snel inschakelen van verzekeraars indien directe schaderegeling gewenst is. De bevelvoerder van de brandweer beoordeelt of Salvage gewenst is. Daarna wordt door de Salvage-alarmcentrale van de Verzekeraarshulpdienst in Apeldoorn een Salvage-coördinator opgeroepen die binnen een uur na de oproep ter plaatse is. De Salvage-coördinatoren zijn in dienst van expertisebureaus. De Salvage-coördinator kan hulp bieden bij onderstaande situaties: 1. Als gedupeerden opvang, advies of vervangend onderdak nodig hebben. 2. Als de voortgang van een bedrijf in gevaar is of als de schade beperkt kan worden door het snel nemen van schadebeperkende maatregelen. 3. Als in verband met omvang, oorzaak of speciale gevaren een directe waarneming namens verzekeraars van belang is. Bijvoorbeeld als gedupeerden opvang, advies of vervangend onderdak nodig hebben: Brand Brand is een onafhankelijke uitgave van Adviesbureau voor Organisatie, Publiciteit en Communicatie OPC Postbus 98, 8440 AB Heerenveen * Het geruststellen van gedupeerden (de schouderfunctie). * Het regelen van vervangend onderdak bij familie, kennissen of in een hotel. * Het geven van praktische adviezen. Bijvoorbeeld als de schade beperkt kan worden door het snel nemen van maatregelen: * Het dichttimmeren van ramen of deuren. * Het wegpompen van water. * Het plaatsen van geurverdrijvers of ventilatoren. * Het afdekken van goederen tegen vocht. * Het plaatsen van ontvochtigingsapparatuur. * Het nemen van metingen om vast te stellen of gevaar voor corrosie aanwezig is. * Het vervoer van goederen of inventaris naar bijvoorbeeld een droogkamer. Meer informatie over Salvage Voor meer informatie of aanvraag van documentatie kunt u contact opnemen met: Stichting Salvage Tel: (055) secretariaat@stichtingsalvage.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel deze uitgave met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan de uitgever zich niet aansprakelijk stellen voor eventuele onjuistheden en onvolledigheden en de daaruit voorvloeiende consequenties. Bronnen: Brandweer Nederland, Nationaal Centrum voor Preventie, Consumentenbond, Min. van SZW, Stichting Salvage. 20