Onderwijsontwerp als conversatie van Kruiningen, Jacqueline

Transcriptie

1 Onderwijsontwerp als conversatie van Kruiningen, Jacqueline IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2010 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): van Kruiningen, J. F. (2010). Onderwijsontwerp als conversatie: probleemoplossing in interprofessioneel overleg Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 Deel III Micro-analyses

3

4 Hoofdstuk 6 Collaboratief redeneren in gezamenlijke beurtconstructies Language use is really a form of joint action. [ ] We cannot hope to understand language use without viewing it as joint actions built on individual actions. The challenge is to explain how all these actions work. (Clark, 1996, p. 3-4) 6.1 Inleiding Op het micro-niveau van sociale interactie worden de regels voor beurtwisseling in gesprekken in principe toegepast op een beurt-voor-beurt-basis, waarbij de gesprekspartners zich voortdurend oriënteren op dìe momenten in het gesprek waarop van beurt kan worden gewisseld. Die momenten zijn (in principe) de mogelijke voltooiingspunten aan het eind van lopende beurtopbouweenheden, oftewel transition relevance places rondom beurtopbouweenheden (Sacks e.a., 1974) 12. Het feit dat wisseling van gespreksbeurten doorgaans plaatsvindt op een mogelijk voltooiingspunt aan of rond het eind van een beurtopbouweenheid, vormt één van de basisprincipes van sociale interactie (Sacks e.a., 1974; Schegloff, 2007). In sommige gevallen echter, wacht een tweede spreker niet tot zich zo n moment voordoet, maar levert hij of zij, gaandeweg een gespreksbeurt-in-wording van een eerste spreker, een beurtcompletie. Dat gebeurt bijvoorbeeld in onderstaand fragment. fragment 1 (031003/3065) 3065 DH: =>ja maar da's gew eldig!. dan kun je zeggen 3066 nou< dat [heb] je dus geleerd daa:r, (.) 3067 AI: [ ja a 3068 AM: [>en dat ga je nu toepassen.< ja 3069 DH: [en nu gaan we dat ge ]bruiken. Adviseur Marleen levert in regel 3068, na het langgerekte daar en een korte pauze in de lopende beurt van docent Hans, een beurtcompletie. Ook Hans realiseert, simultaan met Marleen, een completie van zijn eigen beurt. Dergelijke collaboratieve beurten worden in het Oceanografie-gesprek regelmatig gerealiseerd. Sprekerswisseling is in deze gevallen dus niet gekoppeld aan een (mogelijk) voltooiingspunt. Vaak wordt zo n beurtcompletie, zoals ook in fragment 1 het geval is, enigszins versneld (soms ook gecomprimeerd) gerealiseerd in (gedeeltelijke) overlap met het vervolg van de beurt van de eerste spreker.

