Golvende Glaswanden. Hersteld en Herbestemd. superstrak stucwerk. respectvolle restauratie. een uitgave van het technisch Bureau afbouw

Transcriptie

1 een uitgave van het technisch Bureau afbouw 77 e jaargang nr , juni, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie. Golvende Glaswanden Hersteld en Herbestemd superstrak stucwerk respectvolle restauratie

2 MEBEST biedt een top bereik tegen de scherpste tarieven Bereik onder architecten Kosten per bereikte architecten Bereik onder afbouwbedrijven (zowel nat als droog) Kosten per bereikte afbouwbedrijven (zowel nat als droog) De Architect Mebest 0 De Architect Mebest 0 Mebest Plafond en Wand.info Woning Afbouw magazine 0 Mebest Plafond en Wand.info Woning Afbouw magazine Bron cijfers: Retriever, oktober 2014 Mebest bereikt meer architecten dan bijvoorbeeld het magazine De Architect. Daarnaast zijn de kosten per bereikte architecten ook veel lager. Mebest bereikt meer afbouwbedrijven en de kosten per gedrukte exemplaren zijn lager. Mebest feiten: - met exemplaren de hoogste oplage - met 1 advertentie bereikt u de gehele afbouwbranche - op de deurmat bij alle architecten in Nederland - gemiddeld 1,9 meelezer bereik per editie van personen - hoogste bereik onder afbouwbedrijven - advertenties in Mebest worden gratis doorgeplaatst in de digitale uitgave Benieuwd naar de communicatiemogelijkheden? Bel met Shahin Habbah, tel of stuur een mail: shahin.habbah@pshmediasales.nl

3 Een kwestie van timing Door: Jan Willem Kommer Als ik een vlag had, dan had ik hem van de week uitgehangen. Nee, niet omdat ik een kind heb dat zijn eindexamen heeft gehaald, maar omdat er blij nieuws in de kranten stond. Het gaat namelijk goed met de bouw! Het CBS heeft laten weten dat de cijfers van het eerste kwartaal van dit jaar zeer bemoedigend zijn. De bouwproductie is met 7,5 procent gestegen, er zit weer aardig wat beweging in de woningmarkt, nieuwbouw zit in de lift, vooral kleine bedrijven hebben hun omzet flink zien stijgen vergeleken met vorig jaar. Het vertrouwen bij ondernemers groeit, voor het eerst in jaren kijken ze positief naar de toekomst. En de verwachting is dat niet alleen de omzet gaat groeien, maar ook de werkgelegenheid. Het afgelopen kwartaal kwamen er 7000 vacatures bij. Maar waar ik de vlag zou willen uithangen, hebben anderen hem halfstok. 1 juli komt er namelijk een einde aan de tijdelijke verlaging van het btw-tarief, dan moet er weer met 21% gerekend worden. Tenminste, zo hangt de vlag erbij op het moment dat ik dit schrijf. Als Mebest in de brievenbus valt, dan is het stopzetten van de btw-maatregel misschien wel weer uitgesteld. De bouwlobby is immers behoorlijk machtig. Twee keer eerder is het gelukt om de tijdelijke regeling te verlengen, omdat de sector nog niet uit het dal was geklommen. En ook nu laat de branche weten ernstig tegen het verhogen van het btw-tarief te zijn. Allerlei redenen worden daarvoor aangevoerd: de bouw is nog lang niet terug op het niveau van vóór de crisis, de vraag naar verbouwingen gaat afnemen, het gaat een negatief effect hebben op de bouwbedrijven, vooral kleine bedrijven gaan hierdoor in de moeilijkheden komen. Ik weet het niet. Ik weet niet wat wijsheid is, die maatregel beëindigen of hem verlengen. Beëindigen gaat consequenties hebben, dat kan haast niet anders. Wat die zijn en hoe groot ze zijn, ik heb werkelijk geen idee. Een paar dingen weet ik wel zeker. Als je iets tijdelijk doet, dan betekent het dat er op enig moment een einde aan komt. Dat moment zal altijd het verkeerde zijn. Dat geldt ook voor deze btw-regeling. Ook als hij zou worden verlengd tot het weer helemaal crescendo gaat met de bouw, dan nóg zal er tegengas worden gegeven wanneer het tarief weer omhoog gaat. Niet dat ik de bouw nou zo n zeursector vind, élke branche zou dat doen. Niemand zit er immers op te wachten om meer te betalen. Punt is echter dat we in een land wonen met 17 miljoenen mensen en dat wat voor de één werkt, voor de ander niet werkt, of zelfs averechts werkt. Met deze btw-regeling is dat niet anders. De regeling kost geld. De bouw levert minder belasting op, dus iemand anders moet dat betalen, direct of indirect. Dat is niet erg, dat is het principe van samenleven. Tenzij het een samenleving is waar de rekeningen altijd door een ander worden betaald. Alleen heet het dan anders. MEBEST juni

4 Informatie over Afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie. 77 e jaargang nr , juni In dit nummer Wit graag, maar wel onderhoudsarm Gedurfd om je nieuwe woning te laten voorzien van een wit gestukadoorde gevel terwijl je niet veel tijd kwijt wilt zijn aan onderhoud? Met de juiste materialen én de juiste detaillering kan dat heel goed samen gaan. Pagina 24 Respectvolle restauratie crematorium kamp Vught Restaureren moet altijd gebeuren met respect voor het verleden, maar bij een plek als voormalig concentratiekamp Vught geldt dat dubbel en dwars. De vloer van het crematorium is hersteld met veel gevoel voor het loodzware verleden van de plek. Pagina 34 Transparant en muisstil Als personeelsbestanden veranderen, dan moeten kantoorpanden meeveranderen. Bij de renovatie van het Provinciehuis Zuid-Holland is daarom gekeken naar het Nieuwe Werken. Flexibele werkplekken dus, en de wanden vooral van glas. Pagina 6 4 Mebest juni 2015

5 en verder Mebest Kort Het einde uitgesteld Knauf introduceert revolutionair wandsysteem Ontbijtsessie met het Weber BouwBroeders Café Snel, accuraat en eenvoudig meten met de AEG LMG 50 Voorlichtingspakket over risico s epoxyproducten Remmers opent Service Center in Duiven RIGO Verffabriek: de nieuwe naam van Ursa Paint Als de bomen door het dak groeien rest vaak niets anders dan de sloophamer. Het mausoleum op begraafplaats Oud-Kralingen is echter zo bijzonder dat besloten werd tot een reddingsoperatie; compleet met herbestemming, want zo hoort dat tegenwoordig. Pagina Adverteerdersindex 46 Colofon Mebest juni

6 Door de wanden in verspringende segmenten te monteren, kunnen ze de vorm van het gebouw volgen. 6 Mebest juni 2015 Een moeilijker werk dan dit vind je niet snel

