handvaten uit het boek Lieve Boris

Transcriptie

1 handvaten uit het boek Lieve Boris mei 2017 Anja Dalhuisen Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

2 INLEIDING Deze handvaten komen uit mijn boek; Lieve Boris. Heb je na aanleiding van deze handvaten een vraag of een opmerking? Neem dan gerust contact met me op. Liefs Anja LIEVE BORIS, HET BOEK Het boek dat ik nooit had willen schrijven. Over onze lieve kleine man die veel te kort bij ons was en die we voor altijd zullen blijven missen. Mijn verhaal, over het verlies van onze lieve baby... Toen Boris overleed in mijn buik, na een zwangerschap van 39 weken, leek óók mijn leven voorbij. Ik wilde niet meer verder, en sterker nog, ik wist niet eens hoe. Toch is het me gelukt om stapsgewijs mijn leven weer op te pakken, en kan ik inmiddels op een nieuwe manier gelukkig zijn. In dit boek lees je hoe ik de veel te zware periode na het verlies van Boris, door ben gekomen. Door middel van fragmenten uit mijn dagboek, gedichten en briefjes aan Boris, beschrijf ik de rauwe pijn van het gemis en hoe de donkere dagen langzaam weer wat lichter werden. Ook heb ik getracht, om vanuit mijn eigen ervaringen, een aantal handvaten te bieden aan ouders die ook hun baby hebben verloren. Lieve Boris. Een boek over onze allermooiste zoon, en tevens het bewijs dat door liefde zelfs het zwartste zwart weer licht kan worden. Wil je het boek bestellen? Kijk dan op

3 HANDVATEN Als je iets vreselijks hebt meegemaakt op wat voor manier dan ook, kan het heel fijn zijn om hier hulp bij te krijgen. Denk bijvoorbeeld aan een lotgenotengroep of psychische hulp. Toen Boris net was overleden had ik heel erg de behoefte aan handvaten. Ik wilde beter leren begrijpen wat er was gebeurd en weten hoe ik ermee om moest gaan. Uiteindelijk kies je je eigen weg in hoe je met je verlies omgaat, maar een beetje hulp hier en daar kan er mijn inziens alleen maar positief aan bijdragen. Zo heb ik persoonlijk veel online gelezen op fora, blogs en medische websites, en had ik een aantal boeken thuis die ik af en toe raadpleegde. Ook kreeg ik psychische hulp. Omdat lotgenoten precies weten wat je doormaakt kan het heel fijn zijn om bij hen herkenning te vinden. Persoonlijk heb ik best veel contact met een aantal moeders die ook hun baby( s) hebben verloren, en ik heb daar heel veel aan. En mede doordat de andere moeders dit ook zo ervaren is er een hele mooie en waardevolle vrienschap ontstaan. Om deze redenen en meer, wil ik graag hetgeen ik zelf heb ondervonden tijdens de zwaarstse periode van mijn leven met jullie delen. Bedenk wel bij wat ik schrijf dat ik natuurlijk geen professional ben, maar puur een ervaringsdeskundige. Maar wie weet kan ik juist daarom één of meerdere van jullie op deze manier een beetje op weg helpen. Om de leesbaarheid comfortabel te houden heb ik ervoor gekozen om te schrijven over hij en hem (een zoon), en over jullie. Als je zelf een meisje moet missen of zonder partner leeft, hoop ik dat je dit niet vervelend vindt en het je lukt hier doorheen te lezen.

4 1. DE DAGEN SAMEN MET JE OVERLEDEN KIND Als je het allerergste nieuws krijgt dat je maar kunt bedenken zijn er heel veel keuzes die je moet maken. En met al het verdriet dat je over je heen krijgt kan dit bijna onmogelijk voor je zijn. Gelukkig kijken wij heel goed terug op de enige week die we met Boris konden doorbrengen, van zijn geboorte tot zijn begrafenis.* We hebben keuzes gemaakt waar we ons nu nog steeds goed bij voelen en daar zijn we erg blij mee. Omdat wij deze fijne ervaring hebben, wil ik jullie wat handvaten geven voor deze spaarzame en állerbelangrijkste dagen met je kind. Allereerst misschien wel de belangrijkste tip, namelijk; geef al je wensen aan! Er is vaak veel meer mogelijk dan je denkt, en het is belangrijk om dichtbij jezelf en elkaar te blijven in wat de wensen zijn. De tijd is zo beperkt, dus vul die zo goed mogelijk in. Sta op je strepen en doe het nu. Helaas is er geen later, alles staat op scherp en alles draait om jullie en jullie kind. 1.1 De bevalling Bevallen van je overleden baby of van een baby die heel snel zal overlijden na de geboorte, is heel abstract. Het is moeilijk voor te stellen hoe dit gaat verlopen, en de gevoelens die erbij komen kijken zijn nieuw en soms beangstigend. Je bent bang voor wat er gaat komen en voor het moment dat je je kindje zult zien. Maar vooral ben je intens verdrietig en misschien wel boos omdat je je kindje hebt verloren of gaat verliezen. Maar één ding staat vast: Je baby is fantastisch! Hij is prachtig, lief en mooi en je houdt er binnen één seconde van. Of je kindje nu leeft of niet, dat maakt echt niet uit, want het is van jullie... En dat is zo waardevol, dat durf ik je echt te garanderen. Als je naar het ziekenhuis gaat vergeet dan niet een prachtig dekentje en kleertjes mee te nemen voor je baby. Want ook al leeft je kindje niet meer, je zult hem graag willen verzorgen en zo mooi mogelijk willen maken. Het is heel fijn om te kunnen doen, en dan wil je je mooiste spulletjes bij je hebben. Heb je nog niets? Vraag dan iemand om het voor je te halen, en soms heeft het ziekenhuis speciaal voor overleden baby s mooie kleertjes of dekentjes. Hoe klein je baby ook is! Vraag daar dus gerust om. Bevallen van een kindje dat niet leeft of niet zal overleven is onmenselijk. Een veel te zware taak die je zult moeten volbrengen. Een keizersnede lijkt de meest voor de handliggende keuze, maar inmiddels is uit ervaring duidelijk geworden dat een natuurlijke bevalling voor de moeder het beste is. Het gevoel van de geboorte, het ervoor werken, en het nog warme lijfje van Boris daarna op mijn borst voelen, vond ik persoonlijk heerlijk. Als je lijf het fysiek toelaat, adviseer ik je daarom ook echt om te kiezen voor een zo natuurlijk mogelijke bevalling. Waar je ook goed over na moet denken is pijnbestrijding tijdens de bevalling. In mijn geval kozen we voor een ruggenprik. De mentale pijn is al zo heftig, dat de fysieke pijn te veel kan worden. Daarbij is het voor het kindje in de meeste gevallen niet meer erg als er enige gevolgen zijn van bijvoorbeeld een ruggenprik, dus kies hierin gewoon voor jezelf. Het gevoel van een natuurlijke bevalling zal niet veel anders zijn.

