Kleinschalige mechanische onkruidbestrijding

Transcriptie

1 Kleinschalige mechanische onkruidbestrijding ir. F. Danckaert ir. L. Delanote Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 1 5/06/ :21:26

2 Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 2 5/06/ :21:26

3 Kleinschalige mechanische onkruidbestrijding Ir. Freya Danckaert, ir. Lieven Delanote, Interprovinciaal Proefcentrum voor de Biologische Teelt (PCBT) vzw Onkruidbestrijding is op kleine tuinbouwbedrijven geen evidentie. Quasi het ganse jaar door wordt er een brede diversiteit aan groenten en kruiden geplant en gezaaid. Dit betekent niet alleen dat verschillende gewassen door elkaar op het veld staan, bovendien kennen deze gewassen vaak ook verschillende plantafstanden en verschillende ontwikkelingsfases. Deze specifieke eigenheid van kleine tuinbouwbedrijven maakt dat de mechanische onkruidbestrijding niet steeds een evidentie is. Bovendien gaan veel innovaties aangaande mechanische onkruidbestrijding aan deze bedrijven voorbij omwille van onvoldoende schaalgrootte. Meer nog dan op andere bedrijven moet er daarom naast de aandacht voor een minimale mechanisatie, speciale aandacht gegeven worden aan een gepaste bedrijfsorganisatie en planning. Omgekeerd is het ook verstandig het bedrijf dermate te organiseren, dat mechanische onkruidbestrijding maximaal mogelijk is zonder in te boeten op de beoogde diversiteit. Een groot aantal gewassen met elk een eigen plantafstand en ontwikkelingsstadium Arbeidsbesparing is hierbij het leidmotief. Overmatig wiedwerk brengt omwille van de arbeidskost en de eventuele opbrengstderving de rendabiliteit van het bedrijf in het gedrang en moet dus waar mogelijk vermeden worden. Overigens komen veel bedrijven in volle oogsten plantperiode reeds handen tekort waardoor de manuele onkruidbestrijding vaak nog meer achterop geraakt. Door onder andere bedrijfsorganisatie, standaardisatie van rijenafstanden en een goede basisuitrusting kan de onkruidbestrijding ook op kleinere tuinbouwbedrijven goed beheersbaar zijn. Op een aantal bedrijven is er geen mechanisatie beschikbaar of opteert men bewust voor handwerk. Ook op deze bedrijven kunnen een goede planning, teeltsysteem en tijdsmanagement reeds een deel van het werk doen. Standaardisatie van rijafstanden Kleine bedrijven hebben vaak de neiging om dicht te planten ten einde de beschikbare oppervlakte maximaal te benutten. Zodoende komt men afhankelijk van de teelt en de teeltperiode tot zeer veel verschillende rijafstanden en plantverbanden. (uien op 20, bospeen op 25, sla op 30, venkel op 40, prei op 50, kool op 60, ). Wanneer bovendien handmatig wordt gezaaid of geplant, is van vaste rijafstanden soms helemaal geen sprake. De schoffelmachine blijft desgevallend aan de kant staan omdat de tijd ontbreekt om ze telkens te verstellen. Ook bij manueel schoffelen met de rolschoffel of de wielschoffel zijn deze verschillende rijafstanden moeilijk voor een maximaal rendement. Kies in eerste instantie voor vaste rijafstanden en beperk deze in aantal. Dit is zowel bij manueel Schema van de rijenafstanden bij een tractorbreedte van 1m50: 4 rijen op 33 cm of 2 rijen op 75 cm Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 3 5/06/ :21:28