7 TransparanT en muisstil Tekst en fotografie: Jan Willem Kommer Transparantie is het buzz-word, zeker als het om de overheid gaat. Veel transparanter dan bij de provincie Zuid-Holland zul je het niet snel zien. In ieder geval waar het om het kantoorpand gaat. Dat is met de recente renovatie door System Flex voorzien van een kleine 2500 m 2 glaswand. Golvende gevel Als je via de A12 Den Haag binnenrijdt, dan kun je het niet missen, het kolossale Provinciehuis op de hoek van de Zuid-Hollandlaan en de Koningskade. Het is al meer dan vijftig jaar geleden dat het onderkomen van de provincie Zuid Holland daar tegenover het Malieveld is neergezet. Hoewel dat niet eens zo heel ver terug is, heeft het gebouw al een flinke geschiedenis van verbouwingen achter de rug. Uitbreidingen, zoals de vleugel met de Statenzaal uit 1975 en het kantoordeel uit de jaren 80, maar ook sloop en nieuwbouw. In de jaren negentig is een flink gedeelte van het gebouw neergehaald en vervangen. De nieuwbouw aan de Zuid-Hollandlaan/ Koningskade kreeg een opvallende golvende gevel en aan het gebouw aan de Koningskade/ Zuid-Hollandplein werd een scherpe en vooroverhellende punt gebouwd. Overheid in beweging In het najaar van 2014 is het Provinciehuis opnieuw onder het mes gegaan. Nu werd vooral het inwendige van de nieuwbouw aangepakt. OTH Architecten is bij zijn ontwerp van het kantoorgedeelte uitgegaan van het nieuwe werken. Met een flexibeler werkruimte kan de provincie gemakkelijker inspelen op de veranderingen in het ambtenarenapparaat. Overheden zijn immers nogal in beweging. Het moet transparanter, goedkoper, met minder ambtenaren. Zo is door het afstoten, overhevelen en verplaatsen van Mebest juni

8 In het midden is zo n wand nooit lek Op sommige plaatsen zijn in de glazen Flex Light de Luxe stalen wandenpanelen gemonteerd. Fraai en nuttig maar wel met het risico van een geluidslek. taken het aantal ambtenaren bij de provincie Zuid-Holland in vier jaar tijd afgenomen van 2100 naar 1500, en wat er in de komende jaren gaat gebeuren, is ongewis. Na de renovatie van de nieuwbouw kan de provincie Zuid Holland met haar huisvesting in ieder geval gemakkelijker inspelen op veranderingen. Hoge eisen Zoals alle Nieuwe Werken-kantoren zijn er ook in het Provinciehuis verschillende soorten werkplekken ingericht. Kantoortuinen waar mensen samen kunnen werken, kamers voor overleg, concentratieplekken, ruimtes om te bellen enzovoort. En zoals bij veel van dit soort flexibel ingedeelde kantoren is het een zeer transparant geheel. Het merendeel van de afgeschermde werkplekken en vergaderruimtes heeft glazen scheidingswanden. Die zijn geplaatst door System Flex. Het is onze Flex Light de Luxe, de topper uit ons assortiment, zegt Olaf Haarmans van het bedrijf uit Dongen. Een topper was nodig, want OTH Architecten stelde stevige eisen aan de glazen scheidingswanden. Zo moest op verschillende plekken een geluidsisolatie in de praktijk van 42dB worden gehaald. Uitgekiende opbouw De 100 mm dikke Flex Light de Luxe is opgebouwd uit twee panelen van gelaagd glas. Het ene paneel bevat 2 lagen glas van 6 mm met daartussenin een 1 mm dikke geluidswerende 8 Mebest juni 2015

9 Folie met afbeeldingen van de aandachtsgbieden van de provincie Zuid Holland zorgt voor een beetje privacy in het verder zo transparante kantoor. Kenmerkend voor het Nieuwe Werken zijn de transparante werkruimtes. Mebest juni

10 Glazen systeemwanden brengen met zich mee dat elk detail zeer nauwkeurig gemaakt moet worden. Wijkende naden zijn immers geen gezicht. folie, Stratophone. Het andere paneel is net zo opgebouwd, alleen is daar een normale folie in gebruikt. De panelen worden in aluminium profielen geplaatst die, met PE-band ertussen, op de vloer en aan het plafond zijn bevestigd. In de bakken zitten aan beide zijden profielen met een 42 db Deventer dempingsrubber waar het glas tegenaan is geplaatst. Een beglazingsrubber drukt het glas vast in het profiel, strak tegen het dempingsrubber aan. Tussen de glazen panelen zit een spouw van 76 mm. Dit geheel levert in de gecontroleerde laboratorium een geluidsisolatiewaarde op van 47 db. Broodnodige overwaarde 47 db is meer dan waar de architect om vroeg, maar die overwaarde is broodnodig, zo legt Olaf Haarmans uit. Als de wand in de praktijk 42 db moet halen, dan zal hij in het lab nog 5 tot 6 db hoger moeten scoren. In de praktijk verlies je namelijk altijd db s. In het midden is zo n wand nooit lek, maar je zit rondom met aansluitingen, met doorvoeringen, met deuren enzovoorts. Hoe strak er ook wordt gewerkt, het blijven geluidslekken. Om er zeker van te zijn dat de lekkages tot een minimum beperkt zouden blijven, bouwde System Flex met aannemer Strukton Worksphere een mock-up. Vooral de gevel van het Provinciehuis bevatte namelijk een aantal kritieke punten en in de proefopstelling kon worden gekeken of de bedachte aanpak zou werken. 10 Mebest juni 2015

11 Aan de verschillende wanden werden verschillende eisen gesteld. De wand tussen twee concentratieruimtes moet R w 38dB scoren, die tussen een concentratieruimte en een R w 42dB. Per segment was er niet meer dan 2 mm speling We hadden hier te maken met convectorjukken en kabelgoten langs de gevel. Dat zijn echte klankkasten. Op ons advies zijn de kabelgoten volgestopt met steenwol en is er extra gips en steenwol om de convectorjukken aangebracht. Aannemer Strukton Worksphere heeft daar veel werk aan gehad maar het was de moeite waard. De mock-up haalde met de geluidtest de gewenste waardes dus aanpassingen en detailleringen zijn ook in de rest van het gebouw toegepast. Mocht de isolatie dan ergens onder de vereiste waarde uitkomen, dan kon makkelijk achterhaald worden waar dat door kwam door te vergelijken met de referentie-opstelling. Gesegmenteerde wanden Ook al was duidelijk hoe er moest worden gedetailleerd en gemonteerd, System Flex had een enorme kluif aan het plaatsen van de wanden. De golvende gevel geeft het al aan, vrijwel niets in het gebouw is recht. Uiteraard moesten de wanden meegaan in de slingerende vorm. Omdat wandpanelen nu eenmaal recht zijn, moesten ze in verspringende segmenten worden geplaatst. De afzonderlijke elementen van de Flex Light de Luxe worden echter stuitend gemonteerd met slechts een siliconentape ertussen; er waren dus geen profielen om mee te stellen. We moesten de elementen dus verspringend plaatsen, zegt Olaf Haarmans. Dat luisterde ontzettend nauw, per segment was er niet meer dan 2 mm spelingsruimte. Dat moest genoeg zijn; van tevoren was alles immers precies ingemeten. Aan de hand van die theoriematen maakte System Flex in de eigen werkplaats alle elementen exact op maat. Dat ging om zo n 300 tot 400 ruiten per verdieping, waarbij vrijwel elke ruit een unieke afmeting had. Mebest juni

