Ruwe haai in Nederland

Transcriptie

1 Ruwe haai in Nederland Nostalgie of toekomstmuziek? Foto: Corné Marijnissen Beeldbewerking: Studio Publishing House & Facilities B.V. Op ons verzoek dook Pieter Beelen in de uitgebreide bibliotheek van Sportvisserij Nederland en de oude jaargangen van ons magazine, op zoek naar meldingen van de vangst van ruwe haaien in ons kustwater. Aanleiding was een Youtubefilmpje over de weervisserij in de Oosterschelde bij Bergen op Zoom. Dat filmpje sloeg bij insiders in als een bom, want daarop is te zien hoe de plaatselijke beroepsvissers op ansjovis in de Kom van de Oosterschelde diverse ruwe haaien tot wel 20 kilo uit hun netten halen O 4 04 Ruwe haai in NL 5.indd 4 is toch wat vreemd, aangezien de diverse andere inheemse haaiensoorten (gladde haai, de gevlekte gladde haai en de hondshaai) steeds vaker aan de hengel worden gevangen. Ooit werd echter ook de ruwe haai in ons kustwater als zeer algemeen beschouwd. Zo schreef Dr. H. Redeke in zijn standaardwerk De Visschen ver dat spraakmakende filmpje terug, want hoewel de ruwe haai en hoe ú dat ook kunt bekijken (Latijn: Galeorhinus galeus; Engels: van Nederland (1941): gaan we het later verder hebben. tope) in de in 2009 verschenen Veld- De Ruwe Haai behoort onder de Eerst wil ik eens terugkijken op de gids De Nederlandse Zeevissen als inlandse soorten tot de middelmatig geschiedenis van eerdere meldingen inheems maar minder algemeen groote en wordt in de nabijheid van vangsten van ruwe haaien in wordt beschouwd, kan ik mij van de onzer kust jaarlijks in talrijke onze kustwateren. laatste tien jaar eigenlijk geen enkele exemplaren, waaronder soms veel Daarvoor moeten we een (flink) eind hengelvangst herinneren. En dat jonge, gevangen. ZEEHENGELSPORT MEI/JUNI :29

2 RUWE HAAI IN NEDERLAND laatste kwart van de vorige eeuw echter bekend om vangsten van grote ruwe haaien. In het bekende boekje Sportvissen van voorn tot haai uit 1969 luidt de titel van hoofdstuk 2: Eerste sporthaai aan een Amsterdamse hengel. In dit hoofdstuk beschrijft de auteur, de indertijd bekende journalist Piet Hendriks, een succesvolle trip op ruwe haai rond Helgoland. Tijdens deze vistrip werden twee ruwe haaien gevangen van respectievelijk 180 cm (90 pond) en 153 cm (65 pond). Of deze vitale maten helemaal correct zijn, waag ik overigens te betwijfelen. In het Jaarboek World Record Game Fishes 2012 van de IGFA is de zwaarste tope op de lijst een vis van 33 kilo, die in 1986 werd gevangen in Nieuw-Zeeland. En het officiële Ierse record staat sinds 1979 op 30,159 kg. In dat licht bezien lijkt een gewicht van 90 pond dus lichtelijk overdreven een grote vis. Men gebruikte voor Ruwe haai uit de Helaas werden de door henge- deze visserij een nylon lijn van Noordzee. laars gevangen haaien in deze 50/00, met daaraan een voorslag tijd meestal gedood en de koppen van 1,5 mm zogenoemd heavy duty van grote exemplaren waren ware nylon om het schuren van de haai trofeeën voor de dappere vissers te weerstaan. Aan deze dikke lijn die deze bloeddorstige kannibalen bevestigde men een staaldraad van hadden gedood. 50 tot 75 cm. Als aas was makreel of steenbolk het meest geliefd en dit NEDERLANDS RECORD aas werd levend of dood gevist aan Knappe vissen In Nederland kwam de ruwe haai in een 6/0 of 8/0 haak. Slachtafval van uit de omgeving de jaren 60 van de vorige eeuw in makrelen werd vaak gebruikt om de van het Duitse In de uitgebreide bibliotheek van de zomer en in het najaar algemeen haaien te lokken en als men puur op Helgoland (1969). Sportvisserij Nederland in Bilt- voor boven de Waddeneilanden hoven stuitte ik in ieder geval op en in de Zeeuwse Delta, waar toen enkele vangsten in Vanuit overigens nog geen sprake was van Camperduin werden toen zes ruwe de deltawerken. Vooral de Wadden- haaitjes gevangen tot een kilo of eilanden Terschelling en Vlieland vier zwaar. Ook bij meldingen van waren bekend om de goede haaien- door beroepsvissers in ons deel van visserij. Hier werden de kleine ruwe de Noordzee in netten gevangen haaitjes waargenomen tussen de ruwe haaien, ging het in vrijwel alle scholen makreel, terwijl ze in hun gevallen om relatief kleine exempla- razernij om zich heen beten. Soms ren. Het merendeel was kleiner dan grepen ze zelfs een verenpaternos- een meter, met uitschieters tot zo n ter. In de zomer van 1969 werden 130 cm. er in dit gebied maar liefst zo n 200 Het Duitse eiland Helgoland, dat ruwe haaien aan de hengel gevan- oostelijk van onze Waddeneilanden gen en de grootste was volgens de op zo n 70 km uit de Noord-Duitse overlevering 170 cm lang. kust in de Noordzee ligt, stond in het Vanaf 18 kilo kon men spreken van ZEEHENGELSPORT MEI/JUNI Ruwe haai in NL 5.indd :30