4 (rolschoffel / wielschoffel) als bij mechanisch schoffelen van belang. Bij mechanische onkruidbestrijding moet je er bovendien op letten dat deze rijafstand met het trekkerspoor correspondeert. Rechte en evenwijdige rijen kan je bekomen door middel van een rijentrekker. Een handige teler laste voor elke rijafstand op zijn bedrijf een metalen band op de verkruimelrol van zijn eg. Bij het planten of zaaien hoeft hij slechts de juiste band te volgen. Probeer bij manueel planten in rechthoeksverband te planten. Zodoende kan je ook dwars schoffelen met de rolschoffel of met de wielschoffel. Tenslotte nog deze opportunistische opmerking: Het aantal uren wiedwerk is vaak evenredig met het aantal rijen. Kies daarom liever voor een ruimere rijafstand en plant / zaai ietwat dichter in de rij. Bedden zorgen voor uniformiteit en flexibiliteit Bijzonder handig op kleine tuinbouwbedrijven is de teelt op bedden. Deze kunnen, maar moeten niet, verhoogd zijn. Het gebruik van bedden laat toe om op elk ogenblik een beperkt deel van het veld te bewerken. Eén teelt of één zaaiing midden in het veld kan apart gezaaid, geplant, geschoffeld of geoogst worden. De bedden zijn telkens even breed en passen onder het spoor van de trekker. Op deze breedte kan je vervolgens alle machines (grondbewerking, planten, schoffelen, ) aanpassen. Tegelijk heb je ook steeds een vast spoor voor de onkruidbestrijding. Op het bed wordt vervolgens gekozen voor één of twee verschillende rijafstanden, waarvoor telkens één schoffelmachine beschikbaar is. Verschillende teelten per bed In een aantal gevallen kan ook een hybridensysteem worden ontwikkeld waarbij ten dele gewoon vlakvelds en ten dele op bedden wordt geteeld. Dit geldt bij voorbeeld voor bedrijven die aardappelen en kolen in loonwerk laten planten (4 rijen op 75 cm) en de overige groenten volledig in eigen beheer realiseren. Bij deze combinatie hoort een trekker met spoorbreedte van 1,5 m. Eén 4-rijige schoffelbalk op 75 cm kan in deze grote teelten dienen, alsook in de bedden voor teelten die op 75 staan. Voor de fijnere groenten wordt dan ofwel geopteerd voor 3 ofwel voor 4 rijen per bed, met opnieuw één specifieke schoffelmachine. Plant hierbij niet te breed zodat er voldoende ruimte blijft om zonder gewasschade steeds over de bedden heen te rijden en om ook de buitenkant van de bedden degelijk te kunnen schoffelen. De afstand tussen de uiterste rijen op het bed moet hiertoe al gauw 60 cm minder zijn dan het trekkerspoor. Zodoende komen we bij een spoorbreedte van 1,5 m tot 90 cm tussen de uiterste rijen op het bed. Drie rijen op 40 à 45 cm zijn desgevallend een relevante keuze. Witte draden en kiemblad-stadium Onkruid steeds klein aanpakken De basisregel bij mechanische onkruidbestrijding alsook bij manueel schoffelen is dat onkruid moet bestreden worden als het klein is. In het witte-draadjes-stadium tot maximaal eerste echt blad is het nog niet goed zichtbaar op het veld, maar is het wel kwetsbaar voor gelijk welke beweging door de grond. Steeds werken op klein onkruid is daarom een absolute must. In de praktijk vereist dit dat voldoende frequent in het gewas wordt gewerkt. Een biologisch teler gaf me ooit als stelregel mee dat om de 7 à 10 dagen moet geschoffeld worden. Werken op klein onkruid impliceert ook dat men anticipeert op eventuele slechte weersomstandigheden. Voorspelt men morgen regen, dan moet misschien vandaag nog gauw geschoffeld worden. Ook voor het manueel wiedwerk is klein onkruid (1 à 2 echte blaadjes) een must. Klein onkruid plukt gemakkelijk en snel bij minimale gewasschade. Groter onkruid is moeilijker te verwijderen, groeit gemakkelijker terug en kan zelfs nieuw zaad verspreiden op het veld. Groot onkruid geeft daarnaast, ook al wordt het nog gewied, steeds aanleiding tot verlies aan opbrengst en kwaliteit. Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 4 5/06/ :21:29

