VLARISUB-RINGTEST NOVEMBER 2013 VLARISUB PROFICIENCY TEST. ILVO MEDEDELING nr 154. Februari Amery F. Vandecasteele B. Van Waes C. Van Waes J.

Transcriptie

1 VLARISUB-RINGTEST NOVEMBER 2013 VLARISUB PROFICIENCY TEST NOVEMBER 2013 ILVO MEDEDELING nr 154 Februari 2014 Amery F. Vandecasteele B. Van Waes C. Van Waes J.

2 Vlarisub-ringtest November 2013 Vlarisub proficiency test November 2013 ILVO MEDEDELING nr 154 februari 2014 ISSN Wettelijk Depot: D/2014/10.970/154 Amery F. Vandecasteele B. Van Waes C. Van Waes J.

3 i

4

5 INHOUD 1. Inleiding Materiaal en methoden / Materials and methods Staalvoorbereiding / Sample preparation Methodes / Methods Statistische analyse / Statistics Eerste controle / initial data control Tabellen / Tables Onzekerheid op de consensuswaarde (ifv Zèta-score) Resultaten en bespreking / Results and discussion Staal A: waterextract / Sample A: water extract Staal A: Ammoniumacetaat-extract / Sample A: Ammonium acetate extract Staal A: CaCl 2 /DTPA-extract / Sample A: CaCl 2 /DTPA-extract Staal B: fysische analyse / Sample B: physical analysis Staal C: zware metalen / Sample C: heavy metals Staal D: minerale N, ph-kcl, en P / Sample D: mineral N, ph-kcl and P Staal E: organische koolstof en totale N / Sample E: organic carbon and total N Conclusies / Conclusions Bijlage 1: Namen van de deelnemende labo s in 2012/ Participants Bijlage Addendum

6 1. INLEIDING Reeds meer dan 15 jaar organiseert ILVO PLANT Teelt en Omgeving de vlarisub-ringtest. De ringtest spitste zich initieel toe op fysische en chemische analyses van potgronden en grondstoffen voor potgrond, maar gaandeweg werden ook compoststalen en minerale bodemstalen (bepaling van nitraatresidu) in de ringtest opgenomen. In 2013 worden opnieuw 2 VLARISUB-ringtesten (mei en november) georganiseerd met telkens 5 stalen. In de ringtest van november 2013 wordt ook het oxalaat-extraheerbare fosforgehalte (P ox ) bepaald op het mineraal bodemstaal, net als het fosfaatbindend vermogen en de fosfaatverzadigingsgraad. Daarnaast wordt bij staal A ook de CaCl 2 /DTPA-extraheerbare elementen gemeten. 2 The vlarisub proficiency test has been organised by ILVO (Institute for Agricultural and Fisheries Research, PLANT, Crop Husbandry and Environment Research Area) for more than 15 years. Initially the focus of the interlaboratory test was on physical and chemical analyses of substrates and peat. Since several years, analysis of composts (mainly heavy metals, total N and ash content) and mineral soils (mainly organic carbon and nitrate) were also included in the scope of the proficiency test. In the November proficiency test the oxalate-extractable P concentration (P ox ) is determined on the mineral soil sample.

7 2. MATERIAAL EN METHODEN / MATERIALS AND METHODS 2.1. STAALVOORBEREIDING / SAMPLE PREPARATION 3 - Een staal compost (staal A) voor chemische analyse (manueel gehomogeniseerd en verdeeld in porties via kwartieren, niet gedroogd) - Een staal compost (Staal B) voor fysische analyse (manueel gehomogeniseerd en verdeeld in porties via kwartieren, niet gedroogd) - Een staal gedroogde schorscompost (staal C) voor analyse van zware metalen, N en P, restvocht en organische stof. Het staal werd gedroogd (70 C), gemalen (SK100, Retsch) en verdeeld in porties via een roterende monsterverdeler met kegelscheiding (Fritsch laborette 27). - Een staal minerale bodem (Staal D) van een arme tuinbouwbodem in Melle (zandleem). Het gedroogde staal werd gedroogd (70 C) en gemalen (SK100, Retsch), en verdeeld in porties via een roterende monsterverdeler met kegelscheiding (Fritsch laborette 27). - Een staal minerale bodem (Staal E) van een akkerbouwbodem in de polders (Leffinge) Het gedroogde staal werd gedroogd (70 C), gemalen (SK100, Retsch) en gezeefd over 250 µm, en verdeeld in porties via een roterende monsterverdeler met kegelscheiding (Fritsch laborette 27). - A sample of compost (sample A) for chemical analysis (sample manually homogenised, not dried) - A sample of compost (Sample B) for physical analysis (sample manually homogenised, not dried) - A sample of a dried bark compost (sample C) for heavy metal, N and P analysis and determination of residual moisture and organic matter content (dried (70 C) and ground in a cross beater mill (SK100, Retsch, Haan, Germany) equipped with heavy-metal-free grinding tools). The sample was divided in portions with a rotary sample divider with cone splitter (Fritsch laborette 27). - A sample mineral soil (Sample D) from a poor horticultural soil in Melle (Belgium), sandy loam. The dried sample (dried at 70 C) was ground in a cross beater mill (SK100, Retsch, Haan, Germany) equipped with heavy-metal-free grinding tools, and divided in portions with a rotary sample divider with cone splitter (Fritsch laborette 27). - A sample mineral soil (Sample E) from an agricultural soil in Leffinge (polder, Belgium). The dried sample (sieved over 250 µm, dried at 70 C) was ground in a cross beater mill (SK100, Retsch, Haan, Germany) equipped with heavy-metal-free grinding tools and divided in portions with a rotary sample divider with cone splitter (Fritsch laborette 27). Na het mechanisch splitten werden 6 porties van staal D willekeurig geselecteerd voor een homogeniteitstest. Het gehalte nitraat-stikstof en ammonium-stikstof werden gemeten op deze stalen. De standaarddeviatie van de 6 metingen (Tabel 1) is van dezelfde grootte-orde als de standaarddeviatie van de resultaten verkregen per labo na weglaten van de uitbijters (zie 3.6), wat erop wijst dat de stalen homogeen gemengd zijn. After splitting, 6 portions of sample D were selected in a random way for testing homogeneity. For these 6 portions, nitrate nitrogen and ammonium nitrogen were measured. The standard deviation of the 6 measurements (Table 1) and the standard deviation of the results from the laboratories (see 3.6) are similar, indicating that the sample is homogeneous.

