Congres. Besturen en Beleggen. voor pensioenfondsen in 2014

Transcriptie

1 Congres Besturen en Beleggen voor pensioenfondsen in 2014

2 Stichting IVP Instituut voor Pensioeneducatie dankt de volgende organisaties voor hun bijdragen om dit congres mogelijk te maken:

3 Voorwoord Welkom tot het congres van de stichting IVP - Instituut voor Pensioeneducatie, deze keer in het Vredespaleis dat dit jaar het honderdjarig bestaan viert. Het onderwerp van dit congres is: Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in Er is in toenemende mate sprake van schaalvergroting: pensioenfondsen opereren op mondiale financiële markten, supranationaal bestuur zoals de Europese Unie is van invloed op de werkwijze van pensioenfondsen, pensioenfondsen overwegen uitbesteding, samenwerking of fusie. Pensioenfondsen bezinnen zich in welke mate zij met de beschikbare kwaliteiten en middelen als bestuur, ondersteuning en financiën hun taak realiseren: het verzorgen van een maatschappelijk acceptabel pensioen tegen een redelijke en stabiele pensioenpremie. Rationele begrippen als effectiviteit, doelmatigheid, kostenbenchmarks en prestatie-indicatoren doen hun intrede. En natuurlijk moeten pensioenfondsen zich mede op basis van die begrippen verantwoorden aan hun (oud-)deelnemers, slapers, gepensioneerden en de toezichthouders De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. Overigens zijn media, ondernemingen en maatschappelijke organisaties ook steeds nadrukkelijker geïnteresseerd in de prestaties van pensioenfondsen. Daarnaast spelen beeldvorming en imago van pensioenfondsen zeker ook een rol. Met beeldvorming kan het vertrouwen van de maatschappij in pensioenfondsen worden herwonnen. Dat gaat bepaald verder dan een pakkende slogan. Een marketing-, pr- en communicatiestrategie is noodzakelijk. Dan worden pensioenfondsen niet afgerekend op hun prestaties op basis van uitsluitend koele begrippen, cijfers en definities, maar juist versterkt door de combinatie van zowel efficiency en doelmatigheid als imago, plaats in de maatschappij en vertrouwen dat in pensioenfondsen wordt gesteld. Pensioenfondsen en pensioenuitvoeringsorganisaties denken fundamenteel na over de toekomstige strategie en wijze van uitvoering. De uitkomst daarvan hoort te zijn dat de dienstverlening aan de belanghebbenden daarvan profiteert. Dat, in combinatie met het winnen van vertrouwen in pensioenfondsen, zal bijdragen aan het draagvlak voor het verplichte karakter van pensioenfondsen. In deze gedachte nam het IVP het initiatief om te onderzoeken het voor pensioenfondsen mogelijk te maken dat zij buiten de pensioenregeling om individuele aanvullende beleggingsproducten aan hun belanghebbenden mogen aanbieden. Het is in deze gedachte dat het IVP pleit voor een sectorbreed register van geschikte bestuurders en professionals van pensioenfondsen. En het is in deze gedachte dat het IVP vandaag dit congres houdt in het honderdjarige Vredespaleis. Regeren is vooruitzien: laten wij vooruit kijken naar U wordt een leerzame dag toegewenst. Instituut voor Pensioeneducatie, Het bestuur

4 Congres Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in 2014 Vredespaleis, woensdag 11 december 2013, van u Programma 8.30 Ontvangst, registratie, kopje koffie 9.30 Aanvang 9.35 Prof. dr. Filip de Ly hoogleraar internationaal privaatrecht aan de Erasmus Universiteit De mogelijkheden en voordelen van arbitrage en forumshopping in internationale vermogensbeheerovereenkomsten Drs. Mark Schilstra, Kas Bank N.V. De gevolgen van de EMIR-wetgeving voor pensioenfondsen en hoe pensioenfondsen kunnen inspelen op de nieuwe regels Mr Eric Bergamin, Bergamin Pensioenrechtadvies De keuze en implementatie van nieuwe bestuursmodellen voor pensioenfondsen KOFFIEPAUZE Malcolm Jones, Standard life Investments De integratie van risico, governance en compliance Mr Jan van Miltenburg, Autoriteit Financiële Markten Nieuwe wettelijke bepalingen rondom communicatie door pensioenfondsen Rogier van Aart, MSc, CFA, CFA Institute The Future of Finance BROODJESLUNCH Prof. dr. Olaf Sleijpen, De Nederlandsche Bank Prudentieel toezicht op pensioenfondsen in 2014

5 Programma, vervolg Drs. Robert Visser, Psychologisch Adviesbureau Akerendam Workshop conflictbeheersing Drs. Annemarie van Hekken, Bridgevest (Meer)waarde voor deelnemers van pensioenfondsen: de rol van marketing en communicatie boven de wettelijke communicatieverplichtingen Drs. Els Ankum-Griffioen, Triodos Bank Duurzaam beleggen voor pensioenfondsen via partnerschap KOFFIEPAUZE Drs. Heiko de Boer, Ludwig von Mises Institute Europe Human Action voor pensioenfondsen Drs. Gerald Cartigny, MN De bestuurskamer van Prof. dr. Eduard Bomhoff voorzitter Instituut voor Pensioeneducatie Nederland en de Euro Een scenario voor Dr. Linda van Goor, De Nederlandsche Bank De EU en Pensioenfondsen Dr. Pieter Omtzigt, Lid Tweede Kamer voor het CDA Pensioen in Den Haag en in Brussel Afsluiting Borrel Einde

6 De Stichting IVP Instituut voor Pensioeneducatie is opgericht in 2012 om een kwaliteitsimpuls te bieden aan de pensioensector door educatie, certificatie en registratie van (aankomende) bestuurders en professionals. Educatie Het IVP ontwikkelde de unieke leergang Pensioenfondsmanagement. Een eenjarige praktijkgerichte opleiding bestaande uit zes los van elkaar te volgen modules die alle aspecten van het pensioenbedrijf met elkaar verbindt en daarbij tevens essentiële vaardigheden traint en toetst. De opleiding is op deskundigheidsniveau 2. Het IVP leidt een nieuwe lichting bestuurders op die het hoofd kunnen bieden aan de grote uitdagingen waarvoor pensioenfondsen staan. Bestuurders die beschikken over alle benodigde kennis, vaardigheden en oordeelsvermogen om als professionals de besturen van pensioenfondsen te versterken. Certificatie Voltooiing van de leergang Pensioenfondsmanagement door succesvolle afsluiting van een toets op kennis, inzicht, oordeelsvorming en vaardigheden leidt tot de titel van RPB Register Pensioenbestuurder. De RPB Register Pensioenbestuurder weet hoe in een team te functioneren, kan met allerlei partijen onderhandelen met verstand van zaken op alle terreinen waar een bestuurder in de praktijk mee te maken krijgt Registratie Het IVP pleit voor de oprichting van een vrij toegankelijk sectorbreed register voor geschikte professionals die een pensioenfonds (willen) leiden, ondersteunen of adviseren. 1

7 Het bestuur van het IVP Eduard Bomhoff, voorzitter Hoogleraar Monetaire Economie Monash University, Kuala Lumpur Frans Dooren, penningmeester Adjunct-directeur en Chief Investment Officer, Stichting Nedlloyd Pensioenfonds Els Ankum Griffioen Head of Business Development & Investor Relations, Triodos Bank Rijk Griffioen Senior Investment Consultant Alternatives, Stichting Pensioenfonds IBM Nederland 2

