Aziaten in de Metropoolregio Rode loper uit voor nieuwe investeerders. Groeien naar een Growport Mainport en Greenport bundelen krachten

Transcriptie

1 Thema: economie 02 Magazine Aziaten in de Metropoolregio Rode loper uit voor nieuwe investeerders Groeien naar een Growport Mainport en Greenport bundelen krachten Economische kracht Vier gemeenteraadsleden aan het woord over de metropoolregio Rotterdam Den Haag nummer 2 - jaargang 1 - september 2012

2 Colofon #MRDH is een uitgave over de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en verschijnt drie keer per jaar. #MRDH wordt gratis verspreid onder relaties. 20 Deze uitgave is mede tot stand gekomen door samenwerking tussen het Stadsgewest Haaglanden, de stadsregio Rotterdam en de Kamer van Koophandel Den Haag. Aan dit nummer werkten mee: Kennisalliantie Zuid-Holland, VNO-NCW West. Uitgave Nummer 2, september 2012, jaargang 1 Het volgende nummer verschijnt in december Redactieadres #MRDH p/a Stadsgewest Haaglanden Postbus CB Den Haag tel: (070) fax: (070) redactie@mrdh.nl 25 Abonnementen, aanmelden en adreswijzigingen Hoofdredactie Caroline Schep (Stadsgewest Haaglanden) en Willem Nettinga (stadsregio Rotterdam) Redactie Brigitte Beeks, Elmar Bouma, Martijn Delaere, Pieter Maessen, Bert Mooren, Danny Peters, Debby Vermeulen en Cees van der Wel Fotografie Elmar Bouma, gemeente Westland, The Greenery, Mladen Pikulic, Tom Pilzecker, Cees Schilthuizen Loes Schleedoorn, VNO-NCW West Thema: economie Concept, vormgeving en uitwerking Sabel Communicatie i.s.m. Sabel Design - Bilthoven Druk Drukwerkconsultancy - Utrecht Copyright en verantwoordelijkheid De hoofdredactie heeft het voorbehoud op het auteursrecht op de artikelen in dit tijdschrift. ISSN: Op de cover Europe Container Terminals (ECT), Rotterdam Fotograaf: Mladen Pikulic 08 Aziaten trekken naar Metropoolregio WFIA, RIA en lokale ondernemers springen in op vraag naar Europese huisvesting 13 Meer starters door crisis Starterscoach helpt bij het eerste begin 14 Zuid-Holland geknipt voor bioeconomie Kennisalliantie: met gericht beleid een economische groei van 7,5 miljard 20 Kantorenleegstand Nieuwe strategie laat de markt het probleem zelf oplossen 28 Vier raadsleden over economie Overheid krijgt steeds meer faciliterende en verbindende rol 30 Online winkelen in opmars Koopgedrag verandert en fysieke winkelbeleving steeds belangrijker voor klanten 33 VNO-NCW West Prominente plaats voor Metropoolregio in regeerakkoord nieuwe kabinet 25 Motoren van de economie zoeken samenwerking Kansen op het gebied van logistiek en duurzaamheid # MRDH 02 September 2012

3 24 36 Van de redactie Rubrieken 04 Kort nieuws 16 Grenzeloos 18 In Beeld 36 De Plek Opinie 07 Margriet Brandsma over de kracht van de Duitse economie 24 Metropoll 35 Column Cees van der Wel Het Wilde Westland De Metropoolregio doet het economisch zo slecht nog niet. De regio Haaglanden blijft de komende twee jaar groeien in lijn met het landelijk gemiddelde (Regiovisie Haaglanden 2011 ING Economisch Bureau) en ook de stadsregio Rotterdam toont tekenen van economisch herstel (Ecorys: Economische Verkenning Rotterdam februari 2012). Zo groeit de werkgelegenheid en het aantal hoogopgeleiden. De Westholland Foreign Investment Agency, die voor Groot Haaglanden internationale bedrijven werft, boekte in 2011 het beste resultaat in haar bestaan. Veertig nieuwe vestigingen kwamen naar de regio. Ook het Rotterdam Investment Agency deed het goed; 24 internationale bedrijven haalde zij binnen. Veel van die bedrijven komen uit Azië. Waarom zij juist voor deze regio kiezen en wat de regio s Haaglanden en Rotterdam met 24 gemeenten door samen te werken als Metropoolregio nog meer kan doen om dat aantal te verhogen, leest u in het omslagartikel. De Rotterdamse haven en de Westlandse Greenport zijn bezig met een samenwerking om hun gezamenlijke logistiek efficiënter te maken en grondstoffen te hergebruiken. Het proces komt eerlijk gezegd langzaam op gang, maar het perspectief is uitdagend en kansrijk. De Metropoolregio is de grootste kantorenregio van Nederland. Haaglanden en de stadsregio Rotterdam hebben samen een koers uitgezet om de regio door de periode van leegstand te loodsen die zij nu doormaakt. Het is in de eerste plaats een probleem voor de markt. De overheid zal heel selectief zijn bij plannen voor nieuwe kantoren. Deze tweede editie van het #MRDH Magazine is op 19 september uitgereikt tijdens het Miljoenenontbijt van VNO-NCW West. Directeur Bert Mooren geeft in dit blad zijn visie op het belang van de Metropoolregio voor de regionale economie

