DE WETGEVING OVER DE LANDVERZEKERINGS- OVEREENKOMST INHOUD

Transcriptie

1 3 DE WETGEVING OVER DE LANDVERZEKERINGS- OVEREENKOMST INHOUD Voorwoord I. Een nieuwe wetgeving over de landverzekeringsovereenkomst: waarom en hoe? Wordingsgeschiedenis van de wet van 25 juni 1992 op de verzekeringsovereenkomst Wordingsgeschiedenis van de wet van 16 maart 1994 houdende wijziging van sommige bepalingen van de wet van 25 juni Plaats van de wet op de landverzekeringsovereenkomst in het geheel van de wetgeving over de verzekering II. Fundamentele oriënteringen van de wetgeving betreffende de verzekeringsovereenkomst Toepassingsgebied Basisbegrippen en -definities Het dwingende karakter van de wet Consumentgerichte opties van de wet Meer bescherming minder verplichtingen III. Bepalingen betreffende alle landverzekeringsovereenkomsten: overzicht van de artikelen 4 tot 36 van de wet Sluiting van de overeenkomst en mededeling van het risico De voorafgetekende polis De verzekeringsaanvraag Het verzekeringsvoorstel Mededeling van het risico Aanpassingen van de overeenkomst: verzwaring en vermindering van het risico

2 4 Uitvoering van de overeenkomst Betaling van de premie Grove schuld Melding van het schadegeval Duur, verlenging en einde van de overeenkomst Stilzwijgende verlenging Opzeggingsrecht na een schadegeval Opzegging van de combinatiepolissen Faillissement van de verzekeringnemer Overlijden van de verzekeringnemer Geschillen die uit de overeenkomst zouden ontstaan: scheidsrechterlijke uitspraken en verjaringstermijnen 36 IV. De wet op de overeenkomst, zaakverzekeringen en brandverzekering Bepalingen eigen aan de verzekeringen tot vergoeding van schade Geen verhaal op de naaste verzekerden Vergoeding in geval van meervoudige overeenkomsten Vergoeding van de schade in geval van samenloop van verzekeringen Bepalingen ten gunste van de erfgenamen van een goed Bepalingen eigen aan de zaakverzekeringen Waardebepaling van de goederen Reddingskosten en hun vergoeding door de verzekeraar Overdracht onder de levenden van de verzekerde goederen Bepalingen eigen aan de brandverzekeringen Uitbreiding van de dekking Verbod van de zogenaamde exclusiviteitsclausules Vergoedingstermijnen 45 V. De wet op de overeenkomst en de burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekeringen Mogelijkheid van rechtstreekse vordering op de verzekeraar

3 5 Specifieke verjaring van de rechtstreekse vordering Dekking na het verstrijken van de overeenkomst Uitbreiding van de dekking tot de intrest en de kosten Vrije beschikking over de schadeloosstelling Kwitantie ter afrekening Verhaal van de verzekeraar op zijn verzekerde 53 VI. De wet op de overeenkomst en de persoonsverzekeringen Voor de persoonsverzekeringen gemeenschappelijke bepalingen Het overleggen van medische verklaringen Het verbod om genetische gegevens mee te delen Specifieke bepalingen voor de levensverzekeringen Wettiging van bestaande praktijken Wegwerken van twijfelgevallen of onzekerheden Aanvullen van wettelijke leemten Levensverzekering en zelfmoord Specifieke bepalingen voor de andere persoonsverzekeringen dan de levensverzekering: vrije keuze van de arts 60 VII. De wet op de overeenkomst, de rechtsbijstandverzekering en de kredieten borgtochtverzekering De verzekering van geldboeten en minnelijke schikkingen Vrije keuze van de advocaat De bijzondere kenmerken van de kredietverzekeringen 65 Bijlagen: De wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, gewijzigd door de wet van 16 maart Het koninklijk besluit van 24 december 1992 (Staatsblad van 31 december 1992), gewijzigd bij koninklijk besluit van 29 december 1994 (Staatsblad van 27 januari 1995)