8 Tabel 1. Resultaten van de homogeniteitstest. (Table 1. Results from the homogeneity test.) NO3-N NH4-N staal (sample) mg/kg voorgedr. bodem mg/kg dry soil 1 6,46 8,98 2 6,91 9,73 3 6,33 9,31 4 6,75 10,25 5 7,09 10,41 6 6,41 9,42 gemiddelde (average) 6,66 9,68 st.dev. 0,31 0, METHODES / METHODS Instructies: Zie brief (Bijlage 2) Instructions: See instruction letter (Addendum 2)

9 2.3. STATISTISCHE ANALYSE / STATISTICS 5 1. Eerste controle / initial data control Er namen 21 labo s deel aan de ringtest (zie bijlage 1). Twintig labo s stuurden resultaten in. Als eerste stap werden de gerapporteerde gemiddelden van de labo s gecontroleerd op duidelijke uitschieters. Indien er een aanwijzing was van een verkeerde berekening of het niet in rekening brengen van verdunningsfactoren, werden de labo s hiervan op de hoogte gebracht en kregen ze de kans deze fouten te corrigeren. Deze waarden worden in vet en onderstreept (zwart) aangeduid in de tabellen. Waarden onder de detectielimiet worden gelijkgesteld aan de helft van de gerapporteerde detectielimiet. 21 Laboratories participated in the proficiency test (listed in Addendum 1). 20 Laboratories reported their results. As an exploratory step, the reported averages were checked for obvious outliers. If there were indications for incorrect or incomplete calculations (e.g. dilution factors), the labs were contacted and were able to correct the calculations. Corrected values are indicated underlined and in bold (black) in the tables. Values lower than the limit of detection are treated as half the reported limit of detection. 2. Tabellen / Tables Het algemene gemiddelde en de standaarddeviatie (STDEV) en relatieve standaarddeviatie (RSD) worden per labo automatisch berekend in de invulfiche. In de tabel met de gemiddelde resultaten per labo wordt het gemiddelde en de standaarddeviatie van de ringtest zonder uitschieters gerapporteerd, samen met de z-score. Uitbijters worden in de tabel in rood en vet aangegeven. De z-score wordt berekend met de volgende formule: (Gemiddelde Lab - Gemiddelde ringtest)/standaarddeviatie waarbij het gemiddelde en de standaarddeviatie berekend werden na verwijdering van de uitbijters (outliers). Voor de uitbijters zelf werd ook een z-score berekend volgens deze formule. De z-score is een maat voor de afwijking van het ringtestgemiddelde en heeft een verwachte waarde 0. Een score groter dan +2 of kleiner dan -2 (aangegeven in rood cursief) moet voor een laboratorium aanleiding zijn om de oorzaak van de afwijking te achterhalen. Uitbijters zijn waarden die groter zijn dan de 75 e percentiel + 1,5 x de interkwartiel-range (range tussen de 25 e en 75 e percentiel) of kleiner zijn dan de 25 e percentiel - 1,5 x de interkwartiel-range. The average and the standard deviation (STDEV) and the relative standard deviation (RSD) are automatically calculated in the report form for each lab separately. In the tables with the average values for all labs, the average value, the standard deviation and the z-score for all participants is calculated after removal of the outliers. Outliers are indicated in bold in the table. The z-score is calculated according to the formula: (Average of the Lab - Average proficiency test)/standard deviation Average and standard deviation were calculated after excluding the outliers. For the outliers, the z- score was also calculated according to this formula. The z-score is a measure for the deviation from the proficiency test average and has an expected value of 0. Labs should need to detect the reason for the deviation when the score is larger than +2 or smaller than -2 (indicated in red). Outliers are values

10 larger than the 75 th percentile value x interquartile range (range between the 25 th and 75 th percentile value) or smaller than the 25 th percentile x interquartile range. 3. Onzekerheid op de consensuswaarde (ifv Zèta-score) Voor de analyses op minerale bodem met minstens 8 deelnemende labo s wordt ook de onzekerheid op de consensuswaarde (=U Xref ) Berekend. Dit laat de labo s toe de Zèta-score te berekenen. U Xref wordt berekend al volgt: U Xref = 1,25/p x [ u i ² ] 1/2 6 Met: Ui: labospecifieke meetonzekerheid p: aantal deelnemende labo s

11 3. RESULTATEN EN BESPREKING / RESULTS AND DISCUSSION 3.1. STAAL A: WATEREXTRACT / SAMPLE A: WATER EXTRACT Labonummer/lab number ph-h20 EC N N-NH4 N-NO3 Cl Na SO4 eenheid/unit - µs/cm mg/l substraat (mg/l substrate) staal/sample A A A A A A A A 1 8, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , gemiddelde (zonder outliers) average (without outliers) 8, , st.dev. (zonder/without outliers) 0, , Labonummer/lab number ph-h20 EC N N-NH4 N-NO3 Cl Na SO4 z-score 1 1,7 0,1-0,3-0,9-0,4 0,9 z-score 2-0,1 0,8 0,3 0,8-0,5-1,0-0,7 0,6 z-score 3 0,6 0,1 1,4 2,1 0,2-0,5 9,3 z-score 4-1,8 0,8 0,2-0,8 0,0-0,4-0,1 1,4 z-score 7 1,1 1,0 8,9-0,7 14,1 0,9 0,0 z-score 8-0,7-3,2-1,3-0,3-2,8 0,5 2,1-1,7 z-score 10 0,1-2,3-1,6-2,9-1,9 7,7 0,7 z-score 11 0,9-0,8 1,2 0,8-12,8-0,4-0,3 z-score 12-0,4 1,0 0,3 1,6-0,7 3,0-3,3 z-score 13-0,8-0,7-0,2-0,6-0,7-0,1-0,4-0,6 z-score 15-1,6 z-score 16 0,8 44,8 z-score 18 0,2 0,4 z-score 20 0,0 0,3-0,2 1,8-0,8 10,6 z-score 21-3,8-0,3