8 Het bestuur van het IVP, vervolg Ruud Hagendijk Voorzitter Raad van Bestuur van MN Ellen Cramer-de Jong Partner, Allen & Overy, Specialisatie: Investment Management Onno de Lange, secretaris Directeur, Pensioenbestuurders.nl 3

9 Over de leergang Pensioenfondsmanagement Zes modules Elke module telt vier colleges Instromen bij de start van een willekeurige module zoals dat u het best uitkomt Keuze om alle modules te volgen, of een selectie ervan Colleges op donderdagmiddagen van 3 tot 6 in Beurs-WTC, Rotterdam Deskundigheidsniveau 2: kennis, inzicht, oordeelsvorming Kosten voor de gehele leergang EUR ex BTW Kosten voor een losse module (vier colleges): EUR ex BTW De IVP-leergang Pensioenfondsmanagement onderscheidt zich van alle andere opleidingen op het gebied van bestuur en management voor pensioenfondsen: alleen de IVP-leergang Pensioenfondsmanagement biedt de titel aan van RPB (Register Pensioenbestuurder) alleen de IVP-leergang Pensioenfondsmanagement biedt de mogelijkheid om in te stromen wanneer dat u uitkomt alleen van de IVP-leergang Pensioenfondsmanagement is het lesmateriaal te koop in de betere boekhandel: Hoofdlijnen Pensioenfondsmanagement, Pearson Benelux, 2012 Module 1. Pensioenregelingen en pensioensystemen in Nederland en Europa In deze module leert u over de belangrijkste en actuele pensioenonderwerpen, de Pensioenwet, de verschillende pensioensoorten, de financiering van pensioenfondsen, bevoegdheden van toezichthouders, uw rechten jegens toezichthouders, bestuurdersaansprakelijkheid, en public affairs management (belangenbehartiging als onderdeel van de bestuurstaak). Module 2. Beleggingsbeleid (in samenwerking met CFA Institute) Deze module is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met het CFA Institute. De literatuur van deze module is afkomstig van het CFA Institute en daarom in het Engels. De colleges worden in het Nederlands gegeven. Pensioenfondsen beleggen de pensioenpremies die werkgevers, werknemers of vrij beroepsbeoefenaren aan het pensioenfonds betalen om uiteindelijk een maatschappelijk acceptabel pensioen te kunnen verzorgen. Het bestuur van een pensioenfonds is verantwoordelijk voor het beleggingsbeleid. Er zijn duizenden vermogensbeheerders en adviesbureaus die alle een op het eerste gezicht aantrekkelijke propositie bieden. Een goed besluit over vermogensbeheer kan echter pas worden genomen bij voldoende kennis over de beleggingsaspecten die onlosmakelijk aan het uitvoeren van een pensioenregeling zijn verbonden. In deze module leert u hoe en waarom een pensioenfonds belegt, actuele thema s, het belang van beleggingsovertuigingen en hoe u als bestuurder beleggingsbesluiten neemt. 4

10 Module 3. Risicomanagement, Balansmanagement In deze module leert u de samenhang tussen dekkingsgraad, ALM-studie, beleggingsbeleid, premiestelling en de (wettelijke) regels van het Financieel Toetsingskader en financiële verslaglegging. U bent in staat financieel beleid te volgen en te ontwikkelen. U leert in deze module het proces van risicobeheersing, methoden en technieken, met onder andere de mogelijkheden van scenarioanalyse en ALM-studie. U leert tevens de rapportages van vermogensbeheerders begrijpen. Module 4. Uitbesteding De meeste pensioenfondsen besteden hun kernactiviteiten uit. Het gaat om vermogensbeheer, pensioenbeheer en pensioenadministratie en het telefonisch contact met deelnemers en gepensioneerden. In deze module leert u: Uitbesteding conform de regels van De Nederlandsche Bank; Uitbestedingsbeleid maken Fiscale aspecten van uitbesteding Implementatie van uitbesteding In control blijven na uitbesteding Module 5. Het besturen van een organisatie Op het moment dat u wordt benoemd tot bestuurslid, voorzitter of interne toezichthouder van een pensioenfonds heeft u (meestal) geen invloed op de samenstelling van het bestuur of van het interne toezichtsorgaan. Met dit team zult u de komende jaren belangrijke besluiten (moeten) nemen. Een goed samenspel tussen bestuurders, management en interne toezichthouders bepaalt de slagkracht van het pensioenfonds. Hoe kunt u in uw team bijdragen aan effectief bestuur, waarin op accurate wijze besluitvorming plaatsvindt? Wanneer bent u daadwerkelijk in control? Deze module bevat de formele aspecten van governance, het juridisch en financieel kader, hoe visie en strategisch beleid te ontwikkelen, inzicht in rollen, taken en functies van de voorzitter en andere bestuursleden en de verhouding met het interne toezicht. Module 6. Marketing & communicatie Rondom pensioencommunicatie gelden richtlijnen van toezichthouder Autoriteit Financiële Markten. Los van de richtlijnen is het voor een bestuur van belang zelf een communicatiestrategie op te zetten en uit te (laten) voeren. Een effectieve communicatiestrategie helpt besluiten aan de deelnemers te verduidelijken. Bovendien worden eventuele juridische aanspraken bij misverstanden over de pensioenaanspraak mede door duidelijke communicatie voorkomen. Met een effectieve marketingstrategie kan uw pensioenfonds toegevoegde waarde leveren aan de deelnemers. Deze module leert u hoe en waarom. 5

11 Prof. dr. Filip de Ly, LL.M Pensioenfondsen sluiten internationale vermogensbeheerovereenkomsten. Vaak is daarop het Engelse of het recht van een Amerikaanse staat van toepassing. Is dat voordelig voor een Nederlands pensioenfonds? Bieden de mogelijkheden van arbitrage en forumshopping in internationale vermogensbeheerovereenkomsten wellicht voordelen? Prof. dr. Filip de Ly is sinds 1992 hoogleraar internationaal privaatrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij heeft talloze publicaties op het terrein van het internationaal handelsrecht en de internationale handelsarbitrage op zijn naam. Prof. dr. Filip de Ly heeft grote arbitrage-ervaring als voorzitter, mede-arbiter of alleenzetelend arbiter in ad hoc arbitrages en institutionele arbitrages in en buiten Nederland met als voertalen Engels, Frans of Nederlands, met inbegrip van voorlopige voorzieningen. Huidige werkkring en (neven-)functies: Hoogleraar Internationaal Privaatrecht en Privaatrechtelijke Rechtsvergelijking Erasmus Universiteit Rotterdam 1992-heden; Lid Algemeen Bestuur Nederlands Arbitrage Instituut; Lid Arbitrage Commissie, International Chamber of Commerce; Lid World Business Law Institute, International Chamber of Commerce; Lid London Court of International Arbitration; Chairman International Commercial Arbitration Committee, International Law Association; Redactielid Tijdschrift voor Arbitrage Contact Telefoon:

12 Drs. Mark Schilstra, RBA Managing Director Client Management KAS BANK N.V. Spuistraat VT Amsterdam E: T: In het afdekken van risico s in de praktijk van het vermogensbeheer gebruiken pensioenfondsen derivaten. Uit Europa komt de European Market Infrastructure Regulation (EMIR). EMIR stelt nieuwe strenge eisen op het gebied van clearing en rapportage van derivatentransacties. Drs. Mark Schilstra, RBA informeert u over de gevolgen van de EMIR-wetgeving voor pensioenfondsen. Over KAS BANK N.V. KAS BANK is een Europese specialist in zakelijke effectendienstverlening. Als onafhankelijke bank vormt zij de schakel tussen professionele financiële instellingen binnen Europa en daarbuiten. De focus van KAS BANK is gericht op toegevoegde waarde dienstverlening aan nationale en internationale partijen in de pensioen- en effectenwereld. Daarbij opereert zij vanuit het marktperspectief van haar cliënten. Maatwerk en transparantie staan in dienstverlening door KAS BANK centraal. In control met de informatietools van KAS BANK Focus op Nederlandse pensioenfondsen KAS BANK is diepgeworteld in de Nederlandse pensioensector en specialiseert zich in wereldwijde custody, administratie, risico monitoring en maatwerkrapportages. KAS BANK is een zelfstandige bank zonder actief vermogensbeheer en handel voor eigen rekening. Dit onderstreept haar volledige neutraliteit en onafhankelijkheid.

13 Informatievoorziening aan pensioenfondsen staat centraal in de dienstverlening door KAS BANK. Door haar focus op administratieve dienstverlening voorziet KAS BANK pensioenfondsen van volledig onafhankelijke rapportages. U kunt er bij KAS BANK volledig op vertrouwen dat u altijd beschikt over de meest betrouwbare en actuele informatie over uw fonds. Door de flexibiliteit in haar dienstverlening is KAS BANK in staat maatwerk te leveren en geïntegreerde rapportages op te leveren. Met informatie van KAS BANK kunt u sturing geven aan uw pensioenfonds. Bij wijzigingen in de wet- of regelgeving of actuele marktontwikkelingen wilt u weten wat hiervan de gevolgen zijn voor uw pensioenfonds. Met haar expertise is KAS BANK de aangewezen partij om de relevante scenario s, bijvoorbeeld ten aanzien van uw liquiditeiten, voor u in kaart te brengen. Het bestuur in control Het Pension Fund Dashboard en Pension Fund Monitor app voor de ipad zijn speciaal ontworpen om bestuurders van pensioenfondsen te ondersteunen bij het monitoren van hun beleggingsbeleid en het managen van de toenemende governance verplichtingen. Zowel pensioenfondsbestuurders als hun uitvoeringsorganisaties beschikken op ieder gewenst moment over de meest actuele stand van zaken bij het pensioenfonds, in één oogopslag ziet u hoe uw beleggingsportefeuille scoort op ten opzichte van belangrijke indicatoren, zoals dekkingsgraad, performance of compliance. Hierdoor beschikt het bestuur over de juiste, betrouwbare en relevante informatie waarmee u aantoonbaar in control bent. In 2012 heeft KAS BANK de Technology Innovation of the Year award ontvangen voor de Pension Fund Monitor app. Volgens de jury heeft de app een revolutie teweeg gebracht bij pensioenfondsen. KAS BANK heeft de informatiebehoefte van pensioenfondsen vertaald in een innovatieve oplossing, waardoor bestuurders actuele inzage hebben in de belangrijkste parameters van het pensioenfonds.

14 Bergamin Pensioenrechtadvies B.V. Bahialaan WC ROTTERDAM T F E info@pensioenrechtadvies.nl Hoe maakt een pensioenfonds in de praktijk de keuze voor een nieuw bestuursmodel en hoe implementeert een pensioenfonds dit model vervolgens? De nieuwe Wet versterking bestuur pensioenfondsen schrijft voor dat pensioenfondsen begin 2014 een keuze moeten maken voor één van de vijf nieuwe bestuursmodellen en een daarbij passend intern toezicht. De gemaakte keuze moet in januari 2014 gemotiveerd worden ingediend bij toezichthouder De Nederlandsche Bank. Mr Eric Bergamin Over Bergamin Pensioenrechtadvies Bergamin Pensioenrechtadvies geeft concrete en innovatieve adviezen aan werkgevers en pensioenfondsen voor complexe pensioen- en vergrijzingsvraagstukken. De ervaren adviseurs staan nationale en multinationale klanten en pensioenuitvoerders bij met specifieke pensioenrechtelijke kennis. De menselijke maat vormt de rode draad, zowel ten aanzien van relaties als van de medewerkers. Vakmanschap, brede maatschappelijke blik, duidelijke keuzes, eigen ontwikkeling, internationaal, continuïteit en dienstbaarheid zijn de kernbegrippen van Bergamin Pensioenrechtadvies. Bergamin Pensioenrechtadvies draagt door zijn advisering bij aan het beslechten van de muren tussen de vergrijzingvraagstukken: pensioen, zorg en wonen. Dit geschiedt vanuit de overtuiging dat pensioen niet los kan worden gezien van de vergrijzende samenleving in brede zin.

15 Malcom Jones, Investment Director, Standard Life Investments Malcolm is a senior member of the Global Investment Specialist Team specialising in absolute return and multi-asset investing. Malcolm works closely with the fund management, product development and business teams on ensuring that our investment strategies are accurately communicated and promoting the ongoing development of our investment propositions in the multi-asset marketplace. Malcolm spent 15 years as a fund manager working on both equity and fixed income strategies. As a senior fund manager he was also a key member of asset allocation groups overseeing the management of multi-asset mandates. He used his actuarial experience to help a major UK life company implement a more capital efficient approach to its management of a significant part of its non-linked assets. With his move to Standard Life Investments, he brought this experience to the new business area working with prospects on fixed income initially and then broadening to include strategies on Liability Driven Investment and multi-asset Absolute Returns. With the growing success of fixed income and absolute return investing within the UK business, his remit was broadened to include the global business teams with his focus now on absolute return and multi-asset investment strategies.

16 Mr Jan van Miltenburg is Manager Toezicht op pensioenuitvoerders bij de Autoriteit Financiële Markten. Het onderwerp van zijn presentatie gaat over Ontwikkelingen rond het wettelijk kader van pensioencommunicatie en een vooruitblik op 2014 Over de Autoriteit Financiële Markten De Autoriteit Financiële Markten ijvert voor accurate communicatie door pensioenuitvoerders. Deelnemers aan pensioenregelingen en verzekeringen krijgen door effectieve pensioencommunicatie inzicht in hun financiële situatie waardoor zij -voor zover nodig- tijdig actie kunnen ondernemen. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) houdt toezicht op de financiële markten: op sparen, beleggen, verzekeren en lenen. Het is belangrijk dat het publiek, het bedrijfsleven en de overheid vertrouwen hebben in de financiële markten. En dat de markten op een duidelijke en eerlijke manier werken. De AFM is onafhankelijk. Toch is de AFM wel verbonden met de overheid. Het ministerie van Financiën is politiek verantwoordelijk en benoemt het bestuur van de AFM. Zij keurt ook de begroting goed en stelt de heffingen vast. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is verantwoordelijk voor het toezicht op pensioenuitvoerders.