5 Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen de fysieke pijn juist wél te voelen. De lichamelijke pijn ervaren en uiten, kan op een bepaalde manier bijdragen aan het rouwen en het afscheid nemen van je baby. Je mag altijd extra personen meenemen tijdens de bevalling. Als je daar behoefte aan hebt, geef dit dan aan. Het draait nu extra om jou en om hoe jij de bevalling wilt ervaren. Ook kun je ervoor kiezen om foto s te laten maken van de bevalling, in het ziekenhuis kunnen ze je daar vaak wel bij helpen. Je kunt natuurlijk ook je partner, een vriend of familielid vragen om foto s te maken. Je kunt ook een fotograaf vragen om foto s te maken. Er zijn speciale stichtingen met fotografen die foto s maken van overleden kindjes, dus deze mensen hebben ervaring met jullie situatie. Dit is iets dat ik je zeker aanraad. Je wordt zelf zo in beslag genomen door de bevalling en de geboorte dat je er geen tijd voor hebt. Ook familieleden en vrienden zullen zo overmand zijn door verdriet, dat het moeilijk kan zijn goede foto s te maken. Daarnaast hebben fotografen betere apparatuur en kunnen ze goed werken in slechte omstandigheden qua licht. De momenten gaan zo snel voorbij en door mooie en goede foto s van de geboorte en je kindje te hebben hou je het toch voor altijd bij je. Als je een gips- of verfadruk van de voetjes en handjes van je baby wilt, kun je dit het beste al in het ziekenhuis laten doen. Dit in verband met de ontbinding en lijkstijfheid van het lichaampje. De verpleging helpt je hier vaak wel bij, en er is een grote kans dat ze je dit aanbieden na de bevalling. Ook een haarlokje kan een hele waardevolle herinnering zijn. Tip voor kleertjes - (voor premature kindjes) - Vraag het ziekenhuis om informatie Tip voor fotografie: Obductie Als niet duidelijk is wat er met je kindje is gebeurd is de kans groot dat ze je in het ziekenhuis vragen of je een obductie wilt. Tijdens een obductie bekijken ze het lijfje en de organen van je baby om te proberen een oorzaak te vinden. Ik vond het een heel naar idee omdat ze natuurlijk in je kindje moeten snijden voor dit onderzoek, maar omdat wij zekerheid wilden voor een volgend kindje hebben we er wel voor gekozen. Meestal wordt er geen oorzaak gevonden.