5 HOOFDSTUK 6 In een bespreking van de kenmerken van beurtopbouweenheden benadrukken Ford en Thompson (1996) dat juist sprekerswisselingen die nìet geïnitieerd worden op mogelijke voltooiingspunten, momenten zijn waarop nadrukkelijk interactioneel werk wordt verricht; het zijn strategische patterned interactional achievements. Wanneer een spreker begint op een point of non-completion in de lopende beurt van een vorige spreker, dan is dat doorgaans niet per ongeluk of foutief, maar opzettelijk, betekenisvol en getimed. De schending van de beurtwisselingsregels staat dan in dienst van de interactie (Ford & Thompson, p. 159). In dit hoofdstuk richt ik me op die momenten in het gesprek waar recipiënten op deze non-completion points inbreken in de lopende beurt van een spreker, en een interactieve beurtcompletie leveren, of, in termen van Lerner (1996b): een anticiperende beurtcompletie. Er is sprake van intra-turn change of speakers (Lerner, p. 243), waarbij de rol van animator - the talking machine, the thing that sounds comes out of (Goffman 1981, p. 167) - wisselt van de eerste spreker naar de recipient. Deze continueert en completeert de beurt van de eerste spreker. De lopende beurt, of de handeling die daarin wordt verricht, wordt in feite niet onderbroken. Ik laat in onderstaande analyse allereerst zien dat de sprekers in het Oceanografie-gesprek met deze interactieve beurtcompleties een sterke gerichtheid tonen op collaborative alignment. Met een interactieve beurtcompletie benadrukken sprekers hun recognition of prior knowledge en hun gerichtheid op overeenstemming (Ford & Thompson, 1996, p. 159; vgl. ook Ford, Fox & Thompson, 1996; Lerner, 1996a/b). Daarnaast laten de analyses zien dat bepaalde beurtconstructies recipiënten de mogelijkheid bieden om met een beurtcompletie nèt iets meer te doen dan het tonen van die gerichtheid op aansluiting en wederzijds begrip. De beurtcompletie lijkt dan niet zonder meer betrekking te hebben op de erkenning en demonstratie van bestaande kennis, maar op inzichten die ìn die lopende beurt, in situ, tot stand worden gebracht, of worden uitgebreid, op basis van een wisselwerking tussen de sprekers bìnnen die lopende beurt. Onzekerheden en problemen worden zo heel lokaal, binnen één beurt, collaboratief opgehelderd en opgelost. Deze gezamenlijke beurtconstructies vormen een demonstratie van de wijze waarop participanten in interactie een joint activity construeren, hoe ze op gecoördineerde wijze problemen oplossen, en gaandeweg een gespreksbeurt cumulatief common ground construeren (vgl. Clark, 1996; Enfield & Levinson, 2006). Het is interessant om in dat licht de rollen van de sprekers in deze beurtconstructies nader te beschouwen. Niet alleen wordt de rol van animator gewisseld (zie boven); ook noties als auteurschap en het eigenaarschap ten aanzien van de propositionele inhoud van de (gezamenlijk geconstrueerde) gespreksbeurt vragen hier om een nadere beschouwing (zie paragraaf 6.4). In paragraaf 6.2 bespreek ik, grotendeels voortbouwend op bestaande literatuur, de formele kenmerken van een aantal interactieve beurtcompleties uit de datacollectie, en van de verschillende manieren waarop deze completies door de overige recipiënten worden geaccepteerd. Ik laat zien hoe in deze beurtcompleties de genoemde oriëntatie op 108

6 COLLABORATIEF REDENEREN IN GEZAMENLIJKE BEURTCONSTRUCTIES aansluiting, gezamenlijkheid en wederzijds begrip tot uiting komt. In paragraaf 6.3 behandel ik dan een deviant case, waarna ik dan (met name) in paragraaf 6.4 een uitbreiding lever op het bestaande onderzoek naar gezamenlijke beurtcompleties, door te laten zien hoe vooral samengestelde beurtopbouweenheden zich lenen voor kleine maar intensieve, collaboratieve projectjes waarin redeneringen bìnnen één beurt, locally occasioned, in een wisselwerking tussen twee (soms meer) sprekers worden opgebouwd. In dit hoofdstuk richten de analyses zich dus op een manier waarop gespreksdeelnemers binnen een lopende beurt werken aan de constructie van gedeeld begrip. 6.2 Plaatsing en acceptatie van interactieve beurtcompleties Wanneer een tweede spreker een beurtcompletie levert ìn de lopende beurt van een eerste spreker, dan loopt die tweede spreker met zijn aanvulling vooruit op wat de eerste spreker (mogelijk) van plan was te zeggen. Om die reden noemt Lerner dit soort completies anticipatory completions (1996a/b). Om te kunnen bepalen wat voor soort beurteenheid en welk soort handeling in opbouw is, om het eind van die beurteenheid te kunnen projecteren, en om dus te kunnen bepalen wat er nodig is om een beurt te completeren, oriënteert een tweede spreker zich op een aantal kenmerken van de beurt-in-opbouw. Zowel de grammaticale structuur, de prosodie, aspecten van non-verbaal gedrag, als pragmatische kenmerken van de beurt, spelen hierbij een rol (Ford & Thompson, 1996; Ford e.a., 1996; Lerner, 1996a; Schegloff, 2007) 13. Met pragmatische kenmerken wordt dan bedoeld: het handelingskarakter van de beurt, en de sequentiële omgeving ervan. Het feit dat een recipiënt-completie fungeert als een vertolking en ondersteuning van wat gezegd zou (kunnen) zijn door de oorspronkelijke spreker, impliceert dat het eigendom van hetgeen gezegd wordt, bij die oorspronkelijke spreker ligt (Lerner 1996a, p. 311). Dit maakt een respons van de oorspronkelijke spreker in zo n sequentie relevant; deze moet de door de tweede spreker geleverde completie ratificeren of afwijzen (p. 308). Een consequentie van het leveren van een beurtcompletie door een tweede spreker is dan ook dat de posities van de participanten in de lopende sequentie worden gewijzigd; deze wijziging moet worden bestendigd door de eerste spreker in een respons op de beurtcompletie (Lerner 1996a, p. 308). In deze paragraaf bespreek ik nu, aan de hand van een vijftal fragmenten, enkele variaties in de vormgeving en plaatsing van interactieve beurtcompleties, en in de manieren waarop deze beurtcompleties door de overige participanten worden geratificeerd. Er blijkt sprake van meer en minder omvangrijke completies (vanuit syntactisch perspectief: een woord, zindsdeel, bijzin of zelfstandige nevenschikkende zin). De completies worden vaak versneld en gecomprimeerd, in overlap gerealiseerd, en zijn (daarmee) nadrukkelijk gericht op het leveren van een bijdrage als onderdeel van de lopende beurt. Uit de responsen op deze completies blijkt, op verschillende manieren, de acceptatie en ratificatie van de eerste spreker, en vaak ook van 109

