Oplossingen en achtergrond bij BLITS

Transcriptie

1 Oplossingen en achtergrond bij BLITS

2 INHOUD Thema 1 Kranten van papier 5 Thema 2 Een dag in het leven van de krant 7 Thema 3 Online 9 Thema 4 De websitepromotor 13 Thema 5 Waarom lezen mensen kranten? 15 Thema 6 Nieuwsselectie 19 Thema 7 Krantenkoppen 21 Thema 8 Krantenbord 23 Thema 9 Speeltijd 24 Thema 10 Uit goede bron 25 Thema 11 Hoe wordt een krant gemaakt? 28 Thema 12 Kranten maken 29 Thema 13 De sportkrant 33 Thema 14 Geld, geld, geld 34 Thema 15 Het land in de krant 43 Thema 16 Europa, Europa! 44 2

3 VOORWOORD Beste leerkracht Welkom bij de nieuwste editie van Kranten in de Klas. Tienduizenden opdrachtenbundels vinden momenteel hun weg naar evenveel Vlaamse leerlingen. Ook dit schooljaar biedt het lesmateriaal van KiK jongeren de nodige prikkels om op ontdekkingstocht te gaan in het Vlaamse krantenlandschap. BLITS is er zowel voor nieuwe KiK-gebruikers als voor leerlingen die voordien al met Kranten in de Klas hebben gewerkt. Het is weer een leuke mix geworden van nieuwe opdrachten met een paar onmiskenbare succesnummers. U merkt dat de opdrachtenbundels ook dit jaar in een nieuw kleedje zijn gestopt. Er is weer extra veel aandacht besteed aan een aangename bladspiegel, wat het werkplezier voor uw leerlingen aanzienlijk verhoogt. Wil u de huidige bundel aanvullen met opdrachten van vorige schooljaren, dan kan dat. De opdrachtenbundels van de afgelopen zeven edities kunt u gratis downloaden via en mag u vrij kopiëren voor uw leerlingen. Zoals steeds denken wij ook dit jaar aan uw pedagogisch comfort. In dit document vindt u niet alleen de oplossingen bij de meeste opdrachten, maar ook mogelijke invalshoeken voor uw lessen, weblinks, suggesties en achtergrondmateriaal. Om praktische redenen is de volgorde van de thema s en opdrachten in BLITS aangehouden. Wil u uitgebreide achtergrondinformatie over de krantenwereld, neem dan zeker ook een kijkje in het pedagogisch katern, gratis te downloaden op Heeft u vragen of opmerkingen bij het lesmateriaal of deze didactische ondersteuning, contacteer dan het KiK-team via kik@dagbladpers.org. We wensen uw leerlingen en uzelf vele uren leesplezier met de kranten en bijzonder fijne momenten met BLITS Met vriendelijke groeten Het team van Kranten in de Klas 3

4 INLEIDING De samenstelling van het krantenpakket In elk krantenpakket zitten 15 kranten: 1x De Tijd 2x De Morgen 2x De Standaard 2x Gazet van Antwerpen 2x Het Belang van Limburg 3x Het Laatste Nieuws 3x Het Nieuwsblad Let op: op maandag verschijnt De Tijd niet op papier; op maandag telt een pakket slechts 14 kranten. De samenstelling is gebaseerd op de verkoopcijfers van deze kranten en op het aantal lezers per titel. Kranten die meer lezers hebben, zitten ook vaker in het krantenpakket van KiK. 4

5 Thema 1 Kranten van papier p 4 Opdracht 1-2 Bekijk de verschillende kranten. De leerlingen doorbladeren elke krant gedurende 5 minuten. De bedoeling is dat de leerlingen de 7 verschillende kranten leren kennen, en niet enkel hun eigen favoriet(en). Waak erover dat ze om de 5 minuten van titel wisselen zoniet blijven ze hoogstwaarschijnlijk hangen bij de favoriete rubriek van hun favoriete krant. Gun iedereen de tijd om zelf op eigen tempo alle titels te verkennen. Spreek vooraf geen waarde-oordelen uit over de kranten: het is belangrijk dat iedereen zelf een mening vormt over wat hij goed en minder goed vindt aan elke titel, om er nadien met goede argumenten over te kunnen debatteren. Deze opdracht laat leerlingen actief op ontdekkingstocht gaan. Dit bevordert niet alleen het leesplezier en de zin om nog veel meer in de kranten te snuisteren, maar zet hen ook aan om dingen te ontdekken en bevragen waar ze anders misschien nooit interesse voor hadden getoond. Leerlingen oefenen een 35-tal minuten hun leesvaardigheid en leren de meest uiteenlopende dingen bij: van woordenschat en tekstopbouw tot de rubrieken van een krant en natuurlijk de actuele verhalen die erin staan. Stel: je krijgt met de klas een gratis jaarabonnement. Welke krant kies je persoonlijk? Waarom? Persoonlijke antwoorden van de leerlingen Welke krant kiest de klas? Waarom? Persoonlijke antwoorden van de leerlingen. Kunnen de leerlingen hun persoonlijke keuze verzoenen met die van de rest van de klas? Hebben ze een afwijkende mening? Indien ja, hoe komt dat? - Bv. de klas is niet zo geïnteresseerd in voetbal, maar ik ben dol op de voetbalrubriek en die is het beste in krant X. - Bv. veel leerlingen in de klas kiezen krant Y, maar die is te moeilijk / niet uitdagend genoeg voor mij, ik heb liever minder/meer... Het belangrijkste is dat leerlingen zich bewust zijn van hun eigen beweegredenen, en dat ze die voor zichzelf kunnen motiveren. Dit is een persoonlijke keuze, die niet hoeft te worden toegelicht voor de hele groep: liever een persoonlijk maar waarachtig dan een sociaal wenselijk antwoord. 5

6 LET OP Een krant kies je naargelang je persoonlijke voorkeuren en interesses. Je keuze hangt af van de functies die je een krant toedicht. Wie een krant leest om zich degelijk te informeren over een bepaald onderwerp, kiest een andere titel dan wie zich vooral wil ontspannen. De voorkeur voor een bepaalde titel groeit geleidelijk. Er bestaat vaak een sterke relatie tussen de krantentitel van de ouders en die van hun kinderen: jongeren lezen later vaak de krant van hun ouders. Als leerkracht oefen je een gelijkaardige invloed uit op de leerlingen. De voorkeur voor een bepaalde titel suggereert misschien een afkeuring van de ouderlijke keuze. Jongeren zijn hier heel gevoelig voor. Het gevolg is conflict. Daarom blijf je als leerkracht het beste neutraal. Blijf echter wel waakzaam en kritisch, want de oefening speelt in op de vakoverschrijdende eindterm opvoeden tot burgerzin. Door de kranten in deze oefening naast elkaar te leggen en er in de klas mee te werken, kunnen de leerlingen voor een groot stuk zelf uitmaken welke krant hen het meeste aanspreekt en waarom. XTRA Wat maakt een krant een krant? In principe wordt drukwerk als krant beschouwd als het beantwoordt aan de volgende vier criteria: uiterlijke kenmerken: krantenpapier, krantenformaat, (meestal) indeling in kolommen inhoud: kranten berichten over of leveren commentaar op lopende zaken van economische, sociale, politieke of culturele aard, bevatten een verscheidenheid aan artikels en zijn opinievormend verspreiding: verkrijgbaar via een abonnement, bij losse verkooppunten of het wordt gratis verspreid periodiciteit: regelmatige verschijning onder dezelfde titel, meestal dagelijks, minstens eenmaal per week Bron: 6