12 3.2. STAAL A: AMMONIUMACETAAT-EXTRACT / SAMPLE A: AMMONIUM ACETATE EXTRACT Labonummer/lab number P K Ca Mg Fe Mn eenheid/unit mg/l substraat (mg/ l substrate) staal/sample A A A A A A ,2 29, ,1 30, ,8 37, ,3 32, ,7 34, ,0 35, ,5 39, gemiddelde (zonder outliers) average (without outliers) ,1 34,0 st.dev. (zonder/without outliers) ,7 3,4 Labonummer/lab number P K Ca Mg Fe Mn z-score 1-1,7 0,4-0,7 1,0 0,7-1,4 z-score 3-0,4-0,4 0,2-0,8-1,2-0,9 z-score 4 1,0-0,5 0,7-0,2-0,8 0,9 z-score 8 0,4-0,9-1,8-4,3 0,7-0,4 z-score 10 0,0 0,8 0,0-0,4 1,6 0,1 z-score 11 0,8-1,1 1,3 1,5-0,6 0,3 z-score 12 3,4 1,7 6,8 5,7-0,4 1,4 z-score 18 z-score 20 0,3-1, STAAL A: CACL2 /DTPA-EXTRACT / SAMPLE A: CACL2 /DTPA-EXTRACT Labonummer/lab number K Mg Fe Mn Na N-NO3 N-NH4 P SO4 eenheid/unit mg/l substraat (mg/ l substrate) staal/sample A A A A A A A A A ,2 6, ,0 34, ,2 7, , ,1 9, ,8 121 gemiddelde (zonder outliers) average (without outliers) ,1 7, ,0 35,4 106 st.dev. (zonder/without outliers) ,0 1, ,1 21 Labonummer/lab number K Mg Fe Mn Na N-NO3 N-NH4 P SO4 z-score 10-1,0-1,0-0,9-1,1 0,7-0,2-0,7 z-score 18 0,7 1,0 1,0-0,2 0,8-0,9 z-score 20-0,7 0,1 0,0 1,1 0,3-0,7 1,1 0,7

13 3.4. STAAL B: FYSISCHE ANALYSE / SAMPLE B: PHYSICAL ANALYSIS 9 labonummer (lab number) gemiddelde (average) st.dev. DROGE BULKDENSITEIT (dry bulk density) kg/m TOTAAL PORIENVOLUME (total pore volume) ml/100 ml (VOCHTIG 10 cm) WATER OP VERS GEWICHT g H2O/100g (10 cm) (Water on a fresh weight base) (50 cm) (100 cm) WATER OP DROOG GEWICHT g H2O/100g (10 cm) (Water on a dry weight base) (50 cm) (100 cm) LUCHT VOLUME % (ml LUCHT/100ml VERS SUB.) (10 cm) (air volume (fresh weight base)) (50 cm) (100 cm) WATERVOLUME % (ml H2O/100ml VERS SUB.) (10 cm) (water volume (fresh weight base)) (50 cm) (100 cm) GOW (gemakkelijk opneembaar water) (easily obtainable water) WBV (waterbufferend vermogen) (water buffering capacity) 1,0 3,2 3,1 2,2 2,4 1,0 KRIMP (shrink) % VOCHTGEHALTE (moisture content) % (g/100g vers gewicht/fresh weight) ORGANISCHE STOF (organic matter) % (g/100g droog gewicht/dry weight) % AS (ash content) (g/100g droog gewicht/dry weight)

14 3.5. STAAL C: ZWARE METALEN / SAMPLE C: HEAVY METALS Labonummer/lab number Zn Cu Pb Ni Cd Cr Mn Hg As P restvocht (residual moisture) N OS (OM) eenheid/unit mg/kg DS (mg/kg DM) % %/DS %/DS staal/sample C C C C C C C C C C C C C 1 16,9 4,8 23,7 1,2 0,20 2,0 60,1 0,036 0, ,9 0,40 86,9 2 23,9 6,4 57,1 1,5 0,24 2,5 74,4 0,030 0, ,3 0,34 82,7 3 19,9 25,6 55, ,3 0,35 86,6 7 19,3 4,6 15,8 1,5 0,17 2,5 62,6 0,022 0, ,7 0,34 84,6 8 24,5 5,2 26,5 1,5 0,05 2,3 74,5 9 23,3 5,3 24,9 1,5 0,22 2,3 65,0 1, ,6 0,38 81, ,1 5,7 30,2 1,9 0,23 2,3 73, ,9 0,31 87, ,7 86, ,0 85,0 15 2,8 0,19 58, ,5 4,7 1,2 2,3 66,8 0, ,4 0,35 88,5 gemiddelde (zonder outliers) average (without outliers) 21,7 5,2 26,2 1,4 0,21 2,4 66,6 0,031 0, ,7 0,34 85,4 st.dev. (zonder/without outliers) 2,9 0,7 2,5 0,2 0,03 0,1 7,2 0,007 0, ,2 0,02 2,3 restvocht Labonummer/lab number Zn Cu Pb Ni Cd Cr Mn Hg As P (residual moisture) N OS (OM) z-score 1-1,6-0,7-1,0-1,3-0,5-3,1-0,9 0,7-0,4-0,7 0,9 2,8 0,6 z-score 2 0,8 1,8 12,5 0,8 0,9 1,0 1,1-0,1-0,1 1,6 2,7-0,2-1,2 z-score 3-0,6-0,2-1,6-1,2-1,6 0,2 0,5 z-score 7-0,8-0,9-4,2 0,5-1,5 1,5-0,6-1,4-0,9 3,5 0,0-0,3-0,4 z-score 8 1,0-0,1 0,1 0,6-5,4-0,2 1,1 z-score 9 0,5 0,0-0,5 0,6-0,6-0,2 0,6-0,3 1,5-1,8 z-score 10 1,2 0,8 1,6 3,1 0,7-0,9 1,0-0,4 0,7-1,5 0,7 z-score 12-3,6 0,1 0,6 z-score 13 1,2-0,2 z-score 15 0,5-7,6-11,5 z-score 20-0,4-0,9-1,2-0,7 0,0 0,8 0,0-1,5 0,3 1,3 Labo 1 heeft staal C verast, gekookt en gemeten met ICP-OES (uitzondering: Hg). Lab 1 incinerated and cooked sample C, and measured heavy metal concentrations by ICP-OES (exception: Hg).