17 The Future of Finance CFA Institute leidt het wereldwijde Future of Finance project om op een duurzame wijze bij te dragen aan een betrouwbare en vooruitdenkende financiële industrie die ten dienste staat aan de samenleving. Het project heeft als doelstelling om eerlijkheid, begrijpelijkheid en persoonlijke integriteit te stimuleren en zodoende bij te dragen aan herstel van vertrouwen in de financiële wereld. Over CFA Institute CFA Institute is de grootste vereniging van beleggingsprofessionals ter wereld. Duizenden beleggers, wereldwijd, volgen ieder jaar het programma tot Certified Financial Analyst (CFA) met een nadruk op beleggingskennis, professioneel gedrag en integriteit. Meer dan CFA-kandidaten deden in 2012 examen in één van de 200 testcentra rond de wereld. CFA Institute telt meer dan leden in 137 landen 60 landen, waaronder Nederland, hebben lokale ledenverenigingen 140 universiteiten rond de wereld hebben het CFA Programmacurriculum in hun eigen academische programma s opgenomen Naast het programma Certified Financial Analyst (CFA) ontwikkelde CFA Institute ook Claritas: Het Claritas Investment Certificate is een nieuw wereldwijd zelfstudie programma met examen dat is opgesteld om een ieder in de financiële dienstverlening een duidelijk inzicht te geven van de beleggingsbranche en de professionele verantwoordelijkheden daarin. CFA Institute verzorgt de module Beleggingsbeleid voor IVP Instituut voor Pensioeneducatie. Rogier van Aart Rogier van Aart, MSc, CFA is bestuurslid Education bij CFA Society Netherlands. Hij is verantwoordelijk voor continue educatie bij de leden, onderhoudt contacten met de drie partner universiteiten van CFA Institute in Nederland en coördineert de CFA Institute Global Research Challenge. Gedurende kantooruren werkt hij bij AEGON Asset Management als beleggingsstrateeg. Hij heeft zijn universitaire graad in beleggingstheorie behaald aan de universiteit van Tilburg.

18 Prof. dr. Olaf Sleijpen Functie: Divisiedirecteur Toezicht Organisatie: DNB Olaf C.H.M. Sleijpen (1970) is divisiedirecteur Toezicht Pensioenfondsen en beleggingsondernemingen bij De Nederlandsche Bank N.V. (DNB). Ook is hij bijzonder hoogleraar in deeltijd aan de Universiteit van Maastricht ( European Economic Policy ). Van 2008 tot en met 2010 was Sleijpen werkzaam bij APG Groep N.V., laatstelijk als directeur Institutional Clients van APG en lid van de directieraad van Cordares Holding, een dochteronderneming van APG Groep. Van 2004 tot en met begin 2008 werkte hij bij Stichting Pensionsfonds ABP, onder andere als directeur Concern Strategie en Beleid en directeur Algemeen Financieel Beleid; ook was hij in 2004 kort werkzaam bij ABP Vermogensbeheer. Van 2001 tot en met 2003 was Sleijpen persoonlijk adviseur van de toenmalige President van de Europese Centrale Bank, Dr. W.F. Duisenberg. Van 1993 tot 2001 vervulde hij verschillende functies bij De Nederlandsche Bank N.V. Zo was hij onder meer woordvoerder van de Bank en werkzaam bij de afdelingen Monetair en Economisch Beleid en Internationale Zaken. Olaf Sleijpen studeerde economie aan de Universiteit van Maastricht. In 1999 promoveerde hij aan de Rijksuniversiteit Groningen ( Does Economic and Monetary Union require a Fiscal Union? Some evidence from the United States. ). In 2008 won hij de Young Captain Award, een prijs voor talentvolle jonge, aankomende bestuurders in de particuliere sector. Sleijpen is verder lid van de Raad van Toezicht van Toneelgroep Maastricht en lid van de Raad van Advies van NINTES. (Bron: Min. SZW, 25 maart 2013)

19 Waar mensen samenwerken, in welke organisatie dan ook, komen conflicten voor. Hoe gaat u om met conflicten in uw bestuur of met uw collega s? Drs. Robert P. Visser, Registerpsycholoog NIP/Arbeid & Organisatie van Psychologisch Adviesbureau Akerendam geeft u handvatten in zijn workshop Conflictbeheersing. Over Psychologisch Adviesbureau Akerendam Akerendam, opgericht door drs. Robert P. Visser, werkt sinds 1989 voor toonaangevende organisaties in binnen- en buitenland. Akerendam helpt organisaties om zorgvuldig om te gaan met hun menselijke kapitaal door mensen te testen op geschiktheid voor functies met een focus op competenties: de combinatie van kennis, houding en vaardigheden die een persoon bezit. Akerendam werkt voor de grootste en in hun branche invloedrijkste en succesvolste organisaties en heeft klanten in de financiële, industriële, logistieke, concultancy- en mediabranche; in de profit en not for profit sector, nationaal en internationaal. Akerendam onderscheidt zich van andere psychologische adviesbureaus doordat de psychologen van Akerendam de werkomgeving van de opdrachtgevers goed kennen. Daardoor zijn de simulaties van Akerendam waarheidsgetrouw. Waarom Akerendam Opdrachtgevers prijzen de echte aandacht die Akerendam geeft, de customer intimacy die Akerendam zoekt en creëert. Die aandacht en samenwerking met klanten, maakt Akerendam uniek. Akerendampsychologen zijn werkelijk in mij geïnteresseerd Akerendampsychologen willen kennis verwerven over gedrag in alledaagse- en bijzondere omstandigheden, dat gedrag begrijpen, van daaruit kunnen voorspellen en verbeteren, effectiever maken. Dat kan Akerendam door zich te verdiepen in de specifieke situatie van de klant. Wat is het gevolg van de relatie tussen deze mens en zijn werkomgeving, bijvoorbeeld het team? Hoe krijgen we de juiste persoon op de juiste plaats wat zijn diens mogelijkheden en capaciteiten? Hoe kunnen we hem of haar helpen zichzelf verder te ontwikkelen? Hoe verlopen de interacties tussen individuen onderling en tussen individu en groep? Hoe kan de effectiviteit van dit team verbeteren? 'Akerendampsychologen weten waar ze het over hebben' Akerendampsychologen zijn inhoudelijk gedreven. Als psychologen hebben zij een voorsprong: ze begrijpen wat achter het gedrag zit: mogelijkheden, onmogelijkheden en ontwikkelingskans en

20 functioneringsvalkuilen. Gedrag, prestaties, het functioneren van een medewerker of een team hangen met elkaar samen. Mensen functioneren zelden geïsoleerd goed. Akerendam kijkt aandachtig naar de organisaties waar Akerendam over de vloer komt. Elke organisatie benadert Akerendam als een systeem. Akerendam helpt organisaties als systeem beter te functioneren. Psychologie bestrijkt een breed vakgebied. Akerendam heeft daarom meerdere vakdisciplines in huis: sociale, klinische, organisatie-, test-, persoonlijkheidpsychologie, onderwijskunde, personeelswetenschappen en bedrijfskundige expertise. Akerendam heeft senior psychologen in huis die voldoen aan de strenge eisen van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) en zij hebben zodoende de titel 'Registerpsycholoog NIP/Arbeid & Organisatie'. Degelijk onderzoek naar uw situatie; uw vraagstelling; gekoppeld aan up to date kennis; een professionele toepassing van die kennis en vooral het samen met u werken aan verbetering van uw organisatie en mensen vormen hiervoor de fundamenten. U kunt, op deze basis, met elke organisatiepsychologische vraag bij ons terecht. 'Ik ga er wat mee doen Akerendampsychologen oefenen hun vak niet uit in de beslotenheid van de spreekkamer of studeerkamer maar in de werkende wereld. Akerendam helpt organisaties zorgvuldig om te gaan met hun menselijke kapitaal. Assessmentrapporten, organisatieadviezen, trainingen en coachingssessies vinden enkel plaats met zicht op daadwerkelijke verbetering. Bent u geïnteresseerd in de diensten van Akerendam, neemt u dan contact op: telefoon , info@akerendam.nl of Drs. Robert P. Visser Registerpsycholoog NIP/Arbeid & Organisatie Directeur Comeniuslaan AB Bussum T F E robert.visser@akerendam.nl I