12 Extreem moeilijk De glazen panelen zijn steeds per kamer aangeleverd, zodat die als een soort bouwpakket in elkaar kon worden gezet. Praktijk is echter vaak anders dan theorie. Ook bij dit werk waren er situaties waar de werkelijkheid niet overeen kwam met de tekening. Als het verschil groter was dan met die magere speling van 2 mm kon worden overwonnen, moest zo n element terug naar de werkplaats om daar op de juiste maat te worden gemaakt of te worden vervangen m 2 glaswand heeft System Flex op deze manier geplaatst, verdeeld over vijf verdiepingen. Daarnaast monteerde het bedrijf uit Dongen ook nog 400 m 2 stalen wand. Dat metaal is opgenomen in de glazen wanden, ook een heel nauwkeurig werk. Verder is er nog 600 m 2 dichte wand ingegaan, maar zeker vergeleken met de glazen wanden was dat een peulenschil. En dat allemaal in een bouwtijd van nog geen tien weken!, blikt Olaf Haarmans terug. Een moeilijker werk dan dit zul je niet snel vinden. Geluidsmetingen door het TBA is gecontroleerd of de wanden voldeden aan de stevige eisen van OTH Architecten. 12 Mebest juni 2015

13 Geluidsmeting Om er zeker van te zijn dat de verschillende wanden aan de gestelde eisen voldoen, werd Technisch Bureau Afbouw (TBA) ingeschakeld om geluidsmetingen te verrichten. De volgende waardes moesten worden gehaald: Tussen twee concentratieruimtes: R w 38dB Tussen concentratieruimte en kantoor R w 42dB Tussen concentratieruimte en verkeersruimte R w 28dB Tussen kantoor- verkeersruimte R w 32dB Tussen vergaderruimte- open kantoorruimte/verkeersruimte: R w 32dB met deur R w 35dB zonder deur Hoe strak er ook wordt gewerkt, het blijven geluidslekken Het Provinciehuis heeft een golvende vorm die met de scheidingswanden moest worden gevolgd. Op twee plekken waar 42 db werd geëist, werd die waarde net niet gehaald. Dat zat hem echter niet in de wand zelf. Bij één ruimte zorgde een deur ervoor dat de isolatiewaarde niet verder dan 41 db kwam en bij een andere ruimte was het een niet optimale aansluiting waardoor de meter op 41 db bleef steken. Dat zijn altijd zwakke plekken, zegt technisch adviseur Hermen de Hek van het TBA. Maar wat de wanden betreft kan ik kort zijn, die halen echt een verbluffend hoge isolatiewaarde. Zijn metingen laten inderdaad niets aan duidelijkheid te wensen over. Vrijwel alle wanden scoorden ruim boven de gestelde eis, eentje haalde zelfs 7 db meer dan nodig was! Renovatie Provinciehuis Opdrachtgever: Provincie Zuid Holland, Den Haag Architect: OTH Architecten, Amsterdam Aannemer: Strukton Worksphere, Amsterdam Wandmontage: System Flex, Dongen Mebest juni

14 Mausoleum Oud-Kralingen Het einde uitgesteld Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Jan Willem Kommer, Anton van Delden, Norman Langelaan, begraafplaats Oud-Kralingen Niets is gebouwd voor de eeuwigheid, ook een grafmonument niet. Maar zeker bij bijzondere bouwwerken als het mausoleum op begraafplaats Oud-Kralingen mag het onvermijdelijke afscheid zo lang mogelijk worden uitgesteld. Een vakkundige restauratie heeft de unieke praalgrafkapel gered van een vroegtijdig einde. 14 Mebest juni 2015

15 Een deel van de lijsten heeft Delstuc met de saneermortel opgebouwd en getrokken, al is dat daar niet het meest ideale materiaal voor. Hoger in de koepel was minder vocht en zoutproblematiek, daar durfde de stukadoor het wel aan om met een ljstenmortel te werken. (JWK) Mebest juni

16 Historische laatste rustplaats Begraafplaats Oud-Kralingen mag zijn naam met ere dragen, de geschiedenis van het kerkhof gaat bijna 500 jaar terug. Het hoorde bij een parochiekerk die in 1550 in het dorpje (oud)kralingen werd gebouwd. Zo n driehonderd jaar later, in 1856, werd de nieuwe Hoflaankerk in het huidige Kralingen in Rottedam gebouwd als vervanging. De oude kerk werd afgebroken en in het onderste overgebleven deel ervan maakte men grafkelders. Alles bijelkaar maakt dat van de begraafplaats een bijzondere en historische plek. Ook al omdat veel Rotterdammers van naam en faam en met vermogen er hun laatste rustplaats hebben gekregen. Zo ook Pieter Kruyff Bartholomeus Zn. en zijn naaste familie. Waar anderen echter ter aarde werden besteld, zijn hun lichamen bijgezet in hun mausoleum. De rijke Rotterdammer had de grafkapel in 1911 laten bouwen. De muren van het vierkante gebouwtje zijn gemetseld, de grafkelder en het koepeldak met de lantaarn zijn in beton opgetrokken. In de vierkante betonkoepel is een achthoekige koepel van drijfsteen (bims) gebouwd. De buitenzijde van het gebouw is met Belgisch hardsteen bekleed, met zwart granieten zuiltjes en trap. Het is met carara wit-marmeren details rijk gedecoreerd. De buitenkant van de koepel is gestukadoord met een cementmortel, en van kamwerk voorzien. Kostbare ingreep noodzakelijk Doordat er weinig onderhoud aan het mausoleum werd gepleegd, holde de conditie van het gebouw achteruit. Het mausoleum was nog geen 16 Mebest juni 2015

17 Anton van Delden is er van overtuigd dat bij een restauratie met vakmensen het beste doen wat je kunt, meer zekerheid geeft dan garantie op de producten die je gebruikt. (JWK) Op de hoeken van het dak kwam het er qua kamwerk echt op aan. De groeven van de twee verschillende dakpannen moesten perfect op elkaar aansluiten. (AvD) Als er een begrafenis was, mocht er geen lawaai te horen zijn eeuw oud en er groeiden al bomen op. Er was een grondige restauratie nodig om het te behouden. Nazaten van Pieter Kruyff Bartholomeus, waren er echter niet meer, slechts wat verre familie voor wie de kostbare ingreep weinig prioriteit had. De stoffelijk overschotten werden uit de grafkapel gehaald en op de begraafplaats begraven. Het mausoleum viel toe aan de Hervormde Gemeente Kralingen, eigenaar van de begraafplaats. Samen met architect Ad Backx werden er plannen gemaakt voor een restauratie, maar ook de kerkgemeenschap ging die ingreep boven de pet. Herstellen en herbestemmen Pas toen restauratiearchitect Norman Langelaan er bij betrokken raakte, kwam er schot in de zaak. Ik zag het mausoleum bij toeval, bij een begrafenis op Oud-Kralingen en raakte gefascineerd. Toen ik van het kerkbestuur had begrepen hoe de vork in de steel zat, heb ik aangeboden een subsidieaanvraag te maken. De tekeningen van de opmetingen van architect Ad Backx kwamen daarbij goed van pas. Belangrijke voorwaarde voor het verkrijgen van subsidie was dat het monument een herbestemming moest krijgen. Besloten werd om er een columbarium in te maken, dat genereert inkomsten die voor toekomstig onderhoud gebruikt zouden kunnen worden. Dankzij de monumentensubsidie van de provincie Zuid Holland, een grote gift van stichting Volkskracht en een restauratiehypotheek konden spijkers met koppen worden geslagen. Mebest juni