4 Bedrijvenparken in aanbouw erg in trek In 2020 moeten minimaal vijftig nieuwe windmolens in de stadsregio Rotterdam energie leveren. Vijftig nieuwe windturbines in stadsregio De gemeenten van de stadsregio Rotterdam hebben in een convenant harde afspraken gemaakt over het plaatsen van minimaal vijftig windturbines. Het convenant is op 21 juni ook ondertekend door onder meer de provincie Zuid-Holland en de Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland. De gemeenten in de stadsregio zijn het eens over de locaties waar zij de turbines willen laten plaatsen. Die liggen aan de randen van de haven, langs grote infrastructuurobjecten (snelwegen, Haringvlietdam) en op of langs bedrijventerreinen (Nieuw Reijerwaard). Er is daarbij op hoofdlijnen rekening gehouden met landschappelijke waarden, invloed op recreatiegebieden en natuurwaarden. In totaal gaat het om minimaal 150 megawatt aan duurzame energie. Dat komt overeen met het energiegebruik van ruim huishoudens. De stadsregio geeft hiermee invulling aan de windenergiedoelstelling van de provincie Zuid-Holland. Voor het havengebied van Rotterdam zijn in 2009 al aparte afspraken gemaakt. Het convenant is tot stand gekomen onder leiding van de Rotterdamse wethouder van onder meer duurzaamheid, Alexandra van Huffelen. Zij heeft samen met stadsregiobestuurder Jan van Belzen een actieve rol gespeeld in het bij elkaar brengen van partijen. Mochten er bij de uitwerking onverwachte problemen rijzen, dan zullen de gemeenten en de provincie samen naar een oplossing zoeken. Daarom is het convenant ook getekend door gemeenten die nu geen turbines hoeven te plaatsen. Uiterlijk in 2020 moeten de turbines stroom leveren. n In de Metropoolregio zijn een aantal nieuwe bedrijvenparken gereed of in aanleg. Deze blijken goed in de markt te liggen. Zo begint in 2013 in Nootdorp de bouw van bedrijvenpark Heron. Op de dertien hectare uitgeefbare grond zijn al bijna zeven grondreserverings- of koopovereenkomsten gesloten met de volgende bedrijven: Riverdale, Heembouw, Janssen de Jong, Fugro Vastgoed en de gemeente Den Haag. De laatste heeft 2,9 hectare grond op Heron gekocht, die zij kan verkopen aan kandidaat- kopers. Van die 2,9 hectare is 1,3 hectare bestemd voor autodemontagebedrijven uit Den Haag. HarnaschPolder Ook het bedrijventerrein HarnaschPolder begint vol te lopen. De nieuwe verlengde A4 tussen Delft en Schiedam is een goede motivatie voor de verhuizing van bedrijven. Eén van de belangrijke aandachtspunten van de Metropoolregio is het vervoersbeleid en de bereikbaarheid. Het doortrekken van de snelweg is onderdeel van deze speerpunten. Een aantal van de nieuwe bedrijven die zich binnenkort vestigen in de HarnaschPolder zijn: PostNL, de ABR-groep en Glashandel Sterk. PostNL verkoos deze locatie voor hun sorteer- en dirstrubitiecentrum voor pakketten, vanwege de strategische ligging, bereikbaarheid en arbeidsperspectief Glashandel Sterk en Zoon BV verplaatst het bedrijf van de binnenstad van Den Haag naar de rand van de stad, maar in het hart van de Metropoolregio. Directe voordelen hiervan zijn een efficiënter voorraadbeheer en de komende jaren een steeds groter werkgebied, zeker als straks de doorgetrokken A4 er ligt, aldus de directeur Ramekers. Directeur Aalbers van de ABR groep ziet ook de voordelen in de ligging: Deze is voor ons strategisch goed te noemen, het gebied ligt ingesloten tussen een aantal grote plaatsen (Den Haag, Delft, Schiedam en Rotterdam) en heeft via de snelwegen direct een verbinding naar Amsterdam, Gouda en Utrecht. Verder vinden wij de bereikbaarheid voor onze klanten en medewerkers erg belangrijk. Door de ligging tegen de stadsgrenzen van Delft, Den Haag en Rotterdam is deze bereikbaarheid uitstekend. n # MRDH 02 September 2012

5 kort nieuws Nieuwe coalities trekken bouwprojecten vlot Gebiedsontwikkeling groeit toe naar gebiedsexploitatie. Eenmalige, grote investeringen en winstnemingen, maken in deze tijden van crisis geleidelijk plaats voor een model waarin het gebruik centraal staat en kleinere investeringen elkaar versterken. Zo kunnen gemeentelijke grondbedrijven, corporaties en ontwikkelingsbedrijven hun financiële risico s beperken. Tegelijk ontstaat er meer ruimte voor lokale ondernemers en particulieren. Deze conclusies kwamen naar voren op het symposium Op goede gronden dat de stadsregio Rotterdam in juni 2012 organiseerde. Bijna honderd professionals van publieke en private zijde verkenden hoe ze de aanhoudende financiële crisis tegemoet kunnen treden en wat zij daarin van elkaar mogen verwachten. Duidelijk werd ook dat de transitie van het oude naar het nieuwe model pijn gaat doen. Gemeentelijke bouwgrond staat voor aanzienlijke bedragen in de boekhouding, maar zolang bebouwing uitblijft is die grond weinig waard. Eén van de gemeenten die daarmee te maken hebben, is Schiedam. Maar met een slimme aanpak wisten de gemeente Schiedam en Woningcorporatie Woonplus zes herstructureringslocaties te redden. Een eeuwigdurend afnamerecht van Woonplus werd omgezet in een bouwclaim die aan een termijn gebonden is. In ruil daarvoor krijgt de corporatie grond in bezit in plaats van in erfpacht. Het bouwprogramma is meer marktconform gemaakt. De gemeente koopt zekerheid, de corporatie krijgt betere bouwvoorwaarden. Deze aanpak leent zich goed voor kleinere locaties in de stad, maar minder voor de grote uitleglocaties die voorlopig onbebouwd blijven. Die gronden kunnen een enorme druk leggen op de gemeentebegroting. Dat speelt onder meer in Lansingerland. Een eenduidige oplossing is er nog niet, maar het symposiumpubliek dacht actief en vrijmoedig mee. Herprogrammeren voor nieuwe Gemeentelijke bouwgrond is weinig waard zolang de bebouwing uitblijft. marktsegmenten, werd genoemd. Of de kosten verevenen in de regio, en de gronden weer af - waarderen tot agrarische waarde, waardoor de gemeente de handen vrij heeft om een alternatieve bestemming te vinden. Dat laatste is echter gezien de enorme financiële consequenties van honderden miljoenen voor de gemeente niet te dragen. De stadsregio Rotterdam gaat Lansingerland en andere regiogemeenten helpen bij hun zoektocht naar een uitweg uit deze patstelling. n Delft telt fietsen volgens uitgebreide methode De Delftse Spoorzone is een plek waar veel mensen hun fiets stallen. Forenzen en studenten maken gebruik van de aanwezige stallingsplekken. Maar om hoeveel fietsen gaat het dan eigenlijk? En hoeveel plekken zijn er voor de toekomst nodig? De onderzoekers proberen hiermee antwoord te krijgen op vragen als: Wie parkeren die duizenden fietsen bij centraal station Delft? Waarom pakken ze de fiets? Wat vinden ze van de faciliteiten? Zijn ze bereid te betalen voor stalling? Zijn ze bereid een stukje te lopen naar het perron? De gemeente Delft, de Fietsersbond, NS en ProRail berekenen in het deelproject Actualisering prognoses (onderdeel van het project Vernieuwend Fietsparkeren) de stallingsbehoefte in Hiervoor tellen zij onder andere het aantal geparkeerde fietsen in de spoorzone gedurende drie maanden (april, mei en september). We willen een heleboel te weten komen, zegt Wim Bot van de Fietsersbond. Zoals hoeveel fietsen geparkeerd zijn op verschillende momenten van de dag, de week en de maand. En hoe ligt de verhouding tussen bezetting overdag en s nachts? Staan fietsen in of naast een rek gestald? Er zijn zoveel soorten en maten rijwielen in omloop, om wat voor type gaat het? We gaan voor het totaalplaatje. De TU Delft voert daarnaast een gebruikersonderzoek (eveneens onderdeel van het programma Vernieuwend Fietsparkeren) uit in hetzelfde gebied. Nieuwe aanpak De uitkomsten van de twee onderzoeken vullen elkaar uitstekend aan en geven een dwarsdoorsnede van de fietsparkeerpraktijk in de Spoorzone. De twee onderzoeken vormen samen een nieuwe aanpak. Zulk intensief onderzoek zie je zelden, zegt Bot trots. Welke conclusies eruit volgen, wachten we nog even af, maar ik denk dat iedereen die zich bezighoudt met Fietsparkeren kan profiteren van de Delftse aanpak. n 04 05