15 3.6. STAAL D: MINERALE N, PH-KCL, EN P / SAMPLE D: MINERAL N, PH- KCL AND P Labonummer/lab number NO3-N NH4-N K Mg Ca Na P ph-kcl Pox FBV FVG mg/kg voorgedr. bodem eenheid/unit mg/100g voorgedr. bodem (mg/100g dry soil) - mmol P/kg DS % mg/kg dry soil staal/sample D D D D D D D D D D D 2 6,8 11,2 6,77 3 7,5 10,8 19,7 6, ,8 4,91 21,6 26, ,4 10,9 21,7 6,8 62 0,49 28,8 4,78 20,3 28, ,1 7,6 27,3 4,69 6 7,3 11,6 20,3 5, ,8 4,61 19,1 24, ,9 9,6 18,0 5,5 55 0,48 19,8 5,32 18,1 20, ,8 10,2 16,7 7, ,2 4,72 20,2 25, ,7 10,6 12 7,1 10,3 21,0 6, ,01 31,6 4,58 23,5 30, ,2 5,8 29,5 4,67 18, ,0 10,4 4, ,1 7,0 68 1,87 31, ,4 7,1 19,4 6,1 61 0,92 26,3 4,72 19,2 24, ,1 9,5 19,8 5, ,6 4,92 gemiddelde (zonder outliers) average (without outliers) 7,2 10,5 20,0 6,5 60 0,73 27,5 4,74 19,5 25,8 78 st.dev. (zonder/without outliers) 0,3 0,7 1,1 0,7 1 0,28 3,8 0,11 1,3 3,1 3 Labonummer/lab number NO3-N NH4-N K Mg Ca Na P ph-kcl Pox FBV FVG z-score 2-1,3 1,1 17,9 z-score 3 1,0 0,5-0,3-0,2-1,1-0,4 1,5 1,6 0,3 1,1 z-score 4 0,8 0,6 1,5 0,5 1,5-0,8 0,3 0,4 0,6 0,8-1,8 z-score 5 6,5 1,6-0,1-0,4 z-score 6 0,3 1,6 0,3-1,0-26,8 0,1-1,1-0,3-0,3-0,2 z-score 9-8,0-1,4-1,8-1,4-5,6-0,9-2,0 5,1-1,1-1,6 3,6 z-score 10-1,4-0,5-3,0 1,1 0,2 1,0-0,2 0,5 0,0 0,4 z-score 11 1,8 0,2 z-score 12-0,3-0,3 0,9 0,2 59,2 1,0 1,1-1,4 3,1 1,5-0,1 z-score 13 0,0-7,2 0,5-0,6-1,1 32,0-20,9 z-score 17-0,7-0,2 0,6 z-score 18 0,1 0,8 7,8 4,1 1,1 z-score 19 10,8-5,1-0,5-0,5 0,1 0,7-0,3-0,2-0,3-0,5 0,5 z-score 20-0,3-1,5-0,2-1,0-0,7-1,3 1,6

16 3.7. STAAL E: ORGANISCHE KOOLSTOF EN TOTALE N / SAMPLE E: ORGANIC CARBON AND TOTAL N Labonummer/lab number OC (dichr.) OC (TOC) IC (TOC) %OC methode OC Ntotaal/Ntotal eenheid/unit % % % % staal/sample E E E E E E 2 1,02 1,02 dichr 0,15 2' 1,06 1,02 1,06 TOC 3 0,99 0,99 dichr 0,14 4 1,22 1,22 dichr 0,13 5 0, ,26 1,26 dichr 0,20 9 1,11 1,11 dichr 0,18 9' 1,16 0,78 1,16 TOC 10 1,04 0,92 1,04 TOC 0, ,14 0,92 1,14 TOC 0, ,09 1,09 dichr 15 0, ,03 2,03 TOC 0, ,26 1,26 dichr 0, ,14 gemiddelde (zonder outliers) average (without outliers) 1,13 1,10 0,95 1,12 0,15 st.dev. (zonder/without outliers) 0,11 0,06 0,06 0,09 0,03 Labonummer/lab number OC (dichr.) OC (TOC) IC (TOC) %OC methode OC Ntotaal/Ntotal z-score 2-1,0-1,1 0,2 z-score 2' -0,7 1,2-0,6 z-score 3-1,3-1,4-0,4 z-score 4 0,7 1,0-0,6 z-score 5-0,6 z-score 6 1,1 1,5 2,0 z-score 9-0,2-0,1 1,2 z-score 9' 1,0-2,8 0,4 z-score 10-1,0-0,6-0,9-0,9 z-score 12 0,7-0,5 0,2-1,2 z-score 13-0,4-0,4 z-score 15 1,4 z-score 18 16,3 9,7-0,4 z-score 19 1,1 1,4-0,5 z-score 20-0,2