18 Gelijkwaardig en betrokken Opvallend besluit was om geen gebruik te maken van een hoofdaannemer. Norman Langelaan vervulde de rol van bouwheer. Een verstandige keuze, vindt stukadoor Anton van Delden die met zijn bedrijf Delstuc het stucwerk restaureerde. Onder een aannemer heb je vaak geen ruimte om elkaar goed te helpen, is het ieder voor zich. Hier was dat anders. Iedereen was erg betrokken bij het project én bij elkaars werk. Vocht- en zoutproblemen Delstuc had zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde van het mausoleum stucwerk te vervangen. Stap één was een grondig onderzoek naar de toestand van de ondergrond. Duidelijk was dat er een flink vocht- en zoutprobleem was. Op sommige plekken groeiden bomen op het mausoleum en die hadden de hardsteen weggedrukt. Daardoor had de regen vrij spel gehad en de muren van het gebouwtje doorweekt. Van binnen was het mausoleum afgewerkt met een kalkmortel die wit was gepleisterd en geschilderd. Die wandafwerking was flink beschadigd door het vocht en moest compleet vervangen worden. Altijd zorgen dat je de oorzaak wegneemt De oorzaak wegnemen Duidelijk was dat we met een saneersysteem moesten werken, zegt Anton van Delden. Maar tovermiddelen bestaan niet, je moet dus altijd zorgen dat je de oorzaak wegneemt. De oude kalklaag werd compleet verwijderd en de kale wanden werden ingespoten met een algendoder. Vervolgens zijn ze schoongespoten en een aantal maanden met rust gelaten zodat ze goed konden uitwasemen. Aan de buitenzijde van het gebouw werden de hardstenen platen verwijderd en waar gebroken gelijmd. Ook zijn er zo n 400 roestige doken door rvs vervangen. Om te voorkomen dat er dampspanning kan ontstaan, zijn er ook nog wat bouwkundige aanpassingen gedaan zodat de spouw kan ventileren. In de koepel is nu verlichting aangebracht. Vroeger volstond het licht dat door de glas-in-lood ramen en de open vensters in de lantaarn op de koepel naar binnen kwam. (JWK) 18 Mebest juni 2015

19 De restauratie van het in 1911 in Neo-Romaanse stijl gebouwd mausoleum is afgerond en he gebouwtje is door burgemeester Aboutaleb officieel geopend. (JWK) Garantie geven op een monument is geen doen Mebest juni

20 Doordat er bomen op het mausoleum groeiden, werd de stenen gevelbekleding weggeduwd en had de regen vrij spel. dat had een desastreus effect op het het stucwerk. (OK) De koepel mocht niet worden geverfd dus er moest met een door en door gekleurde mortel worden gewerkt. (JWK) Zoiets was ik nog nooit tegengekomen Bufferen en doorlaten Zodra de baksteen droog genoeg was, heeft de stukadoor hem behandeld met Technicure CS van Technicem. Dat is een zoutomvormer, hij maakt zout onoplosbaar zodat het niet meer naar buiten kan worden getransporteerd en daar zijn schadelijke werk doen. Ook bij een volledig droge muur is dat raadzaam om te doen. Zouten kunnen immers ook oplossen als er een vochtige mortel op de muur wordt aangebracht. De wanden zijn uitgeraapt met de bufferende en enigszins doorlatende saneermortel Parlumiere STH van Parex Lanko en fijn afgeschuurd met een witte Parlumiere STH. Ten slotte is de wand geschilderd met de kalkverf Calcilane Antico, na een voorbehandeling met Calcilane Fond. Geen garanties De wanden zijn iets ruwer dan ze waren, maar dat is de consequentie van een open systeem, zegt Anton van Delden. Als je hem dichtpleistert, dan is hij weliswaar gladder, maar dan kan het vocht er niet meer uit. Dat laatste is van groot belang. Als er nog iets in de muur zit, dan moet het door de specielaag naar buiten kunnen. Het verfwerk zal er wel door worden aangetast, maar dat is gemakkelijk te herstellen. Als de mortel maar blijft zitten. Garantie geeft de stukadoor daar niet op. We hebben het maximale gedaan, daar heb je volgens mij meer aan dan aan garantie. Garantie geven op een monument is ook geen doen. Zo n gebouw beweegt en doet, daar heb je geen grip op. Het beste wat je kunt doen, en dat hebben we hier ook gedaan, is met vakmensen gezamenlijk kijken hoe je het het beste kunt aanpakken. Daar heb je veel meer aan dan dat alle partijen zich op hun garantie-eilandjes terugtrekken. Dakpansgewijs Voor een restauratiestukadoor als Delstuc was 20 Mebest juni 2015

21 het binnenwerk niet al te ingewikkeld. De echte uitdaging zat hem aan de buitenkant van het mausoleum. Het dak van het gebouwtje bestaat uit een 9 cm dikke koepel met een lantaarn erop. Beide zijn van beton met daarop een zandcementlaag. De afwerking was met een kalkmortel gedaan waar met een blokmotief het uiterlijk van dakpannen aan was gegeven. Het stucwerk was gekamd zodat het oogde als gefrijnde steen. Zoiets was ik nog nooit tegengekomen, ik denk dat het echt uniek is, zegt Anton van Delden. De lantaarn was het nog wel redelijk intact, maar het stucwerk van de koepel zelf moest compleet worden vervangen. Nauwkeurig meetwerk De buitenkoepel werd tot op het beton kaalgemaakt en net als de binnenmuren behandeld met algendoder. Nadat hij hem met de bouchardeermachine licht had opgeruwd, raapte de stukadoor de ondergrond uit met Parmurex. Aan de cementmortel werd Lanko latex toegevoegd om de mortel waterdicht en wat flexibeler te maken. De raaplaag is in horizontale banen aangebracht, dakpansgewijs. We hadden vooraf de kromming berekend en mallen gemaakt, zegt Anton van Delden. De lagen moesten precies in één lijn uitkomen op de snijpunten, en ook weer op de lantaarn en de pinakels op de hoeken. De waterdichte raaplaag is afgewerkt met Morte Pierre TF waar Fixopierre aan was toegevoegd om de hechting te verbeteren. Omdat er niet geschilderd mocht worden, moest de kalkmortel in kleur worden aangebracht. Dat is ook de reden om voor Parex Lanko te kiezen. Op een werk heb ik bij voorkeur producten van één en dezelfde producent. Nou is de keuze niet heel erg ruim als je een kalkmortel in kleur wilt, maar als je er dan ook nog een saneermortel bij nodig hebt, dan blijven er maar weinig over. Iedereen was erg betrokken bij het project én bij elkaars werk Doordat de muren drijfnat waren geworden, was het stucwerk in het mausoleum ernstig beschadigd. Het is afgehakt, de muren hebben een paar maanden kunnen drogen en vervolgens is er een bufferende én dampdoorlatende mortel opgegaan. (NL) Linkshander gezocht De kalkmortel is in twee lagen aangebracht. In de laatste laag is het imitatiefrijnwerk gekamd. Aanvankelijk was het idee om het kampatroon op overtrekpapier te zetten, maar vrijwel iedere dakpan was anders. Vooral bij de hoekstukken was het moeilijk om te bepalen in welke richting er gekamd moest worden. Eigenlijk was er maar één oplossing, zegt Anton van Delden. Uitgaan van één lijn en haaks daarop kammen. De groeven lopen dan op enig moment als het ware de schifting uit. Ze moesten dan in het volgende vlak op precies dezelfde plek worden opgepakt. Bij het fronton kwam er nog een ander probleem om de hoek kijken. Er werd langs een mal Mebest juni

