Met liefde en een snufje rococo

Transcriptie

1 Met liefde en een snufje rococo Als je als grachtenpand ruim drie eeuwen hebt gezien, dan heb je wel wat meegemaakt. Allerlei functies heb je dan gehad, van woonhuis tot machinewerkplaats. Zo n bestaan laat z n sporen na; lelijke littekens kunnen dat zijn. Gelukkig zijn er ook mensen die het beste met je voor hebben, die je weer mooi willen maken; met liefde en een snufje rococo. Trendy avant la lettre Legio stucstijlen zijn er ontstaan in de loop der tijd. De een is wat bekender dan de ander uiteraard; bijvoorbeeld omdat hij langer in zwang was dan een stijl waar mensen al snel op uitgekeken raakten. Wat dat betreft was het vroeger niet anders dan nu, mode is altijd in beweging. Al is tegenwoordig het tempo waarin trends elkaar opvolgen vaak moordend. Een eeuw of twee, drie geleden hielden zelfs minder populaire stucstijlen het toch al gauw een decennia of wat vol. Een voorbeeld daarvan is de rococo. Een jaar of dertig is deze stijl toegepast in stucwerk. In de loop van de jaren veertig van de 18 e eeuw slopen de eerste rococoelementen de toen nog populaire Lodewijk XIV-stijl binnen. Midden 18 e eeuw was rococo op haar hoogtepunt om in de jaren zestig al weer op te gaan in de overgangsstijl, die op zijn beurt weer plaatsmaakte voor het neoclassicisme. Rococo - ook wel Lodewijk XV-stijl genoemd - is een uitbundige stijl die met zijn kenmerkende asymmetrie, in- en uitzwenkende lijsten en zwierige versieringen lak lijkt te hebben aan het keurslijf van de Lodewijk XIV-stijl. Een echte tegendraadse modetrend dus, maar wel één die zijn stempel heeft gedrukt op menig pand. Onder meer op het Amsterdamse grachtenpand waar stukadoorbedrijf Schuller Restauratie afgelopen winter aan werkte. Ingetogen zwierigheid Het pand stamt uit de 17 e eeuw, is waarschijnlijk zo rond 1640 gebouwd. Van de originele plafonds uit die tijd was in 2009 al MEBEST augustus september 10 23

2 Mensen weten niet meer dat dit kan MEBEST augustus september 10 24

3 Links boven Met behulp van de verfföhn werd het plafond in de gang ontdaan van hele dikke lagen verf. Links onder De kelder onder het pand werd ingericht als werkplaats voor de stukadoors. Boven Een van de duidelijkste kenmerken van rococo is wel de asymmetrie lang niets meer te zien. Die waren rond 1930 functioneel vlak en strak gemaakt toen er een agentuur en reparatiewerkplaats voor machines voor de drankenindustrie in gevestigd werd. Zelfs de gevel was destijds aangepast aan de functie. De gang had de verbouwingsdrift wel overleefd, maar dat was geen origineel bouwdeel. Hij moet rond het midden van de 18 e eeuw zijn toegevoegd aan het pand. Geheel volgens de mode van die tijd waren plafond en wanden in rococostijl gedecoreerd, al was dat niet op de kenmerkende uitbundige wijze gedaan, maar beperkt gebleven tot lijsten en enkele ornamenten. Het waren deze decoraties die de eigenaar van het pand gereinigd en hersteld wilde zien. Het plafond in de gang moest ook dienst doen als voorbeeld voor nieuw te vormen plafonds in de voor- en achterkamer. Die zouden immers heel goed ooit ook zo versierd kunnen zijn geweest. Als nieuw, maar dan oud De gang was in de loop der jaren veelvuldig overgeschilderd. En dat had de decoraties geen goed gedaan. Hele dikke lagen verf zaten er op, zegt stukadoor Hans Schuller. Hij en zijn zoon Michael pakten die aan met onder meer een verfföhn. Het resultaat was verbluffend. Er kwamen allerlei blaadjes tevoorschijn die ik nooit eerder had gezien, zegt de eigenaar van de woning. Schoonmaken alleen was niet voldoende, er waren ook diverse blaadjes, ornamenten en lijsten beschadigd. Het herstellen daarvan vroeg een doordachte benadering. Je maakt dingen nieuw, maar zo moet het er niet uitzien, legt Hans Schuller uit. Het moest helemaal passen in het bestaande oude stucwerk dus we moesten het niet te strak maken. Verrassende ontdekking Het gangplafond moest als voorbeeld dienen voor plafonds in de voor- en achterkamer. Omdat die plafonds natuurlijk heel andere afmetingen en verhoudingen hadden dan die van de lange gang, werd er een apart ontwerp gemaakt. Vooral de perklijsten moesten een ander beeld gaan opleveren. Ze moesten meer in een ovaalvorm worden geplaatst, en met veel duidelijker in- en uitzwenkende onderdelen. Wel moesten ze, net als in de gang, de schelpvormige decoraties krijgen. Het plafond zelf moest een verdieping binnen het perk krijgen, net als in de gang. Het valt nauwelijks op dat dat middendeel van het plafond een centimeter of vijf terugligt, maar zeker met een bepaalde lichtval accentueert het de vorm van de lijst heel mooi, zegt Hans Schuller. Om die verdieping te kunnen aanbrengen, en omdat de stukadoors niet op het kwalitatief zwakke oude stucwerk wilde werken, moesten er nieuwe plafonds worden opgebouwd. Dat leverde een bijzondere verrassing op. Toen de oude plafonds met hun rieten ondergrond werden verwijderd, kwam er in de achterkamer een prachtig beschilderd houten plafond tevoorschijn. Waarschijnlijk is dat het originele plafond, zegt de eigenaar. Toen we het zagen hebben we in ieder geval meteen besloten om daar geen nieuw stucplafond tegenaan te zetten maar om het te behouden en op te knappen. Eenzelfde plafond heeft ook de voorkamer gesierd, maar dat deed het nu niet meer; het was ooit overgeschilderd. De Schullers konden daar dus wel aan de slag. MEBEST augustus september 10 25

