Medisch jaarboek 2011

Transcriptie

1 Medisch jaarboek 2011

2 Medisch jaarboek 2011 Onder redactie van: dr. J.N. Keeman dr. J.A. Mazel prof. dr. F.G. Zitman Houten 2011

3 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 870 Ontwerp omslag: TOSM, Den Haag Ontwerp binnenwerk: TEFF ( Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Redactie en auteurs 1 Woord vooraf 3 1 TNF-α-blokkade in de dagelijkse praktijk 7 2 Beeldvormende technieken 27 3 Klachten in de gezondheidszorg 61 4 De problematische diagnostiek van het prostaatcarcinoom 75 5 Therapie(on)trouw 83 6 Tien jaar Whole Genome Analysis 91 7 Hypertensie en systolische bloeddruk 109

5 Redactie en auteurs Redactie Dr. J.N. Keeman Chirurg n.p., Amsterdam Dr. J.A. Mazel Arts i.r., Borne Prof. dr. F.G. Zitman Psychiater, afdeling Psychiatrie, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Auteurs Hoofdstuk 1 TNF- -blokkade in de dagelijkse praktijk Dr. A.E. van der Bijl, reumatoloog, Isala Klinieken Zwolle Drs. D.M. Oude Hergelink, co-assistent/onderzoeker, Medisch Spectrum Twente, Enschede Dr. M.G.V.M. Russel, maag-darm-leverarts, Medisch Spectrum Twente, Enschede Dr. J.M. Götz, maag-darm-leverarts, Medisch Spectrum Twente, Enschede Dr. D.N.H. Enomoto, dermatoloog, Isala Klinieken, Zwolle Hoofdstuk 2 Beeldvormende technieken Dr. C.J.L.R. Vellenga, radioloog, Almelo Drs. M.L. Schimmelpenninck-Scheiffers, radioloog, Hengelo Drs. J.A.G. van Bemmel, huisarts, Amersfoort Hoofdstuk 3 Klachten in de gezondheidszorg Prof. dr. J. Bennebroek Gravenhorst, emeritus hoogleraar verloskunde en gynaecologie, Leiden Mr. J. Meyst-Michels, advocaat, Van Benthem & Keulen, Utrecht Drs. K.C.H. Lyppens, neuroloog i.r., Blaricum Hoofdstuk 4 De problematische diagnostiek van het prostaatcarcinoom Prof. dr. Th.M. de Reijke, uroloog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam

6 2 Medisch jaarboek 2011 Hoofdstuk 5 Therapie(on)trouw Dr. J.N. Keeman, chirurg n.p., Amsterdam Hoofdstuk 6 Tien jaar Whole Genome Analysis Prof. dr. M.H. Breuning, klinisch geneticus, LUMC, Leiden Hoofdstuk 7 Hypertensie en systolische bloeddruk Prof. dr. P.W. de Leeuw, internist, UMCM, Maastricht

7 Woord vooraf Voor u ligt de nieuwe editie van Het Medisch Jaar 2010/2011 onder een andere naam. De uitgever Bohn Stafleu van Loghum heeft de redactie (en abonnees) vorig jaar medegedeeld dat het maken van twee edities, te weten Het Medisch Jaar en Jaarboek Huisartsgeneeskunde, niet meer wenselijk was. Zij besloot dat er één editie in de reeks Praktische Huisartsgeneeskunde zou worden uitgebracht. In de redactie van Het Medisch Jaar is toen overlegd over de naam van deze combinatiereeks, waarbij door de redactieleden bezwaar werd gemaakt tegen de titel Jaarboek Huisartsgeneeskunde, daar dit niet strookte met de oorspronkelijke opzet van Het Medisch Jaar. Dit is voor de uitgeverij reden geweest de nieuwe uitgave Medisch jaarboek 2011 te noemen. Voor deze uitgave van Medisch jaarboek 2011 heeft de redactie wederom zeven onderwerpen gekozen die een zekere actualiteit vertonen. Hoewel de werkwijze bekend mag worden gesteld, volgt hier toch nog een keer de uitleg van de gevolgde procedure. De redactie maakt van de gekozen onderwerpen een kort referaat naar aanleiding waarvan enkele vragen worden geformuleerd. Voor de beantwoording daarvan worden ter zake deskundige auteurs aangezocht. Wanneer de specialist een nieuw geneesmiddel heeft voorgeschreven, blijkt dat tegenwoordig met een zekere regelmaat om een zogeheten biological te gaan. De indicatie tot het voorschrijven voor deze relatief nieuwe groep van medicijnen neemt geleidelijk toe. Zo n biological is de antitumornecrosefactor alfa (anti-tnf- ), die effectief is gebleken bij onder andere reumatologische aandoeningen (reumatoïde artritis, arthritis psoriatica, ziekte van Bechterew), gastro-enterologische aandoeningen (colitis ulcerosa en ziekte van Crohn) en binnen de dermatologie (psoriasis). In het hoofdstuk dat handelt over de biologicals worden deze aspecten nader beschouwd. Beeldvormende technieken zijn in de huidige geneeskunde niet meer weg te denken. De technologie is zo ver ontwikkeld, dat op betrekkelijk eenvoudige manier, maar meestal wel kostbaar, delen van het lichaam zichtbaar gemaakt kunnen worden die vroeger voor de clinicus verborgen bleven. In een uitvoerig hoofdstuk wordt de ontwikkeling van de ontdekking van röntgenstralen door Wilhelm Conrad Röntgen in 1895 naar echografie en MRI beschreven. Hierbij wordt ook de vraag besproken of er in de huisartspraktijk plaats is voor beeldvormend onderzoek zoals echografie.