7 Thema 2 Een dag in het leven van de krant p 5 Opdracht 1-2 Neem 1 exemplaar van de krant mee naar huis. Leg ze stiekem op de keukentafel, de salontafel of op een andere plek. Wat gebeurt er met de krant? Persoonlijk antwoord van de leerlingen. Ze noteren kort wat er met de krant gebeurt. Gebeurt er niet meteen iets mee, dan kunnen ze het nog (een paar) keer proberen. Nog steeds geen resultaat? Kunnen de leerlingen verklaren hoe dat komt? Bv. Bv. Bv. mijn ouders hebben het veel te druk, ze hebben geen tijd voor de krant iedereen heeft s ochtends de krant al gelezen (deze of een andere), s avonds is er geen interesse meer voor bij ons wordt alleen krant X gelezen, voor krant Y en Z is er geen interesse Enz. Let op: dit onderwerp kan gevoelig zijn, bv. ouders die niet goed kunnen lezen, gezinnen waar geen aandacht is voor lezen, enz. Wees erop voorbereid dat leerlingen uit moeilijke thuissituaties sociaal wenselijke of net heel spottende antwoorden kunnen verzinnen. Ken uw leerlingen en bedenk vooraf of dit voor (sommige) leerlingen het geval kan zijn en hoe u in daarop het beste kunt reageren. Opdracht 3 Schrijf je verhaal in enkele regels neer en vertel het kort in de klas. Persoonlijke doe-opdracht voor elke leerling. Ze vertellen hun verhaal aan de klas. Mogelijke vragen ter bespreking: in hoeveel gezinnen gebeurt er helemaal niets met de krant? speelt het moment van de dag een rol? (cf verse krant met vers nieuws bij het ontbijt; geen tijd of energie meer s avonds, enz.) zijn er conclusies te trekken over de populariteit van bepaalde kranten? krijg je andere resultaten als je de favoriete katernen van je huisgenoten bovenaan legt? (sport, regio, strips, enz.) Enz. 7

8 Kortfilm of fotoroman De klas wordt verdeeld in groepjes van 4 à 5 leerlingen. Hebben 2 of meer personen een zeer gelijkaardig verhaal, dan gaan ze elk in een verschillend team zitten. Elk team legt zijn teksten samen en kijkt hoe de verschillende verhalen bij elkaar passen. De leerlingen schrijven een scenario uit en gaan dan aan de slag met een film- of fotocamera. Met al dit materiaal werken ze een mooie fotoroman of kortfilm uit. De titel van hun werk mogen ze vrij kiezen. LET OP Niet iedereen heeft een eigen camera. Probeer te werken met materiaal van de school. Lukt dit niet, overweeg dan om deze opdracht over te slaan. Ken uw klas! Veel leerlingen hebben een gsm met camera. De beeldkwaliteit is dezer dagen zeer behoorlijk, zelfs bij goedkopere exemplaren. Maak hier gebruik van indien mogelijk. Maar opnieuw: ken uw leerlingen en vermijd dat mensen uit de boot vallen omdat ze niet over de juiste technische snufjes beschikken. 8

9 Thema 3 Online p 6 Kranten in de Klas is er zich van bewust dat niet iedere leerling even makkelijk toegang heeft tot het internet. Gezien het grote belang van het wereldwijde web in onze maatschappij, vinden wij het echter onontbeerlijk om ook aandacht te besteden aan de kranten op het internet. Veel leerlingen zijn zich niet bewust van het bestaan van online kranten, laat staan van de mogelijkheden en meerwaarde ervan. Met deze opdrachten leren de leerlingen de online kranten kennen en ontdekken ze dat zoekmachines als Google en Bing niet de enige toegangspoorten tot het wereldwijde web zijn. Hebben leerlingen thuis geen internet, hou daar dan rekening mee, zodat deze leerlingen niet gestigmatiseerd worden in de groep. Voorzie de mogelijkheid om deze taken op school af te werken, of geef de leerlingen voldoende tijd om bv. bij familie of vrienden of in de openbare bibliotheek het internet te raadplegen. Ook duotaken zijn een optie, waarbij u leerlingen die geen computer en/of internettoegang hebben, discreet samenzet met leerlingen die in hun buurt wonen en wel toegang hebben. Opdracht 1-2 Surf gedurende 5 minuten naar elke krantensite. Zijn de verschillen groot tussen papieren kranten en krantenwebsites? Persoonlijke antwoorden van de leerlingen XTRA Kranten vergelijken (papier en online): criteria Algemeen dezelfde of andere artikels? bron(nen): eigen reporters of berichtgeving van persagentschappen, andere kranten, enz. hoeveelheid informatie: meer/minder (cf. lengte van de artikels, aantal artikels, plaatsing in de krant: op een opvallende plaats of niet, enz.) aard van de informatie (bv. politieke uiteenzettingen, persoonlijke verhalen, enz.) beeldmateriaal of niet invalshoeken bij de verslaggeving (bv. toon van het artikel: sensatiebelust of heel droog, sec) verhouding aantal verslagen versus aantal interviews enz. Inhoud kort en bondig, of diepgaand gewichtige thema s, faits divers of iets tussenin heel uiteenlopende onderwerpen of meer afgebakend 9

10 moeilijker of makkelijker te begrijpen (toegankelijkheid) meer of minder vernieuwend/verrassend eendags- of vervolgnieuws praktisch (bruikbaar in het dagelijks leven) of beschouwelijk (filosofisch, minder gericht op praktische bruikbaarheid) Opmaak of vormgeving van de artikels: hoe zien ze eruit? de grootte van de koppen de ruimte die de artikels innemen het aantal artikels per pagina het gebruik van kleur aantal foto s aard van de foto s Doorverwijzingen online ook: koppelingen naar audio en video, naar archief, externe websites, databanken, mogelijkheden tot online feedback ( , forum, chat, contactformulier, blog, ) Lengte van de artikels: zijn ze lang, kort of iets tussenin? Zinvoller dan een algemene vergelijking, is een vergelijking per rubriek of per thema. Advertenties: veel of weinig? Hoe zijn ze opgebouwd? voor welke producten of diensten wordt er geadverteerd? hoeveel reclame is er ten opzichte van redactionele inhoud? 10