21 (Meer)waarde voor deelnemers aan pensioenregelingen. De rol van marketing en communicatie boven de wettelijke communicatieverplichtingen van pensioenfondsen. Een pensioenfonds creëert meerwaarde voor zijn deelnemers om het draagvlak voor het verplichte karakter van pensioenfondsen te houden in het belang van de deelnemers. Welke manieren zijn er voor pensioenfondsen om die meerwaarde te scheppen, om er te zijn voor de deelnemers? Is het verstandig om toegevoegde waarde te bieden boven de wettelijke taken inzake pensioencommunicatie? Zo ja: hoe? Drs. Annemarie van Hekken is Creatief Directeur bij Bridgevest, de marktleider op het gebied van pensioencommunicatie. Zij is tevens promovenda aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Haar promotieonderzoek gaat over de relatie tussen verschillende communicatietechnieken die pensioenuitvoerders kunnen inzetten en de houding en het gedrag van deelnemers aan pensioenregelingen. Over Bridgevest Bridgevest is specialist en marktleider op het gebied van structurele pensioencommunicatie en pensioenmarketing: het op actiematige wijze onder de aandacht brengen van een pensioenboodschap en het in beweging krijgen van deelnemers. Bridgevest bedient meer dan twintig pensioenfondsen. Bridgevest werkt tevens voor uitvoerders, asset managers, verzekeraars en PPI s. Contactgegevens: Drs. Annemarie van Hekken Bridgevest Westblaak KN Rotterdam tel.:

22 Duurzaam beleggen via partnerschap Door rechtstreekse contacten kunnen institutionele beleggers toegang krijgen tot duurzame investeringen in de categorieën vastgoed,infrastructuur, aandelen en obligaties. Triodos faciliteert die contacten. Het duurzame karakter uit zich mede doordat in de beleggingskeuze ook rekening wordt gehouden met niet-financiële risicofactoren. Dit zijn kritische factoren die, mits goed beheerd, bijdragen aan rendement. Drs. Els Ankum-Griffioen Head of Business Development & Investor Relations Triodos Investment Management Tel.: Over Triodos Investment Management Triodos Investment Management is specialist in het ontwikkelen en beheren van duurzame beleggingsfondsen. Triodos Investment Management voert de directie over 19 beleggingsfondsen die elk in een ander duurzaamheidsthema investeren en/of verschillende rendement-risico profielen kennen. De fondsen richten zich op investeringen in duurzame energie, duurzaam vastgoed, cultuur, biologische landbouw, microfinanciering in ontwikkelingslanden en beleggen in beursgenoteerde bedrijven volgens strikte duurzaamheidscriteria (SRI funds). De gezamenlijke Triodos beleggingsfondsen hebben ultimo 30 juni een beheerd vermogen van EUR 2,4 miljard. Triodos Investment Management is onderdeel van Triodos Bank N.V. Deze bank, opgericht in 1980, is een onafhankelijke bank die staat voor duurzaam en transparant bankieren. Triodos Bank financiert bedrijven, instellingen en projecten met een meerwaarde op sociaal, milieu en cultureel gebied, daartoe in staat gesteld door spaarders en beleggers die kiezen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en een duurzame samenleving. Het totaal beheerd vermogen, bestaande uit Triodos Bank, de beleggingsfondsen en Private Banking was eind juni 2013 EUR 8,9 miljard. In 2009 is Triodos Bank verkozen tot de duurzaamste bank ter wereld. Deze toonaangevende prijs is toegekend vanwege het leiderschap en de innovatieve kracht die Triodos Bank al 30 jaar toont bij het integreren van duurzaamheid in al haar activiteiten. De FT Sustainable Banking Award wordt toegekend door een internationale jury samengesteld op initiatief van de Financial Times en IFC, onderdeel van de Wereld Bank.

23 Human Action voor Pensioenfondsen. De voordelen als Nederlandse pensioenfondsen zich in hun governance op de deelnemer richten. Ludwig von Mises Institute Europe Een Europese denktank in Brussel met als doel welvaart voor elk individu te scheppen door nieuwe wijzen van analyse en debat en door de promotie van een vrije en open economie, met een nadruk op de economische ideeën van de Oostenrijkse School. Sinds de oprichting in 2002 organiseert het Ludwig von Mises Institute Europe seminars, conferenties, symposia, discussies en debatten over onderwerpen die variëren van belastingconcurrentie tot kennis en innovatie. Leden van het Ludwig von Mises Institute Europe zijn oud-premiers, leden van het Europees Parlement, politici, academici, journalisten en leiders uit het bedrijfsleven. Ludwig von Mises: econoom, jurist, filosoof Ludwig von Mises ( ), een van de vooraanstaande economen van de 20 ste eeuw, raakte tijdens zijn studie economie in Wenen onder de indruk van de principes van het klassieke liberalisme. In 1911 publiceerde hij zijn baanbrekende boek Theory of Money and Credit. Ludwig von Mises verdedigde de vrije markt op basis van de theorie dat de markt een proces is dat voortdurend creativiteit en coördinatie van ondernemerschap stimuleert. Het gaat om een meer realistische, dynamische en multidisciplinaire analyse van marktprocessen in de plaats van louter wiskundige (evenwichts)modellen. Zijn belangrijkste werken zijn: Theory of money and credit en Human Action. Drs. Heiko de Boer, penningmeester en lid dagelijks bestuur Ludwig von Mises Institute Europe Heiko is ruim twintig jaar werkzaam in de wereld van vermogensbeheer. Hij is zijn carrière begonnen als Portefeuillemanager Aandelen bij Robeco. Na tien jaar lang marketing & sales, waarvan zeven jaar in Londen, werkt hij sinds 2008 voor pensioenuitvoerder APG.

24 Welke thema s spelen een belangrijke rol in de bestuurskamers van pensioenfondsen? Over MN MN is een van de grootste pensioenuitvoerders en vermogensbeheerders van Nederland, met ruim 60 jaar ervaring. MN beheert een vermogen van ruim 90 miljard voor diverse pensioenfondsen, in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. MN voert de pensioenadministratie uit voor bijna twee miljoen mensen en ruim werkgevers. MN is werkgever van circa mensen. Meer informatie is te vinden op Over drs. Gerald Cartigny Gerald Cartigny Als Directeur Account Management is hij verantwoordelijk voor het team van account managers voor zowel het fiduciair vermogensbeheer als de pensioen- en verzekeringsadministratie. Gerald heeft meer dan 23 jaar werkervaring binnen de financiële dienstverlening. Voordat hij in 2012 begon bij MN was hij Managing Partner van adviesbureau IFC Management. Daarvoor werkte hij achttien jaar bij ABN AMRO Asset Management, laatstelijk als lid van het bestuur. Gerald begon in 1990 zijn carrière bij Nationale Nederlanden als Analyst/Portfolio Manager. Hij voltooide de opleiding Bedrijfseconomie aan de Universiteit van Tilburg in Hij volgde tevens het Advanced Management Programme en het Non-Executive Director programma bij INSEAD. Contactpersoon: Suzan Brienen, telefoon: , Suzan.brienen@mn.nl