4 7 VOORWOORD Al binnen enkele maanden na de publikatie van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst in het Staatsblad wijdde de BVVO er een verzekeringscahier aan. Dit richtte zich niet in de eerste plaats tot specialisten, evenmin als haar andere cahiers, maar had voornamelijk tot doel te vulgariseren, te informeren en de nieuwe wet in haar sociaal-economische context te situeren. Dat dit werk aan een behoefte beantwoordde, behoeft geen betoog meer: van de oorspronkelijke oplage van exemplaren blijft niets meer over, terwijl er zo n rechtstreeks door de verzekeringsmaatschappijen verspreid zijn in de eerste weken na de publikatie. Niet alleen is het Cahier niet meer voorradig, het is ook achterhaald sinds het Parlement de wet van 16 maart 1994 houdende wijziging van sommige bepalingen van die wet op de verzekeringsovereenkomst goedgekeurd heeft. Reden te meer dus voor de BVVO om dit inmiddels klassiek geworden werkje van de verzekeringssector niet alleen opnieuw uit te geven, maar ook bij te werken. Zeker een tiental van de 140 artikelen die de wet van 25 juni 1992 bevat, zijn immers grondig herzien, terwijl een koninklijk besluit van 29 december 1994 de draagwijdte van een aantal andere en soms dezelfde aanzienlijk heeft verduidelijkt of gewijzigd. Het oorspronkelijke Cahier gaf alleen een overzicht van de wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst; ditmaal omvat het ook een tweede wet die de eerste wijzigt, alsook verschillende uitvoeringsbesluiten. Dat kon de inhoud er natuurlijk niet gemakkelijker op maken, al kunnen we de lezer direct geruststellen: evenmin als het eerste Cahier wijdt deze vernieuwde uitgave een systematische en exhaustieve analyse aan al deze bepalingen, maar staat ze in haar commentaar vooral stil bij die artikelen die van directer belang voor de verzekerden zijn en bij de courantste betrekkingen die zij met hun verzekeraar onderhouden. Dat verklaart ook dat er, in tegenstelling tot meer wetenschappelijke of academische publikaties, niet altijd wordt aangegeven welke bepalingen nu precies uit de wet en welke uit de uitvoeringsbesluiten ervan voortvloeien.

5 8 In een bijlage is de tekst van de wet opgenomen. Ook daar hebben we de lectuur willen vergemakkelijken door zoveel mogelijk de bepalingen van de wijzigingswet van 16 maart 1994 in de wet van 25 juni 1992 te integreren en zo als het ware aan codificatie avant-la-lettre te doen. De bepalingen die toegevoegd zijn of die de oude bepalingen vervangen hebben, zijn daarbij cursief gedrukt. Dat geldt grosso modo ook voor de koninklijke besluiten van 24 december 1992 en 29 december 1994 tot uitvoering van die wetten, hoewel we de juristen zo nodig naar de originele teksten verwijzen. Aangezien we niet meer met één, maar met twee wetten te maken hebben, alsook met uitvoeringsbesluiten die ten tijde van het eerste Cahier nog niet bestonden, heeft deze vernieuwde uitgave tegelijk een nieuwe titel meegekregen. Op de kaft van het Cahier is dus geen sprake meer van de wet van 25 juni 1992, maar meer in het algemeen van de wetgeving over de landverzekeringsovereenkomst, nieuwe bijgewerkte uitgave Een detail wellicht, maar toch een nuttige aanwijzing voor wie dit kleine vademecum over enkele jaren zal raadplegen. Het belangrijkste is natuurlijk de inhoud van de wijzigingswet van 16 maart 1994, die aanleiding heeft gegeven tot het opstellen van dit Cahier. Zonder vooruit te lopen op wat daarvan verderop, op blz. 14, gezegd wordt, wijzen we er hier al op dat die wet er in de eerste plaats voor moest zorgen dat een aantal bedrijven, organisaties, collectiviteiten en beoefenaars van vrije beroepen die het gevaar liepen geen dekking meer te vinden of daar een buitensporig hoge prijs voor te moeten betalen, verzekerbaar bleven. Wij willen dan ook hulde brengen aan degenen die deze wijzigingen mogelijk hebben gemaakt, namelijk de Commissie voor Verzekeringen, die er de aanzet toe gegeven heeft, de toezichthoudende minister, de heer Wathelet, alsook zijn kabinet, die begrip hebben getoond voor de verzuchtingen van de markt, en vooral de enkele senatoren die, onder leiding van mevrouw Creyf en de heer Cerexhe, hun naam en hun gezag hebben verbonden aan het wetsvoorstel dat nu de wet van 16 maart 1994 is geworden. Toegegeven, de BVVO heeft betreurd dat de wet nog te zeer in details treedt. Zodra het bindend karakter ervan vaststond voor de verzekeringen die voor het grote publiek bestemd zijn en voor