11 XTRA Wat zijn de voordelen van een papieren krant? En van een online krant? Papieren krant VOORDELEN gebruiksvriendelijk makkelijk mee te nemen aangenaam leesbaar (ogen!) ontspannender betrouwbaarder (?) charmanter makkelijker: de krant heeft een voorselectie van het nieuws gemaakt op basis van wat haar lezers aanspreekt NADELEN duurder eens gepubliceerd is het al snel oud nieuws papierafvalberg (>< recyclage) het formaat is niet altijd even handig inkt gaat af op handen (bij veel kranten is dit door verbeterde druktechnieken niet meer het geval!) Internetkrant VOORDELEN trendy constant up-to-date (permanente actualiteit) nieuws op maat selecteren (selectieinteractiviteit) nieuws raten aanvulling op traditionele media archieffunctie (hypertekstualiteit) goedkoper dan de papieren krant (de kost voor computer en internetaansluiting niet meegerekend) multimediale opties (audio, video, interactiviteit via web 2.0, enz.) webfeeds als RSS en Atom (je krijgt automatisch een melding zodra er nieuwe inhoud is, zonder dat je naar alle websites moet surfen) wereldwijd raadpleegbaar je kunt ook makkelijk regionaal nieuws lezen van andere regio s dan de streek waar je zelf woont NADELEN computer en internetaansluiting zijn duur online lezen is minder aangenaam voor de ogen leest trager dan op papier minder lineaire vorm van lezen intensiever, minder ontspannend de online krant kun je niet meenemen voor onderweg (tenzij je een ipad hebt én jouw krant daarop beschikbaar is) de online krant vraagt meer inspanning van de lezer: informatie wordt minder voorgeselecteerd en voorgestructureerd dan op papier de online krant is arbeids- en tijdsintensief (bv. bij een tragere internetverbinding) 11

12 LET OP Het is niet met zekerheid te zeggen wat beter is voor het milieu: de papieren- dan wel de internetkrant. Verschillende studies spreken elkaar hieromtrent tegen (cf. papierverbruik en transport bij de papieren krant versus productie, transport en gebruik van computermateriaal, plus energieverbruik voor de online krant). Een belangrijke kanttekening is wel dat het krantenpapier van onze kranten voor een zeer groot deel bestaat uit gerecycleerd papier, en dat de gebruikte inkten van de milieuvriendelijkste zijn die er bestaan. De papierindustrie licht hierover een en ander toe op Opdracht 3 Welke informatie is het betrouwbaarst? Waarom? Persoonlijk antwoord van de leerlingen. Bedenkingen: - Er is een verschil tussen internetkrant (een nieuwssite dus) en een kopie van de papieren krant op het internet (bv. bij De Morgen, De Standaard en De Tijd). Hou hiermee rekening bij de discussie. - Er is voorts een groot verschil tussen het internet en de kranten op het internet. Informatie die je vindt door te googelen, is veel minder gecontroleerd dan de artikels die door de kranten zijn gecheckt voor ze op de krantensite komen. - Bij sommige kranten (bv. Het Nieuwsblad) is er een grote overeenkomst tussen de artikels in de papieren krant en die op hun internetversies. Bij andere kranten vind je niets tot weinig van de papieren krant terug op het internet (bv. Het Laatste Nieuws): daar staan beide publicaties volledig los van elkaar. - Wat met de bedenking een krant is een krant of ze nu op papier of op het internet verschijnt, maakt eigenlijk niet uit wat de betrouwbaarheid betreft? (hou bij het antwoord rekening met bovenstaande opmerkingen) Opdracht 4 Vul onderstaande zinnen in. Kies telkens 1 van de 7 krantensites. Persoonlijke antwoorden van de leerlingen. Waak erover dat leerlingen niet elke keer dezelfde krant invullen: het is de bedoeling dat ze degelijk vergelijken en nadenken. 12

13 Thema 4 De websitepromotor p 8 Maak eerst de oefeningen van het thema 3, Online. Opdracht 1-2 Verdeel de klas in groepjes van 7: de 7 promoteams. Elk promoteam kiest een website en surft nog een tiental minuten op die site. Elk team schrijft de positieve en negatieve aspecten van zijn website op een blad papier. De leerlingen kunnen hiervoor gebruik maken van de vragen in Blits, maar moeten er zelf ook nog zeker 5 bedenken. Mogelijke argumenten Actueel: de site is zeer snel met het brengen van nieuws Betrouwbaar: als ik betrouwbare info zoek, is dit de site waarnaar ik spontaan surf Gebruiksvriendelijke navigatie: ik vind snel wat ik zoek Overzichtelijkheid: ik zie snel wat belangrijk is en/of wat nieuw is Selectie: de onderwerpen interesseren mij Volledigheid: hier staat veel informatie bij elkaar Crosslinks: ik krijg tips voor gerelateerde artikels op en buiten de site, waardoor ik snel veel over een onderwerp te weten kom Archief: het archief is uitgebreid, gebruiksvriendelijk, handig, compleet, enz. Vormgeving: ik vind dit een mooie site: hij is rustig en niet schreeuwerig (of, het tegenovergestelde: er is veel variatie in kleur en stijl en dat vind ik leuk), de vormgeving leidt mij niet te veel af (of: er is veel beweging op de site, waardoor ik altijd weer nieuwe dingen zie om op te klikken, en dat vind ik prettig) Illustratie: ik hou van de foto s, infografieken, cartoons, enz. op deze site Interactie: ik hou van het forum, de mogelijkheid om te reageren, je kunt makkelijk vanalles delen via Facebook, Twitter, enz. Handige opties: bv. een artikel bewaren om later te lezen, een artikel in een lijst van favorieten zetten, RSS-feeds, enz. Enz. Opdracht 3 Elk promoteam presenteert zijn website aan de klas. Elk team probeert de klas ervan te overtuigen dat zijn website de beste is. De leerlingen prijzen hun product aan als goede verkopers: met veel productkennis, kennis van de markt en de concurrentie, maar ook eerlijk, betrouwbaar, luisterbereid en met empathie voor de toehoorders. Meer uitleg vindt u op pagina 8 van Blits. Opdracht 4-6 De andere teams luisteren en noteren hun opmerkingen. De leerlingen noteren wat ze goed en slecht vinden aan de verkoops- en presentatietechnieken van hun medeleerlingen. Overleg na de presentaties met de rest van de klas. 13