25 Nederland en de Euro een scenario voor 2014 Prof. dr. Eduard Bomhoff Voorzitter IVP- Instituut voor Pensioeneducatie Summary C.V. At Monash University, Sunway Campus I am responsible for content development and staff mentoring in the economics discipline. I am also continuing my research as principal country investigator for Malaysia, appointed by the World Values Survey. Over the period , I have led the growth of the School of Business of the University of Nottingham in Malaysia from 45 incoming undergraduates to 240 incoming undergraduates and to 300 postgraduate students for a total of 1100 students over my years as Director. In Europe, I have taught at the two internationally ranked business schools in the Netherlands (both in the Financial Times top 100 MBA-programs worldwide) and have received teacher of the year awards both in Rotterdam and at Nyenrode. Courses taught at MBA and masters levels in Malaysia and in Europe included econometrics, economic environment for managers, Asian economic development, macroeconomics, international economics and financial economics. My research has been published in top international journals, including two articles in the Journal of Monetary Economics, the leading U.S. journal in the field and three articles in the invitation-only Carnegie-Rochester Series. My work on exchange rates has been recognized in international Handbooks of economics. I have also been an associate editor of several international journals and a referee for the AER and a dozen other journals. I have held visiting professorships in Singapore, Moscow (2x), Berlin (Bundesbank professor), Berne, Kiel and Leuven and have consulted with the Bank of Japan, the International Monetary Fund, the Federal Reserve System, the EU, and a number of financial institutions. In my home country I have been the founder-director of the joint Executive MBA-program of Erasmus University and the University of Rochester (rated nr. 1 Executive MBA in Continental Europe by the Financial Times), and the founder-director of NYFER, a leading think tank for public policy. I have also been chairman of the board of a publishing house and a board member of the Holland Festival, the Rotterdam Philharmonic Orchestra and the Netherlands Dance Theatre. In 1998, Queen Beatrix of the Netherlands appointed me an officer in the order of Orange Nassau in recognition of my entrepreneurial activities in education, research and the performing arts.

26 LINDA VAN GOOR Senior Advisor for the supervision of financial groups by De Nederlandsche Bank as part of the European supervisory framework. EXPERIENCE AND BACKGROUND SHORT PROFILE Linda van Goor (1967) has been working with the European financial sector since She started her career as an academic teacher in corporate finance. After obtaining her PhD in financial history she became a policy advisor for the Dutch banking industry in European Affairs. In 2004 she chose to join the Dutch prudential supervisor and contributed to the European dialogue on supervision of financial conglomerates, working closely with both European and non-european colleagues in the Brussels and Basel platforms. The last five years, Linda worked in Brussels at the European Commission to review and draft legislation regarding European supervision of complex financial groups and thus contributing to improve the soundness and stability of the financial system in Europe. Gaining from her background as an academic teacher, she is passionate about educating and training people to better understand the dynamics of the European financial system as a whole and of the actors in it, and to make everyone more aware of the need for more collaboration and an integrated legislative framework for integrated markets. Linda has been in five different jobs since 1991 and all of them involved Europe and its financial system. She has worked in European political debates on financial sector regulation since 1997 and has lived in Brussels since end 2007 as a seconded supervisory expert. She enjoys being part of a team of colleagues and other experts from different countries.

27 Pensioen in Den Haag en in Brussel Dr. Pieter Omtzigt Lid Tweede kamer voor het CDA, woordvoerder fiscale zaken, pensioenen en buitenlandse zaken. Pieter Omtzigt is sinds 3 juni 2003 lid van de Tweede Kamer voor het CDA. Hij woont in Enschede in de provincie Overijssel. In de Kamer behandelt hij onderwerpen als pensioenen, belastingen, AOW, en ICT in de zorg. Hij is lid van de Raad van Europa, de mensenrechtenwaakhond voor de burgers van 47 landen in Europa. Pieter studeerde econometrie aan de Britse Universiteit van Exeter. In zijn derde jaar ging hij naar de LUISS-universiteit in Rome. Na zijn afstuderen is hij gaan promoveren aan het Europees Universitair Instituut in Florence. Eerst was het onderwerp van zijn onderzoek de vergrijzing in Europa. Later diepte hij het onderwerp 'niet-stationaire tijdreeksen en automatische modelselectie' uit. Na die tijd ging hij werken aan de Universiteit van Amsterdam en verdedigde er zijn proefschrift. In de Tweede Kamer houdt Pieter zich vooral bezig met hervormingen van de sociale zekerheid, de fiscus en de zorg. Zijn internationale ervaring helpt hem de beste ideeën voor Nederland op te zoeken en uit te werken. Zo zijn er in Italië meer mensen die een uitkering ontvangen dan er werken. Hun pensioenen zijn daardoor natuurlijk erg laag en juist dat moet voorkomen worden hier bij ons! U kunt Pieter dagelijks volgen op zijn blog:

28 Training: Praktische vaardigheden die u helpen in uw carrière Wat hebben succesvolle zakenmensen, charismatische politici en beroemde artiesten gemeen? Zij beschikken over kennis plus de kunde om ideeën te uiten, mensen te leiden en om enthousiasme op te wekken bij mensen. Of u nu bestuurder van een pensioenfonds bent, wilt worden, diensten levert aan pensioenfondsen of in dienst bent bij een pensioenuitvoeringsorganisatie, het zijn uw vaardigheden in aanvulling op uw kennis die effect hebben op het resultaat. Deze nieuwe cursus helpt u in de ontwikkeling van uw geschiktheid in de harder wordende zakenwereld: Effectief overtuigen. Uw dienst, product of idee is goed. U weet dat het nodig is. U heeft steun nodig om het uit te voeren. En dan volgen de bezwaren, bedenkingen, politiek. Hoe vernieuwend, noodzakelijk en zinvol het ook is, er is weinig steun voor nadere uitvoering. Leer een groep sceptici enthousiast te maken voor uw voorstel, idee, dienst of product door mensen te overtuigen. Leer goede ideeën ontwikkelen en uitvoeren. Effectief presenteren. Vroeg of laat zult u een presentatie moeten geven: dat kan in het klein, als u uw collega s toespreekt bij het bereiken van een mijlpaal, in een vergadering om uw standpunten uit een te zetten, of in een zaal omdat men uw mening over een onderwerp wenst te vernemen. Veelal wordt gedacht dat er maniertjes zijn om een goede presentatie te geven. Velen zijn zenuwachtig of hebben angst om voor een publiek te spreken. Leer zonder angst en zonder maniertjes uw standpunten duidelijk voor het voetlicht te brengen. Effectief onderhandelen. Waar en wanneer iemands behoeften, belangen of wensen conflicteren met die van iemand anders, is er ruimte om te onderhandelen tot voordeel van alle partijen. Onderhandelen is een continue interactie en dialoog tussen partijen. Onderhandelen betekent ook nee durven zeggen. U leert het verschil tussen verkopen en onderhandelen, hoe u voorkomt te veel weg te geven in een onderhandeling en hoe u zich verplaatst in uw wederpartij teneinde een optimaal onderhandelingsresultaat te bereiken. Effectieve teams. Het succes van een organisatie wordt vaak beoordeeld aan de doelen die de organisatie heeft bereikt. Om de moeizame weg naar succes makkelijker begaanbaar te maken, is het wenselijk om als een team te werken. Groepsdynamiek en teamwerk ontstaan niet vanzelf. Uiteenlopende persoonlijkheden moeten met elkaar werken. Leer conflicten te beheersen, menselijke relaties beter te begrijpen en de sterke kanten van ieder teamlid in te zetten.