6 kort nieuws Piet van der Linden van de Fietsersbond testte met een meetfiets de toekomstige snelfietsroute Dordrecht Rotterdam. (Foto: Cees Schilthuizen) Meetfiets test toekomstige fietsroute F16 De toekomstige snelfietsroute F16 tussen Dordrecht en Rotterdam is onlangs uitgebreid getest door de Fietsersbond. Met een meetfiets legde Piet van der Linden in juni 2012 de route af om te kijken waar verbeteringen op de route nodig zijn. De speciale fiets is uitgerust met een videocamera extra onderhoud nodig is. Als de werkzaamheden die wegvakken en kruispunten filmt. Verschillende aan de snelfietsroute F16 over anderhalf jaar meetapparaten registreren de wegdekkwaliteit, achter de rug zijn, meten we opnieuw op precies gemiddelde snelheid, het oponthoud en geluidshinder. De instrumenten zijn gemonteerd op het sneller, veiliger, comfortabeler en aantrekkelijker dezelfde manier. Bedoeling is dat de route dan stuur en de bagagedrager van een doorsnee stadsfiets. We hebben bewust voor een hele gewone pad tot snelfietsroute is een project van de stads- is geworden. De opwaardering van bestaand fiets- fiets gekozen, want we willen weten hoe de regio Rotterdam, het waterschap Hollandse Delta, modale fietser de route ervaart, legt onderzoeker Piet van der Linden uit. Zwijndrecht, Barendrecht, Ridderkerk en Rotter- De Drechtsteden en de gemeenten Dordrecht, De Fietsersbond werkt de beelden en meetresultaten de komende weken nauwgezet uit. Op basis aan de route gewerkt. Het gaat dan om het dam. Tot eind 2013 wordt op diverse plaatsen van de uitkomsten kunnen we aangeven waar weg nemen van obstakels, het vervangen van tegels door asfalt en het aanbrengen van goede bewegwijzering en verlichting. Verleiden Op allerlei manieren proberen we de regio bereikbaar te houden, onder andere door de realisatie van deze snelfietsroute. We willen automobilisten die op fietsbare afstand van hun werk wonen, verleiden om de file te verruilen voor het fietspad. Waarom stil staan op de A16, als je net zo snel thuis kunt zijn via de F16? aldus Jeannette Baljeu, bestuurder van de stadsregio Rotterdam. Diezelfde week telde onderzoeksbureau SOAB in opdracht van de stadsregio Rotterdam hoeveel fietsers op dit moment al van de route gebruik maken. SOAB deelde onder de fietsers ook enquêtes uit. De resultaten van deze enquête zijn de inzet voor een gerichte fietscampagne die in 2013 van start gaat en die zo veel mogelijk automobilisten ertoe moet bewegen met de fiets naar het werk te gaan. n # MRDH 02 September 2012

7 Column Margriet Brandsma voormalig NOS-correspondent in Duitsland Werk voor alles Een begrotingstekort van ongeveer één procent, een historisch lage werkloosheid. Geen wonder dat in tijden van economische crisis met bewondering en afgunst wordt gekeken naar het land dat van de malaise weinig lijkt te merken. De Duitse economie groeit en bloeit, hoewel nu ook bij de buren de eerste waarschuwende vingers omhoog gaan. Het Beierse Institut für Wirtschaftsforschung meldde onlangs dat Duitse ondernemers met enige zorg naar de tweede helft van dit jaar kijken. Niet omdat de Duitse consument de hand op de knip houdt, zoals de Nederlandse doet, integendeel zelfs. Maar wel omdat Duitsland last krijgt van verzwakte exportmarkten: ongeveer 40 procent van de Duitse handel heeft plaats in de eurozone. Maar feit blijft dat de Duitsers het op economisch gebied beter doen dan de meeste andere landen in Europa. Dat succes komt niet uit de lucht vallen. Om te beginnen heeft Duitsland sociale hervormingen die het nu van landen als Griekenland, Spanje en Italië verlangt, zelf achter de rug. De voorganger van bondskanselier Angela Merkel, de SPD er Gerhard Schröder, erkende begin deze eeuw dat forse ingrepen noodzakelijk waren om onder meer de hoge werkloosheid terug te dringen. Hoogte en duur van uitkeringen gingen omlaag. Wie nu in Duitsland werkloos raakt, kan nog maar 12 maanden aanspraak maken op een WW-uitkering in plaats van de 36 maanden een aantal jaar geleden. Andere kernbegrippen uit Schröders Agenda 2010 waren loonmatiging en begrotingsdiscipline. Het pakket maatregelen leidde in 2005 tot zijn politieke Waterloo, maar Schröder krijgt nu alle lof voor zijn vooruitziende blik. is, kennis die van generatie op generatie wordt overgedragen. Natuurlijk, er zijn de hele grote en die zijn niet of nauwelijks meer als familiebedrijf te herkennen. De sportmerken Adidas en Puma bijvoorbeeld (Adidas was de eerste, opgericht door twee broers. Ze kregen ruzie, waarop de vertrekkende broer in hetzelfde stadje Puma begon) en de grote automerken. Maar er zijn ook tal van kleinere, middelgrote familiebedrijven die van enorm belang zijn voor de sterke Duitse economie. Ze maken bestek, hondenlijnen, onderdelen voor machines en auto s, noem maar op. Weet u welk bedrijf voor vrijwel elk groot voetbaltoernooi onder meer de rode- en gele kaarten levert, de scheidsrechtersfluitjes en doelnetten? Dat is de Duitse firma Allzweck uit Trechtingshausen, een voorbeeld van een bedrijf dat staat voor Made in Germany, het predikaat waar de Duitsers zo trots op zijn omdat het kwaliteit betekent, export vooral. De lonen in Duitsland zijn de afgelopen jaren veel minder sterk gestegen dan in andere Europese landen. Het land kent (nog) geen algemeen geldend minimumloon. Beide is veel landen een doorn in het oog, omdat het concurrentievervalsend zou werken. Maar het is wél een andere verklaring voor het huidige Duitse economische succes. En er is er nog iets, dat heb ik met eigen ogen waargenomen in de jaren die ik in Duitsland woonde. De arbeidsmoraal is er sterk ontwikkeld. Natuurlijk, ook Duitsers klagen over te lage salarissen en te weinig vrije tijd. Maar uiteindelijk geldt, misschien wel sterker dan in landen waar het economisch minder gaat op het moment: werk voor alles. Daarnaast, en dat is een verschil met bijvoorbeeld Nederland, kent Duitsland veel sterke, middelgrote familiebedrijven. Ondernemingen waar veel kennis Margriet Brandsma was van juli 2002 tot december 2010 correspondent voor de NOS in Duitsland. Dit jaar verscheen haar boek: Het mirakel Merkel n 06 07