14 Bepaal met de klas welk team zijn website het best heeft weten te verkopen. De leerlingen leggen ook uit waarom ze dat vinden. Werden er spreek- en presenteerfouten gemaakt? De klas bespreekt alle fouten die werden gemaakt tijdens de presentaties. Daarna wordt besproken hoe ze deze fouten in de toekomst kunnen vermijden. Opdracht 7 Noteer alle suggesties en ideeën per krant. Alle tips die werden bedacht om krantenwebsites nog beter te maken, stuur je naar kik@dagbladpers.org. KiK bezorgt de tips graag aan de krantenmakers. Opdracht 8 Hou een duel De twee beste verkopers (of andere leerlingen die zich geroepen voelen) nemen het tegen elkaar op en voeren een debat of houden een soort battle (zoals in de rapwereld) waarin ze tegen elkaar uitkomen. De andere leerlingen beoordelen de geloofwaardigheid van de argumenten en de overtuigingskracht van de sprekers. Op basis hiervan kiezen ze een winnaar. 14

15 Thema 5 Waarom lezen mensen kranten? p 10 Opdracht 1 Wat zijn volgens jou de belangrijkste redenen om een krant te lezen? Persoonlijke antwoorden van de leerlingen Mogelijke antwoorden: Omdat ze mee willen zijn Om hun kennis up-to-date te houden (bv. wat je ooit op school hebt geleerd, wordt soms door nieuw onderzoek weerlegd. De nieuwe info vind je dan bv. in de krant) omdat ze willen meepraten over wat er in de wereld gebeurt: de krant helpt om alles beter te begrijpen en om een eigen mening te vormen omdat ze mee willen leven met wat andere mensen doen, voelen en denken omdat ze met de krant vergroeid zijn, omdat ze het zo gewoon zijn: het is een prettig ritueel, bv. bij het ontbijt of op de trein omdat het hen ontspant en even tijd voor zichzelf geeft omdat het hen op ideeën brengt voor aankopen, werk, vrije tijd, enz. omdat de krant schrijft over hun idolen of over mensen die ze persoonlijk kennen (bv. sportrubriek, regionieuws, enz.) omdat ze (een deel van) de actualiteit willen (of moeten) volgen voor school om de wereld en andere mensen beter te begrijpen om inspiratie op te doen voor hun (kunst)creaties, bv. onderwerpen voor hun blog, sterke beelden voor een schilderij, inspiratie voor een kortverhaal of een liedje, enz. enz. Voor volwassen cursisten ook: om op de hoogte te blijven voor hun job om beter geïnformeerd hun geld te beleggen enz. XTRA Waarom lezen anderen niet graag een krant? Waarom niet? Bv. mensen hebben geen tijd hebben geen zin hebben geen interesse vrezen dat het allemaal te ingewikkeld is hebben te weinig voorkennis vinden het formaat niet handig om te lezen enz. 15

16 Opdracht 2 Wat zijn de voordelen van kranten in vergelijking met andere media? Persoonlijke antwoorden van de leerlingen Voordelen kranten op papier gebruiksvriendelijk makkelijk mee te nemen aangenaam leesbaar (ogen!) ontspannender betrouwbaarder (?) charmanter makkelijker: de krant heeft een voorselectie van het nieuws gemaakt op basis van wat haar lezers aanspreekt Voordelen kranten online via PC of laptop constant up-to-date (permanente actualiteit) nieuws op maat selecteren (selectie-interactiviteit) nieuws raten aanvulling op traditionele media archieffunctie (hypertekstualiteit) goedkoper dan de papieren krant (de kost voor computer en internet-aansluiting niet meegerekend) multimediale opties (audio, video, interactiviteit via web 2.0, enz.) webfeeds als RSS en Atom (je krijgt automatisch een melding zodra er nieuwe inhoud is, zonder dat je naar alle websites moet surfen) wereldwijd raadpleegbaar je kunt ook makkelijk regionaal nieuws lezen van andere regio s dan de streek waar je zelf woont Voordelen kranten onderweg via smartphones, tablet, e-readers, enz. trendy / hip de actuele krant altijd direct beschikbaar met extra applicaties (toepassingen) makkelijk mee te nemen compact 16

17 XTRA : krantenartikel van over de stand van zaken rond de online krant De Vlaamse uitgever in het land van e-reading Ook in ons land belooft dit het jaar van e-reading te worden. Met tablets als de ipad van Apple wordt lezen op een scherm ook interessant om kranten en tijdschriften te lezen. Maar er is nog flink wat werk aan de winkel. Het eerste e-reading event van de Lage Landen vond recentelijk plaats in Eindhoven. Op 10 juni komt er wegens het grote succes een editie in Brussel. En morgen levert Apple in de VS zijn eerste ipads, iets wat ook in ons land de nodige aandacht krijgt. Daarmee lijkt het hele e- reading gebeuren ook bij ons aan een opmars te kunnen beginnen. In landen als de VS of Nederland zijn e-readers, het toestel waar je elektronische boeken mee kan lezen, al langer populair. Van sommige titels verkoopt de online boekenwinkel Amazon bijvoorbeeld al meer elektronische dan papieren exemplaren. In Nederland werden er volgens onderzoeksbureau GFK Retail and Technology tot nu toe zo'n e-readers verkocht, waarbij er per toestel gemiddeld slechts drie digitale boeken zouden zijn aangekocht. Maar de belangrijkste Nederlandse e-boekenwinkel Bol.com verwacht dit jaar wel zo'n tot e-boeken te kunnen verkopen. Voor ons land zijn er nog geen relevante cijfers bekend. Het fenomeen staat bij ons, nog meer dan in andere landen, nog echt in de kinderschoenen. Dit is op zich niet per se slecht. De Vlaamse boeken-, magazine- en krantensector staat economisch sowieso niet enorm sterk, en kan het zich niet veroorloven om zomaar wat te experimenteren. Het is dus beter om in te stappen in een markt die zich al iets beter aan het ontwikkelen is. Lokaal aanbod Anderzijds moeten de Vlaamse uitgevers ook niet meer te lang wachten om initiatieven te ontwikkelen en een positie in te nemen. Als ze te lang wachten, zullen grote buitenlandse spelers als Amazon, Apple of Google ook onze markt inpalmen. Voorlopig hebben zij nog te veel werk met de Amerikaanse en grote Europese markten, maar naar verwachting zullen ze in de loop van volgend jaar ook in ons land met een lokaal aanbod komen. Als de uitgevers dan niet klaarstaan met een eigen verkoopsmodel, zullen ze gedwongen worden om aan de voorwaarden van de grote spelers te werken. Dat betekent niet alleen dat ze hun producten aan minder interessante tarieven kunnen verkopen, maar vooral dat ze de controle en de klantenbinding kwijt zijn. Vooral voor de uitgevers van magazines en kranten zou dit laatste een groot probleem zijn. Een belangrijk deel van hun inkomsten komt van advertenties en extra diensten of producten die ze aan hun abonnees kunnen verkopen. Het is nog niet duidelijk welke advertentiemodellen er op e-readers zullen opduiken, maar de meest dominante speler in de keten zal daar ongetwijfeld over beslissen. 17

