beheerplan bomen Natura ARTIS Magistra

Transcriptie

1 datum 20 juli 2016 versie def. beheerplan bomen Natura ARTIS Magistra In maart 2016 zijn de bestaande bomenverordeningen van de stadsdelen ingetrokken en is de bestaande centraal stedelijke bomenverordening van kracht voor de hele stad. Onderdeel van deze verordening is een jaarvergunning. Een jaarvergunning kan worden verkregen door het indienen van een beheerplan waarin is vastgelegd welke houtopstanden de komende tien jaar in een aan\gewezen gebied, minimaal blijven behouden. Naast deze behoudswaardige houtopstanden zijn er nog beschermwaardige houtopstanden. Als de jaarvergunning wordt verleend kunnen gedurende maximaal drie jaar, de niet beschermwaardige en de niet behoudenswaardige houtopstanden worden gekapt zonder verdere melding of vergunning. Dit document geeft richtlijnen voor het maken van een beheerplan en het te volgen proces voor vergunningverlening. Middels dit beheerplan beoogt ARTIS de goedkeuring van het college te verkrijgen voor de verlening van bovengenoemde jaarvergunning voor een periode van 3 jaar. In bijlage I is opgenomen het totale bomenbestand van ARTIS, waarin aangemerkt zijn de behoudenswaardige en beschermwaardige bomen. Voor de bomen die onder de uitzonderingssoorten vallen zal ARTIS in geval van vellen de bepalingen van herplantplicht zoals bedoeld in artikel 7 van de Bomenverordening 2014 volgen. ARTIS principes Missie: In ARTIS inspireren en stimuleren wij een breed publiek verantwoordelijk met natuur om te gaan. Visie: ARTIS is een ontmoetingsplek waar we natuur op een vindingrijke manier dichtbij brengen en debat faciliteren over hoe de mens natuur waardeert, begrijpt en behandelt. Met deze missie & visie als basis wordt het ARTIS-Park vorm gegeven. Het landschap van het ARTIS- Park is op veel manieren vergelijkbaar met het landschapsontwerp van de Europese en Nederlandse 19 de -eeuwse stadsparken. Maar er zijn ook grote verschillen: in plaats van een grote landschappelijke ruimte, is het ARTIS-Park relatief klein in oppervlakte maar heeft het een complexere padenstructuur vanwege de vele grote en kleinere perken met dieren die door de wandelroute omsloten worden. Ieder perk vormt een eiland met een eigen identiteit qua dieren, beplantingen en architectuur. Het park is een historische constructie, met levend materiaal en met harde materialen gebouwd. Het park is een collectie van dieren, planten en bomen en architectuur Waar in veel andere 19de eeuwse stadsparken de beplantingen in de late 20 ste eeuw behandeld zijn als gemeenteplantsoen en er gebrekkig is geïnvesteerd in hun rijkdom en

2 onderhoud te behoeve van kleur, vorm, diversiteit, en beleving, biedt het ARTIS-Park nog altijd de mogelijkheid voor het detail van de rijkdom als onderdeel van het grotere geheel. Maar ook in het ARTIS-Park is in de afgelopen 50 jaar veel van de horticulturele rijkdom ingeruild voor al te gewone parkplanten en struiken, net als in andere stadsparken; daarmee is de variëteit en rijkdom afgenomen; dit had ook alles van doen met het ombuigen van intensief naar extensief parkonderhoud in de zin van zorg en tuinieren. Recente vernieuwing en aandacht voor beplantingen toont hoe dit het ARTIS-Park uniek kan maken, als geheel en in detail. Het is deze aandacht voor schaal en detail waarvan ARTIS gebruik maakt om haar geschiedenis een nieuwe vorm te geven en daarmee ons te onderscheiden; we moeten het inzetten, verrijken en het over de jaren uitbuiten. Een hernieuwde interesse in de betekenis van het park als park in het masterplan ARTIS heeft geleid tot het inzicht dat het park een belangrijke en unieke drager is van en omgeving vormt voor alles wat we hebben: dieren, planten, gebouwen, mensen en: alle activiteiten daarmee verbonden. Het park is de ruimtelijke, ecologische en esthetische katalysator voor het tot uitdrukking brengen en laten ervaren van het instituut ARTIS. Dit betekent dat ARTIS haar park heeft geëvalueerd als ruimte met zijn beplantingen en voorzieningen, de relatie tot de architectuur, tot zijn detail, en als plek van handeling en ervaring, waarbij het historische karakter gerespecteerd, maar ook als ruimte voor verandering en aanpassing. Naast de analyse van het park ten behoeve van het Masterplan (zie de tekeningen hieronder), gidsen de parkprincipes als ingrediënten voor een ARTIS parkfilosofie de verdere besluitvorming ten aanzien van wat we wel of niet wenselijk achten voor toekomstig werk en duiding in missie en doelstellingen. De parkprincipes moeten in samenhang met elkaar worden gelezen en begrepen: Het park vormt een historische collectie van dieren, bomen en planten en architectuur. Dit dient bovenal gerespecteerd. Het park is een atmosferische ruimte, een ervaringswereld. Natuur heeft een eigen dynamiek: van seizoenen, van afsterven; het houdt in: verandering qua groei, voorbestaan en afsterven; gebruik van natuur in het park veranderd ook en zorgt voor een tweede dynamiek door de tijd heen. Ieder beleid probeert rekening te houden met de toekomst van het park als historische continuïteit in relatie tot verschillende soorten van verandering. ARTIS hanteert de volgende parkprincipes: parkprincipe 1: het park is een opera aperta, een open kunstwerk dat zowel historisch als eigentijds is, dat continuïteit toestaat maar ook verandering van zijn levende en materiele vorm en inhoud. Verandering kan zijn: ruimtelijke verandering, maar ook door middel van beplantingen, door toe te voegen, te verrijken, weg te halen. parkprincipe 2: hieruit volgt dat we restauratie van het park moeten verbinden met vernieuwen; tussen restauratie en vernieuwen ligt een reeks aan gradiënten van mogelijke oplossingen; alleen dan kan het park een levend kunstwerk blijven, flexibel, functioneel en duurzaam. Duurzaam, zorgvuldig en geïnformeerd onderhoud is de sleutel tot het voorbestaan van het park. 2