8 ECONOMIE # MRDH 02 September 2012

9 Azië lijkt de kredietcrisis beter te hebben doorstaan dan Europa. Een onderzoek van Goldman Sachs laat zien dat China, India en Japan in 2050 zelfs de top drie van grootste economieën ter wereld vormen. In hun zoektocht naar nieuwe afzetmarkten profiteert de Metropoolregio van de ondernemers die zich hier vestigen of een kantoor openen. Maar hoe kan de regio Azië binnen halen en wat maakt onze regio aantrekkelijk? Tekst: Brigitte Beeks Fotografie: Asian Business Court, European China Centre, Loes Schleedoorn en Mladen Pikulic Het Asian Business Court biedt ruimte aan showrooms, kantoren, een hotel en een restaurant

10 Lokale ondernemers springen in op de vraag van Aziatische ondernemingen naar bedrijfshuisvesting in de regio. Op Katendrecht in Rotterdam is de bouw van het European China Centre volop aan de gang. In Den Haag heeft de Chinese ondernemer Atom Zhou (oprichter van gsm-shop.nl) het initiatief genomen voor de bouw van het Asian Business Court in Den Haag. De eerste paal hiervoor ging afgelopen najaar de grond in (zie kaders). Werven Bedrijven komen niet uit zichzelf naar deze regio. Zowel in de Rotterdamse als de Haagse regio zijn bureaus actief die internationale ondernemingen acquireren en assisteren bij vestiging, uitbreiding of verplaatsing van hun activiteiten in de regio. Daarbij richten zij zich niet specifiek op Azië, maar in de resultaten uit dit werelddeel is wel een groei te zien. Dertien van de veertig nieuwe projecten van de WFIA komen uit Azië (jaarverslag 2011). Voor de RIA waren dit twaalf van de 24 bedrijven. In het kader van de Metropoolregio zijn de WestHolland Foreign Investment Agency (WFIA) en de Rotterdam Investment Agency (RIA) ruim een jaar geleden een samenwerkingsovereenkomst aangegaan. Hierin is afgesproken om op een aantal punten elkaar op te zoeken. Bijvoorbeeld het afstemmen van de reisagenda s, regelmatig overleggen met elkaar, het delen van elkaars kennis en het aan elkaar knopen van de netwerken. Remco Buurman, directeur RIA: Op sommige punten zullen we misschien concurreren, maar op andere punten versterken we elkaar alleen maar. De samenwerking heeft geleid tot concrete projecten waarin we samen optrekken zoals de Medical Delta en de CleanTech Delta. Projecten die erop gericht zijn om onze positie als aantrekkelijke regio voor internationale bedrijven te vermarkten. Ook gaan we gezamenlijk een brochure maken ter presentatie van de regio aan het buitenland. Imanda Wapenaar, directeur van de WFIA, valt Buurman bij: Door de twee gebieden aan elkaar te koppelen maken we duidelijk dat het hier niet om een kleine stad gaat. Want dat zijn Den Haag en Rotterdam individueel voor de ogen van het buitenland wel. Maar nee, we hebben het over een metropool aan de kust met 2,2 miljoen inwoners. Een veelzijdige metropool ook nog. Van een echte fusie is volgens de twee directeuren nog geen sprake. Wapenaar: Dat komt simpelweg omdat de Metropoolregio Rotterdam Den Haag er ook nog niet is. De WFIA bemiddelt ook voor een Initiatiefnemer Atom Zhou bouwt op deze locatie naast de A13 het Asian Business Court. V.l.n.r. Chang Wong (marketing manager), Atom Zhou (directeur/eigenaar) en Joep Goudriaan (financieel-juridisch adviseur). Asian Business Court op Haagse toplocatie Langs de A13, ter hoogte van de Haagse wijk Ypenburg, moet het Asian Business Court (ABC) verrijzen. Een multifunctioneel bedrijven- en kantorencomplex waar Aziatische bedrijven en Westerse dienstverleners elkaar kunnen vinden. Chang Wong, marketingmanager van ABC: We bieden hen een totaalconcept: bedrijfsruimten met showrooms, kantoren, businesshotel, restaurant, gezamenlijke faciliteiten en business ondersteuning op maat via het zogenaamde knowledge centre. De bedrijfsruimten met showrooms zijn vooral bestemd voor Aziatische bedrijven van hoogwaardige producten, zoals smartphones, laptops, LED-verlichting, elektrische scooters, zonnepanelen e.d. De kantoorruimtes vormen het knowledge centre en zijn opgezet voor Westerse zakelijke dienstverleners. Zoals op het vlak van accountancy, juridische en fiscale zaken, maar ook marketing, webdesign en tekstvertaling. Initiatiefnemer voor ABC is Atom Zhou. Hij zette onder meer de landelijke telecomketen GSM-Shop in Den Haag op en de Chinese krant China Times. Den Haag was voor hem een logische locatie om het ABC op te zetten. Er wonen en werken veel Aziaten, waaronder Chinezen in deze stad. Ook is Den Haag het politieke centrum van Nederland. Dit is erg belangrijk voor Chinese ondernemers, die hechten veel waarde aan goede contacten met de overheid. Inmiddels hebben diverse Chinese en Nederlandse bedrijven interesse getoond om zich te vestigen in ABC. Zhou: Van de bedrijfsruimten en showrooms is reeds een groot deel verhuurd aan vooral Chinese fabrikanten en groothandelaren in de high level sectoren die de Europese markt op willen. Vanwege de economische situatie kost dit nu meer tijd, ook in China, maar de gesprekken verlopen positief en de verwachtingen zijn goed. Voor de verhuur van de kantoorruimten zijn de pijlen op Nederlandse en Chinese dienstverleners gericht en is het streven naar veelzijdigheid. Een aantal heeft al toezeggingen gedaan. Naast het actief werven is de verwachting dat Nederlandse dienstverleners vanzelf zullen komen zodra de showrooms voor Aziatische bedrijven zijn verhuurd. Het ABC zal in de loop van 2014 gereed zijn. groter gebied - vijf gemeenten in totaal met ook Leiden en Lansingerland - dan de RIA, die zich voornamelijk op Rotterdam richt. Al die gemeenten moeten erover beslissen dat het aantrekken van buitenlandse bedrijven samengaat. Daarom is afgesproken dat we eerst een aantal jaren gaan samenwerken. Aan het eind van de collegeperiode gaan de gemeenten eens kijken hoe dit is gegaan. Rode loper Aziatische ondernemers (en andere internationale bedrijven natuurlijk ook) krijgen een complete vip-behandeling als ze interesse tonen in de Metropoolregio. We leggen de rode loper uit, vertelt Wapenaar enthousiast. Alle informatie en onderzoeken over het vestigingsklimaat, belastingen, regelgeving, noem het maar op, hebben we # MRDH 02 September 2012