7 HOOFDSTUK 6 de overige sprekers. Nergens wordt de completie behandeld als een inbreuk op de beurt van de oorspronkelijke spreker. Allereerst is in fragment 2 sprake van een anticiperende beurtcompletie die geleverd wordt op een moment dat de beurt van de oorspronkelijke spreker al bijna helemaal compleet is. Lerner duidt dit soort interactieve beurtcompleties, waarbij alleen het laatste woord of de laatste twee woorden door een tweede spreker worden ingevuld, als terminal item completions (1996b, p. 256). Adviseur Marleen recyclet het voorlaatste woord (gaan) uit de uiting van de oorspronkelijke spreker Irene, en geeft dan haar invulling van het terminal item. fragment 2 (031003/0869) 869 AI: daar kunnen ze de college stof van afhalen. voor het 870 college dat zij gaan [geven. 871 AM: [ gaan >voorbereiden<. 872 DM: ja 873 AI: >dt zij gaan< [voor]bereiden. Marleen gebruikt de ruimte rondom het mogelijke voltooiingspunt ( the beginning edge of the turn transition space, Lerner, 1996b, p. 256), om de vaststelling van Irene te completeren. Hoewel de invulling van Marleen (voorbereiden) semantisch enigszins afwijkt van de invulling die Irene, in overlap met Marleens completie, zelf geeft (geven), lijken de beide sprekers hier hetzelfde te bedoelen, en is de handeling identiek. Dat blijkt ook uit het feit dat Irene de beurtcompletie van Marleen accepteert. Ze geeft haar respons op de completie van Marleen vorm door deze te herhalen: dt zij gaan voorbereiden, waarmee ze haar ratificatie van de completie toont. Veel beurtcompleties van tweede sprekers worden geleverd wanneer de beurt van de eerste spreker al zover in ontwikkeling is, dat deze een projectie in zich draagt van het eind. Vaak hoeven nog slechts één of twee woorden te worden ingevuld. In andere gevallen is sprake van een groter deel van de beurt dat door de tweede spreker wordt ingevuld. Ook in die gevallen draagt het eerste deel van de beurt vaak een bepaalde projectie in zich van het vervolg. De tweede spreker is in staat om, op basis van de syntactische ontwikkeling van de beurt, de relevante prosodie, en de voorafgaande conversatie, een plaats en een vorm voor het vervolg van de beurt te kiezen, en geïnterpreteerde handeling en de inhoud van dat vervolg in te schatten. Zo is in onderstaand fragment (3) sprake van twee opeenvolgende interactieve beurtcompleties, waarbij eerst Marleen, met een terminal item completion (te doen, r. 1547), een anticiperende beurtcompletie levert in een lopende beurt van Irene, waarna Irene de beurt vervolgt en Miriam een langere anticiperende completie levert (hoe ga ik t vertelle, r. 1550). Een dergelijke opeenvolging van een aantal collaboratief gerealiseerde gespreksbeurten komt overigens vaker voor in het Oceanografie-gesprek, en 110