3 parkprincipe 3: het park is zowel een algemene presentatie van natuur (het landschap van het park als een integraal geheel) als de som van de presentaties van verschillende naturen en landschappen door middel van een abstractie van principes (de individuele perken, de onderdelen van de tuin; bv: de savanne die geen savanne is, de Japanse tuin die niet Japans is maar die allebei door middel van beplantingen dat idee wel willen oproepen). Al deze onderdelen zijn niet een kopie van natuur elders; het is gecondenseerde natuur, gecondenseerd landschap, een nieuw soort natuur vanwege zijn onderscheiden karakter; Ieder perk presenteert en representeert natuur, is natuur in dier, plant, proces, materiaal. Het park laat deze natuur zien als iets dat op zich zelf staat maar ook verwijst naar veel grotere landschappen buiten ARTIS. parkprincipe 4: het park is een representatie van natuur en landschap; dit betekent dat het park, als in een theater (van de natuur) het werk van de natuur weergeeft en uitdrukt, door middel van ensceneringen en combinaties, activiteiten en handelingen, ideeën over wildernis en orde/beheer. Tegelijkertijd openbaart het park de tijd (dood en geboorte, seizoenen), wetenschap, plezier. Het vertegenwoordigt dus ook onze cultureel geïnformeerde ideeën, verlangens en (wetenschappelijke, culturele en educatieve) kennis van natuur en landschap. parkprincipe 5: het park presenteert ons water, aarde, steen, hout, boom, gras, heester, eenjarige en vaste planten, bollen enz. in specifieke combinaties en ze worden ingezet om een vijver, een beek, waterval, grasveld, border, wei, wildernis, habitat, plein, verharding of een meer kunstmatig ontwerp in scene te zetten. We moeten deze onderdelen altijd beoordelen naar de rol die ze samen en individueel spelen. parkprincipe 6: het park is niet alleen vorm of ontwerp, we willen het ook beschouwen en begrijpen als een levend landschap waar proces en ecologie een belangrijke rol (kunnen) spelen in hun eigen context en de context van de stad. Naast de orde die we in het park vinden, willen we (het idee van de) wildernis en ecologie in het park ontwikkelen. Het natuurlijke proces moet de ruimte krijgen. parkprincipe 7: het park is een esthetische natuur, maar esthetiek hier beschouwd als de ervaring van natuur door middel van de verschillende zintuigen, niet alleen het oog, ook tast, geur, horen, beweging; dat betekent dat we de werking van deze zintuigen moeten vergroten door middel van ontwerp, onderhoud, educatie etc.. parkprincipe 8: een dergelijke esthetiek moet een nieuw begrip van natuur uitdragen, in vorm, onderhoud, ecologie, educatie, zowel in detail als in proces, zowel in zijn natuurhistorische, botanische èn culturele karakter. Dat betekent een inclusieve en integrale aanpak, waar natuurlijke en ontworpen schoonheid samen gaan in vrijheid en eenvoud. 3