18 Hetzelfde geldt voor de gegevens van abonnees. Als bedrijven als Apple of Amazon abonnementen verkopen in hun onlinewinkels, krijgen de uitgevers daar waarschijnlijk slechts een deel van. Alleen Apple of Amazon beschikken over de klantgegevens en kunnen hem ook andere producten of advertenties op maat aanbieden. Voor de uitgevers valt zo een grote bron van inkomsten weg. In de boekenbranche hebben de uitgevers goed begrepen dat ze moeten samenwerken. Hun sectororganisatie Boek.be heeft vorig jaar al e-boek.org opgezet als eerste experiment met de verkoop van e-boeken. Boek.be heeft daarnaast nog vergevorderde plannen (zie kaderstuk). Ook de kranten- en tijdschriftenuitgevers zijn zich bewust van het nieuwe fenomeen, maar ze lijken voorlopig de kat uit de boom te kijken. Een krant als De Tijd heeft enkele jaren geleden wel meegewerkt aan een experiment met een versie op een e-reader, maar momenteel zijn er geen Vlaamse kranten die echt al een versie voor e-readers beschikbaar hebben. Bij de tijdschriftenuitgevers volgen de grote spelers zoals Roularta of Sanoma het e-reading gebeuren wel op de voet, maar ook hier zijn er nog weinig concrete plannen. Investeren Het probleem zit vooral bij de enkele tientallen kleinere magazine- en nieuwsuitgevers die Vlaanderen telt. Voor hen biedt het e-reading gebeuren interessante perspectieven. Dankzij het elektronische formaat kunnen ze hun uitgaven een grote meerwaarde bieden door er interactiviteit en multimedia aan toe te voegen. En omdat de distributie via onlinekiosken een pak makkelijker en goedkoper loopt, krijgen ze een potentieel groter bereik. Maar e-reading stelt hen ook voor enkele problemen. Om hun elektronische publicatie een meerwaarde te geven, zullen ze niet alleen hun eindproduct maar ook hun werkprocessen moeten aanpassen. Dit vergt flink wat investeringen in studiewerk en automatisering, iets waar de meeste uitgeverijen niet het budget en de mankracht voor hebben. Daarom zouden ze het onderzoek en de marktverkenning het best collectief aanpakken, zoals Boek.be dat voor de boekensector doet. In Nederland hebben bijvoorbeeld een veertigtal magazine-uitgevers zich verenigd. De Standaard, 2 april

19 Thema 6 Nieuwsselectie p 11 Opdracht 1 Wat is het verschil tussen een subjectieve en objectieve tekst? In een objectief stuk beperkt de schrijver zich tot controleerbare feiten. In een subjectief stuk komt ook de eigen mening van de auteur aan bod. Opdracht 2 Zoek 3 voorbeelden van subjectieve rubrieken. Recensie (boek, film, theaterstuk, restaurant...) Column Krantencommentaar (redactioneel standpunt) Opiniestuk Lezersbrief Ook reisreportages, kookrubrieken, enz. kunnen subjectief gekleurd zijn. Opdracht Wat vind je het meeste in de krant: goed nieuws of slecht nieuws? Waarom? Doorgaans vind je vooral minder goed nieuws. Moet er meer goed nieuws in de krant komen? Waarom? Persoonlijk antwoord van de leerlingen. Toelichting Hoe raar het ook mag klinken: veel mensen gaan spontaan (en vaak onbewust) op zoek naar berichten met slecht nieuws. Wie leest hoe slecht anderen het hebben, is diep vanbinnen een beetje opgelucht dat hij het zelf beter heeft. Op die manier kan slecht nieuws je toch een goed gevoel geven. Goed nieuws wordt algauw als normaal, vanzelfsprekend bevonden, en dus minder lezenswaardig. Slecht nieuws is vaak spectaculairder en/of raakt je in je emoties. Een straf slechtnieuwsverhaal biedt vaak meer gespreksstof: je kunt je er samen met anderen aan ergeren, klagen over hoe dit vermeden had kunnen worden, discussiëren over hoe jij de besproken problemen zou aanpakken, enz. Goed nieuws kan je snel een goed, warm gevoel geven. Goednieuwsberichten zijn nodig om het evenwicht te bewaren. 19

20 Wie alleen maar slecht nieuws hoort, voelt zich daar op den duur ook persoonlijk slecht bij. Je krijgt dan een negatief, pessimistisch beeld van de wereld, wat een grote impact kan hebben op je persoonlijk welzijn en op de manier waarop je in het leven staat en met anderen omgaat. Elke krant biedt je een (persoonlijk gekleurde) blik op de wereld, een selectie van wat op onze planeet aan de gang is. Kranten dragen hier dus een grote verantwoordelijkheid. Ze bepalen immers voor een stukje mee hoe de lezer naar de wereld kijkt, en daardoor hoe die lezer denkt, voelt en handelt. XTRA Het Belang van Limburg heeft ook een GoedNieuwsKrant. Een initiatief dat navolging verdient? 20

21 Thema 7 Krantenkoppen p 12 Opdracht 1-2 Wat is een stijlfiguur? De leerlingen zoeken het antwoord bv. in een woordenboek, in het Lexicon van Literaire Termen (Van Gorp e.a.), via een betrouwbare internetbron, enz. Definitie Van Dale: uitdrukking die een stijleffect teweegbrengt door bijzondere formulering, bijzonder gebruik van een woord of afwijking van de gebruikelijke zinsbouw. Zoek voor elke stijlfiguur een definitie die je zelf begrijpt. De leerlingen zoeken het antwoord in een woordenboek of op het internet Definities Van Dale: Woordspeling: het gebruik van een woord of een combinatie van woorden in verschillende zin tegelijkertijd, om een bepaald effect te bereiken. Personificatie: persoonsverbeelding, zaak die als persoon is voorgesteld (de dood waart rond, de lente strooit haar bloemen) Alliteratie of stafrijm: gelijkheid van beginklank (met man en muis, in rep en roer) Hyperbool: overdrijvende, vergrotende uitdrukking (zo snel als de bliksem, een zee van tranen) XTRA Stijlfiguren Woordspelingen Personificatie Alliteratie of stafrijm Hyperbool Andere stijlfiguren