6 Eén van onze verloskundigen is een keer bij een obductie van een baby geweest en stelde me gerust. Ze verzekerde me dat ze met heel veel respect en liefde voor je kindje zorgen en dat ze met een babytje altijd nóg zorgvuldiger en liever te werk gaan. Ik vond dit een heel fijn idee. Omdat ik Boris zelf niet meer durfde aan te kleden maar hem wel graag een ander pakje aan wilde doen, heb ik gevraagd of ze hem na het onderzoek andere kleertjes aan wilden doen. Ik heb dit overlegd met de begrafenis ondernemer omdat zij voor het vervoer en de overdracht zorgden van de obductie. Boris kwam heel mooi weer terug van het onderzoek en de kleertjes die hij aan had voor de obductie hebben ze heel netjes ingepakt en meegegeven. Ik was erg opgelucht en blij toen hij weer terug was. 1.3 Je kindje mee naar huis nemen. Er zijn verschillende mogelijkheden als je kindje levenloos is geboren of vlak na de bevalling is overleden. Zo kun je je kindje in het ziekenhuis achterlaten (in het mortuarium), of hem meenemen naar huis. Het ziekenhuis en de begrafenisondernemer kunnen je daarbij helpen. Boris moest eigenlijk de nacht doorbrengen in het mortuarium omdat hij midden in de nacht is geboren, en ik zelf ook nog een nachtje moest blijven. Omdat ik dit pertinent niet wilde, heeft het ziekenhuis de begrafenisondernemer gebeld. Gelukkig hebben zij s nachts een koelmatrasje gebracht, zodat Boris naast ons kon liggen in het ziekenhuis. Dit was erg fijn en prettig, want ik wilde zoveel mogelijk dichtbij hem zijn nu het nog kon. Dit is een goed voorbeeld van dat er vaak meer mogelijk is dan in eerste instantie denkt. Geef dus altijd heel duidelijk aan wat je wel of niet wilt. Mocht iets uiteindelijk toch niet mogelijk zijn, dan heb je er in ieder geval je best voor gedaan, en dat kan achteraf een heel fijn gevoel geven. Je mag je kindje zelf mee naar huis nemen. De begrafenisondernemer kan dit ook voor je doen, maar je mag ook gewoon je baby in je eigen auto meenemen. Je hoeft niet om de veiligheid van je kindje te denken dus je kunt hem gewoon in je armen houden, lekker dicht bij je. Het koelmatrasje kun je ook meenemen naar huis (of het wordt gebracht), zodat je goed voor je kindje kunt zorgen en zijn lijfje koud blijft. Het is erg belangrijk om hier goed op te letten want de ontbinding van een babytje gaat sneller dan bij een ouder kind of een volwassen persoon. Leg je kindje thuis op een plek die jij prettig vindt. Bijvoorbeeld naast je bed, in zijn slaapkamertje of beneden. Luister daarin altijd naar je eigen gevoel, want dat is het belangrijkst. Alle tijd is kostbaar dus gebruik het zo optimaal en prettig mogelijk. Knuffel, bewonder, streel en bekijk je lieve kleintje zoveel mogelijk, want de tijd gaat veel en veel te snel voorbij.

7 1.4 Foto s en filmpjes van je kindje De dagen dat je kindje bij je/jullie is, kan het fijn zijn om zoveel mogelijk foto s en filmpjes te maken. Wij hebben zelf honderden beelden en die koesteren we nog elke dag. Het voelt misschien gek om te fotograferen en te filmen, maar als je een drempel voelt, probeer er overheen te stappen en ga het wel doen. Grote kans dat je er later heel veel aan hebt, en dit is je enige kans. Je kunt er altijd nog voor kiezen de foto s en filmpjes niet te bekijken of te verwijderen, maar als ze er niet zijn heb je geen keus meer. De websites die ik eerder noemde bij punt 1.1 kun je ook benaderen. Ze kunnen op heel korte termijn bij jullie thuis komen om foto s te maken van de baby en/of het gezin, volledig naar jullie wens. De fotografen zijn het gewend om foto s te maken van een overleden of ziek kindje en zullen heel respectvol met jullie en de baby omgaan. 1.5 Vrienden en familie Het kan fijn zijn om je familie en vrienden te betrekken bij je baby. Ze zullen hem misschien wel heel graag willen zien en je zult zo trots zijn op je kindje, dat je het misschien ook wel fijn vindt. Bescherm jezelf hierin wel goed. Het kan zijn dat het overweldigend is om veel mensen over de vloer te hebben, dus geef je grenzen aan waar nodig. Hou ook zo weinig mogelijk rekening met de mensen om je heen. Dat klinkt gek, maar het is nu tijd om aan jezelf, je partner, en jullie kindje te denken. Deze tijd is zó kostbaar, en er komt vanzelf weer een tijd wanneer je weer rekening kunt houden met familie en vrienden. In deze situatie zullen de mensen die van jullie houden ook alle ruimte geven die nodig is. 1.6 Een kistje of een mandje Het is heel heftig om te doen, maar ook mooi, een kistje of mandje kiezen voor je baby. Je wilt alles zo mooi mogelijk voor je kleintje, dus het is een erg belangrijk onderdeel. Vaak heeft een begrafenisondernemer verschillende opties, maar ook online is veel te vinden, ook voor kindjes die heel vroeg zijn geboren. Je kunt het kistje of mandje ook zelf maken. Wij hebben hiervoor gekozen omdat we alles zoveel mogelijk zelf wilden doen. Misschien ben je zelf handig en creatief, en anders kun je iemand vragen je te helpen. De begrafenisondernemer heeft vaak wel tips voor de eisen voor het kistje of mandje. Ook kun je kiezen voor een lijkwade. Tips voor mandjes, kistjes of lijkwades: - zelf maken