8 COLLABORATIEF REDENEREN IN GEZAMENLIJKE BEURTCONSTRUCTIES vormt een illustratie van de intensiteit waarmee de participanten in dit gesprek hun zoektocht vormgeven als een collaboratieve onderneming. fragment 3 (031003/1546): 1546 AI: een uur is nog wel e:h [valt nog] mee inderdaad AM: [te doen] 1548 (.) 1549 AI: h maar daarn a moeten ze nadenken ov e:r? h 1550 DM: >hoe ga k t vert elle<.= 1551 AI: =hoe [ga] ik het presenteren. en dat is op zi:ch (0.2)dan 1552 AM: [ja Vergeleken met fragment 2, levert adviseur Irene hier als eerste spreker een minder omvangrijke basis voor de completie (een uur is nog wel eh, r. 1546), maar de tijdsaanduiding (een uur) biedt, in combinatie met de graadpartikels nog wel, blijkbaar voldoende input voor een passend, zelfs bijna een verplicht, syntactisch en semantisch vervolg van de handeling-in-opbouw. Marleen kiest dan voor te doen, als invulling voor het nog ontbrekende naamwoordelijk deel van het gezegde. Die keuze voor een completie met een werkwoord (te doen) is hier niet de enig mogelijke invulling, maar de eerste componenten uit de beurtopbouweenheid verplichten wèl tot een een naamwoordelijk deel van het gezegde, met een vergelijkbare betekenis als te doen. Daarbij is opmerkelijk dat Irene zèlf, in overlap met Marleens completie, geen grammaticaal passende completie levert, maar zich herneemt, en na haar aarzeling een reconstructie levert van haar beurt (eh valt nog mee). Ze zoekt blijkbaar nog naar de juiste bewoordingen. Wel ligt al vanaf het begin van haar beurt de activitèit die ze met haar beurt wil verrichten vast. Marleen levert dan het passende slot dat, zoals gesteld, geduid kan worden als een terminal item completion omdat nog slechts enkele woorden ingevuld dienen te worden, maar dat wel een compleet zinsdeel omvat. Dat laatste geldt voor meer interactieve beurtcompleties in de datacollectie: vaak is sprake van een zinsdeel soms kort (zoals te doen), soms langer (zie hierna) - dat door de tweede spreker wordt ingevuld. Kijken we naar de acceptatie van de completie te doen, dan kan allereerst het instemmende inderdaad van Irene in regel 1546 op twee manieren worden geïnterpreteerd. Inderdaad is gepositioneerd als laatste component in Irene s beurt, maar het volgt òòk direct op de anticiperende completie van Marleen. Inderdaad kan dan enerzijds worden gezien als een aanvullende component in Irene s eigen lopende beurt, maar anderzijds, gezien de positie nà de overlappende completie van Marleen, als een bevestigende respons op die completie van Marleen. Inderdaad fungeert dan als het tweede deel van het aangrenzend paar stellingname instemming, waarin Irene een ratificatie levert van de nu collaboratief tot stand gekomen stellingname in het eerste deel (vgl. Pomerantz, 1984; Mazeland,1994), als onderdeel van een probleemanalyse van vraagstuk 1 (vgl. hoofdstuk 5: handelingsnr. 27). Irene start daarna na een korte beat of silence (Lerner, 1996b) - een vervolgsequentie die inhoudelijk voortbouwt op de zojuist gezamenlijk geleverde 111