4 parkprincipe 9: het park is een instrument voor educatie; alle hier boven staande opmerkingen vertegenwoordigen evenzovele geschiedenissen, feiten en inzichten die kunnen worden verteld, verklaard en beleefd; iedere vernieuwing houdt hier rekening mee. 1. Het park in zijn stedenbouwkundige context 2. Het park: open en gesloten, groen en rijk aan water. 4

5 3. Een stelsel van 19 de eeuwse Meanderende paden op een geometrische onderlegger (de 18 de eeuwse Plantage) 4. Een verzameling tuinen: diversiteit in dieren, planten en architectuur 5

6 5. Het park verschaft eenheid: vloer, ornamenten, verlichting, beplantingen enz. 6. Bomen vormen een dak: het park is een arboretum 6

7 7. Architectuur: monumentaal aan de rand, diffuus en kleiner van omvang in het park 8. 6 basisprincipes voor de ruimtelijke ontwikkeling van het ARTIS-Park 7

8 bomencollectie ARTIS ARTIS heeft een bijzondere collectie van ruim 700 bomen, zie bijlage I bomencollectie ARTIS en bijlage II voor de plattegrond met de bomen. Sommige bomen staan er al eeuwenlang en zijn ouder dan ARTIS zelf. Van deze monumentale bomen staan er 9 op de monumentale bomenlijst van de Gemeente Amsterdam en er staan 3 ARTIS-bomen op de landelijke monumentale bomenlijst van de Nationale Bomenstichting. In bijlage I staan deze benoemd. Uiteraard vallen al deze bomen in ieder geval onder de term behoudenswaardige houtopstand. 1 Momenteel werkt ARTIS aan het verder bouwen en diversifiëren van haar arboretum. Tevens is ARTIS door de Nederlandse Dendrologische Vereniging erkend als arboretum, zie bijlage III voor de documenten die met de aanvraag zijn meegestuurd. Inmiddels ligt er ook een aanvraag om als botanische tuin erkend te worden bij de NDV, zie bijlage IV. Doelstelling voor de uitbreiding van het arboretum van ARTIS is om in de toekomst van elke bomenfamilie minimaal 1 boom in de collectie te hebben. Dit betekent dat wanneer er bomen gepland worden in ARTIS de volgende uitgangspunten gelden: Als er bomen gekapt worden planten we bomen terug volgens de volgende eisen: De bomensoort is niet in de huidige collectie aanwezig De boom moet van de eerste grootte zijn Minimale maat stamomtrek van de boom is cm operationeel plan & projecten Hierboven is de basis voor het beheer van het ARTIS-Park uiteen gezet. De vakgroep plant van ARTIS, die de taak heeft de bomencollectie te beheren, vertaalt dit jaarlijks in een plan voor het reguliere beheer. De vakgroep wordt hierin geadviseerd door ARTIS-hoogleraar dr. Erik A. de Jong die als bijzonder hoogleraar verbonden is aan de ARTIS-leerstoel Cultuur, Landschap en Natuur van de UvA. Een aantal zaken uit het regulier beheer uitgelicht: Ieder jaar worden alle bomen in ARTIS geschouwd, waarbij enkele bomen door ingehuurde specialistische bureaus worden bekeken en getest (picus-metingen). Zo wordt beoordeeld welk onderhoud er aan de bomen gedaan moet worden en houden we een actueel beeld van de kwaliteit van de bomencollectie. De medewerkers van de vakgroep plant krijgen ook een cursus van een specialist in herkennen van plagen en ziekten bij bomen. De iepen in ARTIS worden ingeënt tegen de iepenziekte. Er wordt in de gehele tuin geen chemische bestrijding toegepast, dit gebeurt enkel biologisch. In de winter vindt de gladheidsbestrijding plaats zonder het gebruik van zout. Daarnaast vinden er door de jaren heen projecten plaats, waarbij gedeelten van de tuin (dierverblijven of anderszins) worden aangepast. Bovenstaande uitgangspunten gelden dan als leidraad voor de landschaps- en tuinontwerp en worden maandelijks besproken in het Masterplan Plantoverleg, waarbij diverse architecten en adviseurs bij betrokken zijn. Deze voorstellen worden weer voorgelegd aan een maandelijkse Jour Fixe waarin de directie vergadert met adviseurs en waarin aanbeveling tot uitvoering/aanschaf/aanvullingen worden gedaan. 1 In de bomencollectie van ARTIS zijn de bomen die getypeerd staan als collectieboom behoudenswaardige houtopstand. 8

9 bijlage I bomencollectie ARTIS 9

10 bijlage II plattegrond ARTIS 10

11 bijlage III aanvraag arboretum status NDV 11

12 bijlage IV aanvraag botanische tuin ARTIS 12