6 9 zover de doorsnee consument kon blijven rekenen op de integrale bescherming van de wet van 25 juni 1992, leek een dergelijke argwaan immers niet helemaal op zijn plaats. We moeten echter beseffen dat het om een compromis ging en dat ieder compromis wederzijdse toegevingen veronderstelt om het essentiële te vrijwaren, namelijk een einde te maken aan de absurde situatie dat, om de consument te beschermen, de verzekeringsovereenkomst bijvoorbeeld niet meer gewijzigd mocht worden, zelfs als beide partijen dat wensten. Hoe dan ook, deze wet heeft gezorgd voor een heilzame terugkeer naar meer realisme. Om die reden heeft de BVVO er een Cahier aan willen wijden waaraan ik evenveel succes toewens als aan zijn voorgangers. Michel Baecker, gedelegeerd bestuurder.

7 10 I. EEN NIEUWE WETGEVING OVER DE LANDVERZEKERINGS- OVEREENKOMST: WAAROM EN HOE? De Belgische wet op de verzekeringen dateerde van 11 juni Ze bevatte 43 artikelen, die nauwelijks onderverdeeld waren in een reeks hoofdstukken met algemene regels (personen die kunnen laten verzekeren, verplichtingen van de partijen, bewijs van de overeenkomst, ontbinding van de overeenkomsten, verjaring) en drie aanvullende hoofdstukken over enkele specifieke landverzekeringen, nl. de brandverzekering, de oogstverzekering en de levensverzekering. Een en ander verklaart dat deze wet, ondanks de inspanningen die de wetgever destijds leverde om een bruikbaar werkstuk op te stellen, achterhaald was door de economische en sociale ontwikkelingen. Denken we bijvoorbeeld maar aan de doorbraak, sedert het begin van de eeuw, van het gemotoriseerde verkeer, waarvan de opmars zo onstuitbaar was dat de motorrijtuigverzekering nu overal ter wereld de belangrijkste verzekeringsbranche is. Hiermee dekt de burger niet alleen meer zijn eigen goederen, maar zorgt hij er terzelfder tijd voor dat zijn verzekeraar in zijn plaats de schade aan anderen vergoedt waarvoor hij aansprakelijk gesteld wordt. Ondertussen hebben ook de levensverzekeringen zich in elk land met een hoge levensstandaard zo sterk ontwikkeld en gediversifieerd dat ze qua incasso nu het hoogst scoren. Ook de rechtsbijstandverzekering en de kredietverzekering maakten dezelfde opgang mee: kon onze wetgeving hier nog naast kijken? Dank zij deze nieuwe sociale dimensie kende de verzekering in het tweede gedeelte van de 20ste eeuw een buitengewone bloei. Door haar democratisering en bereikbaarheid voor iedereen is ze ook niet aan de golf van consumentisme ontsnapt die sedert de jaren 70 over onze Westerse maatschappij rolt. Contractuele vrijheid bij het sluiten van een verzekering? Jawel, maar dan binnen een wet- en regelgevend kader dat het evenwicht tussen