5 Werkplanning en arbeidsorganisatie Voorzie voldoende tijd in de werkplanning voor zowel de machinale als voor de manuele onkruidbestrijding. Uitstel van onkruidbestrijding betekent eerder meer werk dan afstel doordat het onkruid te groot wordt voor een efficiënte mechanische bestrijding en zich minder snel en gemakkelijk laat plukken. Hierdoor komt men in een uitzichtloze vicieuze cirkel terecht. Bij machinale mechanische onkruidbestrijding is vooral het kunnen werken op het gepaste moment van belang, dit ongeacht of geplant of geoogst moet worden en ongeacht het klaar maken van eventuele pakketten, marktverkoop of hoevewinkel etc. Soms kan één uurtje in de vooravond veel problemen voorkomen. Zo je dit niet zelf kan waarmaken, kan het zinvol zijn om deze taak aan een medewerker toe te vertrouwen. Voor manuele onkruidbestrijding moet vooral voldoende tijd beschikbaar zijn binnen een redelijke termijn. Wellicht kan je op basis van voorgaande jaren redelijk goed inschatten welk tijdsvolume op welk moment noodzakelijk is. Ga hierbij uit van een bovengemiddelde arbeidsbehoefte om bij moeilijke periodes niet meteen in tijdsnood te komen. Een of twee vaste wieddagen in de week kunnen voor het manuele wiedwerk een goede basis bieden. Mechanische onkruidbestrijding - strategie Vals zaaibed Wanneer het gewas nog niet gezaaid of geplant is, kan een vals zaaibed worden aangelegd. Hierbij wordt de grond zaaiklaar gemaakt, maar wordt niet meteen gezaaid. Zodoende krijgt het onkruid de tijd om te kiemen. Afhankelijk van de omstandigheden kan dit vals zaaibed twee, drie of meer weken aanliggen. Om geen nieuwe onkruidzaden aan de oppervlakte te brengen, mag in het vals zaaibed slechts ondiep gewerkt worden. Een vals zaaibed is een must bij fijne gewassen met een trage jeugdgroei (b.v. wortelen) maar kan ook bij bladgewassen (b.v. spinazie) problemen met onkruid voorkomen. Een bijzonder aandachtspunt op zandleem en leemgronden is evenwel structuurbederf bij overvloedige neerslag. De teelt op bedden is in deze context voordelig omdat niet meer over de grond waar geplant of gezaaid wordt, wordt gereden. Een vals zaaibed laat ook toe dat je ineens een grotere oppervlakte laat ploegen en zaaiklaar maken door een loonwerker, waarna je het perceel stuk voor stuk (bed per bed) gaat betelen. Het onkruid in het vals zaaibed kan worden vernietigd met een wiedeg, een neteg, een onkruidbrander of door volvelds te schoffelen. Voor opkomst In gezaaide gewassen kan steeds in vooropkomst nog een onkruidbestrijding worden uitgevoerd. Dit laat toe om onkruiden te vernietigen die sneller dan het gewas kiemen. Voor diep gezaaide gewassen (b.v. suikermaïs, bonen, erwten, ) kan dit middels een zeer oppervlakkige grondbewerking (eg, rolschoffel, ) op het moment dat het zaadje net is gepind. Een vooropkomstbehandeling kan ook steeds met een onkruidbrander net voor het gewas boven komt. Dit is een meerwaarde in alle gezaaide gewassen. Tijdens de teelt Tijdens de teelt is een regelmatige bewerking van de grond noodzakelijk om kiemende onkruiden kapot te maken. Een schoffelmachine, een rolschoffel of een wielschoffel laten toe om het onkruid tussen de rijen te wieden. Werk hierbij steeds zo dicht mogelijk bij de gewasrij. Wanneer de ongeschoffelde zone in de rij slechts 7 cm bedraagt, betekent dit ruim de helft minder werk dan wanneer er 15 cm niet werd geschoffeld. Bij mechanische onkruidbestrijding is daarom een goed stuurmechanisme en een gepaste keuze van schoffelmessen van groot belang. Bij manueel schoffelen (wielschoffel, rolschoffel) is het Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 5 5/06/ :21:29