8 1.7 Afscheid nemen Het afscheid is het meest zware dat je maar kunt bedenken. Het moment dat je je kindje voor het laatst ziet en aan kunt raken is hartverscheurend en vreselijk moeilijk, dus plan hier heel ruim de tijd voor. Afscheid nemen is natuurlijk heel erg persoonlijk, maar bij deze een aantal tips die wij zelf heel fijn en mooi vonden: Kies mooie kleertjes uit voor je baby voor in zijn/haar kistje. Je kunt het eerste pakje natuurlijk aan laten, maar misschien vind je het mooi om die te bewaren voor jezelf. Stop iets persoonlijks in het kistje. Ad heeft één van zijn klompjes van vroeger in het kistje gedaan van Boris bij zijn voetjes, het andere klompje ligt in de kast van Boris. Iris (de zus van Boris) kocht twee knuffeltjes waarvan ze er eentje aan Boris gaf en eentje zelf hield, en Daan (de broer van Boris) knipte een vleugel van zijn vogelknuffel en stopte deze in het kistje. Zelf gaf ik mijn trouwring aan Boris en legde deze onder zijn handjes op zijn hart. Ik vind het een prachtig idee dat het symbool van onze liefde zo dicht bij zijn hart is, voor altijd. Bespreek wie er wanneer afscheid neemt van je kindje, zodat je zelf van te voren weet hoe de planning is, en je daar niet meer over hoeft na te denken. Je kunt ervoor kiezen om zelf het kistje of mandje te sluiten. Dit kan heel fijn zijn omdat je dan alleen samen met je kindje bent, en niet met buitenstaanders. Bespreek dit soort dingen met de begrafenisondernemer. 1.8 De ceremonie en de begrafenis of crematie Een ceremonie voorbereiden is ook heel persoonlijk. De één wil het graag klein houden en de ander juist heel groot. Luister goed naar je hart en naar elkaar en volg volledig jullie gevoel. En vergeet nooit, en dat geldt eigenlijk voor alles, je kunt beter spijt hebben van iets dat je wel hebt gedaan, dan iets dat je niet hebt gedaan. Er zijn natuurlijk enorm veel mogelijkheden, maar bij deze een aantal tips die wij zelf heel fijn en/of mooi vonden: Schrijf een speech voor je baby. Als het je niet lukt om hem voor te lezen kun je hem altijd nog in het kistje doen. Vraag iemand om iets te zingen of te spelen. Kies muziek waar je door wordt geraakt maar niet iets dat je heel vaak hoort op de radio. Het kan namelijk zijn dat je de muziek te vaak tegenkomt en op nare en/of onhandige momenten het liedje op de radio hoort. Vraag de gasten iets mee te nemen. Bijvoorbeeld een bloem of een knuffel. Laat ballonnen op, of een enkele ballon. Laat de gasten een handje zand op het grafje gooien. Bij een begrafenis: Je kunt het graf zelf dicht spitten. Het kan heel fijn zijn om fysiek afscheid te nemen en letterlijk je kind zelf te begraven. Als je dit wilt gaan doen, vraag hier dan om bij de begrafenisondernemer.

9 1.9 Aanvullende tips en opmerkingen Je hebt gewoon recht op kraamhulp, alleen komen ze maar de helft van de tijd omdat ze niet voor je baby hoeven te zorgen. Je bent natuurlijk niet verplicht om deze kraamhulp te aanvaarden maar het kan wel heel prettig en praktisch zijn omdat je wel net bent bevallen. Zo heeft onze kraamhulp mij geholpen met het zoveel mogelijk beperken van de stuwing van mijn borsten, en het verzorgen van de wond. Als je niet kunt slapen of als het je niet lukt om rustig te blijven, vraag dan om medicatie. Het is ontzettend belangrijk om deze dagen goed door te komen en de dagen daarna zie je wel weer verder. Goed slapen en goed voor jezelf zorgen staan nu voorop. Lukt het niet om rustig te blijven, of kun je door het verdriet geen goede keuzes meer maken? Vraag dan iemand om jullie te helpen met de dingen die geregeld moeten worden. Geef diegene de opdracht de belangrijke praktische zaken voor jullie te regelen zodat je zelf alleen maar bij je kindje hoeft te zijn. Dat is uiteindelijk namelijk het allerbelangrijkst als er verder geen energie meer over is.

10 2. ROUWEN, ZONDER BABY VERDER En dat is het ineens écht leeg. Je baby is niet meer bij je en komt ook nooit meer terug. Waar je de dagen die je nog samen had, kon vasthouden aan het feit dat je nog met je lieve baby kon knuffelen en hem kon strelen en bekijken, is ook dat nu weg. Zwarter kun je het niet bedenken. Maar dan? Het verdriet is allesoverheersend en hier heb je echt de tijd voor nodig. Persoonlijk heb ik deze tijd gebruikt om me volledig over te geven aan het verdriet. Ik was volledig lam geslagen en heb een korte periode geen contact gehad met vrienden en familie. Ik had genoeg aan mezelf en had geen energie over voor anderen en het daarbij komende verdriet. Iedereen doet dit op een andere manier, maar de belangrijkste tip hierin is; luister naar jezelf, en loop niet weg voor wat je voelt. Hoe moeilijk het ook is, het gemis gaat nooit meer weg, en kan alleen maar draaglijk worden door het te doorleven en stapje voor stapje te laten integreren in je nieuwe leven als moeder of vader van een overleden kind. Deze weg kun je niet alleen bewandelen, en dat hoeft ook niet. Er is altijd je sociale netwerk met mensen die van je houden waar je op terug kunt vallen, en er zijn ook nog andere mogelijkheden tot hulp zoals therapie of lotgenotencontact. 2.1 Verder leven Verder leven. Een bijna onmogelijke taak voor een moeder of vader die net haar of zijn kind is verloren. Ten eerste wil je niet, maar ten tweede lukt het ook niet zomaar. Er is zoveel verschrikkelijk verdriet, dat elke stap die je moet zetten lood- en loodzwaar is. Na de begrafenis van Boris was ik zo vreselijk moe en verdreitig dat ik niets kon, ik was volledig lamgeslagen en nergens meer toe in staat, ik viel letterlijk neer op de grond. Ik heb dagen in bed gelegen en ik ben een paar weken de deur niet uit geweest. De gordijnen zaten dicht en ik wilde de eerste dagen geen familie en vrienden zien. Het verdriet en medelijden van de mensen om me heen kon ik niet verdragen en daarbij had ik al veel te veel aan mezelf. Ik bekeek oneindig veel foto s en filmpjes van Boris en las veel in boeken over het verlies van een kind. En ik huilde, urenlang, de meeste tranen van mijn leven. Ik besloot hiermee het verdriet volledig te voelen en bijna te omarmen, omdat ik wist dat het me anders op een later moment zou inhalen. Hiermee wil ik niet zeggen dat de manier waarop ik het deed dé manier is, maar ik denk wel dat het goed is om het verdriet volledig aan te gaan op jouw manier. Het is namelijk de realiteit. Je allerlieftse bezit, je lieve kleine baby, is er niet meer. En de enige manier om hiermee verder te leven, is om het te accepteren en volledig te doorleven. Ik weet nog goed dat er een moment kwam dat ik voelde dat ik weer een stapje kon zetten. De eerste stappen waren even samen naar de winkel gaan en wat mensen uitnodigen. Meestal ging ik na een stapje weer flink onderuit, maar hoe vaker ik stapjes zette, hoe minder vaak