11 De projectdirecteuren van het European China Centre Rotterdam, Hans Borsje van Volker Wessels Vastgoed (links) en Ding Fuxing van de Shanghai Construction Group. de switch die het land de laatste vijftien jaar heeft gemaakt. Van het in opdracht produceren naar het zelf produceren. Wapenaar: Staatsondernemingen mochten plotseling winst gaan maken en ze gingen op zoek naar nieuwe afzetmarkten. De Rotterdamse haven heeft hier zeker van geprofiteerd. De meeste bedrijven uit Azië die in de Den Haag gevestigd zijn hebben hun core-business in de telecom en ict. Daarnaast zitten er vooral in Rotterdam veel havengerelateerde ondernemingen. Bijvoorbeeld op logistiek gebied of gericht op de bevoorrading van Chinese schepen. Oost en West ontmoeten elkaar in European China Centre Op het Rotterdamse Katendrecht, de bakermat van de Chinese gemeenschap in Nederland die daar al sinds 1900 gevestigd is, is het European China Centre (ECC) in aanbouw. Het complex van uiteindelijk m 2 moet een ontmoetingspunt gaan vormen voor Chinese bedrijven die zaken willen doen in Europa en Nederlandse dienstverleners die hen ondersteunen. Hier moeten grote Chinese bedrijven hun Europese hoofdkantoor gaan vestigen. Edo de Ronde, marketingmanager: Het ECC is de kroon op de ruim 30-jarige zusterstadrelatie tussen Rotterdam en Shanghai en zal het internationale, moderne China van nu laten zien. Dit alles aan de Rijnhaven midden in de stad en direct aan de metrolijn. In het centrum zijn een aantal essentiële functies geclusterd op een wijze die een Chinees bedrijf wenst, wanneer zij haar overzeese kantoor start. Naast betaalbare kantoorruimte met additionele dienstverlening in de Chinese taal, is in hetzelfde complex een Chinees toprestaurant te vinden. Ook de overheid heeft er een servicepunt voor allerhande ondersteuning. In het complex is ook ruimte voor een hotel, winkels, een supermarkt en een congrescentrum. Daarnaast bestaat een deel uit koopappartementen. Het eerste bedrijf wat heeft getekend voor vestiging is de Shanghai Construction Group (SCG), de Chinese joint-venturepartner in het project. De Ronde: Daarnaast zijn vooral havengerelateerde en handelsbedrijven ge nteresseerd om hun kantoren hier te vestigen. De afgelopen drie jaar vestigden zich per jaar zeker tien nieuwe Chinese bedrijven in Rotterdam en de verwachting is dat wanneer het ECC gereed is, hiervan minstens de helft zich in het ECC zal vestigen. Tot aan de opening faciliteren we in samenwerking met het Rotterdam Investment Agency tijdelijke huisvesting elders in Rotterdam. We zijn hierover bijvoorbeeld in gesprek met ZPMC, de grootste kranenbouwer ter wereld en met CPIC uit Chongqing dat glasvezel produceert en verkoopt. Als een Chinees bedrijf eenmaal besloten heeft dat het zich wil vestigen in Rotterdam, moet dat meestal binnen drie tot zes maanden operationeel zijn, vandaar dat we nu tijdelijke huisvesting faciliteren om met een goed gevuld centrum te kunnen openen in voor hen uitgezocht. Als ze hier voor een fact of wethouder spreken. Maar de rode loper eindigt finding trip, zoals dat heet, komen dan krijgen ze niet als de vis eenmaal binnen is gehaald. Dan een complete cursus: Hoe vestig ik een bedrijf in komen de netwerkevents die wij organiseren voor Nederland. Buurman vult haar aan: Daarna gevestigde buitenlandse bedrijven. We brengen volgt een introductie met specialisten uit ons de ondernemers zo in contact met potentiële netwerk, een kennismaking met andere internationale bedrijven uit hun branche en als ze dat Dat er nu ineens veel bedrijven uit China een partners. willen kunnen ze ook nog met een burgemeester buitenlandse vestiging openen, heeft te maken met Belastingklimaat Nederland is in trek bij de Aziaten vanwege het gunstige belastingklimaat. De vennootschapsbelasting is laag en daarnaast is er dankzij demissionair-minister Verhagen een aftrek voor de innovatie van nieuwe producten. De zogenaamde Research & Development subsidie. De Metropoolregio spreekt volgens de WFIA en de RIA bij hen vooral aan vanwege de nabijheid van de haven en de combinatie van landelijk en stedelijk. Chang Wong van het Asian Business Court in Den Haag weet te vertellen, waarom juist Den Haag een aantrekkelijke locatie is voor Aziaten. Den Haag wordt dan als een gateway to Europe gezien door veel Aziatische en Chinese bedrijven. Het politieke centrum is hier gevestigd en daar hechten zij waarde aan. De gemeente Den Haag voert ook een actief vestigingsbeleid voor buitenlandse ondernemingen. Ook de aanwezigheid van grote internationale bedrijven, zoals Siemens, Shell, Deutsche Bank en niet te vergeten, de Chinese ambassade, oefent aantrekkingskracht uit op ondernemers en investeerders. Open economie Rotterdam heeft ook een enorme aantrekkingskracht op Chinezen zo weet Edo de Ronde van het European China Centre in Rotterdam. De open economie, het aantrekkelijke fiscale klimaat en onze goede beheersing van het Engels zijn onze belangrijkste selling points. Daarnaast zijn veel investeringen een spin-off van de handelsstromen die voornamelijk via de haven van Rotterdam lopen. Je ziet dan ook het grootste cluster van (grote) Chinese bedrijven in de regio Rotterdam en dat trekt weer nieuwe ondernemers aan. Wat vraagt nog om verbetering om nog meer buitenlandse bedrijven naar de regio te krijgen? Wapenaar: Goed openbaar vervoer, dat nog beter op elkaar is aangesloten. Het is al op een goed ç 10 11

12 Het European China Centre in Rotterdam biedt huurders van kantoorruimte additionele dienstverlening in de Chinese taal, een hotel, winkels en een congrescentrum. niveau, maar het mag nog intensiever. Maar ook de rest van de infrastructuur kan beter. De verlengde A4 zal daar zeker bij helpen, maar ook met de aansluiting op de A15 moet wat gebeuren. Daarnaast denk ik dat de regionale luchthaven zeker moet uitbreiden. Want die medewerkers van al die multinationals gaan ook op cursus bij het hoofdkantoor en naar congressen en beurzen in het buitenland. Goede bereikbaarheid is daarom van essentieel belang. Ook is de aanwezigheid van gekwalificeerd lokaal personeel nodig en op dat gebied doet de regio het eigenlijk al heel goed, maar het kan nog beter. Vragen we het aan de ondernemers zelf dan geeft het Asian Business Court het volgende antwoord: Vermindering van de administratieve druk! Wij horen vaak van Chinese ondernemers en investeerders dat zij allerlei zaken moeten regelen voordat zij überhaupt kunnen starten en dat het hen soms 1 à 2 jaar kost voordat ze echt up and running zijn, aldus Zhou. Hier pleiten de betrokkenen ook voor een één-loket-functie waar buitenlandse ondernemers alles kunnen regelen qua belasting, Kamer van Koophandel en Immigratiedienst. ABC kan hier een bijdrage aan leveren met haar knowledge centre, zodat de voorbereidingstijd ingekort kan worden en de Chinese ondernemer sneller en efficiënter aan de slag kan. Dat is uiteindelijk ook goed voor de economie in de regio. De Ronde pleit voor betere afstemming van positionering en focus van de verschillende steden binnen de regio. Chinezen zijn goed in het clusteren van activiteiten waardoor er schaalgrootte en concurrentiekracht ontstaat. Nederlanders willen en kunnen vaak veel zelf doen waardoor er versnippering en concurrentie optreedt, met een onduidelijk beeld bij potentiële investeerders als gevolg. De recente samenwerking tussen de investment agencies is dan ook een stap in de goede richting. n Verbetering infrastructuur en meer lokaal personeel moeten regio aantrekkelijker maken Directeuren Imanda Wapenaar (WFIA) en Remco Buurman (RIA) zetten zich gezamenlijk in voor de werving van internationale bedrijven. # MRDH 02 September 2012