22 Tovermiddelen bestaan niet gekamd maar aan de rechterkant van het fronton was het voor een rechtshander niet mogelijk om de mal vast te houden én te kammen. Guido Mouthaan, de meester restauratiestukadoor van Delstuc die de gehele stucrestauratie uitvoerde, moest hulp inroepen van Quinten Theijn, een linkshandige collega. Eeuwige discussie Toen de afwerklaag voldoende droog was, is de koepel nog behandeld met Minéralisant. Dat middel moet zoveel als mogelijk voorkomen dat er weer algen op het dak groeien. Doe je dat niet, dan ziet het er met een jaar weer niet meer uit, zegt de stukadoor. Het was nog wel een kluif om toestemming van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed te krijgen om het middel te gebruiken, laat restauratiearchitect Norman Langelaan weten. Het middel was er vroeger ook niet, daarom zou het destijds ook zo snel vervuild zijn, zeiden ze. Punt is echter ook dat het destijds niet gebouwd is om zo snel af te takelen. Niet onbelangrijk ook is natuurlijk de herbestemming die het mausoleum heeft gekregen. Mensen zullen niet snel urnen met de as van hun nabestaanden in een verloederd columbarium plaatsen. Langelaan. Een factor van betekenis was ook het gebruik van de begraafplaats. Als er een begrafenis was, mocht er geen lawaai te horen zijn. Voor de stukadoor maakte dat niet zoveel uit, die kon meestal wel doorwerken. Voor de steenhouwer lag dat anders, die hakte en werkte met lieren en dat maakt nu eenmaal veel herrie. Soms waren er wel vier begrafenissen op een dag, en dan kon er eigenlijk maar weinig worden gedaan. Door alle hindernissen is de restauratie niet in het najaar van 2014 maar in het voorjaar van 2015 afgerond. Eind mei is de unieke gerestaureerde grafkapel officieel geopend door burgemeester Aboutaleb. De wanden zijn iets ruwer dan ze waren. Dat is de consequentie van werken met de broodnodige saneermortel. (JWK) Vele momenten van stilte De restauratie heeft ruim een jaar geduurd, en dat is langer dan gepland was. Voor een deel komt dat doordat je sommige werkzaamheden nou eenmaal niet tegelijkertijd kunt uitvoeren, dan moet je op elkaar wachten, zegt Norman Mausoleum begraafplaats Oud-Kralingen Opdrachtgever: Hervormde Gemeente Kralingen, Rotterdam Restauratiearchitect en bouwbegeleider: Norman Langelaan monumentenrestauratie-advies, Rotterdam Restauratiestukadoor: Delstuc, Monster Natuursteenrestaurateur: BamBam, Leiden Verguldwerk: Davique Schilderwerken, Moordrecht 22 Mebest juni 2015

23 Naamloos :21 Schilder, Glas & Afbouw VAKDA GEN EEN KLEURRIJK TOTAAL OVERZICHT VAN DE BRANCHE OPENINGSTIJDEN TOT UUR HARDENBERG 6, 7 & 8 OKTOBER 2015 GORINCHEM 10, 11 & 12 NOVEMBER 2015 KLEIN TRANSPORT VOOR MEER INFORMATIE: PLEIN

24 Het idee voor hun woning deden ze op in Blaricum, een wit gestukadoorde gevel, zwart geverfd houtwerk en een rieten kap. 24 Mebest juni 2015

25 Gevels en binnenmuren wit en strak, het blijft prachtig. Zonder risico is het natuurlijk niet. Vuil en beschadigingen, al zijn ze nog zo klein, vallen op zo n oppervlak op als een vuurtoren in de nacht. Met de juiste voorzorgsmaatregelen, technieken en materialen zijn die risico s prima binnen de perken houden. Tekst en fotografie: Jan Willem Kommer Wit graag, maar Wel onderhoudsarm Mebest juni

26 Die moderne stoere look, dat willen we ook! Een ruime overstek helpt nog eens extra bij het schoonhouden van de gevels. Stukje Gooi op de Veluwe Wat meer privacy, wat meer grond, wat meer ruimte; dat was de reden voor Sylvia en haar man om direct toe te happen toen de knusse boerderij op de Veluwe te koop kwam. Het huisje zelf moest wel tegen de vlakte, want dat was te klein. Toch hebben we er nog twee jaar in gewoond voordat we met bouwen konden starten, zegt ze. Architectenbureau EVE moest de nieuwe woning nog ontwerpen. Het bureau uit Nijverdal had daarbij met de nodige regels rekening te houden. De lap grond mocht dan wel 1,7 hectare groot zijn, dat wil nog niet zeggen dat je er zomaar van alles op kunt neerzetten. We zaten met een maximum van 600 kuub. Boven het maaiveld dan, wat je ondergronds bouwt telt niet mee. Daar is gebruik van gemaakt door er de slaapkamers en sanitaire voorzieningen voor gasten te maken. Als zogeheten hobbyboer mocht het echtpaar ook nog een bepaald aantal vierkante meters bijgebouw hebben dus qua ruimte kwam het allemaal wel goed. Dan was er nog de welstandscommissie. Het huis zou een rieten kap krijgen, witte gepleisterde gevels en zwart houtwerk. Eerder een Gooise stijl dan die van de gemiddelde Veluwse boerderij. We hebben dat idee inderdaad opgedaan in Blaricum. Daar zagen we zo n pand staan. We zeiden allebei: Wauw! Die moderne stoere look, dat willen we ook! Verrassend genoeg stuitte de keuze niet op bezwaren, het droomhuis mocht worden gebouwd. 26 Mebest juni 2015