17 CONCLUSIES / CONCLUSIONS Uitschieters (op basis van z-score, staal B wegens beperkt aantal deelnemende laboratoria niet meegenomen) Het aantal uitschieters is gelijkaardig als bij de vorige recente ringtesten - 5 labo s hebben geen enkele uitschieter - 11 labo s hebben tussen 1 en 3 uitschieters - 4 labo s hebben tussen 4 en 6 uitschieters - Geen enkel labo heeft meer dan 6 uitschieters 13 Staal A: Compost - Waterextract: 4 uitbijters voor N-NO 3, 3 uitbijters voor EC en SO 4, 2 uitbijters voor Cl en Na, en 1 uitbijter voor ph en N. Grote spreiding en lage waarde voor N-NH 4. Hoge waarden voor EC, Cl en Na, relatief hoge waarde voor N-NO 3. - Ammoniumacetaat-extract: 2 uitbijters voor Mg, 1 uitbijter voor P en Ca. Grote spreiding en hoge waarde voor Ca. Hoge waarde voor Mg. - CaCl 2 /DTPA-extract: slechts 3 deelnemende labo s, soms maar 2 of zelfs maar 1 gerapporteerde waarde per parameter (geen z-score berekend). Staal B: Compost - Slechts 4 deelnemende labo s, bijgevolg geen z-score berekend - Eén labo heeft vrij veel (50%) afwijkende resultaten - Weinig variatie tussen resultaten van andere labo s, geen afwijkende waarden. Staal C: Gedroogde schorscompost - Lage concentraties aan zware metalen - Spreiding beperkt, ook voor restvocht (uitzondering: As). - 1 uitbijter voor Ni, Cd, Cr, restvocht en OS, 2 uitbijters voor Pb, P en %N - Labo 1 heeft staal C verast, gekookt en gemeten met ICP-OES (uitzondering: Hg). De gemeten waarden waren telkens iets lager dan het gemiddelde over alle labo s heen (z-score niet lager dan -2). Staal D: Minerale grond - 2 uitbijters voor NO 3 -N en NH 4 -N, beperkte spreiding. - Ammoniumlactaat-extraheerbare elementen: beperkte spreiding (uitzondering: Na), 2 uitbijters voor K, 4 voor Ca, 1 voor Na en P. - ph-kcl: Beperkte spreiding, met uitzondering van 2 grote uitbijters - Eén grote uitschieter voor FBV en bijgevolg ook voor FVG. Staal met hoge FVG. Extra beperktere uitschieter voor Pox en FVG.

18 Staal E: Minerale grond - Lage spreiding voor alle parameters. - OC (TOC), IC en Ntotaal: telkens 1 uitbijter (uitbijter voor OC (TOC) mogelijk te wijten aan niet meten en in rekening brengen van IC aangezien deze gemeten waarde overeenkomt met de som van OC en IC) - OC gemeten met de 2 verschillende methodes geven vergelijkbare resultaten Onzekerheid op de consensuswaarde/standard uncertainty of the assigned value (U Xref ) Analyse/analysis Staal/Sample Eenheid/Unit UXref NO3-N D mg/kg 0,12 14 NH4-N D mg/kg 0,19 K D mg/100 g 0,28 Mg D mg/100 g 0,11 Ca D mg/100 g 1,53 P D mg/100 g 0,35 ph-kcl D - 0,05 Pox D mmol/kg 0,31 FBV D mmol/kg 0,81 %OC E % 0,011 Ntotaal/Ntotal E % 0,006 Outliers (based on the z-score, sample B left out because of the small number of participating laboraties) The number of outliers was similar to the numbers in previous recent proficiency tests. - 5 labs had no outliers - 11 labs had between 1 and 3 outliers - 4 labs had between 4 and 6 outliers - None of the labs had more than 6 outliers Sample A: compost - Water extract: 4 outliers for N-NO 3, 3 outliers for EC and SO 4, 2 outliers for Cl and Na and 1 outlier for ph and N. Large spread and low value for N-NH 4. Large values for EC, Cl and Na, relative large value for N-NO 3. - Ammonium acetate extract: 2 outliers for Mg, 1 outlier for P and Ca. Large spread and large value for Ca. Large value for Mg. - CaCl 2 /DTPA extract: only 3 participating labs reported results, sometimes even only 2 or 1 value reported for one parameter (no Z-score calculated). Sample B: Compost - Only 4 participating laboraties, no z-score calculated. - One lab had many (50%) aberrant values - Little variation for the results of the other labs

19 Sample C: Dried bark compost - Low concentrations of heavy metals - Limited spread, also for residual moisture (exception: As) - One outlier for Ni, Cd, Cr, residual moisture and OM, 2 outliers for Pb, P and %N - Lab 1 incinerated and cooked sample C, and measured heavy metal concentrations by ICP-OES (exception: Hg). The measured values were slightly smaller than the average over all labs (z-score not lower than -2). Sample D: Mineral soil 15-2 outliers for NO 3 -N and NH 4 -N, limited spread - Ammonium lactate extractable elements: limited spread (exception: Na), 2 outliers for K, 4 outliers for Ca, 1 for Na and P. - ph-kcl: small spread but 2 large outliers - One large outlier for PBC and therefore also for PSD. Sample with large PSD. One smaller outlier for P ox and PSD. Sample E: Mineral soil - Small spread for all parameters - OC (TOC), IC and N total: 1 outlier (outlier for OC (TOC) possibly because of the ignorance of IC since the measured value corresponds to the sum of OC and IC) - The two different methods for OC measurement gave similar results

20 BIJLAGE 1: NAMEN VAN DE DEELNEMENDE LABO S IN 2012/ PARTICIPANTS 2012 Producenten potgronden/compost - Peltracom NV - Snebbout NV - Braecke Potgronden BVBA 16 Overheidslaboratoria/onderzoeksinstellingen - ILVO PLANT Teelt en Omgeving - Laboratorium FLVVG - UGent Vakgroep Bodembeheer - Laboratorio Agrario Gipuzkoako -Zizurkil - INBO - Wageningen Universiteit Laboratoria v.z.w. & N.V. - Bodemkundige Dienst van België - Eurofins Food & Agro Zweden - Laboratorium L. Iliano BVBA - PCSierteelt/PCGroenteteelt - Inagro vzw - Monaghan Biosciences Analytical Services (Ierland) - Proefstation voor de Groenteteelt Sint-Katelijne-Waver - Laboratorium ECCA - Viljavuuspalvelu Oy (Finland) - ROBA laboratorium - Laboratorium Zeeuws-Vlaanderen