8 11 de wederzijdse rechten en verplichtingen vrijwaart. Dat is in ieder geval het standpunt van de wetgever, die heeft geoordeeld dat de op de contractuele vrijheid gebaseerde wet van 1874 de verzekerde niet voldoende beschermde tegen clausules die hem vaak opgelegd werden door de verzekeraar of die deze laatste al te veel rechten toekenden. Ten slotte mogen we niet vergeten dat onze controlewetgeving zich aan de eenheidsmarkt heeft moeten aanpassen. Zo werd de controle a priori in 1991 vervangen door een controle a posteriori. Dat heeft tot gevolg gehad dat de verzekeraars hun overeenkomsten niet meer vooraf door de autoriteiten dienen te laten goedkeuren. In deze omstandigheden, en gezien de opening van de markt voor niet in België gevestigde verzekeraars die misschien minder dan anderen bekommerd zijn om hun reputatie was het absoluut noodzakelijk geworden een aantal veiligheidsmaatregelen te treffen. Volgens vice-eerste minister en minister van Economische Zaken en Justitie Melchior Wathelet moest deze wet in ieder geval de laatste vesting van de consument zijn tegenover de misbruiken die zouden kunnen ontstaan uit de afschaffing van de systematische controle op de voorwaarden en tarieven. (1) Hoe dan ook, dank zij de marktwetten liepen de meeste verzekeringsovereenkomsten in België de jongste jaren gelukkig al vooruit op de wet. Op een hele reeks punten werden de verzekeraars hier overigens toe verplicht door een reglementering en een rechtspraak waarin de belangen van de verzekerden en hun rechthebbenden steeds meer aandacht kregen. De wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst mag dan op papier wel revolutionair zijn, op het terrein is dat minder het geval, behalve voor bepaalde aspecten, waar ons land als voorloper mag worden beschouwd. WORDINGSGESCHIEDENIS VAN DE WET VAN 25 JUNI 1992 OP DE VERZEKERINGSOVEREENKOMST De idee van een herziening van de wet van 11 juni 1874 dateert niet van gisteren. Professor E. Van Dievoet, die op 22 mei 1937 tot Koninklijk Commissaris voor het Verzekeringswezen werd benoemd, zag in die herziening een van zijn belangrijkste taken (1) Zie in dat verband de toespraak van de heer Wathelet op de Dag van de Verzekeringskringen op 22 mei 1992 en op de Leuvense Verzekeringsdagen de dag nadien. Deze toespraak is door de BVVO gepubliceerd in de vorm van een Verzekeringscahier met als titel De uitdaging van de Belgische verzekeraars ten overstaan van de Europese integratie.

9 12 en beschouwde ze als een noodzakelijke aanvulling van de controlewetgeving. Maar ook die liet lang op zich wachten en werd pas in 1975 ingevoerd. Professor Van Dievoet, hoogleraar aan de universiteit van Leuven en verzekeringsspecialist, had zelfs al een voorontwerp van wet uitgewerkt, dat wellicht wegens het uitbreken van de oorlog in 1940 niet door het Parlement besproken is geweest. Deze tekst steunde voor een groot stuk op het vergelijkend recht en ging meer bepaald uit van de Franse wet van 13 juli Hij bevatte niet minder dan 120 artikelen en behandelde zowel de schadeverzekeringen als de sommenverzekeringen. Pas in het begin van de jaren 60 werd dit probleem weer aan de orde gebracht. Ondertussen had de wetgever wel al de verplichte motorrijtuigverzekering ingevoerd en had hij zo zijn aandacht toegespitst op de verzekeringsbranche die inmiddels de grootste bloei had doorgemaakt. Waren de ideeën van professor Van Dievoet toen misschien al achterhaald door de ontwikkeling van de naoorlogse mentaliteit en levenswijze? Hoe dan ook, dit keer werd het nieuwe werk toevertrouwd aan een Commissie tot herziening van de wet van 11 juni 1874 op de verzekeringen, die door het koninklijk besluit van 15 juni 1962 werd opgericht. Het dient ook gezegd dat de rechtspraak en rechtsleer in 20 jaar en welke 20 jaar! grondige veranderingen ondergaan hadden. Toch liet de regering deze commissie de mogelijkheid om haar werkzaamheden op de tekst van professor Van Dievoet te baseren. De commissie ging hier graag op in. In deze commissie, die eerst door professor de Fraipont (Universiteit van Luik) en daarna door de heer P. van der Meersch werd voorgezeten, hadden een twintigtal hoogleraren, topambtenaren van het Ministerie van Justitie en het Ministerie van Economische Zaken, alsook een aantal eminente verzekeringsspecialisten zitting. (1) Ze kwamen op talloze zaterdagen bijeen, in het Brusselse Justitiepaleis, waar ze in 58 artikelen een echt Handvest van de contractpartijen uitwerkten. De commissie conformeerde zich hiermee aan de meest geavanceerde wetgevingen van de andere EG-lid-staten. In die tijd was men er (1) In de loop van twintig jaar veranderde de samenstelling van deze commissie wel enigszins. Op p. 121 van dit Cahier staat echter de lijst van de 20 leden, zoals ze in het Memento van de verzekeraar en de verzekeringsproducent van 1980 stonden. Hun naam staat er naast hun toenmalige titel en/of functie. Sommigen zijn sindsdien overleden, anderen zijn met emeritaat gegaan, terwijl nog anderen hun academische of professionnele loopbaan voortzetten.