22 XTRA De foutste woordspelingen Surf naar de website van Radio 1 ( Bekijk met de klas de 12 foto s. Bespreek waarom deze woordspelingen zo grappig zijn en kies jullie favoriet. Ook de reacties van luisteraars-lezers zijn het lezen waard! Opdracht 3 Schrijf bij de volgende krantenkoppen welke stijlfiguur er gebruikt is. De dood van een dorp: alliteratie of stafrijm, personificatie. Een hyperbool is het niet echt: het dorp is wel degelijk helemaal verwoest, en dus dood. Avatar loopt blauwtje op: woordspeling (de Avatar ìs een blauw mannetje), personificatie (de film als een mens) Ze kan haar zoon niet zomaar zien: alliteratie of stafrijm Belgische arbeidsmarkt lust migranten niet: personificatie Ik stond op ontploffen: hyperbool Liever lachen dan leren: alliteratie of stafrijm Het glas is halfvol - sterkedrankreuzen Diageo en Pernod Ricard leggen vlakke jaarcijfers voor: woordspeling (glas / sterkedrankreuzen) (hier is de ondertitel dus ook van belang!) Opdracht 4-5 Zoek voor elke stijlfiguur nog 1 voorbeeld uit de kranten. Antwoord afhankelijk van de actualiteit gedurende de KiK-weken. Knip de leukste stijlfiguren uit. Bekijk met de klas welke stijlfiguren er nog uit de bus komen en benoem ze samen. 22

23 Thema 8 Krantenbord p 14 In het midden van Blits vind je een dobbelspel in de vorm van een ganzenbord, maar dan helemaal in het teken van kranten: het krantenbord. Verdeel de klas in groepjes van een viertal personen. Elke groep heeft een krantenbord (uitneembaar in het midden van Blits) en twee dobbelstenen. Iedere speler heeft een pion. De leerlingen gooien om beurt. Komen ze op een fotovakje, dan moeten ze de bijhorende opdracht uitvoeren (zie handleiding Krantenbord pagina 14 in Blits). De winnaar is diegene die als eerste het middenvak bereikt. Dit spel bevat tal van doe- en denkopdrachten, volledig in het teken van kranten. 23

24 Thema 9 Speeltijd p 15 Opdracht 1 Kruiswoordpuzzel De oplossingen staan op pagina 31 van Blits Opdracht 2 Sudoku De oplossingen staan op pagina 31 van Blits. Opdracht 3 Woordzoeker De oplossingen staan op pagina 31 van Blits. 24

25 Thema 10 Uit goede bron p 19 Opdracht 1 Wat is het verschil tussen citeren en parafraseren? Citeren: een passage letterlijk overnemen Parafraseren: een passage weergeven (omschrijven) in je eigen woorden Opdracht 2 Citeren en parafraseren zijn niet alleen toegestaan op school, maar ook voor journalisten. Alleen: je mag niet vergeten je bron te vermelden. Als je citeert, zet je de geciteerde tekst typisch tussen aanhalingstekens. Ook bij parafraseren moet je duidelijk aangeven welke ideeën en teksten je hebt overgenomen, en welke van jezelf zijn. Doe je dat niet correct of zelfs helemaal niet, dan bezondig je je aan plagiaat: het overnemen van ideeën of teksten van anderen, zonder daarbij de bron te vermelden. Je steelt dan de gedachten van die anderen en doet alsof ze de jouwe zijn. Opdracht 3 Wat is het nut van auteursrecht? Dankzij het auteursrecht kunnen auteurs (schrijvers, fotografen, componisten, enz.) 1. een vergoeding krijgen voor hun werk 2. beslissen wat er met dat werk gebeurt. Je mag niet zomaar zonder toestemming veranderingen aanbrengen in het werk van een auteur. Soms wil de maker zijn werk ook niet in verband gebracht zien met bv. een bepaalde politieke partij, een vereniging, een doel, enz. Opdracht 4 Waarom houden sommige mensen toch geen rekening met het auteursrecht? Ze denken er gewoon niet aan dat ze er rekening mee moeten houden Onwetendheid Onoplettendheid De idee dat ze er ongestraft mee weg zullen komen... 25

26 Opdracht 5 Wat kan er gebeuren als je de auteurswetgeving toch schendt? De strafrechter kan verschillende straffen opleggen: een geldboete tussen 100 en , een gevangenisstraf en/of de sluiting van de inrichting van diegene die zich schuldig maakt aan plagiaat. Als de auteur van het werk door het misdrijf schade geleden heeft, kan de strafrechter je ook een schadevergoeding laten betalen. Studenten die betrapt worden op plagiaat, krijgen soms een 0 voor het betreffende vak en moeten daardoor bv. mogelijks hun jaar overdoen. Bron: Opdracht 6 Wat mag mevrouw Vermeulen doen zonder toestemming? Waarvoor moet ze betalen? 1. In de krant staat een boeiend artikel over Winston Churchill. Mevrouw Vermeulen knipt het artikel uit, schrijft er bron en datum bij en kopieert het voor alle 76 leerlingen van 6 TSO. Ze gebruikt het artikel in haar lessen over de Tweede Wereldoorlog; de leerlingen bewaren het in hun cursusmap. Dit mag zonder toestemming omdat het artikel enkel voor onderwijsdoeleinden wordt gebruikt. 2. Mevrouw Vermeulen scant het artikel uit de papieren krant en gebruikt het in haar lessen met het digitale schoolbord. Dit mag ook zonder toestemming. Volgens de Auteurswet mag je "korte fragmenten" kopiëren uit educatieve en andere boeken. Tijdschrift- en krantenartikelen mag je volledig kopiëren, tenzij het artikel het volledige nummer of een overwegend deel van het tijdschrift zou omvatten. Ook foto s mag je in een onderwijscontext in principe volledig kopiëren zonder toestemming van de rechthebbende. De kopie dient hier bovendien duidelijk als illustratie bij onderwijs, een andere wettelijke voorwaarde. De lerares streeft ook geen winst na met de kopieerhandeling. Het gratis of tegen kostprijs aanbieden van de kopieën is wettelijk in orde. 26

27 3. Mevrouw Vermeulen heeft ook een eigen website over de Tweede Wereldoorlog. De meeste van de websitebezoekers zijn leerlingen van haar school. Ze zet het artikel op haar website en vermeldt er bron en datum bij. Hiervoor moet mevrouw Vermeulen een vergoeding betalen. De website is immers publiek. Dit is krantenartikels scannen met het oog op de verspreiding ervan via , gesloten netwerken (intranet/extranet) of een publieke website XTRA: over auteursrecht en hoe daar soms een stevig loopje mee wordt genomen Taiwanese student wint wedstrijd rond copyright met gekopieerd werk Met een werk dat hij van een Nederlander gekopieerd had, heeft een student in Taiwan een wedstrijd gewonnen die in het teken van respect voor auteursrecht op design staat. De organisator van de wedstrijd heeft de prijs gisteren ingetrokken. De dienst voor intellectueel eigendom die de wedstrijd organiseert, zei dat Wu Chih-wei gediskwalificeerd was en verzocht hem de medaille en de Taiwanese dollar (118 euro) die aan de prijs verbonden was, terug te geven. Een vrouw had de dienst gesignaleerd dat het werk van de student een kopie was. Wu won de prijs met een ontwerp van een papieren vliegtuigje dat hij van Dennis Sibeijn had afgekeken. Het werk van Sibeijn heet Truth en staat op het internet. Wu zei dat hij het werk gekopieerd had omdat hij het geld nodig had. De Morgen, 24 september