21 BIJLAGE 2 17 Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Wetenschappelijke instelling - Landbouw en Visserij Plant Teelt en omgeving Burg. Van Gansberghelaan Merelbeke-Lemberge, België tel: fax: uw bericht van uw kenmerk ons kenmerk bijlagen AG/13/VL/002 1 vragen naar / telefoonnummer Datum Fien Amery November 2013 Fien.Amery@ilvo.vlaanderen.be Betreft: Ringtest vlarisub november 2013 Geachte heer/mevrouw, In het kader van de Vlarisub-ringtest november 2013 bezorgen wij U een aantal stalen voor analyse op diverse elementen. Voor zover mogelijk wordt gevraagd alle vermelde analyses minstens in tweevoud uit te voeren. Mogen wij uw aandacht vragen voor een correcte omrekening en rapportering van de resultaten? 1) Compost staal A voor chemische analyse (labdensiteit: 486,38 g/l) (staal koel bewaren!) a) Water- en ammoniumacetaat-extract, ph en EC Volgens de klassieke chemische analyse wordt zowel een extract met ammoniumacetaat als met water gemaakt (1/5 vol/vol, het substraat vooraf niet bevochtigen). Weeg hiervoor 24,3 g af en voeg 250 ml extractiemiddel toe. Voer op de extracten de volgende bepalingen uit : - K, Ca, Mg, Fe, Mn en P op het ammoniumacetaat-extract (Ministerieel goedgekeurde versie van 18 januari 2012, CMA 2/IV/6 en CMA 2/IV/14 tot 17); - EC (25 C), Na, Cl, SO 4 en N (NH 4 en NO 3 ) op het waterextract (N zo vlug mogelijk analyseren) volgens EN 13038: Soil improvers and growing media - Determination of electrical conductivity) en EN 13652: Soil improvers and growing media - Extraction of water soluble elements - ph in waterige suspensie (1/5 v/v), 9,7 g in 100 ml meten tot op 0,05 na 6 uur bij 25 C (EN 13037: Soil improvers and growing media - Determination of ph) Rapporteer de resultaten in mg/l substraat (hou rekening met de 1:5 verdunning).

22 b) Extract in 0.01M CaCl 2/DTPA 18 Volgens de CEN-methode (CaCl 2 /DTPA, EN Soil improvers and growing media - Extraction of calcium chloride/dtpa (CAT) soluble nutrients) wordt een extract gemaakt in 0.01M CaCl 2 /DTPA. Bereiding geconcentreerde extractieoplossing 0.1 M: Los onder roeren met een magnetische roerder 14.7 g CaCl 2.2H 2 O en 7.88 g DTPA op in 800 ml warm water (+/- 80 C) in een 1000 ml beker. Bij 80 C is de oplossingsduur ongeveer 2 u. Breng vervolgens de oplossing over in een maatkolf van 1 l en leng aan tot de merkstreep. Na enkele weken kan een neerslag ontstaan. Door opwarmen en roeren kan de ontstane neerslag terug in oplossing gebracht worden. Bereiding extractieoplossing De geconcentreerde oplossing 1/10 verdunnen zodat uiteindelijk een concentratie van 0.01 M CaCl 2 en M DTPA bekomen wordt. De ph van de extractievloeistof moet tussen 2.60 en 2.65 liggen. Weeg 24,3 g (equivalent van 50 ml) en voeg 250 ml verdunde extractieoplossing (0.01 M) toe. Na 1 uur schudden affiltreren en op het extract de volgende elementen bepalen : K, Mg, Fe, Mn, P, SO 4, Na, N-NO 3 en N-NH 4. 2) Compost voor fysische analyse (Staal B) Voor de fysische analyse worden volgende parameters bepaald: droge bulkdensiteit, porositeit, water op vers gewicht, watercapaciteit, % lucht- en watervolume, gemakkelijk opneembaar water, waterbufferend vermogen, % krimp, % vocht, % organische stof en % as (EN 13039: Soil improvers and growing media - Determination of organic matter content and ash, EN 13040: Soil improvers and growing media - Sample preparation for chemical and physical tests, determination of dry matter content, moisture content and laboratory compacted bulk density, en EN 13041: Soil improvers and growing media - Determination of physical properties - Dry bulk density, air volume, water volume, shrinkage value and total pore space). Dit is een ander staal dan staal A. 3) Een gedroogde schorscompost (staal C - geel deksel) voor analyse van zware metalen, totaal N, totaal P, organische stof en restvocht Bepaling van het organische stofgehalte (Zie CMA/2/IV/3 ( of EN 13039). De analyseresultaten uitdrukken in %/(absoluut) droge stof (corrigeren voor het restvocht!). Na verassing (6 uur bij 450 C, as opnemen in 20 ml HNO 3 7N en aanlengen tot 100 ml) of ontsluiting m.b.v. microgolf worden volgende elementen bepaald: Cr, Cd, Cu, Pb, Ni, Mn, Zn, en As. De analyse van Hg gebeurt volgens CMA/2/IV/6 en 20. De analyseresultaten uitdrukken in mg/kg (absoluut) droge stof (corrigeren voor het restvocht!). Gelieve ook het restvocht te rapporteren, zoals beschreven in CMA/2/IV/1. Het restvochtgehalte bij deze ringtest wordt gedefinieerd als het verschil in vocht tussen het staal C bij ontvangst en het staal C na drogen bij 105 C. Totaal P wordt bepaald volgens CMA/2/IV/14. De resultaten worden uitgedrukt als mg P/kg DS (na correctie voor restvocht). Totaal N wordt bepaald volgens CMA/2/IV/4. de resultaten worden uitgedrukt als % op droge stofbasis (na correctie voor restvocht). Ook als uw laboratorium geen metaalanalyses verricht, wordt toch gevraagd om het organische stofgehalte en restvocht te bepalen.