3 door de bekende Hilversumse zeevisser Bert Verkuil, die indertijd ook menig artikel voor Zeehengelsport verzorgde. Zijn vangst van 137 cm lang en 11 kilo zwaar werd op 17 juli 1976 in aanwezigheid van getuigen gewogen en gemeten en staat sedertdien te boek als officieel Nederlands record. Haaien in Nederland Kleine exemplaren, soms nog maar enkele maanden oud, vergrepen zich haai ging vissen, bevestigde men ook in de jaren 70 en 80 regelmatig zo n zak rubby dubby ook wel aan aan de zager van zeehengelaars, het anker. Enkele pioniers als Stef de oudere en dus grotere exemplaren Bruin, Willem Zandstra en Bert Ver- minder vaak. Peter Dohmen herin- Begin jaren 80 verschenen er in de kuil visten gericht op deze haaien, nert zich hoe er in die tijd ook bij de eerste jaargangen van dit magazine maar ze werden ook regelmatig als snuffelpaal voor de monding van de enkele artikelen over het gericht vissen bijvangst buitgemaakt door toeris- Oosterschelde kleine ruwe haaitjes op ruwe haai. ten die visten op makreel. van tussen de 60 en 90 cm werden Het huidige NCRZ-record Neder- gevangen, maar hij durft er nu ook halve meter lange haringhaai voor landse wateren werd enkele jaren weer niet op te zweren dat dit inder- de kust van Katwijk. later vanaf Terschelling gevangen daad juveniele ruwe haaitjes waren Begin jaren 80 verschenen er in de en niet bijvoorbeeld gladde haaitjes. eerste jaargangen van dit magazine Sinds jaar en dag (1976) is Zeehengelsportauteur Bert Verkuil uit Ruwe haai en doornhaai werden enkele artikelen over het gericht vis- Hilversum houder van het NCRZ-record Nederlandse wateren, beschouwd als meest algemene sen op ruwe haai. In het september met deze vanaf Terschelling gevangen ruwe haai van 137 cm haaiensoorten en daarnaast ving nummer van 1982 sierde een ruwe lang en 11 kilo zwaar. Op deze door Bert gemaakte foto uit de men wel eens gladde haai en een haai zelfs de cover. oude doos showen zijn vismaat Adriaan Schouten en zoon Kees heel enkel hondshaaitje. Enkele goede stekken voor ruwe Verkuil de vis, die indertijd het nodige stof deed opwaaien. Zo heel af en toe raakten er ook haai die genoemd werden: voor de grotere roofhaaien als haringhaai vuurtoren van Schouwen, rond de of neushaai (Lamna nasus; Engels: monding van de Oosterschelde, op porbeagle) en zelfs voshaai (Alopias de Bruine Bank en in de Stortemelk vulpinus; tresher shark) in ons kust- (geul ten noordoosten van Vlieland water verzeild. In Zeehengelsport boven de doorgang met Terschel- werd zelfs gespeculeerd over een ling). De diepte waarop men viste waarneming van een drie en een verschilde van vier tot 25 meter. In het Nederlandse kustwater werden vooral juveniele (onvolwassen) haaitjes gevangen Ruwe haai in NL 5.indd 6 Foto: Bert Verkuil zeehengelsport mei/juni :30