9 HOOFDSTUK 6 constatering (r. 1549: maar daarna moeten ze nadenken over), en waar ze een start maakt met een oplossingsanalyse ten aanzien van dat vraagstuk. Ook hiermee laat ze zien dat ze de completie van Marleen heeft geaccepteerd. Ook dit vervolg van Irene leidt dan weer tot een interactieve beurtcompletie (r. 1550). Hier lijkt Irene zelfs ùit te nodigen tot zo n completie. De prosodische elementen in haar beurt - het op vragende toon uitgesproken ov e:r? en de omhooggaande toongeweging in deze hele beurtcomponent - wekken de indruk van vragend, hardop-denkend uitnodigen tot een aanvulling: maar daarn a moeten ze nadenken ov e:r?. Deze manier van uitnodigen toont overeenkomsten met het in hoofdstuk 3 genoemde Elicitation Completion Device zoals beschreven door Marguti (2006); een methode die docenten in onderwijssettings wel toepassen om op basis van een onafgemaakte, uitnodigend gestelde eerste beurtcomponent, een respons van de leerlingen te eliciteren (zie ook Lerner, 1996b). De syntactische vorm van het vervolg van de beurt ligt dan in fragment 3 al vast door de vaste werkwoord/voorzetsel-combinatie nadenken - over; deze combinatie projecteert, in combinatie met input uit de voorgaande conversatie, een bepaalde invulling van het voorzetselvoorwerp of van een voorzetselvoorwerpzin, die dan ook door Miriam wordt geleverd: hoe ga ik t vertellen. Irene levert vervolgens een ratificatie van Miriams completie door deze - parafraserend - te herhalen: hoe ga ik het vertellen (Miriam) hoe ga ik het presenteren (Irene). Overigens is deze interactieve beurtcompletie één van de weinige in de datacollectie waarbij gèèn sprake is van overlap met het slot van de beurt van de oorspronkelijke spreker. Het uitblijven van die overlap lijkt hier samen te hangen met die functie van uitnodiging die Irene hier meegeeft aan dit eerste deel van haar beurtopbouwcomponent. In het volgende fragment (4) is weer sprake van een laatste zinsdeel, dit keer een direct object, dat door de tweede spreker wordt ingevuld in een interactieve beurtcompletie. Hier geldt dat het transitieve werkwoord krijgen verplicht tot een bepaald vervolg. En net als bij de eerste interactieve beurtcompletie in fragment 3 (nog wel eh te doen), is hier weer sprake van een korte aarzeling (e:h he?), waarna een tweede spreker hier docent Hans een interactieve beurtcompletie levert. fragment 4 (031003/3101): 3101 AM: ja >maar ze krijgen nu op de middelbare [school< 3102 DM: [ja 3103 AM: ook al [ meer e:h he? [in t 3104 DM: [ja 3105 DH: [>mondeling[ presentere < 3106 AI: [mondeling 3107 AM: studiehuis [veel meer presentatie e:h 3108 AI: ( )] 3109 DM: [ja ja De datacollectie voor dit onderzoek bevat meer beurtcompleties die worden geleverd na een kort moment van hapering of aarzeling van de eerste spreker (vgl. ook fragment 3). Hier 112

10 COLLABORATIEF REDENEREN IN GEZAMENLIJKE BEURTCONSTRUCTIES levert Hans, na een aarzeling van Marleen (ook al meer e:h he?, r. 3103), deels in overlap met een aanzet tot de eigen completie van Marleen, een completie: mondeling presenteren. Deze wordt direct (deels in overlap) gevolgd door nòg een aanzet tot een (vergelijkbare) completie van Irene: mondeling (r. 3106). Lerner benadrukt dat dit soort word searches speciaal ontworpen lijkt voor een geconditioneerde instap in de vorm van een anticiperende completie (1996b, p. 256/261). De tweede spreker biedt dan een vorm van interactionele ondersteuning bij het zoeken naar geschikte bewoordingen. Steeds is de beurt al zo ver in ontwikkeling dat deze een projectie van het eind in zich draagt. De hapering (of aarzeling) wordt dan opgepikt door de recipiënt, om dat geprojecteerde eind te realiseren, als vorm van interactionele ondersteuning aan de eerste spreker. In fragment 4 is daarbij tevens sprake van een expliciete uitnodiging tot het leveren van die ondersteuning: eh hè?(r. 3103). Ook in andere, hier niet weergegeven passages komen dit soort uitnodigingen voor, vaak in combinatie met aarzelingen of haperingen. Bijvoorbeeld: dat dat soort dingen dat soort dingen kunnen wij dan eh eh hè? (Irene) ontwikkelen (Marleen, regel 1739), of in nog een andere passage: en het derde was (.) wat jij zei van hoe je (Hans) observatieformulieren (Irene, r. 2874, zie verder ook hoofdstuk 9 over responsuitlokkende tag questions). De aarzeling van Marleen in fragment 4 hoeft hier overigens niet per se betrekking te hebben op een word search voor het laatste zinsdeel mondeling presenteren, maar kan ook slaan op het voorgaande middelbare school. Marleen herneemt zich immers en verandert middelbare school in t studiehuis. Zowel Hans als Irene interpreteren de aarzeling echter als een word search voor het vervolg, en leveren, op de uitnodiging hè? een completie, die dan door Marleen wordt geaccepteerd in de vorm van een herhaling/parafrase in het vervolg dat ze, na haar herstelwerk, aan haar eigen beurt geeft: in t studiehuis veel meer presentatie eh (r. 3107). Het volgende fragment (5) is nog een voorbeeld van een interactieve completie waarbij, tegen het eind van de beurtopbouweenheid, het direct object nog moet komen. Wat hier opvalt is dat de plaats waar Hans dat direct object in een anticiperende completie levert, niet het punt is waar deze completie, constructietechnisch, op zijn plaats zou zijn. fragment 5 (031003/2265): 2265 DM: >we kunnen waarsch ijnlijk van tevoren< ook aan zien 2266 komen wanneer d'r een mas[terclass eh 2267 DH: [>waar t uit de< hand loopt 2268 AM/AI: ((gelach)) 2269 AM: hh ik vind het wel n heel leuk< e:h 2270 AI: ja 2271 DM: [ja: 2272 AM: [leuke vorm, 2273 AI: ja 2274 DM: ja 113