10 13 echter nog niet van overtuigd dat de jaarlijkse opzegbaarheid van de overeenkomsten het opperste geluk van de consument zou uitmaken. Nadat de basisartikelen op papier stonden, werd de commissie uitgebreid met een aantal nieuwe leden, die de speciale afdelingen moesten uitwerken voor de opstelling van de wetshoofdstukken betreffende de zaakschadeverzekeringen, de burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekeringen, de levensverzekeringen, enz. In een van deze subcommissies ontstond de idee om de rechtstreekse vordering, die toendertijd alleen in de motorrijtuigverzekering bestond, uit te breiden tot alle burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekeringen. (1) De werkzaamheden van deze commissie en subcommissies leidden tot een voorontwerp van wet, dat de heer van der Meersch en zijn commissie in april 1983 officieel aan de minister van Justitie, toen de heer Gol, overhandigden en waarover de Raad van State zich op 17 juni 1985 uitsprak. In het licht van zijn opmerkingen wijzigde staatssecretaris voor Justitie Mundeleer de tekst in Hij voegde er een aantal bepalingen aan toe om de verzekeringnemer en de slachtoffers van ongevallen een grotere bescherming te bieden. Na de val van de regering van toen dienden hijzelf en aftredend vice-eerste minister Gol in 1989 deze tekst als wetsvoorstel in. Ondertussen had minister van Economische Zaken Maystadt beslist de Commissie voor Verzekeringen en de raad van de Controledienst voor de Verzekeringen te raadplegen. Tot dan toe hadden de vertegenwoordigers van de verbruikers hun mening over de werkzaamheden m.b.t. de herziening van de wet van 11 juni 1874 immers nog niet mogen uiten. Daarnaast werden hierover nog andere, misschien meer incidentele maar daarom niet minder nadrukkelijke adviezen geformuleerd door de Raad voor het Verbruik en op de Ronde Tafel over de verzekering, die minister van Economische Zaken Claes van 5 tot 21 maart 1990 had gehouden. Een en ander verklaart dat de wet van 25 juni 1992 op de verzekeringsovereenkomst niet uit de inspiratie van het ogenblik is ontstaan, dat alle betrokken partijen uitvoerig geconsulteerd zijn geweest en dat de eenparige goedkeuring door het Parlement niets onrechtmatigs had. (1) Rechtstreekse vordering betekent dat het slachtoffer van een persoon wiens burgerrechtelijke aansprakelijkheid door een verzekeringsovereenkomst gedekt is, het recht heeft zich rechtstreeks door de verzekeraar te laten betalen, zonder het vermogen van de aansprakelijke verzekerde aan te spreken.