11 en hard ik weer onderuit ging. Natuurlijk druisde mijn gevoel hier volledig tegenin want ik wilde helemaal niet verder zonder Boris, maar met mijn verstand wist ik dat ik dit moest doen. Zo ging ik met ups en downs langzaam weer vooruit. Je kunt wat er gebeurd is niet achter je laten in het geval van het verlies van een kind. Maar wat wel kan is het meenemen in je leven. Je kunt leren om verder te gaan met de wetenschap dat je kind nooit meer terugkomt. Het lijkt onmogelijk, maar geef jezelf de tijd en luister goed naar jezelf. Kun je een stapje nemen? Neem hem maar voorzichtig. En hoe zwaar de stappen in het begin ook zijn, uiteindelijk worden ze steeds lichter. Val je nog een keer? Laat maar gaan, want dit zal nog veel vaker gebeuren. En dat mag ook! Je hebt immers je kind verloren, dus gun jezelf die mogelijkheid. Ga je voor de eertse keer de deur uit? Ga dan naar een andere plek toe. Een plek waar je de mensen niet kent zodat je niet bang hoeft te zijn voor een vervelende ontmoeting of confrontatie. Zo ben je wel even de deur uit en kun je iets normaals doe zoals een boodschap, zonder de angst voor andere mensen. Ga je toch naar een plek waar je anderen kunt ontmoeten? Misschien is het fijn om een antwoord voor jezelf klaar te hebben zodat er geen ongemakkelijke stilte valt als iemand je vraagt hoe het met je gaat. 2.2 Therapie In het ziekenhuis hebben ze mij therapie aageboden. Omdat ik ervaring heb met psychotherapie en vooral met wat het voor je kan doen, heb ik dit met beide handen aangegrepen. Uiteindelijk heb ik 1,5 jaar therapie gehad na het verlies van Boris en ik ben daar erg dankbaar voor. Wat voor mij heel erg fijn was, is dat mijn therapeute mij hielp om mijn gevoelens te begrijpen. Er speelt zoveel tegelijk als je een kindje verliest, en om het allemaal een beetje te bevatten en niet volledig te verdrinken in alle emoties en gedachten kan het fijn zijn om dit een beetje te ordenen. Het gevoel gaat er niet mee weg, want je moet er nog steeds mee dealen, maar het kan je meer rust geven. Daarbij leer je van je eigen emoties door ze vanaf een andere positie te bekijken, en zo kom je telkens een stapje verder in je proces. Mijn tip; Probeer altijd therapie na het verlies van een kind. Voelt het niet vertrouwd genoeg? Probeer een andere therapeut. Het kan namelijk heel goed zijn dat een therapeut of de behandeling niet bij je past. Geef het dus écht de tijd, want met de juiste therapeut en behandeling is er altijd winst. 2.3 Lotgenotencontact Lotgenotencontact kan soms via het ziekenhuis of via een therapeut, maar ook online is er veel te vinden. Zo kun je je aansluiten bij diverse besloten Facebook-groepen en zijn er ontzettend veel fora te vinden met lotgenoten. Iedereen gaat anders met zijn of haar verdriet om en daarom kan het zijn dat een bepaalde groep