27 Superstrak stucwerk met behulp van stucstops en hoekstrips. Ze zijn van kunststof, omdat rvs wel eens zou kunnen gaan roesten door de hoge zuurgraad van de traskalkmortel. Wijzigingen in overleg Voor de gevels had architect EVE in het bestek een kalkcementmortel voorgeschreven die afgeschuurd en gesausd zou worden. Stukadoorsbedrijf Kijk in de Vegte uit Nieuwleusen werkte echter liever met een ander materiaal, een traskalkmortel van Technostuc. Ik heb daar zeer goede ervaringen mee, vandaar dat ik al bij de aanbesteding zei dat mijn voorkeur daar naar uitging, zegt stukadoor Gerwin Kijk in de Vegte. Bouwbedrijf Braakman & Pannekoek uit Epe, dat regelmatig met de firma Kijk in de Vegte werkt, wilde wel aan de wens tegemoetkomen. Zo n wijziging van het bestek is altijd even lastig, zeker als de prijs er hoger door komt te liggen, zegt aannemer Dennis Braakman. Maar ik vind het belangrijk dat je kunt werken met materialen waar je achter staat en waar je goede garantie op kunt geven. Opdrachtgever en architect moesten er nog wel van worden overtuigd dat de traskalkpleister eenzelfde uitstraling zou opleveren, en dat het de meerprijs waard was. Dat lukte de stukadoor en mortelleverancier Technostuc Systemen prima. Tras versus cement Aan kalkpleisters wordt vaak cement toegevoegd, zegt Robin Zwarteveen van Technostuc Systemen. Kalk heeft namelijk als nadeel dat het door vocht wordt aangetast. Cement voorkomt dat, het maakt een pleister snel hard. Niet zelden wordt zo n pleister té hard waardoor er niet veel Mebest juni

28 De keukenmonteurs waren diep onder de indruk van de strakheid van het stucwerk; ze hoefden niets aan te passen aan het keukenblok. Breedplaatvloeren in plaats van kanaalplaat omdat er absoluut geen naden in het plafond te zien mochten zijn. 28 Mebest juni 2015

29 nodig is om hem te laten scheuren. Dat is jammer want kalk heeft juist een bepaalde taaiheid die spanningen goed kan opvangen. Aan de Technostuc traskalkmortel is geen cement toegevoegd, maar tras. Dat maakt een wezenlijk verschil. Als je water aan cement toevoegt, dan wordt het hard, doe je water bij tras dan gebeurt er niets. Tras maakt de mortel dus niet hard maar het kapselt de kalkmoleculen als het ware in, waardoor ze worden beschermd tegen weersinvloeden. Dat maakt traskalk tot een fantastisch product voor buitensituaties. Liever geen mix Evengoed pleit Robin Zwarteveen ervoor om een beschermende verflaag aan te brengen. Maar dan wel de juiste verf, waarschuwt hij. Geen acrylverf of latex, maar een silicaat. Het stucsysteem is namelijk dampopen en dat moet de verflaag ook zijn. Dampopenheid zorgt ervoor dat vocht van binnen naar buiten kan worden getransporteerd. Dat kan niet als de verflaag de boel afsluit. Gevolg is dan dat de verflaag van de ondergrond wordt afgedrukt. Het is dus van wezenlijk belang dat de verschillende lagen van een systeem goed op elkaar zijn afgestemd. Daarom wordt Robin Zwarteveen graag zo vroeg mogelijk bij een traject betrokken. Dat is het beste moment om toekomstige schades te voorkomen. Ik merk dat nog te vaak in bestekken een laagopbouw met verschillende merken wordt opgenomen, zegt Robin Zwarteveen. Mijn advies is om altijd met producten uit één stal te werken, dan heb je een systeem met optimaal op elkaar afgestemde onderdelen. Bijkomend voordeel is dat daar ook garantie op kan worden afgegeven, en met producten van verschillende leveranciers wordt dat lastig. Altijd met producten uit één stal werken Gebroeders Kijk in de Vegte heeft een voorliefde voor de Belgische versie van de MP75, omdat die fijner is en dus gladdere oppervlakken oplevert. Mebest juni

30 In de natte cel hebben de stukadoors van Gebroeders Kijk in de Vegte een cementgebonden mortel gebruikt maar voor de rest is het allemaal gips wat de klok slaat. Het is zó strak geworden! 30 Mebest juni 2015

31 Bijpassende muurverf Het liefst praat de leverancier zelfs al mee bij het kiezen van de ondergrond, maar die teerling was al geworpen. Gelukkig is er een goede baksteen gebruikt. Je wilt namelijk geen last krijgen van sinters en zoutuitvloeiing. Stukadoor Gerwin Kijk in de Vegte heeft op die ondergrond een 11 tot 12 mm dikke basisraaplaag TKP traskalk aangebracht. Voorbehandelen was niet nodig, de mortel kon direct op de baksteen worden gespoten. Na een dag hebben die laag gerabatteerd, zegt de stukadoor. Vervolgens hebben we hem een week of twee, drie laten staan totdat hij droog genoeg was om hem af te werken. Dat is met een fijnpleister gedaan, eveneens op basis van traskalk. Die 3 mm dikke laag is geschuurd, zodat hij precies dat uiterlijk kreeg dat de architect voor ogen had. Weer een aantal weken later is de gevel geschilderd. Dat is met Kieselit gedaan, een silicaat muurverf voor buitengevels. Net als de traskalkmortel en -pleister is dat een natuurproduct, zegt Robin Zwarteveen. Deze verf versteent met de stuclaag. Anders dan een acrylverf of een latex dicht een silicaatverf hem dus niet af. Hoge zuurgraad Voordeel van dit dampopen systeem is niet alleen dat de kans op schades aanzienlijk vermindert, maar ook dat de gevel schoner blijft. Dat is iets wat de opdrachtgeefster als muziek in de oren klonk. Ik wil zo min mogelijk onderhoud, daarom had ik eigenlijk het liefst baksteen, zegt Sylvia. Mijn man wilde liever stucwerk, en we hadden natuurlijk dat huis in Blaricum gezien als voorbeeld. Maar ja, stuc moet je wel steeds verven, dacht ik. Dat schrikbeeld is inmiddels weggenomen. Doordat het systeem vocht opneemt en ook weer afgeeft, kun je van een zelfreinigende gevel spreken, zegt Robin Zwarteveen. Op een droge ondergrond hechten algen en schimmels minder goed. Wat daar ook bij helpt is dat de traskalk een hoge zuurgraad heeft, en daar houden algen en schimmels niet van. Nadeel van die alkaliteit is dat je goed moet oppassen met wat je in de stuclaag opneemt. Zo is het wapeningsweefsel dat de stukadoor bij de hoeken van de vensters en kozijnen in de stuclaag heeft aangebracht, alkalibestendig. En hij heeft kunststof stucstops en hoekprofielen gebruikt. RVS is roestvast en dat is iets anders dan roestvrij, zegt hij. Het stucwerk is voorzien van mat afneembaar sauswerk want wat mooi is moet mooi blijven. Belangrijk dat je kunt werken met materialen waar je achter staat Mebest juni