23 4) Minerale grond voor nitraat- en ammoniumanalyse, ph-kclmeting, en bepaling van ammoniumlactaat-extraheerbare elementen (staal D, rood deksel) a) Nitraat- en ammoniumanalyse Neem 40 g luchtdroge bodem en voeg 200 ml KCL 1N toe (BAM/deel 1/04 en 07). Eén uur laten schudden, filtreren en het nitraat- en ammoniumgehalte meten en uitdrukken in mg NO 3 -N/kg voorgedroogde bodem en mg NH 4 -N/kg voorgedroogde bodem (hou rekening met de 1:5 verdunning). b) Ammoniumlactaat-extraheerbare elementen 19 Neem 5 g luchtdroge bodem en voeg 100 ml ammoniumlactaat toe. Vier uur laten schudden, filtreren en de concentratie K, Ca, Mg, Na en P meten en uitdrukken in mg/100g voorgedroogde bodem (hou rekening met de 1:20 verdunning) (referentie: BAM/deel 1/11: zie c) ph-kcl: ph-kcl (1M KCl, 1/5 v/v) meng 20ml bodem in 100 ml, meten tot op 0,05 na minimum 2 uur bij 20 C na manueel of mechanisch schudden (ISO 10390). d) Oxalaat-extraheerbare fosfaatgehalte (Pox), P-bindend vermogen en fosfaatverzadigingsgraad Oxalaat-extraheerbare fosfaatgehalte (Pox), P-bindend vermogen en fosfaatverzadigingsgraad op luchtdroog materiaal: vertrekken vanuit staal D (methode: BAM/deel 1/08, zie Druk het resultaat uit in mmol P/ kg luchtdroge grond voor Pox en FBV, en in % voor FVG. 5) Minerale grond (staal E, blauw deksel) voor bepaling organische koolstof en totale stikstof a) Organische C ISO 10694:1995 (TOC): Soil quality - Determination of organic and total carbon after dry combustion (elementary analysis) of ISO 14235:1998 (Dichromaatmethode): Soil quality - Determination of organic carbon by sulfochromic oxidation. Bij gebruik van de procedure ISO kunnen andere kalibratiestandaarden zoals bv. EDTA en andere niet-oxiderende minerale zuren (bv. H3PO4) eveneens gebruikt worden. Naast %O.C. wordt ook %I.C. gerapporteerd. Bij gebruik van ISO gelden volgende aanpassingen: het niveau van de digestieoplossing in de digestiebuis dient zich volledig onder het oppervlak van de destructieblok te bevinden het monster dient 30 minuten bij 135 C (effectieve temperatuur in de vloeistof) te worden gedestrueerd in plaats van centrifugatie kan eveneens rechtstreeks een filtratie worden uitgevoerd titrimetrie is eveneens toepasbaar als bepalingsmethode

24 Labo s die beide methodes hanteren, kunnen voor beide een resultaat doorsturen. Het resultaat uitdrukken als % O.C. b) Totale N Totale N wordt gemeten volgens ISO Soil quality - Determination of total nitrogen content by dry combustion ( elemental analysis ) of volgens ISO 11261:1995 Soil quality - Determination of total nitrogen - Modified Kjeldahl method. Het resultaat wordt uitgedrukt als % N. Via ontvangt U een invulfiche die U nadien ingevuld kan terugsturen. De resultaten worden ten laatste op 13/01/2014 (fien.amery@ilvo.vlaanderen.be) verwacht. 20

25 ADDENDUM 2 21 Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Wetenschappelijke instelling - Landbouw en Visserij Plant Teelt en omgeving Burg. Van Gansberghelaan Merelbeke-Lemberge, België tel: fax: uw bericht van uw kenmerk ons kenmerk bijlagen AG/13/VL/002 1 vragen naar / telefoonnummer datum Fien Amery November, 22nd 2013 Fien.Amery@ilvo.vlaanderen.be Betreft: Proficiency test Vlarisub November 2013 Dear madam/sir, Hereby we deliver you the samples for the VLARISUB proficiency test. We kindly ask you to perform the analysis at least in duplicate. 1) Compost (sample A) for chemical analysis (lab bulk density: g/l) a) ammonium acetate and water extract For the chemical analysis you prepare an ammonium acetate (ph 4,65) extract and a water extract (both in 1/5 vol/vol, do not humidify in advance). For this you weigh 24.3 g and add 250 ml extraction liquid and make the following analysis: - K, Ca, Mg, Fe, Mn and P on the ammonium acetate extract (ammonium acetate solution buffered at ph 4.65: dissolve g ammonium acetate in 500 ml water while softly heating in a beaker of 1l, cool and add 300 ml water, and add 20 ml concentrated acetic acid (96%, d. 1.05) and cool. While the ph is measured, add concentrated acetic acid (96%, d. 1.05) as drops until ph 4.65 is reached. Pour in a flask of 1l add water and shake) after shaking for 1h. - EC (25 C), Na, Cl, SO 4 and N (NH 4 en NO 3 ) on the water extract (N as quick as possible) (EN 13038: Soil improvers and growing media - Determination of electrical conductivity, and EN Soil improvers and growing media - Extraction of water soluble elements) after shaking for 1h;

26 - ph in aqueous solution (1/5 v/v), 9.7 g in 100 ml and measure up to 0,05 after 6 hours at 25 C (EN 13037: Soil improvers and growing media - Determination of ph). Report the results as mg/l substrate (please take 1:5 dilution into account!). b) CEN-method (CaCl2/DTPA, EN 13651: Soil improvers and growing media - Extraction of calcium chloride/dtpa (CAT) soluble nutrients) 22 Preparation of the concentrated extraction solution 0.1 M Dissolve 14.7 g CaCl 2 2H 2 O and 7.88 g DTPA in 800 ml hot water (temperature approximately 80 C) with stirring on a magnetic stirrer in a 1000 ml beaker. At 75 C +/- 10 C the reagents will dissolve within 2 h. Allow to cool to ambient temperature. Transfer the solution to a 1000 ml flask and dilute to the mark with water. The solution is stable at room temperature for several weeks. Any precipitation that occurs will disappear with warming and stirring. Extracting solution Dilute the concentrated CaCl 2 2H 2 O/DTPA extracting solution with water in the proportions one part concentrated solution with nine parts water. The final concentration of the extracting solution should be 0.01 mol/l CaCl 2 and mol/l DTPA. The ph of the extracting solution should be adjusted if necessary to be between 2.6 en Weigh 24.3 g (equivalent of 50 ml) and add 250 ml diluted extraction solution. Add 250 ml extracting solution and shake for 1 h. Determine the following elements: K, Mg, Fe, Mn, P, SO 4, Na, N-NO 3, and N-NH 4. 2) Compost (sample B) for physical analysis For the physical analysis the following parameters are measured: dry bulk density, porosity, water content on fresh matter, water capacity, % air and water volume, % shrinkage, % moisture, % organic matter and % ash (EN 13039: Soil improvers and growing media - Determination of organic matter content and ash, EN 13040: Soil improvers and growing media - Sample preparation for chemical and physical tests, determination of dry matter content, moisture content and laboratory compacted bulk density, and EN 13041: Soil improvers and growing media - Determination of physical properties - Dry bulk density, air volume, water volume, shrinkage value and total pore space). 3) A dried bark compost (sample C) for the analysis of heavy metals, total N, total P and organic matter (container with yellow cap) Determination of the organic matter (EN 13039: Soil improvers and growing media - Determination of organic matter content and ash). Express the results as %/dry matter (DM). Please correct the results for residual moisture content. Please report the organic matter content, even if your laboratory does not analyse this sample for heavy metals. The residual moisture content is the recorded moisture loss when drying the received sample (as is) directly at 105 C (the received sample should not be dried at 70 C before residual moisture content determination). For the determination of Cr, Cd, Cu, Pb, Ni, Mn, Zn you incinerate (6 hours at 450 C and dissolve the ashes in 20 ml HNO 3 7N and add water to 100 ml) or digest the sample in a microwave and measure. If possible determine also Hg, and As. Express the results as mg/kg dry matter (DM). Please correct the results for residual moisture content and also report residual moisture content. Total P content can be measured on the same extract. The results are expressed as mg P/kg DM. Total N is measured according to EN