6 wenselijk om het toestel te kiezen i.f.v. de rijafstand. Neem een toestel met een werkbreedte die net tussen de rijen past. Wanneer het toestel te smal is, moet heen terug in hetzelfde pad worden gereden. Dit gaat desgevallend nog sneller dan manueel wieden. Voor fijne teelten met beperkte oppervlakte kan het in het begin van de teelt overigens soms interessanter zijn om manueel dan wel machinaal te schoffelen. Met een rolschoffel of een wielschoffel kan netjes tot tegen de gewasrij worden gereden. Dit weegt vaak niet op tegen de tijd die nodig is om een schoffelmachine nauwkeurig af te stellen. In bepaalde (grovere) teelten kan de wiedeg worden ingezet voor onkruidbestrijding in de rij. Voordeel van de wiedeg is dat deze rijonafhankelijk is en gemakkelijk kan worden ingesteld. De vingerwieder en de torsiewieder zijn twee instrumenten voor onkruidbestrijding in de rij die op de schoffelbalk kunnen worden gemonteerd. Ook door aan te aarden, kan heel wat onkruid in de rij worden ondergedekt. Doe dit desgevallend tijdig, zodat je alle onkruid er netjes onder krijgt. Universeel machinepark Een machinepark moet steeds aan de bedrijfsomstandigheden zijn aangepast. Slagvaardig voor de dag kunnen komen is hierbij een absolute prioriteit. Nieuw of oud, het merk en de kleur etc. zijn hierbij ondergeschikt, voor zover de machines maar netjes onderhouden zijn. Zorg er daarom voor dat deze machines steeds in het droge kunnen worden gestald en kuis de messen netjes af na elk gebruik. Schoffelmachine(s) Idealiter is er voor elke rijafstand op het bedrijf een schoffelmachine beschikbaar. Deze zijn zo afgesteld dat er zonder veel sleutelen op elk moment kan worden gereden. Er wordt dus geen tijd verloren met het aanpassen van machines. Als het moment geschikt is voor een schoffelbeurt, kan er direct uitgerukt worden. Een aantal rijafstanden kan ook slim worden gecombineerd. Zo kan een drie rijige schoffelmachine ook gemakkelijk worden ingezet voor pompoenen waarvoor één rij per bed wordt geplant. Het is ook goed één schoffelmachine op het bedrijf te hebben die wat lichter gebouwd is. Deze kan dan gemakkelijk tussen de fijnere teelten door en is lichter te bedienen. Als de machine achter de tractor gemonteerd is, kan de stuurman snel tijdens het rijden obstakels uit de weg ruimen door de messen even op te heffen. Lichte schoffelmachine Een schoffelbalk moet tenslotte worden aangekleed: schoffelmessen in allerlei vormen en breedtes, aanaardmessen, aanaardploegen, krabbers, Het is goed om enige variatie beschikbaar te hebben. Ook de vingerwieders en de torsiewieders behoren tot de aankleding van de schoffelmachine. Een vingerwieder is duurder in aanschaf, maar gemakkelijker in gebruik. Een torsiewieder daarentegen is wat lastiger af te stellen. Dit kan een probleem zijn bij kleine oppervlaktes die moeten bewerkt worden. Mogelijks zijn vingerwieders ook iets breder inzetbaar, mits ze niet te agressief worden ingesteld. Bij smalle rijafstanden is er soms onvoldoende plaats om vingerwieders of torsiewieders te monteren of is er kans dat de roterende vingers het gewas van de naburige rij bevuilen. Torsiewieder Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 6 Vingerwieder Aanaarden 5/06/ :21:31

7 Wiedeg Een wiedeg is een eenvoudig, breed inzetbaar en slijtage-ongevoelig toestel. Ook de kostprijs valt mee. Het toestel kan dan ook, mits afgestemd op de bedrijfsorganisatie, een goede aanvulling zijn op de schoffelmachine. De toepassingsmogelijkheden werden eerder beschreven. Bijzonder aandachtspunt bij de aanschaf van een wiedeg is de werkbreedte. Veelal is deze een veelvoud van 3. Bij beddenteelt kan echter een wiedeg van 1,5 m (zeer kleine bedrijven) of 4,5 m meer relevant zijn. Zo kan je ofwel één ofwel drie bedden bewerken. Bij 4,5 m heb je ook nog een relevante werkbreedte om een eventuele grotere teelt te bewerken (b.v. graan, zaai gras-klaver, ) Wiedeg Onkruidbrander Een onkruidbrander is een duur toestel, anderzijds kan het wel een reële bijdrage leveren aan een geslaagde onkruidbestrijding (vals zaaibed en voor opkomst). Bij de keuze voor een tractorgedragen toestel zijn verschillende keuzes mogelijk. Een volveldse brander van 1,5 m heeft de beste werking en kan breed worden ingezet (b.v. ook loofdoden aardappelen). 1,5 m past opnieuw goed bij beddenteelt. Mogelijks is dergelijk toestel echter te duur in functie van de bedrijfsomvang. Een goedkopere oplossing kan daarom een rijenbrander zijn. Hierbij wordt per rij een kapje met een stootbrander voorzien. Dergelijke rijenbrander is minder efficiënt omdat de warmte minder lang wordt vastgehouden, maar spaart anderzijds wel gas gezien de behandelde oppervlakte zich beperkt tot de rij. Kies bij voorkeur een toestel met voorraadtank op vloeibaar gas. Flessen (gasvormige fase) vervriezen te gemakkelijk. Hoewel een onkruidbrander in principe gemakkelijk zelf te maken is Volveldse tractorgedragen brander en desgevallend een stuk goedkoper kan zijn, is dit veelal geen goede optie omwille van de geldende en noodzakelijke veiligheidsnormen. Dit geldt des te meer als met personeel wordt gewerkt. Handwerk: enkele beschikbare werktuigen Wat niet machinaal kan gebeuren, moet met de hand of met handwerktuigen gedaan worden. Ook hier is een brede diversiteit aan toestellen beschikbaar. Soms zijn ze evenwel niet courant in de handel beschikbaar en is enig zoekwerk noodzakelijk. Hak De hak is uiteraard het meest bekend en bestaat in alle vormen en maten. Over de beste keuze bestaan zeer verschillende meningen. Soms zijn, i.f.v. de teelt of de grond, verschillende hakken wenselijk. Neem die hak die het beste bij u en bij uw werk past. Ergonomie Verlies ook de ergonomie niet uit het oog. Bij de gesteelde werktuigen is vooral de lengte van de steel en eventueel het handvat op het einde zeer belangrijk voor de ergonomie bij het werken. Ook de stand en de vorm van het mes bepalen de vlotheid waarmee het werk kan volbracht worden. In Nederland is een stekende schoffel courant, terwijl deze in Vlaanderen nauwelijks bekend is. Een aparte vermelding verdient de kantelschoffel. Bij de kantelschoffel snijdt het mes aan twee kanten en staat het enigszins los op de steel, zodat zowel bij duwen als bij trekken De lengte van de steel en het het onkruid afgesneden wordt. Gemakkelijk om heen en weer tussen de eventuele handvat kunnen bijdragen tot gezonder planten ín de rij te werken. werken Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 7 5/06/ :21:32