12 niet bij je past. Zo zijn er groepen die gedichten en symbolen delen, groepen die hun verdriet van zich af schrijven, of groepen die jusit alleen positieve ervaringen willen delen. Hierbij geldt dus eigenlijk hetzelfde als bij therapie, stop niet na een eerste poging maar ga op zoek naar een groep waar je je goed bij voelt. Stoppen kan altijd nog. 2.4 Man versus vrouw Als je een relatie hebt kan het zijn dat je partner anders rouwt dan jij. Mannen zijn bijvoorbeeld praktischer dan vrouwen. Zo kan het zijn dat je man al heel snel de behoefte heeft om weer aan het werk te gaan, terwijl jij daar echt nog niet aan wil denken. Probeer ondanks de verschillen altijd dicht bij elkaar te blijven en accepteer elkaars verschillen. Er zijn geen regels voor rouwen, en elkaar begrijpen hoeft hierin niet noodzaeklijk te zijn. Geef elkaar de ruimte en weet dat de ander net zoveel verdriet heeft als jij, ook al gaat hij of zij er anders mee om. 2.5 Rituelen Het kan heel fijn zijn om bepaalde rituelen in je leven te creëren om herinneringen in leven te houden. Jullie kindje hoort voor altijd bij je, en daar moet je een weg in vinden. Zo kun je bijvoorbeeld elke dag een kaarsje opsteken, een kadootje kopen op bepaalde momenten, of de (ver)jaardag vieren van je kindje. Ik weet nog dat ik dit soort dingen in het begin heel erg gek vond om te doen. Want waarom zou ik een kadootje kopen voor een kindje dat er niet is? En waarom een verjaardag vieren als je kindje nooit een jaar ouder zal worden. Inmiddels weet ik dat het heel erg fijn is om deze dingen juist wel te doen. Je doet het namelijk niet alleen voor je kindje maar ook voor jezelf. Het is een manier om te voelen dat je kindje nog steeds in je leven hoort, ook al is hij of zij helaas niet meer hier. Zo kun je nog iets voor je kindje doen en verzorg je tegelijk je eigen verdriet en gemis. En daarom koop ik met Kerst een kadootje voor Boris, brandt er heel vaak een kaarsje, en krijgt hij gewoon slingers op zijn (ver)jaardag. 2.6 Schrijven Schrijven kan een heel erg belangrijk onderdeel zijn van het verder leven zonder je kindje. Door te schrijven ventileer je je gedachten en kun je, naast dat je letterlijk van je af schrijft, leren van je eigen woorden. Je kunt delen met anderen of later teruglezen, maar dit is natuurlijk niet noodzakelijk. Het is wetenschappelijk bewezen dat het schrijven therapeutisch werkt, dus alleen al de woorden op papier zetten kan je helpen met het verwerken van je emoties. Het voordeel van schrijven is dat niemand het hoeft te lezen. Je kunt ongegeneerd van je af schrijven zonder dat je bang hoeft te zijn mensen te kwetsen. Hierdoor kun je heel eerlijk zijn en zaken die je niet met anderen wilt delen op een veilige manier uiten. Vind je het moeilijk om te schrijven maar lijkt het je wel fijn? Je kunt cursussen volgen en er online heel veel over vinden.

13 3. BEN IK MAMA? Deze vraag is een hele wezenlijke en wrede vraag voor moeders (en natuurlijk vaders) die hun kindje nooit levend hebben mogen vasthouden. Want ben je wel echt een mama als je nooit hebt hoeven zorgen voor je kindje buiten je buik? En ben je mama als je kindje niet hier is, maar veel te ver weg? Ik heb lang met deze vraag geworsteld en ik weet dat ik hierin niet de enige ben. Inmiddels voel ik aan alles dat ik al moeder ben vanaf het moment dat Boris in mijn buik groeide. Want dan begint het al, bij de zwangerschap. Geen wijn drinken, niet te gek doen, extra veel groenten en fruit eten en de babykamer voorbereiden. Daar begint het mama-zijn. Maar stopt het als je kindje niet meer leeft? Natuurlijk niet! Ik weet inmiddels hoe het is om beide te zijn, mama van een dood kindje en mama van een levend kindje. En hoe anders ook, het is toch echt hetzelfde. Mama zijn van Boris Ach mooi ventje daar ben je! Wat ben je mooi en zacht! Wat ben je vreselijk lief en wat vind ik het erg dat ik niet voor je kan zorgen. Ik trek je mooiste kleertjes aan omdat iedereen mag zien hoe mooi je bent. Ik stop je flink koud in je wiegje, anders word je te warm en dat is niet goed voor je. Het is zo fijn om met je te knuffelen! Ik vind het zo erg dat je weg moet straks en dat het dan nooit meer kan. Kom dan gaan we naar huis, daar waar je kamertje is en alle lieve mensen. Het is maar voor eventjes maar het is ook jouw huis. Je wiegje staat naast het grote bed van papa en mama zodat we dicht bij je zijn. Slaap maar liefje, ik hou je vast en ben dicht bij je, het is niet erg dat je niet meer wakker wordt. Mama redt zich wel, en papa ook. Ooit zien we elkaar weer! Mama houdt van jou Altijd! Mama zijn van Babet Ach mooi meisje daar ben je! Wat ben je mooi en zacht! Wat ben je vreselijk lief, en wat spannend dat ik voor je moet zorgen. Ik trek je mooiste kleertjes aan omdat iedereen mag zien hoe mooi je bent. Ik stop je lekker warm in je wiegje, anders word je koud en dat is niet goed voor je. Het is zo fijn om met je te knuffelen! Ik hoop dat ik dat nog heel lang kan doen, tot we samen heel oud zijn. Kom, dan gaan we naar huis, daar waar je kamertje is en alle lieve mensen. Daar staat je box waar je lekker in mag spelen als je iets groter bent en je wiegje staat naast het grote bed van papa en mama. Slaap maar liefje, ik hou je vast en ben heel dicht bij je, en als je wakker wordt dan ben ik er ook. Ik zorg voor je, totdat je groot genoeg bent om voor jezelf te zorgen. Mama houdt van jou Altijd!