27 or EN and is expressed on a dry matter base (after correction for residual moisture content). 4) An air-dried mineral soil (sample D - container with red cap) for determination of nitrate and ammonium, ph-kcl, and Ammonium lactate extractable nutrients 23 a) Nitrate and ammonium content: sample D Take 40 g air-dried sample D and add 200 ml KCL 1N. Shake for one hour, filter and measure the nitrate and ammonium content. Express as mg NO 3 -N /kg air-dried soil and NH 4 -N/kg air-dried soil (take 1:5 dilution into account) (ISO/TS :2003: Soil quality Determination of nitrate, nitrite and ammonium in field-moist soils by extraction with potassium chloride solution Part 1: manual method or ISO :2005: Soil quality Determination of nitrate, nitrite and ammonium in field-moist soils by extraction with potassium chloride solution Part 2: automated method with segmented flow analysis). b) Ammonium lactate extractable P, K, Ca, Na, Mg: sample D Take 5 g air-dried sample D and add 100 ml ammonium lactate. Shake for 4 hours in dark recipients, filter and collect the extract. Express results as mg /100g air-dried soil (take 1:20 dilution into account) (Reference: Egnèr H., Riehm H. & Domingo W.R. (1960). Untersuchungen über die chemische Bodenanalyse als Grundlage für die Beurteilung des Nährstoffzustandes der Böden. II. Chemische Extraktionsmethoden zur Phosphor- und Kaliumbestimmung. Kungliga Lantbrukshögskolans Annaler, 26, ). Ammonium lactate (1 liter): dissolve 25.7 ml lactic acid 88 %, 23.4 ml acetic acid 99 % and 16 ml ammonium 25 % in a 1 l volumetric flask already filled with 0.5 l water, and add distilled water (ph should be 3.75). c) ph-kcl: sample D ph-kcl in 1M KCl (1/5 v/v): 20,0 ml in 100 ml, measuring to 0,05 after at least 2 hours at 20 C after stirring the sample manually or mechanically (ISO 10390/ Soil quality - Determination of ph). Determination of Oxalate extractable P (Pox) is only relevant for Belgian and Dutch labs. 5) An air-dried mineral soil (sample E container with blue cap) for determination of organic carbon and total nitrogen a) Organic carbon ISO 10694:1995 (TOC): Soil quality - Determination of organic and total carbon after dry combustion (elementary analysis) or ISO 14235:1998: Soil quality - Determination of organic carbon by sulfochromic oxidation. For ISO 10694, other calibration standards such as EDTA and other non-oxidant mineral acids (e.g. H3PO4) may be used as well. Both %O.C. and %I.C. are reported. For ISO 14235, these adaptations are allowed: the level of the digestion solution in the digestion vessel should be under the surface of the digestion block the sample must be digested 30 minutes at 135 C

28 filtration might be applied instead of centrifugation titrimetry is also allowed as method of determination instead of colorimetry Laboratories applying both methods, may report the results separately. The result must be expressed as % O.C (expressed on air-dried material). b) Total nitrogen Total N is determined according to ISO Soil quality - Determination of total nitrogen content by dry combustion ( elemental analysis ) or ISO 11261:1995 Soil quality - Determination of total nitrogen - Modified Kjeldahl method. The result must be expressed as % N. Via you will receive a file which you can use for reporting your results. Please send your results to fien.amery@ilvo.vlaanderen.be before 13/01/2013. We thank you for your kind co-operation. 24

29 Contact: Fien Amery, Wetenschappelijk onderzoeker Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek ILVO Eenheid Plant Burg. Van Gansberghelaan 109 B-9820 Merelbeke Tel fien.amery@ilvo.vlaanderen.be Dr. Ir. Johan Van Waes, Wetenschappelijk directeur Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek ILVO Eenheid Plant Burg. Van Gansberghelaan 109 B-9820 Merelbeke Tel johan.vanwaes@ilvo.vlaanderen.be Deze publicatie kan ook geraadpleegd worden op: Vermenigvuldiging of overname van gegevens toegestaan mits duidelijke bronvermelding. Aansprakelijkheidsbeperking Deze publicatie werd door ILVO met de meeste zorg en nauwkeurigheid opgesteld. Er wordt evenwel geen enkele garantie gegeven omtrent de juistheid of de volledigheid van de informatie in deze publicatie. De gebruiker van deze publicatie ziet af van elke klacht tegen ILVO of zijn ambtenaren, van welke aard ook, met betrekking tot het gebruik van de via deze publicatie beschikbaar gestelde informatie. In geen geval zal ILVO of zijn ambtenaren aansprakelijk gesteld kunnen worden voor eventuele nadelige gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van de via deze publicatie beschikbaar gestelde informatie.

30 Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Burg. Van Gansberghelaan Merelbeke - België T +32 (0) F +32 (0) ilvo@ilvo.vlaanderen.be