4 ruwe haai in nederland Uit de Veldgids De Nederlandse zeevissen van Sportvisserij Nederland. Zie en download de Zeevissen App geheel gratis op je smartphone. Foto: Richard Lord In 1985 schreef Bert Verkuil nog een bijdrage over goede ruwe haai vangsten vanaf Terschelling, maar hierna heb ik geen serieuze meldingen meer kunnen vinden. Dat is allemaal wat raadselachtig. Zijn de ruwe haaien in de jaren 90 en het eerste decennium van 2000 inderdaad uit ons kustwater verdwenen? Of werden ze domweg niet langer gevangen, bijvoorbeeld ten gevolge van het gebruik van andere vistechnieken? Wie het weet, mag het zeggen! Biologie De ruwe haai is gemakkelijk te herkennen vanwege de tweede rugvin die duidelijk kleiner is dan de eerste rugvin. Die tweede rugvin is ongeveer even groot als de anaalvin. In tegenstelling tot de nauw verwante gladde haai heeft de ruwe haai talrijke scherpe tandjes. De staartvin heeft een duidelijke kielvormige onderlob, die verraadt dat deze haai een actieve zwemmer is. Deze haaiensoort leeft nabij de bodem in open water tot 200 meter diep. Vandaar dat de ruwe haai in het spraakgebruik ook wel grondhaai of zandhaai wordt genoemd. De ruwe haai staat bekend om zijn trekgedrag. Diverse projecten waarin ruwe haaien met de hengel werd gevangen en vervolgens werden gemerkt en teruggezet, wezen uit dat een ruwe haai geen moeite heeft om duizenden kilometers te zwemmen. Zo werden voor de kust van West-Ierland gemerkte ruwe haaien teruggevangen bij de Canarische eilanden en ver in de Middellandse Zee. De ruwe haai kan een maximale lengte bereiken van ongeveer twee Terugmeldingen van in Ierland gemerkte ruwe haaien uit de periode Terugvangsten ruwe haai Canarische Eilanden Middelandse Zee Hans van Loenen, de huidige recordhouder van in Europees water gevangen ruwe haai (29,5 kg!), staat op het punt zijn Nederlandse recordhaai van een merkje voorzien weer terug te zetten. zeehengelsport mei/juni

5 25 km Schouwen Duivenland Noord Beverland Oosterschelde Tholen Zuid Beveland Bergen op Zoom Westerschelde Oosterschelde Bergsediepsluis 2,5 km Bergen op Zoom Yerseke Markiezaatsmeer Bevaarbaar 4-15 mtr Beperkt bevaarbaar 0-4 mtr Niet bevaarbaar Kreekraksluizen 8 ZEEHENGELSPORT MEI/JUNI 2012