14 4. EEN VOLGENDE ZWANGERSCHAP? Een volgende zwangerschap na het verlies van een kind is erg heftig. En omdat er heel veel verschillende situaties zijn is het heel lastig om hier handvaten te geven. Toch wil ik het wel proberen aan de hand van onze situatie, namelijk een tweede kindje na het verlies van een baby. Daarbij hebben wij het geluk om makkelijk zwanger te raken, en waren er geen extra zorgen na de obductie van Boris waardoor de kans op herhaling minimaal is. Dit soort zaken kunnen helaas heel anders zijn waardoor dit proces ook anders kan worden ervaren. Ik vertel dus puur vanuit mijn eigen situatie. Toen Boris er niet meer was had ik heel erg de behoefte om te zorgen. Ik miste een kindje in mijn armen en had een enorme hoeveelheid liefde die ik niet kwijt kon. De leegte voelde bijna ondragelijk. Toch wilde ik niet gelijk weer zwanger worden omdat ik de tijd wilde nemen voor Boris. Ik moest van mijzelf eerst leren leven met het feit dat mijn zoon nooit meer terug zou komen omdat ik wist dat niemand mijn lieve Boris kon vervangen... Je zou kunnen denken dat een volgende kindje het gemis kan oplossen of vervagen, maar dat is niet het geval. Want hoeveel kindjes je ook nog mag krijgen, het gemis van de baby die er niet meer is zal nooit verdwijnen. Het is verstandig je dit heel goed te beseffen voordat je verdere stappen onderneemt. Want als je niet eerst de tijd neemt om te rouwen om je kind, is de kans groot dat je dit nog moet doen nadat je een tweede kindje hebt gekregen. Dit is niet alleen heel erg zwaar voor jezelf en je partner, maar ook voor je volgende kindje. Hij of zij is het meest gebaat bij een moeder die ondanks haar verdriet stabiel is en al haar liefde en aandacht kan geven die nodig is. 4.1 Zwanger zijn Zwanger zijn na het verlies van een baby is heftig. De angst voor herhaling is enorm dus de zwangerschap zal niet onbezorgd zijn. Het is daarom ook heel erg belangrijk om je goed te laten begeleiden en informeren door het ziekenhuis of een verloskundige. Ook de uitslag van een eventuele obductie kan hierbij heel belangrijk en bepalend zijn. Ondanks dat ik vreselijk bang was wilde ik heel graag genieten van mijn tweede zwangerschap. Dit had ik bij Boris ook gedaan, en dit heb ik als zo waardevol ervaren dat ik dit nu ook weer wilde. En niet alleen voor mijzelf, maar ook voor het kindje dat in mij groeide, want ik geloof dat een kindje dit aan kan voelen. Ik vond het best een lastig proces, maar uiteindelijk lukte het me om de angst en het genieten als twee verschillende dingen te zien. Beide waren aanwezig en konden naast elkaar bestaan, maar ze zaten elkaar niet in de weg. Ik gaf ruimte aan beide gevoelens en had daardoor gelukkig een redelijk rustige zwangerschap. Ik heb hierbij ook hulp gehad van mijn therapeut die mij leerde hoe ik deze twee emoties kon scheiden. Bespreek al je gevoelens die je hebt heel goed in het ziekenhuis. Niet alleen met de gynaecologen maar ook met de verloskundigen en verpleegkundigen. Bereid ook de kraamverzorgster voor

15 op het feit dat je eerder een kindje hebt verloren, zodat ze hier vanaf moment één rekening mee kan houden. Vraag hulp, en spreek je onzekerheden uit. Iedereen zal zijn of haar best doen om het zo fijn mogelijk voor je te maken. Luister goed naar je lijf en naar je gevoel. Wees alert op het voelen van leven, en schroom niet bij elke kleinste vorm van twijfel aan de bel te trekken. Je hebt recht op deze vorm van zorg en de kans is groot dat ze je extra serieus nemen door je voorgeschiedenis. In het ziekenhuis waren ze fantastisch. Ik kon elk moment van de dag bellen, en ik mocht langskomen voor een check wanneer ik maar wilde. Iedereen had begrip en nam veel tjd voor ons. Zowel tijdens de zwangerschap als tijdens de bevalling. Ik ben ze daar dan ook allemaal heel erg dankbaar voor. 4.2 Bevallen Ook hierbij geldt, spreek al je angsten, onzekerheiden en wensen uit. Het is geen doorsnee bevalling door alles wat je hebt moeten ervaren, dus iedereen zal begrijpen dat er extra hulp en aandacht nodig is. Neem extra tijd om zaken te bespreken als de bevallingsdatum, pijnbestrijding, de locatie van de bevalling en je belangrijkste wensen. Ik was erg bang voor het moment dat Babet (ons tweede kindje) geboren zou worden. De angst om ook haar te verliezen was zo groot, en naar het einde toe werd dit steeds heftiger. Ik was erg sceptisch, want waarom zou het nu wel goed gaan? Omdat de zwangerschap goed verliep en Babet er klaar voor leek, hebben we ervoor gekozen haar te laten halen met 37 weken. Deze keuze maakte mij een stuk rustiger, en is een goede beslissing voor ons en vooral voor mij geweest. En zo waren we ook ruim voor de zwangerschapsduur van Boris, namelijk 38 weken en 5 dagen. De bevalling zelf vond ik gek genoeg minder eng. Ik was me ervan bewust dat het niet erger kon dan de eerste keer omdat Babet nog leefde, en ik was er helemaal klaar voor. Ik lag aan een monitor en zag haar hartje kloppen, dit was voor mij het allerbelangsrijkste. 4.3 Een levende baby Een levende baby krijgen na verlies is behoorlijk ingewikkeld. Verdriet en angst liggen op de loer, maar je wilt ook graag genieten van je pasgeboren baby. Het moment dat Babet op mijn borst werd gelegd was fantastisch en vreselijk eng tegelijk. Het feit dat ze leefde en bij ons zou blijven waren natuurlijk geweldig! Daarbij vonden we haar net zo prachtig en lief als Boris en dit gevoel was, en is nog steeds, héérlijk. Maar juist het feit dat ze leefde maakte me ook bang. Ik was tijdens mijn zwangerschap zo bezig geweest met dat ze moest blijven leven, dat ik mezelf niet de tijd heb gegund om na te denken over de tijd daarna, namelijk de dagelijkse praktijk met een levende baby. Dit was voor mij mede daardoor zo overweldigend dat ik de eerste drie weken heel erg heb