13 ECONOMIE Niet iedereen is geschikt om te ondernemen Tekst: Brigitte Beeks Fotografie: Loes Schleedoorn Een recordaantal mensen is in 2011 voor zichzelf begonnen. Maar liefst * Nederlanders gingen deze uitdaging aan. Om starters hierbij te ondersteunen organiseert de Kamer van Koophandel seminars, adviesgesprekken en spreekuren. Daarnaast kunnen onlangs gestarte ondernemers én mensen die zich willen oriënteren op het ondernemerschap terecht op de jaarlijkse gratis KvK-Startersdag. Deze vindt dit jaar plaats op zaterdag 3 november op 18 verschillende locaties in Nederland. Starterscoach Rob Schouten De Startersdag kent een gevarieerd programma. Zo is er een netwerkplein, kunnen bezoekers kennis opdoen tijdens presentaties van verschillende experts en is er een informatiemarkt waar starters met al hun vragen bij adviseurs terecht kunnen. Speciaal voor starters die tegen een uitdaging aanlopen of nieuwe kansen zien, is op de Startersdag in Den Haag ook een aantal coaches van de KvKcoachpool aanwezig. Eén van deze coaches is Rob Schouten. Hij is gespecialiseerd in marketing en commerciële communicatie en heeft inmiddels ruim honderd ondernemers begeleid. Schouten runt een eigen marketingbureau en biedt zich sinds 2009 aan als coach voor ondernemers die net bezig zijn. Voordat ik zeven jaar geleden mijn eigen bureau startte, werkte ik voornamelijk bij grote bedrijven. Hier begeleidde ik vaak jonge medewerkers, als oude rot in het vak. Ik heb dit altijd erg leuk gevonden. Na de start van mijn eigen bedrijf ben ik aan de slag gegaan als mentor van studentbedrijven bij de Haagse Hogeschool. Van daaruit ben ik bij de KvK-coachpool terecht gekomen. moet bezitten. Maar wat ook belangrijk is: risico s durven nemen. Dat vraagt ook een bepaalde mentaliteit en stressbestendigheid. Je moet niet bij de eerste hobbel al bij de pakken neer gaan zitten. Het specialisme van Schouten is marketing en commerciële communicatie. Soms heeft iemand een mooi product, maar weet hij totaal niks over zijn doelgroep of wie dat zou moeten zijn. Het maken van een marketing- of communicatieplan biedt dan uitkomst. Vervolgens begeleid ik de starter met de praktische uitvoering van de marketingactiviteiten. Zo heb ik bijvoorbeeld een man gehad die een eigen administratiekantoor was begonnen. Die markt is vrij vol en als je niet onderscheidend bent, kom je daar moeilijk tussen. Gaandeweg kwam ik erachter dat hij ook gitarist in een band was geweest. Dat is iets wat je kunt inzetten om klanten te werven die ook in de muziekbranche actief zijn of iets creatiefs doen. Zij praten graag Subsidie begeleiding coach met dezelfde soort mensen en zo creëer je een voorsprong op andere administratiekantoren. Schouten heeft ook weleens ondernemers onder zijn hoede gehad die toch niet geschikt bleken te zijn voor het ondernemerschap. Dit waren meestal mensen die uit nood voor zichzelf zijn begonnen. De passie voor het starten van een eigen bedrijf ontbrak bij hen. Vaak kwamen we samen tot de conclusie dat ze toch weer beter terug in loondienst konden gaan. Andere starters die ik heb begeleid, zijn nog steeds succesvol en draaien leuk, ondanks deze slechte tijden. Daar ben ik dan als coach natuurlijk ontzettend trots op! n Ook naar de Startersdag? Kijk op voor meer informatie. U kunt zich hier ook direct aanmelden voor een gratis toegangsbewijs. *Bron: ING Economisch Bureau Vakman Ondernemerschap vraagt volgens Schouten een aantal competenties. Je moet een echte vakvrouw of vakman zijn. Kennis van zaken hebben. Daarnaast moet je een pionier willen zijn. Soms moet je in het begin projecten aanpakken, waar je geen geld mee zult verdienen. Inventief, flexibel en marktgerichtheid zijn ook eigenschappen die je De KvK-coachpool is een initiatief van de Kamer van Koophandel Den Haag en diverse gemeenten in de regio Haaglanden en Rijnland. De deelnemende gemeenten verstrekken subsidie. Hiermee kunnen ondernemers die 1 tot 5 jaar geleden gestart zijn, een gespecialiseerde coach uit de KvK-coachpool inschakelen. Elke coach heeft zijn eigen specialisme, zoals marketing, communicatie, financiering, administratie, bedrijfsvoering en specifieke branches. Deelnemers kiezen zelf welke coach bij hen past. De voorwaarden en eigen bijdrage verschillen per gemeente. Kijk voor meer info op

