Symposium Brand in Monumenten Het spanningsveld tussen brandveiligheid en monumentale waarden

Transcriptie

1 Symposium Brand in Monumenten Het spanningsveld tussen brandveiligheid en monumentale waarden Samenvattingen van presentaties van de sprekers in Amersfoort en Breda De brand Dorpsbranden in Westerveld Jan Willem Coers, bewoner/eigenaar pand Lhee 68, Lhee/Dwingeloo Van droom naar nachtmerrie 14 juli 2010, de nationale feestdag voor de Fransen, werd voor mij een rampdag. Na jarenlang voorbereiden stond de restauratie op het punt van beginnen. De eerste betonvloeren waren voorzichtig verwijderd. Die ochtend om een uur of half zes werd ik door mijn buurman uit bed geschreeuwd. Mijn droom veranderde binnen een uur in een ware nachtmerrie. Alleen de onderbroek en de kleren aan de waslijn restten mij nog. Wat er dan allemaal over je heen komt is niet voor te stellen. Nu circa één en driekwart jaar verder heb ik samen met de gemeente Westerveld, architect Kor Holstein en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed weer veel stappen gezet. De boerderij wordt op dit moment gerestaureerd en wordt, zoveel als mogelijk, met behoud van de monumentale elementen weer in oude luister hersteld. Mijn droom wordt, zij het deels gehavend, toch werkelijkheid. Ik heb van dit hele proces veel zaken geleerd. Zijn verbrande gebinten niet meer te herstellen? Hebben verzekeringsexperts (voldoende) kennis van monumentale gebouwen? Moeten de verzekeringen voor monumentale gebouwen niet beter worden geregeld? Hoe zit het met bluswater? Zijn er preventieve maatregelen mogelijk? Op het gebied van onder andere deze vragen heb ik inmiddels de nodige ervaringen opgedaan. Graag wil ik middels mijn presentatie mijn ervaringen en suggesties met u delen. Ik hoop daarmee mijn steentje bij te kunnen dragen aan het verbeteren van het beleid ten aanzien van de brandaspecten bij monumentale gebouwen. Bernard Stikfort, Beleidscoördinator Erfgoed en Cultuurhistorie, gemeente Westerveld Bernard Stikfort gaat in op de gevolgen van de monumentenbranden die de gemeente Westerveld geteisterd hebben. Hij licht toe wat de uitwerking van het draaiboek van de gemeente heeft betekend bij de brand Lhee 68. De Hulpverleningsdienst Drenthe nam het initiatief om een 'monumenten-signalering' op te nemen in het provinciaal brandmeldingssysteem. De gemeente werkt hierin samen met de Hulpverleningsdienst. Pagina 1 van 5

2 Monument in brand: brand in Kampen Henk van der Werf, adviseur Cultuurhistorie, gemeente Kampen Eind vorig jaar legde brand een monumentaal pand in de binnenstad van Kampen in de as. Een brand komt onverwachts en als monumentenambtenaar sta je in eerste instantie machteloos. Naast aandacht voor brandpreventie bij monumenten waardoor de schade zoveel mogelijk beperkt blijft, kun je je enigszins voorbereiden door de monumenten in je gemeente zo goed mogelijk te documenteren. Niet alleen tijdens maar ook na de brand wordt de constructie van het pand bedreigd. Je zult stappen moeten ondernemen om verdere schade te voorkomen. Een monumentaal pand heeft specifieke eigenschappen waar je tijdens en na de brand rekening mee moet houden zodat het pand en de omliggende panden zo goed mogelijk behouden blijven. Na de brand wil je graag dat het pand zo spoedig mogelijk weer wordt opgebouwd. Hoe de gemeente Kampen hiermee is omgegaan vertelt monumentenambtenaar Henk van der Werf. Monument in brand: brand(veiligheid) in Bergen op Zoom Tom van Eekelen, projectleider Erfgoed, Gemeente Bergen op Zoom Een brand op de Grote Markt van Bergen op Zoom met grote gevolgen Het was augustus 2006 dat het voormalige Chinese restaurant Indrapoera bijna volledig in vlammen opging. De brand, veroorzaakt door kortsluiting, gaf bij de belendingen ook de nodige schade. Het rijksmonument was op de verdiepingen niet of onvoldoende beveiligd tegen brand. Doordat de eigenaar onderverzekerd was bleef herbouw meer dan vier jaar achterwege. Reconstructie van de voorgevel was geen discussie gezien de ensemblewaarde van de gevelwand. De brandveiligheid van het Markiezenhof Het voormalig Markiezenpaleis is gebouwd in verschillende fases in de periode van 1655 tot De wirwar van kleine en grote vertrekken en het gebruik als museum met al zijn kostbaarheden levert beperkingen op voor het gebruik. De veiligheid was niet gewaarborgd bij grote bezoekersaantallen en publieke evenementen: de vluchtmogelijkheid was hier niet op niet berekend. Daarnaast waren het historische interieur en de collectie kwetsbaar door het ontbreken van doordachte brandwerendheid. Door nauwe samenwerking tussen museum, brandweer, afdeling vergunningen, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, restauratie-aannemer en installatiebureau, zijn weloverwogen brandveiligheidsvoorzieningen getroffen met respect voor de monumentale waardes van het Markiezenhof. Brandweerzorg(en) voor monumenten Esther Lieben, Regionaal Brandweercommandant Haaglanden Esther Lieben gaat in op de organisatie en de taken van de brandweer. Zij schetst een beeld van de ontwikkelingen die de brandweer de komende periode te wachten staan, zoals de doorontwikkeling van de organisatie, het vergroten van het maatschappelijk rendement en veranderende wet- en regelgeving. De zorg(en) van de brandweer voor monumenten wordt door middel van deze geschetste ontwikkelingen duidelijk. De verantwoordelijkheid met betrekking tot brandveiligheid ligt bij de eigenaar en de brandweer kan niet garanderen dat een pand of monument bij brand altijd behouden blijft. Het is dus van belang dat we ons bewuster worden van het belang van brandveiligheid.