11 14 WORDINGSGESCHIEDENIS VAN DE WET VAN 16 MAART 1994 HOUDENDE WIJZIGING VAN SOMMIGE BEPALINGEN VAN DE WET VAN 25 JUNI 1992 Het ruime overleg dat aan de goedkeuring door het Parlement van de wet van 25 juni 1992 op de verzekeringsovereenkomst voorafging, heeft de wetgever niet belet een aantal amendementen op het regeringsontwerp in te dienen en zo een aantal bepalingen aan te nemen waarover de Commissie voor Verzekeringen zich niet had kunnen uitspreken. Dat bekwam hem echter slecht, want die teksten zouden op de markt al snel zo n onoverkomelijke problemen veroorzaken dat een grondige herwerking van de wet noodzakelijk werd. Dat was het doel van de wet van 16 maart 1994, waarvan de belangrijkste bepalingen hieronder samen met de wet van 25 juni 1992 becommentarieerd worden. We wijzen er intussen op dat de wet van 25 juni 1992 ten gevolge van die in het Parlement goedgekeurde amendementen dermate zware verplichtingen voor de verzekeraars inhield, dat sommige risico s onverzekerbaar waren geworden of dat voor de dekking ervan een bijzonder hoge prijs diende te worden betaald. Dat was met name het geval voor kleine en middelgrote ondernemingen (KMO s), voor de beoefenaars van bepaalde vrije beroepen of voor een aantal instellingen van openbaar nut zoals gemeenten en universiteiten, enz. Om die verzekerden dezelfde bescherming als de doorsnee consument te garanderen, verplichtte de wetgever de verzekeraars ertoe in hun geval (om niet te zeggen in hun voordeel) systematisch voorwaarden en dekkingslimieten te hanteren die zijzelf en de internationale herverzekeraars tot dan toe maar met mondjesmaat en onder serieus voorbehoud toepasten. Door de verzekeraars opnieuw de mogelijkheid te geven hun vergoedingen van de reddingskosten of van de intresten, kosten en honoraria ten gevolge van schadegevallen te begrenzen, betekende de wet van maart 1994 een terugkeer naar het realisme en een overwinning van het gezond verstand. Dat geldt ook voor de opnieuw ingevoerde mogelijkheid dat de verzekeraars met hun verzekerden overeenkomsten aangaan van meer dan één jaar of met arbitrageclausules. Al die mogelijkheden bestonden al in geval van grote ondernemingen, maar niet voor KMO s

12 15 en openbare of particuliere instellingen die niet onder de definitie van grote ondernemingen vielen. Voor wie zich hierover ongerust zou maken, willen we overigens duidelijk stellen dat die versoepelingen niet gelden voor de massaverzekeringen zoals de autoverzekeringen, de brandverzekering voor eenvoudige risico s en de burgerrechtelijke aansprakelijkheidsverzekering privé-leven. In één adem door hebben de senatoren Creyf en Cerexhe, de belangrijkste ondertekenaars van het voorstel tot wijziging van de wet van 25 juni 1992 op de verzekeringsovereenkomst, ook duidelijker de goederentransportverzekering aan het toepassingsgebied van die wet onttrokken, met uitzondering van de bagage- en verhuisverzekeringen. Andere wijzigingen hadden betrekking op artikel 67 van de wet betreffende de betaling van de schadevergoeding in de zaakverzekering, op artikel 71, dat de wetsbepalingen opsomt die niet op de krediet- en borgtochtverzekering toepasselijk zijn, en op artikel 101 inzake de dekking in geval van zelfmoord in de levensverzekering. PLAATS VAN DE WET OP DE LAND- VERZEKERINGSOVEREENKOMST IN HET GEHEEL VAN DE WETGEVING OVER DE VERZEKERING Aangezien de nieuwe wet op de verzekeringsovereenkomst tot doel heeft de consument te beschermen, kan zij niet losgekoppeld worden van de controlewetgeving en de besluiten tot uitvoering ervan. Samen maken deze wetten twee van de drie pijlers uit waarop het verzekeringsrecht in België steunt; de derde pijler is de wetgeving betreffende de verzekeringstussenpersonen die in 1995 werd aangenomen ter uitvoering van een Europese aanbeveling. Zo verplicht de controlewet de verzekeraar een reeks regels in acht te nemen die niet alleen betrekking hebben op de polisvoorwaarden, maar ook op de bedingen die een invloed hebben op de financiële veiligheid van zijn verrichtingen, op het kwantitatief evenwicht tussen de premies en de prestaties, op de billijkheid bij de vaststelling van het tarief voor de verscheidene categorieën van verzekerden; deze punten komen in de wet op de verzekeringsovereenkomst niet aan de orde.