6 ruwe haai in nederland meter, met een maximaal gewicht van rond de 45 kilo. De maximaal vermelde leeftijd is 55 jaar. De vrouwtjes worden pas geslachtsrijp bij een lengte van 120 tot 180 cm en op een leeftijd van jaar. De ruwe haai is levendbarend. Per keer worden jongen van zo tussen de 15 en 25 cm lang geboren. De ruwe haai eet voornamelijk vis. De ruwe haai is weliswaar opgenomen in de Visserijwet, maar staat daarnaast ook als kwetsbaar aangegeven op de rode lijst. Bedreigingen De ongekend populaire film Jaws uit 1975 was niet bepaald positief voor het imago van de haai. Wereldwijd werden sinds die tijd ontelbare haaien gedood, zonder dat daaraan altijd commerciële overwegingen ten grondslag lagen. Ruwe haai smaakt beslist niet lekker vanwege de sterke ureum smaak. Haaienpies heeft een sterke geur en de ruwe haaien urineren door hun huid. Desondanks werd ook de commerciële visserij steeds intensiever en al snel werd de ruwe haai net als de doornhaai overbevist. Vaak werd de vis verwerkt tot vismeel, maar de vinnen werden (en worden helaas nog steeds!) vaker ook gebruikt als grondstof voor de in China uitermate populaire haaienvinnensoep. Naarmate de jaren 80 vorderden, namen de vangsten van ruwe haai wereldwijd steeds verder af. Ook de Nederlandse populatie aan doornhaaien, stekelroggen en gladde haaien ging sterk achteruit. Soorten met een trage reproductie zijn extreem gevoelig voor overbevissing en zullen dan ook als eerste worden gedecimeerd en kunnen uiteindelijk zelfs uitsterven. Vandaag de dag kom je op de vismarkt wel eens gladde haaien tegen voor 95 eurocent de kilo. En dat is een zeer spijtige zaak! Voor gladde en ruwe haai geldt geen meeneemverbod, maar iedere welbewuste sportvisser behandelt deze fraaie dieren met respect en zet ze netjes terug. Toekomst En zo komen we uiteindelijk via een nostalgisch terugkijken in het verleden in het heden en kijken we vervolgens naar de toekomst. Op 16 juni 2011 verscheen er op Youtube uit het niets een heel bijzonder filmpje over de zogenoemde weervisserij in de Oosterschelde. Deze weervisserij is een eeuwenoude vistechniek, die is gericht op de vangst van ansjovis. Op een zandplaat die met laag water droog valt, worden zogenoemde weren aangebracht. Dit zijn V-vormige constructies, die zijn vervaardigd van eikenhouten takken van vier of vijf meter lengte, die dicht tegen elkaar in de zeebodem worden gestoken. Deze weren kunnen zomaar een kilometer lang zijn. De beide vleugels van de weren komen in het diepste punt van het water bij elkaar en daar staat dan de fuik van netwerk. De vis wordt met het terugvallen van het water in het weer opgedreven naar de fuik. De trillingen en het geluid van de dunne stokken helpen de vis op te drijven naar die ene schijnuitgang, waar ze vervolgens opgesloten raken. Dit systeem van vissen is alleen bruikbaar in gebieden die bij eb droogvallen. (Zie ook de schematische weergave hiernaast). De weervisserij in Nederland beperkt zich volledig tot de Kom van de Oosterschelde, zeg maar tussen Bergen op Zoom en Tholen. Daar houden twee families zich al eeuwenlang bezig met deze bijzondere vorm van ansjovisvisserij en die ansjovis is als schaars seizoenproduct kostbaar en zeer gewild. Meer weten Voor meer informatie over de weervisserij van Bergen op Zoom met de mogelijkheid zelfs ook daadwerkelijk een bezoek te brengen aan deze oeroude visserijvorm, zie: Dat maakt die weervisserij tot een ware toeristische attractie en in het seizoen worden dagjesmensen in bootjes naar de weren gebracht om daar met eigen ogen te zien hoe de fuiken worden geleegd. Het betreffende Youtubefilmpje (check: watch?v=vxfmrdc-qkg) werd geschoten tijdens zo n toeristisch bezoekje. Te zien en te horen is hoe er tussen de ansjovis en andere kleine vissen diverse haaien opduiken. Haaien, die niet alleen het publiek in grote opwinding brengen, maar ook de vele sportvissers die het filmpje tot dusverre zagen Gladde haaien zijn niet nieuw voor ons, maar tussen de vangsten op dit filmpje zaten enkele toch wel héél grote jongens! Vissen die ruim over de 150 cm gingen en duidelijk herkenbaar zijn als ruwe haai. En we hebben het dan over tope van 15 tot misschien wel 20 kilo zwaar. Goed hoorbaar is hoe de beroepsvisser in kwestie het heeft over het feit dat hij weleens 45 zandhaaien treft in zijn fuik! Met open mond heb ik het filmpje bekeken. Op de Ruilbeurs van bootvisvereniging de Deltavissers in februari j.l. was dit filmpje werkelijk Talk of the town en inmiddels hebben diverse enthousiaste zeevissers woeste plannen gesmeed om die ruwe haaien in onze eigen Oosterschelde te gaan vangen. Hoe gaaf zou dat zijn? Weer op ruwe haai vissen in Nederland, zoals ooit legendarische vissers als Willem Zandstra, Stef de Bruin, Jan van Gent, Iwan Garay en Bert Verkuil dat ooit deden. We wachten de eerste vangsten van deze ruwe haai pioniers van de 21e eeuw vol spanning af en zodra we u daadwerkelijk ook foto s kunnen laten zien, komen we in dit magazine uitgebreid terug op onze Hollandse Tope. Pieter Beelen zeehengelsport mei/juni