28 Thema 11 Hoe wordt een krant gemaakt? p 20 Opdracht 1-2 Kolom 1 Kolom 2 Kolom 3 Zo komt het nieuws Verzamelen 1b. feit-nieuws-gebeurtenis in de krant 2e. journalistiek-verslaggeving-nieuwsgaring Verwerken 3j. selectie 4d. redactie Vormgeven 5h. lay-out-opmaak-bladschikking-vormgeving 6a. proefdruk-eindredactie Zo komt het nieuws Vermenigvuldigen 7c. drukken bij de lezers 8f. expeditie of verzending Verspreiden 9i. bedeling-distributie-bezorging 10g. lezen! 28

29 Thema 12 Kranten maken p 21 Meer informatie over de Krantenmaker met demovideo s en een geschreven handleiding vindt u op Opdracht 1 Kies met de groep één van de volgende thema s. Persoonlijke keuze van de leerlingen Opdracht 2 Schrijf je artikel in Word of in de Krantenmaker. De leerlingen kunnen hun eigen klas-of schoolkrant maken op INHOUD: wat ga je schrijven? Op je bladzijde mogen teksten, interviews, foto s, infografieken,. Maak er iets moois van! Denk bij het schrijven aan de 5 W s en H: wie? wat? waar? - wanneer? waarom? hoe? VORM : hoe moet je tekst eruit zien? Blader even door de kranten. Je vindt meteen talloze voorbeelden! Zorg ervoor dat je artikel heel echt lijkt, met een kop, een inleiding en tussenkoppen. Heb je een computer ter beschikking? Dan kun je meteen aan de slag met een tekstverwerker als Word. Foto s fleuren het geheel op. Maak bij de opmaak gebruik van tekstreliëf De opmaak en de structuur van een tekst leren je snel iets over de inhoud. Als je weet wat je kunt verwachten, begrijp je veel sneller waarover de tekst gaat. Stel je voor dat er in de krant nergens een kop zou staan! 29

30 Allemaal lettertjes Vetgedrukt Onderstreept Cursief of schuingedrukt HOOFDLETTERS en de hele kleintjes Soms wat hoger of net wat lager Ieder zijn plek Aan de kant Of verder weg Met een leeg lijntje ertussen: de Helemaal rechts Of in het midden Orde in de tekst! Puntsgewijs in een kolom Of gewoon allemaal achter elkaar, op 1 lijn, netjes in de rij XTRA Maak je eigen klaskrant met de KrantenMaker De leerlingen kunnen samen of individueel hun eigen klas-of schoolkrant maken op Ze kunnen een onderwerp kiezen uit vraag 2 of kiezen er zelf een. De nieuwe basisversie KrantenMaker Flits is extra snel, eenvoudig en makkelijk te gebruiken. U werkt alleen aan een krant, zonder redactie. Deze versie is geschikt voor leerlingen vanaf 10 jaar. Een leerling of leerkracht kan helemaal alleen een krant maken, maar hij kan net zo goed samenwerken met een paar vrienden of collega s. Aangemaakte kranten bewaren, doormailen en afdrukken, het kan allemaal met de KrantenMaker. De KrantenMaker wordt u kosteloos aangeboden door Kranten in de Klas. Er is geen specifieke software nodig. De KrantenMaker draait zowel op pc als op Mac. Alles gebeurt online via uw browservenster. De KrantenMaker werkt in de meest courante browsers (Internet Explorer 7, Mozilla Firefox 2, Safari,...). XTRA Nieuwsberichten Waarop moet je zoal letten om een degelijk nieuwsbericht te schrijven? XTRA Nieuwsbronnen voor de journalist eigen ervaringen eigen onderzoek 30

31 collega s-journalisten persoonlijk netwerk van familie, vrienden, kennissen, enz. persagentschap (anonieme) tipgevers andere kranten (binnen- en buitenland) radio en televisie (en teletekst) betrouwbare websites en blogs andere internetbronnen enz. zie ook XTRA Talenten van een goede journalist kritische instelling nieuwsgierigheid leergierigheid brede algemene kennis logisch redeneervermogen open geest mensenkennis contactvaardigheid (goed kunnen luisteren en praten) vertrouwen uitstralen (om informatie los te krijgen) objectief indien nodig (bv. niet in een column of opiniestuk!) eerlijkheid een goed gevoel voor taal doorzettingsvermogen relativeringsvermogen (bv. om zelf tegen kritiek te kunnen) zelfzekerheid (mag niet te veel angst hebben) enz. XTRA Wat moet je leren en studeren om zelf journalist te worden? Je hoeft geen specifiek journalistieke opleiding genoten te hebben om journalist te zijn. Veel journalisten zijn germanist, geschiedkundige, socioloog, filosoof, enz., maar anderen zijn gewoon een kei in het specifieke vakgebied waarover ze schrijven (bv. economisten, politicologen, biologen, enz.) Kennis van het onderwerp waarover je schrijft (bv. sport, muziek, gerechtsverslaggeving, enz.), de geschiedenis van het thema, mensen die belangrijk zijn in de branche, specifieke terminologie, enz. Kennis van de actualiteit (zoveel mogelijk onderwerpen) Taalvaardigheid: uitstekend leren luisteren, spreken, lezen, schrijven enz. XTRA Schrijven voor het web, voor wie een online krant wil beginnen Schrijven voor het web is een kunst apart. Deze website bevat handige tips en tricks over hoe je een goed artikel voor het web nu precies moet schrijven. 31

32 Opdracht 3 Noteer de reacties op je klaskrant. Persoonlijk antwoord van de leerlingen. Opdracht 4 Stuur een exemplaar van je krant naar krantenmaker@dagbladpers.org. 32

33 Thema 13 De sportkrant p 22 Opdracht 1 Welke papieren krant(en) raad je Milan en Jelena aan? Waarom? Persoonlijk antwoord van de leerlingen Kranten met veel sportnieuws: Het Nieuwsblad en Het Laatste Nieuws, ook Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg Opdracht 2 Welke online krant(en) raad je hen aan? Waarom? Persoonlijk antwoord van de leerlingen Opdracht 3 Wat is volgens jou belangrijk om een sportkant of sportsite goed te vinden? Persoonlijk antwoord van de leerlingen Mogelijke invalshoeken: Veel fotomateriaal Interviews Mogelijkheid om videomateriaal te bekijken (websites) Lay-out van sportkatern Nieuwsselectie: ook regionaal sportnieuws Artikels over niet-courante sporten Overzichtelijke sportuitslagen Enz. Opdracht Zoek de komende dagen in de sportrubriek naar spreekwoorden, uitdrukkingen, gezegdes en andere voorbeelden van kleurrijk taalgebruik. Persoonlijke antwoorden van de leerlingen in functie van de actualiteit Zoek zelf 4 voorbeelden van oorlogstaal in de sportrubriek. Persoonlijke antwoorden van de leerlingen in functie van de actualiteit Zoek zelf 4 voorbeelden van hoera-adjectieven in de sportrubriek. Persoonlijke antwoorden van de leerlingen in functie van de actualiteit 33