32 Zeker in deze mortel kan het na een aantal jaren gaan roesten. Met behulp van de strips hebben de stukadoors van Kijk in de Vegte een enorm strak gestucte gevels opgeleverd. Vetter en fijner Datzelfde strakke beeld vind je terug in de woning. Nóg strakker is het zelfs, want waar de gevel geschuurd is, zijn wanden en plafonds in de woning glad gepleisterd. We hebben met de gipsspuit alles afgewerkt met gips, Knauf MP75, zegt Gerwin Kijk in de Vegte. Alleen hebben we dan Engis gebruikt, dat is de Belgische variant. Die is vetter en fijner van structuur. Daardoor kun je hem gladder pleisteren. En hij droogt witter op. Het plafond bestaat uit breedplaat. Dat had onze voorkeur boven kanaalplaat omdat we absoluut geen naden in het plafond wilden, zegt opdrachtgeefster Sylvia. Weliswaar heeft breedplaat ook naden, maar doordat er een druklaag van beton op de plaat komt, zullen die naden niet werken zoals bij kanaalplaat. Een breedplaatplafond is dan ook goed te stukadoren zonder het risico van scheuren, of zonder dat er eerst nog een verlaagd plafond met stucplaat moet worden gemaakt. Stukadoor Kijk in de Vegte heeft er een laag van 7 mm. op aangebracht. Onder de indruk De wanden zijn door aannemer Braakman & Pannenkoek met Wienerberger lijmblokken opgebouwd. Daar is een iets dikkere laag gips opgegaan, zo n 10 mm. Het stucwerk is voorzien van mat afneembaar sauswerk zodat het eenvoudig met een doek te reinigen is en mooi blijft. Want mooi is het. Opdrachtgeefster Sylvia is razend enthousiast over het eindresultaat. Gelukkig met de prachtige gevels van de woning en onder de indruk van het binnenwerk. Het is zó strak geworden! Toen ze de keuken kwamen inmeten, werd ons op het hart gedrukt dat we er voor moesten zorgen dat er goed gestukadoord moest worden. Vaak hebben de monteurs nog veel werk om het passend te maken. Nu kon alles er zo in worden geschoven. Dit hebben we nog nooit meegemaakt zeiden ze! Woonboerderij Veluwe Architect: EVE Architecten, Nijverdal Aannemer: Braakman & Pannekoek, Epe Stukadoor: Gebroeders Kijk in de Vegte, Nieuwleusen Leverancier stucmateriaal: Technostuc Systemen, Almelo De gevel is gestukadoord met een traskalkmortel voor de nodige flexibiliteit en onmisbare dampopenheid. 32 Mebest juni 2015

33 Adverteren in het Verwijderen Schuren Frezen Opruwen Polijsten afbouwvakblad van Nederland? Bereik afbouwbedrijven en georganiseerde uitvoerders in de afbouwbranche. Benieuwd naar de communicatiemogelijkheden? Bel met: Shahin Habbah T E shahin.habbah@pshmediasales.nl I Meer informatie? Vraag vrijblijvend een demo aan! Overmat Industries b.v. Scharlo NG Waspik The Netherlands Tel: +31 (0) info@overmat.nl Internet: Adv_Mebest_90-135mm.indd :11 Als het op duidelijkheid over criteria voor brandwerend toegepaste geluidschotten aankomt, zit er nog altijd weinig schot in de zaak. Dat is jammer. Want alleen op basis van eerlijke en transparante informatie kunt u de juiste keuze maken. Informatie waar u op kunt bouwen. Noise Fire Solutions Luisteren! Dit lettertype hebben wij niet. Nu Bauhaus Heavy gebruikt. Om te kunnen luisteren moet het eerst stil worden... En die krijgt u van ons, de fabrikant van de Nofisol brand- en geluidschotten. Of die informatie dan wel zo objectief is? Dacht het wel. Samen met de geaccrediteerde onderzoeksbureaus Peutz BV en MPA Dresden is namelijk een serie tests ontwikkeld om alle Nofisol schotten volgens de laatste Europese normen te beoordelen. Uniek? Neem nu brand- en geluidschotten die 33dB combineren met 60 minuten brandwerendheid. Er zijn bedrijven die dergelijke schotten als uniek in de markt proberen te zetten. Maar hoe uniek zijn ze feitelijk? Niet zo heel erg. De Nofisol extreme 47 is dat wél met een directe geluidisolatiewaarde van 47 db in combinatie met een brandwerendheid tot El 60*/E 120*/EW 120* en dat bovendien met een CORRECT uitgebreid toepassingsgebied als brand- c.q. rookschot, nl. boven El-gecertificeerde scheidingswanden en niet alleen boven een specifieke scheidingswand van minimaal 125 mm dik met dubbele beplating die in de praktijk niet of nauwelijks wordt toegepast. Luisteren! Dat willen we wel van de daken schreeuwen. Waarna het ongetwijfeld heel stil wordt, zodat wie maar wil ongestoord kan luisteren. De Nofisol extreme 47 legt nu iedereen het zwijgen op. Nofisol extreme 47: daar wordt iedereen stil van De technische data spreken voor zich. Nofisol extreme 47 is een geluidschot dat specifiek ontwikkeld is om het plenum boven lichte scheidingswanden en onder verhoogde vloeren dicht te zetten. Met toepassing van dit geluidschot verbetert de totale overlangsgeluidisolatie van een constructie. Sssst... Over luisteren gesproken, uw montagewensen zijn bij Nofisol niet tegen dovenmansoren gezegd. Bij ons dus geen gedoe met borgpennen of metalen bevestigers. De Nofisol extreme 47 is nét zo gebruiksvriendelijk als u van ons gewend bent. Zeg eens eerlijk hier wordt u toch ook stil van? * Voor details met betrekking tot het toepassingsgebied, de bijbehorende beperkingen, begrenzingen c.q. aansluitingen van Nofisol extreme 47 verzoeken wij u contact met ons op te nemen Nofisol Europe BV Everdenberg 9-d 4902 TT Oosterhout (NB) Tel: (0) europe@nofisol.com LIGGEND ADV EXTREME 47_MEBEST.indd :05

34 Het crematorium is het enige gebouw op het terrein van het Nationaal monument Kamp Vught dat nog is overgebleven van het concentratiekamp. Respectvolle RestauRatie van crematorium kamp vught 34 Mebest juni 2015

35 Tekst en fotografie: Jan Willem Kommer Precies voor Dodenherdenking was het gereed, de restauratie van het crematorium in Nationaal Monument Kamp Vught. De ingreep is uitgevoerd met veel respect en vakmanschap. Dat werd beloond met een unieke ontdekking. Mebest juni