29 Praktische informatie: Iedere cursus duurt twee dagen, op dinsdag en op woensdag Start van de cursus: 16 april 2014 Locatie: Beurs-WTC te Rotterdam Tijd: van 10 tot 17 uur Prijs: EUR 2.000,-- ex BTW per cursus Studiematerialen, lunch en diner en uitrijdkaarten voor de parkeergarage inbegrepen Een cursus vindt enkel doorgang bij ten minste tien aanmeldingen Aanmelden: richt u een met uw contactgegevens en de naam van de cursus aan: info@instituutpensioeneducatie.nl

30 Deelnemerslijst Congres Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in 2014 Vredespaleis, Academiezaal, woensdag 11 december 2013, 9.30u u Naam Rogier van Aart, MSc, CFA Nienke Abma Drs. Els Ankum-Griffioen Mr Gijs Alferink Frank van Alphen Drs. Frans Annokkee Kees van Ardenne Leen den Bakker André Bal Mr Guido Bamberg Wikash Bansi Ron Baron Drs. Sijb Bartlema Jan van Beek Mr Eric Bergamin Merijn Boender Pieter Boender Drs. Heiko de Boer Mr Klaartje de Boer Drs. Willem Boeschoten Alexandra Bolland Prof. dr. Eduard Bomhoff Peter Bonewit Mr Hans Borren Olaf Boschman Rob Braaksma Mr Janine Breij Mr Wim van den Brink Pascal Britton Danniela Buch Drs. R.A.C.J. Burm Organisatie CFA Institute AFS IVP - Instituut voor Pensioeneducatie Heuvelrug Notarissen Het Financieele Dagblad Syntrus Achmea Vaiba B.V. St. Pf. IBM Nederland Pf. Medewerkers Apothekers St. Pensioenfonds Equens Deloitte Risk Services St. Pf. IBM Nederland Heineken Pensioenfonds BPF Vervoer Bergamin Pensioenrechtadvies AfriPads Foundation Ludwig von Mises Institute Europe Vakcentrale MHP BoesConsult B.V. Rabobank Voorne-Putten IVP - Instituut voor Pensioeneducatie CSM Pensioenfondsen St. Notarieel Pensioenfonds IPE Bpf HiBiN Novarca Benelux BPF Slagers Rabobank Voorne-Putten Rozenburg Standard Life IVP Instituut voor Pensioeneducatie Beurs-WTC, Beursplein AA Rotterdam Tel info@instituutpensioeneducatie.nl 1 van7

31 Deelnemerslijst Congres Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in 2014 Vredespaleis, Academiezaal, woensdag 11 december 2013, 9.30u u Drs. Willemien Caderius van Veen RA Drs. Gerald Cartigny Henri Castillion Jan Cieremans Alexander van Coberen Frank Conjaerts Erwin Cramer, MBA Jef Curfs Mr Erik L. Daae Henk van Dam Drs. Remco van Dijk Jos Dirks Peter Dom Drs. Frans Dooren, RBA, CAIA Drs. Sjaak Duin Mr Johan van Dulst Mr Patrick Dunnewolt Drs. Ellen Elout Dr. Richard Emmerink Jaap van den Ende Ruben van Etten William Ettinger Wim Feijt Theo Fikke Mr Joost Frequin Larissa Gabriëlse Ir. Alexander van der Garden Robert Gombault Anna Grebensjikova Annette Godart-van der Kroon Dr. Linda van Goor Mr Rijk Griffioen BPF Dranken MN St.Pf. Sanoma Nederland NVOG Ordina ING Investment Management Bpf Koopvaardij Ver. Gepensioneerden PME Stichting Pensioenbehoud Bpf Loodswezen Amundi St. Pensioenfonds Rabobank AF Advisors IVP - Instituut voor Pensioeneducatie Pensioenfonds Ahold Pf. Fortis Bank Ned. (in liq) PIMCO Ned. Bond van Pensioenbelangen Aegon ING Duurzaam beleggen Pensioenlab Pensioenfonds Chevron St. Pf. Openbare Bibliotheken Financial Assets Kas Bank N.V. St. Pf. Fortis Bank NL.i.l. Pensioenlab Ludwig von Mises Institute Europe De Nederlandsche Bank IVP - Instituut voor Pensioeneducatie IVP Instituut voor Pensioeneducatie Beurs-WTC, Beursplein AA Rotterdam Tel info@instituutpensioeneducatie.nl 2 van7

32 Deelnemerslijst Congres Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in 2014 Vredespaleis, Academiezaal, woensdag 11 december 2013, 9.30u u Marcel van de Grift Visser & Visser Pensioenadviseurs Drs. Rajesh Grobbe RC BPF Koopvaardij Jolanda de Groot Financial Investigator mr. Derya Gunaydin Achmea Jannet Kroes-van den Haak, RPA KPS Drs. Remco Haaxman Coller Capital Liesbeth Hazebroek, BA MN Drs. Annemarie van Hekken Bridgevest Jitske Helfferich APG Ruud Hendriks, MA Lombard Odier Investment Managers Drs. Henk Hermsen SPF beheer Drs. Jeroen van der Hoek Cardano Marco Homburg BNP Paribas Mr Ingeborg Hoogendijk Ministerie van Financiën Mr Andrea Hoogteijling St. Pensioenfonds Achmea J.A. Hoogvliet Harry Horlings Robeco Mr drs. Manon Hoseman Simmons & Simmons Mr Chiel Huisman Bergamin Pensioenrechtadvies Frank Jacobs Jaap Janissen PME Mr Hans Janssen Daalen DUFAS Malcom Jones Standard Life Investments Harry Joris St. Pf. IBM Nederland A. Jorna BPF Beton / BPF Baksteen W. Kaastra PME Drs. Jeroen Kakebeeke Timeos Ernö Kalmár Van der Schoot & Westenbrink Ricko Kamp MN Theo Kempers BNP Paribas Investment Partners Mr Irene P.A. Kersten MN Koen Knapper St. Nedlloyd Pensioenfonds IVP Instituut voor Pensioeneducatie Beurs-WTC, Beursplein AA Rotterdam Tel info@instituutpensioeneducatie.nl 3 van7