34 Thema 14 Geld, geld,geld p 24 Opdracht 1 Welke kranten berichten veel over de economische wereld? Maak je top 3. Persoonlijk antwoord van de leerlingen Mogelijke volgorde: De Tijd, De Standaard, De Morgen Maar: ook Het Nieuwsblad heeft uitgebreide consumentenpagina s (met de nadruk op personal finance en de plaats van de mens in de economie) en ook de andere kranten ruimen graag ruimte in voor geldzaken (bv. belastingen, winkelprijzen, banktarieven, enz.) Opdracht 2 Welke 3 bedrijven komen momenteel het meest in het nieuws? Antwoorden in functie van de actualiteit Opdracht 3 Zoek een artikel over een beursgenoteerd bedrijf. Iedere leerling zoekt zelf (een ander) artikel over een beursgenoteerd bedrijf. Wat wil dat precies zeggen, genoteerd zijn op de beurs? Aandelen van het bedrijf kunnen door het grote publiek worden gekocht en verkocht. Voordelen van beursgenoteerd zijn Kapitaal ophalen zodat je kunt investeren in groei Naamsbekendheid / publiciteit Nieuwe klanten aantrekken Bevestigen van je status in de sector Vergelijking van de waarde met die van andere bedrijven uit de sector Enz. Nadelen van beursgenoteerd zijn De beurs is heel wispelturig: de waarde van aandelen kan sterk stijgen, maar ook snel dalen. Dit houdt een groot risico in voor de aandeelhouders. Gezichts- en inkomensverlies wanneer de aandelenkoers daalt. Klanten en aandeelhouders kunnen daaruit afleiden dat het niet zo goed gaat met het bedrijf. Hoge prestatiedruk voor personeel en management (onder druk van de aandeelhouders) Kosten en inspanning voor de informatieverwerking Enz. 34

35 Opdracht 4 Waarom staat dit specifieke bedrijf nu in de belangstelling? Antwoord af te leiden uit het gekozen artikel en de informatie uit andere media. Opdracht 5 Volg de beurskoersen van jouw gekozen bedrijf een week op de voet. Is de trend stijgend of dalend? Persoonlijk antwoord van de leerlingen in functie van de beursnoteringen. Opdracht 6 Kan je deze stijging of daling in verband brengen met de manier waarop het bedrijf momenteel in het nieuws komt? De leerlingen houden enkele dagen de artikels over hun bedrijf bij, volgen radio en televisienieuws, enz. Ze lezen de artikels grondig en formuleren dan een antwoord. Opdracht 7-8 De afgelopen jaren was er veel te doen rond de financiële crisis. Wat was het probleem met de crisis ook alweer? Samenvatting: de Amerikaanse huizen- en hypotheekmarkt stortte in, grote zakenbanken gingen failliet en trokken de hele wereldeconomie mee in het dal. De financiële crisis (of kredietcrisis) ontstond in de zomer van Er gingen veel banen verloren, met prijsdalingen van woningen en lagere rentes op de spaarrekeningen tot gevolg. De voornaamste oorzaak van de kredietcrisis was de instorting van de Amerikaanse hypotheek- en huizenmarkt. In september 2008 gingen de zakenbanken Lehman Brothers en Merrill Lynch failliet. Omdat de Verenigde Staten een grote invloed hebben op de internationale markt, werd de volledige wereldeconomie getroffen. XTRA Financiële tsunami overspoelt beurzen Een nooit geziene financiële crisis veroorzaakt een aardverschuiving op Wall Street en een nieuwe 'zwarte maandag' op de beurzen. Lehman Brothers en Merrill Lynch verdwijnen, AIG nadert afgrond Wall Street ontwaakte gisteren in shock nadat bekend was geworden dat weer twee grote Amerikaanse zakenbanken van de kaart verdwijnen: Lehman Brothers en Merrill Lynch. Bovendien verloor het aandeel van AIG gisteren tot 70 procent van zijn beurswaarde nadat uitgelekt was dat de grootste verzekeraar ter wereld een noodkrediet van 40 miljard dollar aangevraagd zou hebben bij de Fed, de Amerikaanse centrale bank. 35

36 In reactie op deze 'financiële aardverschuiving' in de VS kleurden alle beurzen gisteren dieprood. De Europese beurzen sloten bijna 4 procent lager, de Bel20 verloor 3,5 procent en zakte ruim onder de drempel van punten. Wall Street sloot 4,3 procent lager. De S&P500, de index van de belangrijkste 500 aandelen in de VS, daalde zelfs het meest sinds 9/11, zeven jaar geleden. Vooral het nieuws over Lehman Brothers, dat gisteren noodgedwongen bescherming zocht tegen schuldeisers, sloeg in als een bom. De weigering van de Fed om een overname van Lehman financieel te steunen, onderstreepte dat er wel degelijk limieten zijn aan overheidsinterventies. In dat licht moet ook de verrassende overname gezien worden van Merrill Lynch, het grootste beurshuis ter wereld, dat nu voor 50 miljard dollar wordt gekocht door Bank of America. Want de vrees bestond dat Merrill Lynch de volgende bankreus was die in acute nood zou raken. Of dit zal volstaan om een domino-effect in de rest van de financiële wereld te voorkomen, valt af te wachten. Lehmans faillissementsaanvraag kan tot wanorde leiden bij talrijke andere banken, die eerder nog met en in Lehman handelden. Gelukkig is de rechtstreekse blootstelling bij de Belgische grootbanken beperkt, benadrukt waakhond CBFA. Het meeste risico loopt Dexia, dat maximaal 500 miljoen euro kan verliezen. Elders is de schade veel groter. Alan Greenspan, de fel bekritiseerde ex-voorzitter van de Fed, zei dit weekeinde al dat het huidige financiële tumult 'een gebeurtenis is die maar eens in de honderd jaar voorkomt'. Wereldwijd hebben de banken al voor 514 miljard dollar aan boekhoudkundige verliezen geslikt en Greenspan verwacht dat er nog meer spelers zullen omvallen. Mede daarom werd er dit weekeinde door tien bankreuzen in allerijl een extra vangnet opgezet. Zij richtten een noodfonds van 70 miljard dollar op dat voor extra liquiditeit kan zorgen. Maar ook alle centrale banken namen extra maatregelen. De Fed verruimde zelfs de toegang tot noodkrediet door ook aandelen te aanvaarden als onderpand. 'Nooit gezien, maar noodzakelijk', reageerden specialisten. Ondertussen waarschuwen economen luidop voor de 'fall-out' op de reële economie. Die zou nog altijd onderschat worden. De Standaard, 16 september 2008, Nico Tanghe 36