14 Economie Samenwerking is nodig voor succes biobased economy Tekst: Martijn Delaere Fotografie: Mladen Pikulic Zuid-Holland is bij uitstek de provincie waar de biobased economy (bio-economie) een succes kan worden. Daarvoor moeten bedrijfsleven, tuinders, kennisinstellingen en overheid wel samenwerken en mag de aandacht niet alleen uitgaan naar duurzame energie. Met alleen het opwekken van energie uit biomassa ontwikkelt de Metropoolregio geen internationale toppositie We weten het natuurlijk allemaal, maar voor de zekerheid: de goedkope fossiele grondstoffen, mineralen en fosfaten waarop onze rijkdom is gebaseerd, raken onverbiddelijk op. We kunnen doen alsof onze neus bloedt, maar we kunnen ook duurzame biobased technologieën en producten ontwikkelen en daarmee met groen van eigen bodem onze welvaart op peil houden. In een bio-economie worden de fossiele brandstoffen (aardgas, aardolie, steenkool, bruinkool) vervangen door biomassa (plantaardig en dierlijk materiaal en reststromen). We moeten de kringloop sluiten. De crisis is daarbij helemaal geen hindernis, integendeel. De crisis laat ons zien dat we de economie anders moeten inrichten, zegt Hester Faber, senior project developer biobased economy bij de Kennisalliantie in Delft. Groei van 7,5 miljard Als er één Nederlandse provincie gemaakt is voor groene technologie, dan is het wel Zuid-Holland, zegt milieudeskundige Faber. Met gericht beleid kan volgens de Kennisalliantie binnen de Zuidvleugel in sleutelsectoren met een substantiële rol voor de bio-economie een extra economische groei van 7,5 miljard euro worden bereikt. Ook een onderzoek door de Universiteit Wageningen in opdracht van de provincie Zuid-Holland laat een behoorlijke groei zien (zie kader). Wat Zuid-Holland volgens Faber geknipt maakt voor de bio-economie? Faber gaat ervoor zitten: Zuid-Holland heeft de meeste inwoners en is de dichtstbevolkte provincie van Nederland. Het aantal consumenten dat iets met biobased producten kan en wil is dus groot. We hebben een groot productiegebied van biomassa, denk aan de Greenports Westland, Bollenstreek en Boskoop. We hebben de haven van Rotterdam, met daaromheen olie-industrie en petrochemie. En er zitten technische en medische clusters in Delft en Leiden. Een gouden combinatie om méér te doen dan het produceren van duurzame energie, zoals nu vooral gebeurt. Daar is niets mis mee, aldus Faber, maar dat is wel onderkant van de waardepiramide. Met alleen het opwekken van energie uit biomassa ontwikkelt Nederland, en dus de Metropoolregio als sterkste nationale streek, geen internationale toppositie. De toegevoegde waarde van de bulk is beperkt. Aan de onderkant van de piramide zitten de grote volumes met weinig meerwaarde, bio-energie bijvoorbeeld. Je ziet dat concurrentie op gang komt op de stromen beschikbare biomassa. De subsidies gaan naar de energie, dús daar gaat de biomassa ook naartoe. Maar je zou veel meer uit die biomassa kunnen halen, denk aan bouwmaterialen # MRDH 02 September 2012

15 Groeiverwachting In opdracht van de provincie Zuid-Holland heeft het LEI/Universiteit Wageningen een onderzoek* uitgevoerd naar de groeiverwachting van Bio based economy in De belangrijkste uitkomsten van het onderzoek zijn: 1 In de huidige economie van Zuid-Holland zijn alle belangrijke randvoorwaarden aanwezig: handel, transport en industrie. Biobased kan een impuls zijn voor die sectoren waar de werkgelegenheid afneemt. 2 Nu heeft de Biobased industrie een waarde van 900 miljoen euro per jaar waarvan de helft wordt gegenereerd door groene chemie. N.a.v. de interviews met ondernemers zijn de verwachtingen dat de BBE wordt verdubbeld naar 1.8 miljard euro**. *Referentie: Bakker, T. et al., Het Biobased Cluster in Zuid- Holland. LEI Wageningen UR (2012). Wilko Wisse, Lans Tomaten: Als maatschappelijk bewuste ondernemer wil je die reststromen beter gebruiken. Milieudeskundige Hester Faber: De ketens moeten met elkaar worden verbonden om de kansen van bio-economie te kunnen benutten. **De resultaten van het onderzoek van het LEI verschillen met de cijfers die door Hester Faber zijn genoemd (een groei van 7,5 miljard euro). Zij baseert zich op een onderzoek naar de economische kracht van Zuidvleugel uitgevoerd door Roland Berger Strategy Consultants. Dit onderzoek is uitgegaan van andere periodes en sectoren. van tomatenvezel, plastics van aardappelzetmeel en voedingssupplementen. Narcissen tegen Alzheimer Hoe hoger in de piramide, des te kleiner de volumes en hoe groter de waarde. Helemaal in de top zit de farmacie. Faber: Dan gaat het om stofjes die bijvoorbeeld in bloembollen zitten en waarvan medicijnen worden gemaakt. In narcissenbollen zit galantamine, dat wordt gebruikt voor de behandeling van Alzheimer. Daar tussenin zit een heel spectrum aan mogelijkheden met bijvoorbeeld bioplastics uit aardappelzetmeel, zoals bijvoorbeeld de plantenfles van Coca-Cola. De overgang naar de bio-economie biedt volgens Faber oneindig veel kansen, maar bedrijfsleven, tuinders, wetenschap en overheid vinden elkaar nog onvoldoende. De basis is er en het bedrijfsleven is volgens de Kennisalliantie innovatief genoeg, maar het economische rendement blijft achter. Faber: Er is te veel versnippering. Je hebt de aubergineteelt, maar als je daarvan bouwplaten wilt maken, dan kom je in een totaal andere wereld. We moeten de ketens beter met elkaar verbinden. Deze verbindende rol vervult de Kennis alliantie. Goede bekende van de Kennisalliantie is de grote tomatenkweker Lans, met vestigingen in Westland en Zeeland. Nu kost het tuinders nog geld om van hun restanten af te komen. Het zou Lans heel wat waard zijn om die reststromen weer tot waarde te brengen, zegt Wilko Wisse van Lans in Maasdijk. We proberen zo veel mogelijk mooie rode tomaten te oogsten en te verkopen tegen een goede prijs, maar je hebt altijd afvaltomaten en enorm veel stengelmateriaal. Het gaat om vijftig ton per hectare. Dat verwerken we nu allemaal tot compost, maar je zou als maatschappelijk bewuste ondernemer willen dat we die reststromen beter gingen gebruiken, bijvoorbeeld in onze eigen bedrijfstak. Denk daarbij aan verpakkingsmateriaal, vezels en in bio-pesticiden, aldus Wisse. Lans ziet toekomst in de bio-economie en draait ook mee in de Westland biobased-groep. De Kennisalliantie ondersteunt de gemeente Westland en het bedrijfsleven bij de realisatie van een biobased valorisatiepark. Faber: We willen het plantaardige restmateriaal tot waarde brengen door op één locatie een grondstoffenrotonde te realiseren. De reststroom van de tuinders en het GFT uit de regio komt daar binnen en wordt verdeeld. De tomaten die niet geschikt zijn voor de consumptie, nemen de eerste afslag, het loof neemt de volgende afslag. Bij de laatste stap staat een vergistingsinstallatie die energie en warmte teruggeeft aan de rotonde. De business-case is nog mager. Faber: Er kleven veel risico s aan. Het gaat niet vanzelf. We zijn met de overheid in gesprek over een startsubsidie en willen volgend jaar al de eerste stappen zetten. n Succes in de bio-economie? De Kennisalliantie en het LEI in Wageningen hebben vijf stappen naar succes in de bio-economie ontwikkeld. 1 Organiseer optimaal functionerende biobased valorisatieketens. De valorisatieketen werkt onvoldoende in Zuid-Holland. Een projectoverstijgende organisatie en centrale aanpak van financiering leveren meer rendement op voor het biobased cluster. 2 Creëer bovenregionale samenwerking tussen de havenindustrieën van Rotterdam, Antwerpen en Le Havre en Noordrijn Westfalen en de nabijgelegen akkerbouw-, tuinbouw-, fruitteelt- en veeteeltgebieden. 3 Versterk aansluiting tussen mbo- en hbo onderwijs en arbeidsmarkt. Het opleidingsaanbod moet worden aangepast aan de marktvraag. 4 Gezamenlijke acquisitie. De markt vraagt om een centrale aanpak. 5 Denk cross sectoraal. Er liggen kansen voor cross-overs tussen groene (agro) en rode biotech (farmacie), en tussen witte biotech (chemie), energie, chemie en logistiek