13 16 De controlewetgeving is uitgevoerd door koninklijke besluiten op het vlak van de belangrijkste verzekeringsbranches: levensverzekering, motorrijtuigverzekering, brandverzekering, verzekering BA-privé-leven, enz. Dat zal ook het geval zijn voor de wet op de landverzekeringsovereenkomst, die niet alleen een aantal aparte hoofdstukken aan sommige van deze verzekeringen wijdt, maar ook terugkomt op enkele besluiten betreffende deze verzekeringen, ofwel om de bepalingen ervan te bekrachtigen, ofwel om ze aan de nieuwe wetgeving aan te passen. De volgende besluiten worden hierbij beoogd: het koninklijk besluit van 12 januari 1984 tot vaststelling van de minimumgarantievoorwaarden van de verzekeringsovereenkomsten tot dekking van de burgerrechtelijke aansprakelijkheid buiten overeenkomst met betrekking tot het privé-leven, gewijzigd door de koninklijke besluiten van , en ; het koninklijk besluit van 5 juli 1985 betreffende de levensverzekeringsactiviteit; het koninklijk besluit van 1 februari 1988 betreffende de verzekering tegen brand en andere gevaren, wat de eenvoudige risico s betreft; het koninklijk besluit van 12 oktober 1990 betreffende de rechtsbijstandverzekering, gewijzigd door het koninklijk besluit van ; het koninklijk besluit van 3 februari 1992 tot vaststelling van de tariefnormen voor de aanprakelijkheid inzake motorrijtuigen, gewijzigd door het koninklijk besluit van ; het koninklijk besluit van 14 december 1992 betreffende de modelovereenkomst voor de verplichte BA-motorrijtuigverzekering; het koninklijk besluit van 17 december 1992 betreffende de levensverzekeringsactiviteit.

14 17 Ten slotte noteren we dat de wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument eveneens van toepassing is op de verzekeringen. Zij bevat soms overlappingen met de wet op de verzekeringsovereenkomst, maar gaat soms ook minder ver. Dat is het geval voor de bepalingen betreffende onrechtmatige bedingen. In zoverre deze bepalingen alleen betrekking hebben op de particuliere, dat wil zeggen niet-professionele, transacties, zijn ze ook alleen op de verzekeringen van particulieren van toepassing. Zo geldt de wet op de handelspraktijken wel voor een brandverzekeringsovereenkomst die een particulier heeft gesloten voor een gebouw dat hij als woonhuis gebruikt, maar niet voor een brandverzekeringsovereenkomst die een onderneming sluit voor het gebouw waarin ze haar activiteiten uitoefent. We noteren ook nog dat de artikelen 77 tot 83 van de wet op de handelspraktijken, die betrekking hebben op verkopen op afstand en verkopen die buiten de onderneming van de verkoper gesloten worden, niet van toepassing zijn op de verzekering. Ten eerste geldt verkoop op afstand alleen voor produkten en ten tweede vallen verzekeringen expliciet buiten verkopen die buiten de onderneming van de verkoper gesloten worden.

15 18 II. FUNDAMENTELE ORIENTERINGEN VAN DE WET OP DE VERZEKERINGSOVEREENKOMST De fundamentele oriënteringen van de wet berusten op artikel 2, dat het toepassingsgebied ervan definieert, op artikel 3, dat het dwingende karakter ervan bepaalt, en op een reeks bepalingen die enkele basisbegrippen en -definities bevatten. TOEPASSINGSGEBIED De wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst is per definitie alleen op de landverzekeringen van toepassing. Zoals artikel 2 aangeeft, is zij niet van toepassing op de herverzekering, noch op de verzekeringen van goederenvervoer, met uitzondering van de bagage- en verhuisverzekeringen. BASISBEGRIPPEN EN -DEFINITIES Artikel 1 van de wet van 25 juni 1992 bevat een aantal begripsbepalingen waarop we bij de bespreking van haar inhoud zullen terugkomen. Deze definities zijn uiteraard zeer nuttig en zelfs onontbeerlijk, want ze beogen een aantal concepten zoals verzekerde, begunstigde, benadeelde, premie, verzekeringsprestatie, schadeverzekering, persoonsverzekering, enz. Aangezien ze in de lijn van het recht en de verzekeringspraktijk liggen, zullen we er hier niet bij stilstaan. Toch herinneren we eraan het volgende onderscheid is immers uitermate belangrijk dat verzekeringen tot vergoeding van schade verzekeringen zijn waarbij de verzekeraar er zich toe verbindt de prestatie te leveren die nodig is om de schade die de verzekerde geleden heeft of waarvoor hij aansprakelijk is, geheel of gedeeltelijk te vergoeden, terwijl verzekeringen tot uitkering van een vast bedrag verzekeringen zijn waarbij de prestatie van de verzekeraar niet afhankelijk is van de omvang van de schade (levensverzekeringen bijvoorbeeld). De memorie van toelichting onderstreept terecht dat het onderscheid tussen de begrippen verzekering tot vergoeding van