8 4 Medisch jaarboek 2011 De Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector (WKCZ) is in 1995 ingevoerd en geldt voor alle instellingen en beroepsbeoefenaren in de zorg. Niet alleen de intramurale gezondheidszorg is verplicht om klachtenfunctionarissen en een klachtencommissie te hebben, deze verplichting geldt evenzo voor verzorgingshuizen en huisartsen, kindercrèches en maatschappelijk werk. Laagdrempeligheid en onafhankelijkheid staan daarbij voorop. Klachtencommissies behandelen geen financiële claims. Hiervoor kan de klager zich tot de civiele rechter wenden. Een andere mogelijkheid is het Regionaal Tuchtcollege voor de Zorg, waaronder klachten vallen over handelen ten opzichte van de patiënt of zijn naasten en handelen in algemeen belang van de individuele gezondheidszorg. Inmiddels heeft de ministerraad besloten om een nieuw Wetsvoorstel Cliëntenrecht Zorg (WCZ, april 2010) ter behandeling door te sturen naar de Tweede Kamer. Dit was niet tot erg grote tevredenheid van het bestuur van de KNMG, dat een zeer kritische reactie op het wetsvoorstel heeft gezonden aan de ministers van VWS en Justitie. In dit hoofdstuk wordt duidelijk gemaakt hoe het zit met de verschillende aspecten van klagen. Het prostaatcarcinoom (PCa) blijft een probleem in de diagnostiek en de behandeling. Deze meest voorkomende maligniteit bij de oudere man geeft veelal geen klachten en wordt nogal eens als een toevalsbevinding opgemerkt. Sedert de introductie van de bepaling van het prostaatspecifiek antigeen (PSA) als indicator voor het bestaan van een PCa, nemen mannen steeds vaker zelf het initiatief tot screening, niet zelden daartoe gekomen door verhalen van vrienden en/of door advertenties in de krant. Het probleem zit in de diagnostiek van PCa, daar deze nog steeds te wensen over laat. De meest gebruikelijke screeningsmethode is thans de bepaling van het PSA. Sedert de invoering hiervan lijkt het aantal lijders aan deze ziekte toegenomen. Maar behoeven al deze kankers een behandeling? Bekend zijn de tumoren die zich jarenlang sluimerend in de prostaat ophouden. Reden waarom de redactie een beschouwing heeft gewijd aan de prostate cancer antigen 3 (PCA3) assay. PCA3 is een nieuw hulpmiddel bij de diagnostiek van PCa en kan tevens een indicatie geven over de ernst van de ziekte. Therapieontrouw, een veel voorkomend verschijnsel, heeft een negatieve invloed op de zorg als resultaat. Toch is het zo, dat voor het welslagen van een behandeling of preventiemaatregel therapietrouw van uitermate groot belang is. Voor veel artsen is dit een ongrijpbaar fenomeen, al zijn apothekers steeds alerter en worden patiënten beter geïnstrueerd dan voorheen. Maar therapieontrouw vormt niet alleen bij medicatie, kort of lang durend, een probleem, maar ook bij leefstijladviezen en preventieve maatregelen. Vergeetachtigheid of onverschilligheid spelen daarbij een rol, maar de oorzaak kan ook een verkeerd inzicht in de eigen ziekte zijn. Wanneer men zich in de problematiek van therapie(on)trouw verdiept, blijkt het een ingewikkelde, taaie materie op te leveren. Juichend werd in het jaar 2000 medegedeeld dat men erin geslaagd was het menselijk genoom in kaart brengen. Het bereiken van deze mijlpaal zou leiden tot een nieuw tijdperk waarin nieuwe wegen voor preventie, diagnostiek en behandeling zouden kunnen worden ingeslagen. Zijn in de afgelopen

9 Woord vooraf 5 tien jaar die hooggestemde verwachtingen ook in vervulling gegaan, of is het zoals James Le Fanu in zijn The Rise & Fall of Modern Medicine zegt: a science, which will keep legions of molecular biologists happy for decades working out, to the last point of decimals, the infinite complexity of genes? Reden genoeg voor de redactie om hieraan een hoofdstuk te wijden. In de NHG-standaard voor de behandeling van hart- en vaatziekten is over hoge bloeddruk het volgende te lezen: De Europese richtlijn hanteert een streefwaarde voor de bloeddruk van 140/90 mmhg en voor diabetespatiënten 130/80 mmhg. Daarbij wordt aangegeven dat er eigenlijk geen optimale bloeddruk voor diabetespatiënten kan worden gedefinieerd. Ook in de multidisciplinaire richtlijn van het CBO uit 2006 betreffende cardiovasculair risicomanagement wordt als acceptabele bovengrens van de systolische bloeddruk een waarde van 140 mmhg aangehouden. Tot nog toe waren de bloeddrukrichtlijnen voor patiënten met diabetes en cardiovasculair lijden vooral gebaseerd op het idee hoe lager hoe beter. De vraag is hoe noodzakelijk het is, zeker in verband met de verlaging van de cognitieve vaardigheden van de oudere patiënt, om te streven naar een lage systolische bloeddruk. De redactie hoopt weer een aantal belangwekkende onderwerpen te hebben aangedragen om de lezer een aantal uren leesplezier te bezorgen. De redactie