33 Deelnemerslijst Congres Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in 2014 Vredespaleis, Academiezaal, woensdag 11 december 2013, 9.30u u Beno Koens NVOG Drs. Carl Kool BlackRock Drs. Jeroen Koopmans AAG Lane Clark Peacock Drs. Bart Kramer, CFA The Indexx People Drs. Tim Kruis Amundi Elly Kwakkelstein BPF Schoonmaak Mr Patrick Laméris PGGM Mr Onno de Lange IVP - Instituut voor Pensioeneducatie Drs. Johan Langerak Standard Life Drs. Gerard Langerhorst Pensioenpad.nl Peter L.A. Langeveldt RA Baroma Drs. Sander Leeters BPF Vervoer Mr Anton van Leeuwen SteensmaEven advocaten Frans Lemkes St Pensioenfonds UWV Luigi Leo, CEFA Drs. Arianne Leuftink Zest Advice Bart van Liebergen Ministerie van Financiën Jurjen van Lith APG Mr Kees Lodder PGGM Drs. Sjoerd Lont, RBA Kempen Capital Management Henk Lubbers St. Pensioenfonds Owase Prof. dr. Filip de Ly Erasmus Universiteit Jenny McLynn Standard Life Anja Meijer F&C Netherlands Mr Roelff Melching Melching Pensioenadvocatuur Drs. Daniëlle A.M. Melis, MBA Nyenrode Business Universiteit Jan Meulenbelt TFS Mr Jan van Miltenburg Autoriteit Financiële Markten Drs. Edin Mujagic NPN G. Nap Ver. Gepensioneerden NIBC Sybrand Nauta St. Pensioenfonds Achmea Mr Bob Neijenhuis Delta Lloyd Leven IVP Instituut voor Pensioeneducatie Beurs-WTC, Beursplein AA Rotterdam Tel info@instituutpensioeneducatie.nl 4 van7

34 Deelnemerslijst Congres Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in 2014 Vredespaleis, Academiezaal, woensdag 11 december 2013, 9.30u u Anneke Niemeijer FNV Bondgenoten Herman Niesten RA Telegraaf Pensioenfonds 1959 Daniel Nijdam APG Dennis Nohar SS&C GlobeOp Drs. Bert Nollen St. Pf. ANWB Drs. Pieter van Noort AAG Pf. Atos Origin Nederland Anne Nout St. Pf. IBM Nederland Dr. Alwin Oerlemans, CFA APG Groep N.V. Lambert Oorthuizen Timeos Wim Oosterink Pf. Openbare Bibliotheken Mr Nicolette Opdam EY Marije Ottervanger FNV Bondgenoten Johan Ouwendijk Syntrus Achmea André Persoon De Nederlandsche Bank Drs. Cas Peters Neuberger Berman Drs. Hedwig Peters Pensioenfonds Sabic Wendy Peters De Nederlandsche Bank Mr Alexandra Petrov APG Drs. Jacques van der Pijl ING Investment Office Jan Poen PF Fysiotherapeuten Willie Post sr. Het Financieele Dagblad Drs. Hans Postmus AAG St Pensioenfonds ING H.F. van Putten Ver. Gepensioneerden NIBC Mr F.B.M. van der Raaij Notarieel Pensioenfonds Frank Radstake BPF voor de reisbranche Mr H. Redeker Telegraaf Pensioenfonds 1959 Ingrid Reichmann-Kops Partners at Work Angelique Reinders, MSc Robeco Mieke Roorda Pensioenfonds SNT Drs. Hans Ruis St. Nedlloyd Pensioenfonds Mr Anita Rustema Rabobank Nederland Drs. Kees Scheepens BPF Bouw IVP Instituut voor Pensioeneducatie Beurs-WTC, Beursplein AA Rotterdam Tel info@instituutpensioeneducatie.nl 5 van7

35 Deelnemerslijst Congres Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in 2014 Vredespaleis, Academiezaal, woensdag 11 december 2013, 9.30u u Mr Gaby Schellekens MN Drs. Jaap Schepen RA St. Pf Elsevier Ondernemingen Drs. Mark Schilstra Kas Bank N.V. Drs. Hans Schlukebir, RBA St. Pf. ANWB Simon van der Schoot Ned. Bond voor Pensioenbelangen Mr Nico Schrijen Human Governance Gerda Schultz Pensioenfonds Protector Drs. Johan Septer RA Deloitte Risk Services Mr D.E. Sikkens St. Nedlloyd Pensioenfonds Prof. dr. Olaf Sleijpen De Nederlandsche Bank Wilco van Sminia B.A. van Doorn & Comp Arthur J. Smit Pensioenfonds Sabic Marcel Snijders RA St Pensioenfonds UWV Paul Snoek St. Pf. IBM Nederland W. van Someren Gréve Lombard Odier Drs. Cor Spaans Pensioenfonds Campina Frank Steeman St. Pf. Avery Dennison Fred Steenwinkel St. Pensioenfonds Equens Arie Stuijt Ver. Gepensioneerden PME Stefan Taubert Achmea Drs. Bert Tibben Bert Tibben Pensions & Investments Consultancy Drs. Sonja Timmer RA St. Nedlloyd Pensioenfonds Drs. Sabijn Timmers-Janssen AAG Nationale Nederlanden Nelleke Trappenburg Het Financieele Dagblad Stefan Turenhout Baker Tilly Berk N.V. Drs. Wouter van der Veen De Nederlandsche Bank Arno Veenman St. Pf. AXA Verzekeringen Drs. Hen Veerman AAG, RBA Triple A Drs. Hans Veltkamp BPF Horeca en Catering Drs. Robert Vennegoor IMP Professionals Drs. Gijs F. Vermeulen BPF Schoonmaak- en Glazenwassersbranche Marc Vijver Index People IVP Instituut voor Pensioeneducatie Beurs-WTC, Beursplein AA Rotterdam Tel info@instituutpensioeneducatie.nl 6 van7

36 Deelnemerslijst Congres Besturen en Beleggen voor Pensioenfondsen in 2014 Vredespaleis, Academiezaal, woensdag 11 december 2013, 9.30u u Mr Dick Vis Drs. Kees Visser RA Drs. Robert P. Visser Dirk de Vlaam Mr Josephine G.F. van der Vossen-Jonker Ronald Waals Bob van der Wal John van Wanrooy RA Gerard Warmerdam, RBA, QC Henny Weijers John Westerbrink, FFP Drs. Mark Willemse Maarten van Wijk Bob Winkler Mr Marie-Christine Witteman Pat Woods Eva Wüstefeld Drs. Stephen Verdonkschot Arjan de Zeeuw Sjaak Zonneveld Koen Zoutenbier, CCO Gert Zwaan Scenarios in Finance St. Pensioenfonds NIBC Psychologisch Adviesbureau Akerendam Franklin Templeton Investments Partners at Work Natixis Vakcentrale MHP St. Pf. SNS REAAL St. Pensioenfonds Achmea Ver. Gepensioneerden PME Van der Schoot & Westerbrink Cardano Het Financieele Dagblad Ver. Gepensioneerden PMT MCW Consult Standard Life BNP Paribas Investment Partners APG NieuwPensioen.Nu CTHRU Delta Lloyd Asset Management ***** IVP Instituut voor Pensioeneducatie Beurs-WTC, Beursplein AA Rotterdam Tel info@instituutpensioeneducatie.nl 7 van7

37 HET BOEK DAT ALLE ASPECTEN VAN HET BESTUREN VAN EEN PENSIOENFONDS OP TOEGANKELIJKE WIJZE BEHANDELT. HOOFDLIJNEN PENSIOENFONDSMANAGEMENT Door Onno de Lange Theorie en praktijk van het leiden van een pensioenfonds: van vermogensbeheer tot de kunst van het onderhandelen en van pensioenrecht tot belangenbehartiging. Bestel Hoofdlijnen Pensioenfondsmanagement nu bij IVP Instituut voor Pensioeneducatie, bol.com of selexyz.nl voor 49,95. Op werkdagen voor u besteld, morgen in huis. HOOFDLIJNEN PENSIOENFONDSMANAGEMENT is een uitgave van Pearson Benelux / FT Prentice Hall