3 Preventie 'Het meest brandveilige gebouw van Nederland'. Brandpreventie in het nieuwe Rijksmuseum in relatie tot de beveiliging van monument en collectie Björn Peters, Senior adviseur Brandveiligheid, DGMR, Den Haag Het Nieuwe Rijksmuseum is uitgeroepen tot het meest brandveilige gebouw van Nederland. Dat hangt samen met het feit dat het brandveiligheidsconcept niet alleen tot doel heeft om bij brand een veilige ontvluchting van de aanwezige personen te garanderen en de schade aan derden te beperken zoals de regelgeving beoogt, maar ook om het gebouw en de daarin aanwezige collectie te beschermen tegen brand. Daartoe is een passend pakket aan aanvullende bouwkundige, installatietechnische en organisatorische brandveiligheidsvoorzieningen samengesteld in overleg met de betrokken partijen (o.a. Rijksmuseum, Rijksgebouwendienst, het Ministerie van OCW en het Instituut Collectie Nederland, nu Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), gebaseerd op een onderzoek naar beveiliging van musea in binnen- en buitenland. Verder is in het gebouw specifiek rekening gehouden met (reconstructies van) monumentale schilderingen in relatie tot de toe te passen voorzieningen en zijn de nodige aanpassingen gedaan om bepaalde karakteristieke elementen niet te hoeven aantasten. Deze werkwijze wordt aanbevolen voor vergelijkbare gebouwen en monumenten. Brandpreventie in het nieuwe Rijksmuseum: maatwerk in brandveiligheid Rob Out, adviseur Brandveiligheid, Brandweer Amsterdam-Amstelland Rob Out gaat in op de rol van de brandweer bij het project Het Nieuwe Rijksmuseum. Aan bod komen de volgende drie aspecten: veilig vluchten, inzet brandweer en brandveilig gebruik. Bij een museum is er een spanningsveld tussen safety en security. Om de discrepantie tussen beveiliging en het veilig vluchten op te heffen is maatwerk vereist. Bij een complex gebouw als het Rijksmuseum is een belangrijk aspect de inzet van de brandweer. Het informeren van de uitrukdienst over de risico's van het gebouw is zowel tijdens de verbouw als in de eindsituatie noodzakelijk. Daarnaast is maatwerk toegepast voor het brandveilig gebruik tijdens evenementen. De presentatie laat zien hoe met deze aspecten wordt omgegaan. Technische innovaties en innovatieve oplossingen Bram van der Linden, specialist Brandpreventie en Cultuurbescherming, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Door een combinatie van praktijkervaring, risicobeoordeling, culturele waarde en vooral de gewenste functionaliteit, zijn de meeste problemen op een monumentvriendelijke wijze op te lossen. Bram van der Linden geeft een schets van toekomstige ontwikkelingen. Brand in een rieten kap is moeilijk te bestrijden. In de nabije toekomst komt een speciaal voor rieten kappen ontwikkeld systeem op de markt met de mogelijkheden van detectie en automatische blussing. Brandmeldinstallaties worden al jaren toegepast in monumenten (deels met subsidie). Uit cijfermateriaal van de subsidieregelingen blijkt dat de huidige installatievorm in een aantal gevallen onbetaalbaar wordt. Een nieuwe vorm van detectie is beschikbaar en is te combineren met klimaatinstallaties en inbraakalarm. Wie durft de stap te nemen om van strikt gescheiden systemen naar een monumentvriendelijker en goedkoper combisysteem over te stappen? Circa 500 rijksmonumenten hebben een vorm van conventionele sprinklertechniek. Sedert ruim een jaar is er een andere vorm van sprinklertechniek in opkomst, de hogedruk- of watermistsystemen. In monumenten zal deze technologie op korte termijn worden toegepast. Pagina 3 van 5