4 MEBEST augustus september 10 26

5 Links Niet zo weelderig als gebruikelijk, maar wel degelijk een rococo plafond Rechts Gemaakt met behulp van een kruishout va eerbiedwaardige leeftijd. Museumstuk Dat de rococostijl een stevig beroep doet op de vakkundigheid van stukadoors, werd duidelijk bij het trekken van de perklijsten. Het ontwerp had rekening gehouden met de voor rococo zo kenmerkende asymmetrie en het in- en uitzwenken van de lijsten. Dat is toch iets heel anders dan het gebruikelijke lijstwerk, zegt Hans Schuller. De stukadoors, lid van het Neerlands Stucgilde, klaarden de klus met behulp oude technieken die nog in het stukadoorsboek van Anton Poptie staan beschreven, en met een antiek kruishout waar de ovalen mee in het werk konden worden getrokken. Ik heb dat een tijdje geleden gekregen van een oude collega die het niet meer gebruikte vertelt de stukadoor. Hij had het van zijn opa gekregen, het ding is tachtig jaar oud. Na deze klus is dit kruishout het museum in gegaan, we gaan er nu zelf eentje maken. De lijsten werden allemaal getrokken me Knauf MP75 en de verstekken bijgewerkt met Profinish van hetzelfde merk. Extraatjes Eenvoudiger dan het lijstwerk was het maken van de ornamenten en de schelpvormige decoraties. Met siliconenmallen werden de decoraties uit de gang gekopieerd en in het souterrain, waar een werkplaats voor de stukadoors was ingericht, werden de onderdelen gemaakt. Bij hun restauratiewerkzaamheden beperkten de stukadoors zich niet alleen tot stucwerk. Ze herstelden ook houten lijstwerk op de wand in de voorkamer. Daar waren nog maar enkele krullen van heel, de rest was kapot. We hebben dat hersteld met een twee- Een echte tegendraadse modetrend MEBEST augustus september 10 27

6 Boven Dit fraai beschilderde houten plafond kwam achter het strakke verlaagde plafond tevoorschijn. Hier bleven de stukadoors met hun handen vanaf. Wel voorzagen ze de schouw van gipsen zijkanten. Er kwamen allerlei blaadjes tevoorschijn die ik nooit eerder had gezien componentenhars, legt Hans Schuller uit. Dat kun je gewoon in een siliconenmal verwerken en schuren en verven; veel goedkoper dan opnieuw zulke lijsten van hout laten snijden. De mal maakten ze van een houten ornament dat de opdrachtgever had bewaard. Naast het lijstwerk knapten de stukadoors ook nog een schouw van een haard in de achterkamer op. Het is een oude Franse schouw die destijds in een muur ingebouwd was, legt de eigenaar uit. Hier wilde ik hem tegen de muur aan hebben, maar daarvoor misten de zijkanten. Die hebben de stukadoors gemaakt. De Schullers deden dat gewoon met gips dat vervolgens door een schilder is gemarmerd. Dit keer professioneler De eigenaar is tevreden met het resultaat van alle inspanningen om het huis waarin hij is geboren en getogen weer iets van zijn oude glorie terug te geven. Prachtig toch, dat stucwerk. Mensen weten niet meer dat dit kan. Dit pand is van mijn opa geweest. Toen hij er zijn bedrijf in vestigde, is er veel verloren gegaan. In 1975 had ik al eens flink verbouwd, maar dat is toen toch wel redelijk simpel aangepakt; vooral decoratief, met bijvoorbeeld lijstjes van de bouwmarkt die ik zelf tegen het plafond aanschroefde. Dit keer wilde ik het professioneler aanpakken zodat het nageslacht later niet zegt Wat heeft opa nou toch allemaal geklungeld! MEBEST augustus september 10 28