8 Wat je rechtopstaand kan doen met rechte rug kan je langer volhouden dan een kromgebogen karwei en laat bovendien nog wat energie over voor morgen. Een geoefend schoffelaar kan op een beperkte oppervlakte vaak even snel en goed werken als een machine. Het ideale werktuig is echter een persoonlijk iets, uitproberen is dus de boodschap. Rolschoffel De oude, degelijke rolschoffel kan nog steeds veel interesse wegdragen voor de onkruidbestrijding tussen de rijen. De goede werking van het losmaakwiel, het totaal zicht op de werkzaamheden en de mogelijkheid om dicht bij de rij te schoffelen maken dat het toestel nog steeds zeer populair is. Ze bestaan in verschillende breedtes. Vaak beschikken bedrijven over meerdere breedtes i.f.v. de verschillende rijafstanden op het bedrijf. De rolschoffel is ook goed inzetbaar om een vals zaaibed te bewerken. Wielschoffel Rolschoffel in verschillende breedtes Een wielschoffel bestaat uit een loopwiel, een schoffelmes en een paar steekarmen en is historisch erg bekend vanuit de bietenteelt. Elke regio heeft dan ook zijn eigen naam voor dit ding. In principe is een wielschoffel niet anders dan een handgeduwde schoffelmachine. Bij de wielschoffels kunnen er zeer verschillende attributen gebruikt worden, van een kantelschoffel of een aanaarder tot een klauw met drie tanden. Onder de schoffels zijn er die aanaarden of juist losgemaakte grond en onkruid van de rijen wegleggen. Bij de uitvoering met dubbel loopwiel kan men over de rij rijden met aan elke kant van de rij een schoffelelement. Het zicht op de werking van de schoffel is bij enkele uitvoeringen een knelpunt. Iemand die een beetje van knutselen houdt, kan nog een pak meer uit dit toestel halen dan vandaag het geval is. Wie weet passen een vingerwieder of een torsiewieder ook wel op de wielschoffel? Wielschoffel met kantelmessen Handbrander Handbranders bestaan in alle soorten en maten. Er bestaan branders met 1 kop die je zelf kan richten en waarvoor je de gasfles op de rug meedraagt, of waarvan je de fles op de grond plaatst en met een slang hen en weer loopt. Ook verschillende wagentjes met flessen en eventueel beschermkappen bij de vaste branders maken deel uit van het gamma. Heb opnieuw voldoende aandacht voor de geldende veiligheidsvoorschriften. Verschillende soorten branders Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 8 5/06/ :21:33

9 Handwerk Handwerk is ten slotte onvermijdelijk. Vaak is dit een tijdrovende klus waar veel medewerkers tegenop zien. Een stimulerende omgeving en een aangenaam werkklimaat zijn daarom noodzakelijk. Als er veel kleine teelten zijn op het bedrijf, kan een wiedbed te overwegen zijn. De beddenteelt biedt hier opnieuw een goede insteek. Kantelschoffel Stekende schoffel Distelhak Lazy dog voor het uitsteken van ridderzuring Zelfrijdend wiedbed Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 9 5/06/ :21:34

10 Deze bijdrage van PCBT werd gerealiseerd in het kader van het demonstratieproject Onkruid er uit en wordt medegefinancierd door de Europese Unie en het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid. Brochure kleinschalige mechanische onkruidbestrijding.indd 10 5/06/ :21:34