4 Na de brand Het Protocol Rijksmonumenten: de Rijksdienst intern Mark Stafleu, hoofd Regio West, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Amersfoort) Jan van t Hof, hoofd Instandhouding, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (Breda) De Monumentenwet schrijft voor dat ingrijpende wijzigingen in een rijksmonument vergunningplichtig zijn. Na een calamiteit als een brand of storm moet beoordeeld worden welke monumentale waarden nog behouden zijn. Consulenten en specialisten van de Rijksdienst adviseren over de mogelijkheden van restauratie of herstel, en over (tijdelijke) behoudsmaatregelen. Als het monument volledig verwoest is, moet de juridische procedure gestart worden om het uit te schrijven uit het monumentenregister. In het Protocol Rijksmonumenten zijn alle stappen van dit werkproces beschreven. Hoewel het een intern proces is, kan het ook voor andere partijen een goed instrument zijn. Het brandonderzoek: bevindingen en statistiek René Hagen, Lector Brandpreventie, Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid, Arnhem (Amersfoort) Rijk van den Dikkenberg, Senior onderzoeker, Instituut Fysieke Veiligheid, Arnhem (Breda) Tot voor kort werd brandonderzoek alleen gedaan door de politie, voor bewijsvergaring of dadervinding, of door de verzekeraars, voor het beoordelen van de juistheid van de schadeclaim of het naleven van de polisvoorwaarden. Sinds kort doet de brandweer echter ook brandonderzoek. Met als doel inzicht te verkrijgen in de oorzaken van brand, het brandverloop, de effectiviteit van de brandpreventieve voorzieningen en de kwaliteit en veiligheid van de brandbestrijding. Na een landelijke pilot met deelname van zes brandweerregio s wordt er nu gewerkt aan een structureel brandonderzoek. Hierbij wordt niet iedere brand onderzocht, de brandweer heeft een lijst opgesteld met redenen om na een brand een onderzoek in te stellen. Eén van die redenen is brand in een bijzonder object. Branden in monumenten lijken onmiskenbaar voor onderzoek in aanmerking te komen. Daarvoor is een nauwe samenwerking met de beheerders van monumenten en monumentenorganisaties noodzakelijk. Om na een brand sporen niet te vernietigen, om mee te werken aan het brandonderzoek en om de gegevens en resultaten gestructureerd op te slaan en beschikbaar te hebben. Daarom gaat deze lezing in op de wijze waarop de brandweer brandonderzoek doet en hoe zij hierin met de monumentensector kunnen samenwerken. Database Incidenten Cultureel Erfgoed: incidenten in monumenten Renate van Leijen, specialist Veilig Erfgoed, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Voor het registreren van incidenten in de erfgoedsector bestaat sinds een aantal jaren de Database Incidenten Cultureel Erfgoed (DICE). Musea, archieven en bibliotheken gebruiken DICE voor hun eigen interne incidentenregistratie en dragen daarmee bij aan het landelijk overzicht van incidenten in de erfgoedsector. De Rijksdienst, beheerder van DICE, registreert ook zelf, met name incidenten in monumenten zoals brand, wateroverlast, vandalisme en diefstal. Renate van Leijen gaat in op de gegevens die in DICE geregistreerd zijn, waaronder 77 branden in monumenten in de afgelopen twee jaar.

5 Brand in Goes: reconstructie met behoud van monumentale waarden Marijke Vanhommerig, Medewerker monumenten en archeologie, gemeente Goes Vorig jaar trof een heftige brand Café De Post aan de Grote Markt in Goes. Het café was gevestigd op de begane grond en de eerste verdieping, daarboven was een woning. Vooral de verdiepingen en de kap hebben schade opgelopen. Het herstel daarna was een lang traject. Hoewel de betrokken partijen (eigenaar, architect en gemeente) zo snel mogelijk het herstel in gang wilden zetten, werd pas na ruim een jaar een omgevingsvergunning verleend. De verbouw en restauratie is onlangs begonnen. De verzekering, het bouwhistorisch rapport, het leegruimen, de gedeeltelijke sloop van het pand, steeds wijzigende plannen van de eigenaar: dit waren hobbels die genomen moesten worden. Het bouwhistorisch rapport heeft als leidraad gediend voor de sloop en herbouw. Pagina 5 van 5