16 Grenzeloos Een dag in Jakarta #MRDH vliegt ieder nummer naar een andere metropool ergens op de wereld. Dit keer Jakarta. Elmar Bouma woont al vijftien jaar met zijn Indonesische vrouw Santi (die hij tijdens een rugzakrondreis door Indonesië leerde kennen) en zijn twee kinderen Clarence (12) en Nadila (17) in Jakarta, Indonesië. Hij is directeur van Indonesian Netherlands Association (INA), de Kamer van Koophandel voor Nederlanders in Indonesië. Tekst en fotografie: Elmar Bouma Hollands ontbijtje Het gezang van vogeltjes en de geluiden van rijdende eetstalletjes maken ons s morgens om half zes wakker. Aan het houten geklop of de schorre roep herkennen de mensen in de wijk de verkopers, die op de stoep een Indonesisch ontbijtje voor je kunnen klaarmaken. Toch eet ik s morgens liever nog steeds mijn boterhammen en drink ik mijn glas melk. Vandaag sla ik mijn ontbijt thuis over. Mijn dochter rijdt met me mee om afgezet te worden bij de modevakschool. Mijn vrouw zal onze zoon naar de internationale school brengen op weg naar het instituut waar zij les geeft aan autistische kinderen. Reizen met het ov neemt teveel tijd in beslag Onze auto met chauffeur rijdt langs de groene haag van bamboe, mango-bomen en acacias, de gele frangipanes en de roze en oranje bougainvilleastruiken die de straten in ons wooncomplex omzomen. Als we het (omheinde) complex uit zijn, maakt de rust plaats voor de hectiek van het woon-werkverkeer in Jakarta. Scheurende brommers leveren smetteloze passagiers af bij de rommelige bushaltes waar de langzaamrijdende bussen stoppen. De conducteur is altijd een wat haveloos geklede jongen die vanaf de treeplank en zwaaiend met de briefjes wisselgeld, voortdurend met rauwe stem de bestemming roept. Hij spoort de mensen aan om in te stappen. Zo bevechten de miljoenen inwoners hun bestaan, de een veel welvarender dan de ander, maar allen met trots. En bijna iedereen krijgt een plekje, want iedereen die zich een gemak kan veroorloven, maakt graag gebruik van de diensten van een ander. File op de autobaan Eenmaal op de autobaan schuiven we aan in de langzaamrijdende file die zich richting het stadscentrum beweegt. Mijn reis duurt ruim anderhalf uur. Reizen met het ov zou nóg meer tijd in beslag nemen. Leven in Jakarta betekent elke dag een paar uur in de file staan. Zonder chauffeur zou het allemaal verloren tijd zijn. Om acht uur kom ik aan op mijn eerste afspraak, de maandelijkse ontbijtvergadering met mijn collega s van de andere internationale kamers van koophandel in Jakarta. We wisselen informatie uit over politieke ontwikkelingen en over verande ringen in wetgeving. Er klinkt, zoals altijd, weer frustratie door, over onbegrijpelijke nieuwe maatregelen in de belastingen, eigendomsrechten voor buitenlanders en de stilstand in de infrastructuurontwikkeling. Toch zijn we ook allemaal enthousiast over de hoge economische groeicijfers (zie kader). Panoramisch uitzicht Om iets over negen kom ik op mijn kantoor aan. Vanuit mijn kamer op de twintigste verdieping heb ik een panoramisch uitzicht over de stad. De traditionele stenen huizen met hun rode dakpannen handhaven zich tegen de achtergrond van het groeiend aantal hoge kantoorgebouwen en hotels. Als het helder is, zijn aan de horizon de fletse blauwe driehoeken van de twee vulkanen ten zuiden van Jakarta zichtbaar. Vandaag is het daarvoor, zoals meestal, te heiig door de luchtvervuiling. Mijn eerste bezoeker zit al te wachten. Een Nederlandse ondernemer die een nieuw bedrijf in Indonesië wil opzetten. Ik leer weer iets nieuws, deze keer over reserveonderdelen van vliegtuig motoren. Twee van mijn Indonesische collega s beantwoorden de wat meer gedetailleerde vragen. Om half elf drink ik een kop koffie met drie medewerkers van mijn landbouwafdeling. Ze voeren een project uit om de kwaliteit van specerijen bij een aantal boerencoöperaties te verbeteren. Daarmee kunnen ze specerijen naar Europa gaan exporteren. Een andere coöperatie heeft net een tomatenproject afgerond en brengt de nieuwe tomaten, in mooie verpakkingen met informatie over de voedingswaardes, binnenkort onder de naam INA Green op de markt. Het ziet er precies zo uit als in een Nederlandse supermarkt. Vroeger deden de Indonesiërs hun inkopen op de traditionele natte markten. Het aantal supermarkten groeit echter in razend tempo. Voor de lunch ga ik naar een restaurant. Een Indonesische ondernemer wil met me over een nieuw projectplan te praten, een waterzuiveringsinstallatie bij Bandung. Ik beloof hem in contact te brengen met een bedrijf dat veel kennis op dit terrein heeft. Gelukkig vragen ondernemers steeds minder om financiering. Er is in Indonesië zelf genoeg geld doordat de export van grondstoffen goed loopt en de binnenlandse economie met zes procent per jaar groeit. Als de ondergaande zon de lucht okergeel kleurt, vraag ik me af of ik nog naar de jubileumreceptie van de Indonesische werkgeversvereniging zal gaan. Toch maar even mijn gezicht laten zien. De auto brengt me naar het hotel waar de receptie plaatsvindt. Een rij in prachtige klederdracht gestoken vrouwen en mannen verwelkomen de honderden gasten. De gamelan-muziek (traditioneel Javaans of Balinees orkest van bronzen slagwerkinstrumenten red.) creëert een wat dromerige sfeer in de foyer. Tegen half tien maak ik de terugreis naar huis van een uur. De kinderen zullen al wel op bed liggen. Dit weekeinde gaan we weer naar een van die grote overdekte en geairconditionede winkelcentra. Op zondag gaan we een wandeling maken, buiten de stad in een openbaar toegankelijke theeplantage. Als ik ons wooncomplex binnenrijd, begint het hard te regenen. Thuisgekomen vraag ik onze huishoudster of ze nog even een kop thee kan zetten. Bijna elk Indonesisch of expatgezin met een modaal inkomen of hoger, heeft een huishoudster. Vanaf het balkon kijk ik naar het gordijn van water dat de bomen doet buigen en de straten schoonspoelt. Misschien kunnen we morgen de bergen zien. n # MRDH 02 September 2012