16 geworsteld. Hoe mooi en lief ik haar ook vond, ik kon maar niet accepteren dat ze er was en vooral dat ze bleef. Ik liet mezelf niet toe te genieten en heb dit echt moeten leren. Met behulp van mijn man Ad ging dit langzaam beter, en wat later (ook met behulp van mijn therapeut) leerde ik optimaal genieten. Ik heb me in deze periode vaak schuldig gevoeld tegenover Boris en Babet. Tegenover Babet omdat ik niet durfde te genieten van haar, en tegenover Boris omdat ik verder ging met een tweede kindje. Ik heb moeten leren om beide kinderen aandacht te geven, en te accepteren dat de aandacht voor Boris helaas veel minder is dan die voor Babet. Mijn belangrijkste tip in dit verhaal is; wees niet alleen gefocust op het krijgen van een levend en gezond kindje, maar ook op het leven daarna. Als je je daar meer op voorbereidt denk en hoop ik dat de schok dan na de bevalling wat kleiner is. Het is een heel erg ingewikkeld proces en hoe meer je je daarvan bewust bent, hoe beter je van jezelf kunt accepteren dat alle gevoelens die er zijn erbij mogen horen. 4.4 Altijd een kind te kort Gelukkig is er veel informatie te vinden over het krijgen van een kindje na verlies. Persoonlijk heb ik heel veel gehad aan het boek Altijd een kind te kort van Jeannette Rietberg en dr. Maria Pel. Ik raad het je absoluut aan om te lezen, omdat dit boek het hele proces van zwanger worden tot na de geboorte behandelt, en van verschillende kanten belicht.

17 5. TIPS VOOR FAMILIE EN VRIENDEN Ik heb het geluk gehad dat ik binnen een kring van familie en vrienden leef die ons heel erg heeft geholpen en nog steeds voor ons klaar staat. Iedereen leefde met ons mee en begreep ons verdriet. Helaas is dit niet altijd het geval. Dit heeft bijna nooit met onwil te maken, maar vooral heel vaak met onwetendheid. Daarom hier een aantal tips voor omstanders die niet goed weten hoe ze om moeten gaan met een vriend of familielid die een kindje heeft verloren. Geef de ouder(s) alle tijd en ruimte om verdrietig te zijn. Hun hele leven staat volledig op zijn kop, en ze moeten opnieuw leren leven met het feit dat ze voor de rest van hun leven ouder(s) zijn van een overleden kind. Dit proces is heel zwaar en duurt vaak ook lang. Blijf vragen hoe het gaat, ook na een aantal weken, maanden en jaren. Wees niet bang om de ouder(s) te informeren naar hun verdriet. Het is er namelijk altijd, en het gaat nooit weg. Voor jou is het soms heftig om er ineens aan te denken, maar helaas is het voor de ouder(s) dagelijks keiharde realiteit. Noem de naam van het kindje, ook nog na een hele lange tijd. Het is heel erg fijn voor ouder(s) om de naam ook uit een andere mond te horen, want dat geeft hun kind extra bestaansrecht. Denk met bijzondere dagen even extra aan hen. Dagen als Kerst, moeder- en vaderdag of vakanties zullen nooit meer hetzelfde zijn. Even vragen hoe het gaat is al genoeg. Wees niet bang om over jezelf te praten, de ouders(s) zijn heus nog steeds oprecht geïnteresseerd in hoe het met je gaat. Waag je niet aan de vergelijking met een miskraam. Het verschil is groot en je bevindt je in een groot grijs gebied waar het voor iedereen anders ligt. Dit onderwerp ligt vaak heel gevoelig en hoe verdrietig een miskraam ook is, het is niet te vergelijken met het overlijden van een baby. Een nieuw kindje zal de pijn nooit verzachten of wegnemen, noem dit dus ook niet. Wees niet bang voor foto s of verhalen. Ze zijn heftig, maar lang niet zo heftig als je zou verwachten. Je ziet de liefde van de ouders voor hun allerliefste bezit, en dit overheerst. En vergeet niet, ook als je kindje is overleden ben je heel trots op hem of haar. Het is en blijft je kind en het allermooiste wat er is. Dooddoeners als het komt wel weer goed gaan niet op bij het verlies van een kind. Dit is namelijk voor altijd, en hoeveel jaren er ook zijn verstreken, de ouders(s) zullen hun dierbare kind elke dag blijven missen. Het enige dat verandert in de jaren die voorbij zullen gaan is dat ouders het verlies leren integreren in het dagelijks ritme, zonder er nog elke dag last van te hebben. Je mist je kind voor altijd, maar de tijd zorgt ervoor dat het gemis niet meer allesoverheersend is.

18 6. NASLAGWERK Het zijn er natuurlijk nog veel meer, maar de volgende websites en boeken wil ik jullie niet onthouden. Online blogs van moeders via Facebook: Te mooi voor deze wereld Websites - online dagboek - forum en blog Boeken Altijd een kind te kort - Jeannette Rietberg en dr. Maria Pel Stille baby s - Christine Geerinck-Vercammen Samen verder - Beate Matznetter Geen blote voetjes in het zand - Lieve engeltjes Lieve Juul - Nathalie van Stijn De letters van je naam staan in mijn hart geschreven - Ina Sipkes de Smit Kusje in de wind - Irene van Wesel

19 Lieve Boris, het allermooist ben jij...