36 Voor de holle plinten kon Willie de Vries geen grote machines gebruiken, die heeft hij dus met handmachines moeten schuren. Gelukkig kreeg hij daar wel hulp bij, van zijn zoon Roel en collega Jilles Maarschalkerweerd. Met de hand geschuurd Zwarte bladzijden Zeventig jaar geleden is het dat Nederland bevrijd werd van de Duitse bezetter. Vijf jaar lang had die in ons land een schrikbewind gevoerd dat ruim Joden het leven kostte, zo n driekwart van het totale aantal Joden dat in Nederland woonde toen de oorlog uitbrak. Het merendeel daarvan werd gedeporteerd naar Polen en Duitsland om daar in concentratiekampen om het leven te worden gebracht. Nederland telde zelf ook een aantal concentratiekampen. Dat waren geen vernietigingskampen maar zogeheten Judendurchgangslager. Kampen dus waar Joden werden opgesloten in afwachting van hun transport. Al vanaf het begin van de oorlog gebeurde dat in Amersfoort en Westerbork. Omdat die onvoldoende capaciteit hadden, werd er in 1942 in Vught een derde kamp gebouwd; daar konden mensen in worden opgesloten. De deportaties verliepen echter zo voorspoedig dat kamp Vught voldoende ruimte bood om naast Joden ook bijvoorbeeld verzetsstrijders, studenten, homosexuelen, Roma, Sinti en criminelen gevangen te zetten. In totaal hebben er vanaf de ingebruikname in januari 1943 tot de sluiting in september 1944 ruim mensen in het kamp vastgezeten. De Duitsers ontruimden kamp Vught toen de geallieerde troepen dichtbij kwamen. Andere functie, maar niet helemaal Na de bevrijding veranderde er in eerste instantie weinig aan het gebruik van het kamp. Er werden van collaboratie verdachte personen in 36 Mebest juni 2015

37 Het crematoriumgebouw is door lokale aannemers gebouwd met hulp van de gevangenen. In de boeken is er niets meer over terug te vinden, maar naar alle waarschijnlijkheid hebben zij de keiharde kwartsvloer met de hand geschuurd. opgesloten, krijgsgevangen en ruim Duitse burgers die door de geallieerden uit het frontgebied werden geëvacueerd. In 1949 verloor Vught zijn functie als interneringskamp. Twee jaar later kreeg een deel van het kamp een compleet nieuwe bestemming toen het werd omgedoopt in woonoord Lunetten en gezinnen van Molukse KNIL-militairen in de barakken werden ondergebracht. Inmiddels zijn die barakken, op één na verdwenen, maar er woont nog altijd een groep Molukkers in de woonwijk Lunetten die er voor in de plaats is gebouwd. Gevangenis in gevangenis Een deel van het voormalige kampterrein wordt nog steeds als gevangenis gebruikt, daar is de Penitentiare Inrichting Vught verrezen. In die gevangenis is nog een onderdeel van het oude kamp terug te vinden; de Bunker. Dat was in de oorlogsjaren de gevangenis van het gevangeniskamp. Pal naast de moderne strafinrichting is het Nationaal Monument Kamp Vught opgericht. Aanvankelijk was dat alleen een herinneringscentrum, maar sinds 2002 is er een nieuw gebouw verrezen met een archief en een museale collectie. Op het museumterrein staat, naast nagebouwde wachttorens en een dito barak, nog één origineel gebouw. Het crematorium is in 1943 gebouwd, in december van dat jaar werd het in gebruik genomen. In een jaar tijd zijn er ruim 700 stoffelijk overschotten verbrand, niet in de laatste plaats om bewijzen van mishandeling en moord uit te wissen. Mebest juni

38 Ruim 700 crematies in nog geen jaar tijd Ook in de sectiekamer is de kwartsvloer onder handen genomen. De terrazzo sectietafel verkeerde nog in goede staat, daar hoefde De Vries Terrazzo niets mee te doen. Broodnodige restauratie Uiteraard is de historische waarde van het oude crematorium enorm groot. Het had in de loop van de jaren echter ernstig te lijden gehad van vochtproblemen. Wilde het museum het gebouwtje behouden, dan moest er grondig worden ingegrepen. Onder leiding van restauratiearchitect Miel Wijnen van Wijnen architectuur uit s-hertogenbosch en aannemingsbedrijf Nico de Bont uit Vught is het crematorium recent compleet gerestaureerd. Daar is een lange voorbereiding aan vooraf gegaan. Twee jaar geleden ben ik er gaan kijken nadat de architect me had gevraagd een prijsopgave te doen voor het herstel van de terrazzovloer in het gebouw, zegt Willie de Vries uit Oss. Het ging om een lange gang, twee voormalige artsenkamers, een laboratoriumruimte, een autopsiekamer, diverse opslagkamers en de ruimte met de verbrandingsovens. Op één artsenkamer na lag in alle ruimtes een grijze vloer met zwarte banden en zwarte opstaande plinten. In de meeste ruimtes zaten er scheuren in de vloer. In de gang was hij ook nog eens verzakt waardoor er in de plint een scheur van bijna twee centimeter zat. Aan verzakkingen kon de terrazzoman weinig doen maar de scheuren leken goed te herstellen, dus daar gaf hij een prijsindicatie voor. Verrassende vloer Lange tijd hoorde Willie de Vries niets tot aannemer Nico de Bont eind 2014 contact opnam met de vraag of hij in januari kon starten met het werk. Toen de terrazzoman er nog een keer heen ging om het goed op te nemen, wachtte hem een verrassing. Het bleek helemaal geen terrazzo- 38 Mebest juni 2015

39 Menig terrazzowerker zal zich vergissen Jarenlang heeft het crematoriumgebouw als kantoor gefunctioneerd voor de medewerkers van Nationaal monument Kamp Vught vloer te zijn maar een kwartsvloer! Dat kom je dus echt zelden tegen! Het verschil tussen de twee vloeren zit hem in de steentjes. Bij terrazzo zijn het brokjes marmer die aan de cement worden toegevoegd terwijl bij een kwartsvloer kwartssteentjes worden gebruikt. Het is gissen waarom in 1943 die steentjes voor de vloer werd gebruikt. Hoewel Kamp Vught een uitgebreid archief heeft, is dáár niets over te vinden. Het ligt echter voor de hand dat het uit kostenoverwegingen gebeurde. Bouwmaterialen waren schaars terwijl in de omgeving van Vught voldoende zand was te vinden waar de kwartskorrels uitgezeefd konden worden. De terrazzoman vindt het niet vreemd dat hem niet eerder was opgevallen dat hij met een kwartsvloer te maken had. Je moet echt heel goed kijken, dan zie je dat er een verschil in vorm is. Kwartssteentjes zijn wat ronder dan marmerkorrels, die zijn immers gebroken. Menig terrazzowerker zal zich vergissen. Dat ís ook gebeurd, we zijn een reparatie tegengekomen waarbij wél marmer is gebruikt. Een wereld van verschil Zelf had hij maar één keer eerder in zijn lange carrière een kwartsvloer hoeven herstellen. Daar heb ik technisch adviseur Onno de Vries van het Technisch Bureau Afbouw bijgeroepen. Hij heeft toen voor me gemeten tot hoever ik kon slijpen met oog op de slipvastheid van de vloer. Omdat de vloer in Vught hetzelfde kleine korreltje heeft als die vloer destijds, wist Willie de Vries precies wat hem te doen stond in het crematorium. En uit de eerdere ervaring wist hij ook dat het werk hem aanzienlijk meer moeite én diamantschij- Mebest juni