16 19 schade en verzekering tot uitkering van een vast bedrag belangrijk is voor de indeplaatsstelling en de samenloop, want de rechten van de verzekerde zullen totaal verschillend zijn naargelang hij al dan niet de bedragen die hem door de verzekeraar worden uitbetaald, mag cumuleren met uitkeringen die hij op een andere grondslag verkrijgt, inzonderheid op grond van een aansprakelijkheidsvordering gesteund op de artikelen 1382 tot 1386 bis van het Burgerlijk Wetboek. Men kan best begrijpen, aldus de memorie van toelichting, dat aan de verzekeringnemer voor eenzelfde risico de keuze moet worden gelaten tussen een verzekering van de ene of de andere aard, volgens de premie die hij wil betalen en de voordelen die hij wil genieten: een overeenkomst zonder indeplaatsstelling zal duurder zijn voor de verzekeringnemer, maar zal hem het voordeel van de samenloop van de uitkeringen geven. HET DWINGENDE KARAKTER VAN DE WET De wet van 11 juni 1874 liet de verzekeraar een zeer grote actievrijheid en had hoofdzakelijk een aanvullend en interpretatief karakter. Bij gebrek aan uitdrukkelijke bepalingen diende de overeenkomst dus in de door de wet aangegeven zin uitgevoerd en geïnterpreteerd te worden. Een dergelijke opvatting bood uiteraard het voordeel van soepelheid en flexibiliteit, op voorwaarde dat de contractpartijen voldoende op de hoogte waren, maar was niet zonder gevaar voor de man van de straat, die zich kon vergissen in zijn ware belangen. De wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst heeft als hoofddoel de consument te beschermen. Om die reden heeft de wetgever, die zich hiervoor door de meeste buitenlandse wetgevingen ter zake heeft laten inspireren, haar een duidelijk dwingend karakter gegeven. Dat betekent meer bepaald dat alle bedingen van deze overeenkomst die strijdig zouden zijn met een dwingende bepaling van de wet, nietig verklaard zullen worden. Aangezien het hier om de bescherming van particuliere belangen gaat, zal deze nietigheid slechts een relatief karakter hebben, wat betekent dat een nietig verklaarde bepaling a posteriori geldig gemaakt kan worden door hen die door de wet beschermd worden, namelijk de verzekerde, de verzekeringnemer of de benadeelde.

17 20 Het dwingende karakter belet niet dat de wet een aantal bepalingen bevat waarvan afgeweken mag worden. Zo bepaalt de wet, tenzij anders is bedongen, het volgende: de verzekeraar dekt in principe geen schade die door oorlogsfeiten is veroorzaakt; medeverzekering houdt geen hoofdelijkheid in; de prestatie die voortvloeit uit een verzekeringsovereenkomst tot vergoeding van schade, wordt niet verminderd met de prestatie die voortvloeit uit een verzekering tot uitkering van een vast bedrag; de met de brandverzekering verwante aansprakelijkheidsverzekeringen dekken geen schade die voortvloeit uit lichamelijke letsels. Er zij op gewezen dat één van de doelstellingen van de wet van 16 maart 1994, die de wet van 25 juni 1992 gewijzigd heeft, er juist in bestaat dat dwingende karakter af te zwakken in het belang van verzekerden die anders het gevaar liepen geen dekking meer te vinden. CONSUMENTGERICHTE OPTIES VAN DE WET De wet op de verzekeringsovereenkomst streeft naar een maximale bescherming van de consument. In de algemene bespreking van het ontwerp in de Commissie voor het Bedrijfsleven en Wetenschapsbeleid van de Kamer van Volksvertegenwoordigers heeft minister Wathelet hier trouwens de nadruk op gelegd: na de mislukte poging om een Europese richtlijn tot harmonisatie van de wetgevingen betreffende de verzekeringsovereenkomst uit te werken, was het absoluut noodzakelijk dat een reeks dwingende regels op dat vlak alle verzekeringsondernemingen op voet van gelijkheid zou stellen op de eenheidsmarkt van morgen. Pas dan zal een combinatie van scherpere concurrentie en kwaliteitsservice mogelijk worden. Talrijke artikelen van de wet van 25 juni 1992 hebben een consumentgerichte inslag. We vinden ze overal in dit Cahier terug.