11 HOOFDSTUK 6 De componenten van te voren en wanneer, en het transitieve werkwoord aan zien komen, dragen hier een verplichting in zich tot een bepaalde invulling van dat direct object, en dus tot een bepaalde completering van de handeling-in-opbouw. Docent Hans haakt dan in op het moment dat docent Miriam het begin van dat direct object al heeft geleverd (wanneer dr een mas). Zijn aanvulling waar t uit de hand loopt, sluit syntactisch aan op aan zien komen, maar hij levert deze overigens relatief omvangrijke bijzin-completie pas later, nadat ook Miriam zelf al een aanzet heeft gegeven tot die direct-object-zin. Met zijn aanvulling herhaalt hij het begin van die direct-object-zin, overigens wel met een andere woordkeus: wanneer dr een (Miriam) waar t (Hans). Hoewel bij dit soort late placed anticipatory completions (Lerner 1996b, p. 245) het instapmoment constructietechnisch niet direct een vanzelfsprekend moment voor instap vormt, sluit de completie wel aan op een eerder moment in de beurtconstructie (ibid, p. 245). Dat zowel deze completie van Hans, als alle andere completies die ik in dit hoofdstuk bespreek, een bijdrage aan de lopende beurt en aan de handeling-in-opbouw vormen, en niet een herhaling zijn van een deel van de beurt (bedoeld als begin van een volgende beurt), blijkt onder andere uit het feit dat de completies versneld en vaak engszins gecomprimeerd worden uitgesproken. De leveranciers van deze beurtcompleties zijn gericht op een within-turn-space placement van de completie, òòk wanneer dat niet helemaal haalbaar is, zoals bij de late completie in bovenstaand fragment (vgl. Lerner 1996b, p. 248). Ook Hans spreekt zijn completie waar t uit de hand loopt relatief snel uit, en verkort het lidwoord het tot t. En dan toont ook het vervolg van de conversatie dat de bijdrage van Hans bedoeld is als bijdrage aan de lopende beurt, en niet als aanzet tot een nieuwe beurt; zo n vervolgbeurt blijft simpelweg achterwege. In het zojuist besproken fragment (5) leidt de completie van Hans tot enige hilariteit. Als respons op de completie barsten de overige participanten in lachen uit. Dit gelach lijkt een reactie op de directe en ironische manier waarop docent Hans in zijn anticiperende completie de aanleiding of reden voor het organiseren van een masterclass formuleert als een doemscenario (waar het uit de hand loopt), terwijl docent Miriam in de aanzet van haar beurt waarschijnlijk eerder een serieuze beschrijving lijkt te initiëren (wanneer dr een masterclass ). Hier is sprake van een bijzondere vorm van een gezamenlijke beurtconstructie, waarbij de tweede spreker een ironische, niet-serieus bedoelde afronding levert die aanleiding geeft tot gelach. De ironie in Hans completie wordt daarna ook met gelach - opgepakt door Irene en Marleen. Na dit lach-moment initieert één van de àndere sprekers dan een vervolgsequentie (adviseur Marleen, r. 2269) waarin ze een evaluatieve opmerking maakt ten aanzien van de redenering die zojuist ten aanzien van het idee van de masterclass tot stand is gekomen. Daarop volgen instemmende responsen van Irene en Miriam. De gezamenlijke beurtconstructie van docent Miriam en docent Hans (r r. 2267) is, als laatste element van die totaalredenering, blijkbaar geaccepteerd (zie ook hoofdstuk 8 over evaluaties in sequentie-afsluitende sequenties). 114

12 COLLABORATIEF REDENEREN IN GEZAMENLIJKE BEURTCONSTRUCTIES Ook in het laatste fragment dat ik in deze paragraaf wil bespreken is sprake van een laat-geplaatste completie, waarbij adviseur Marleen, inhakend op het eerste deel van een beurt van docent Hans, het tweede, relatief omvangrijke deel levert. fragment 6 (031003/2134): 2134 DH: maar dan [is het] leukste eigenlijk dat je 2135 DM: [ja ja 2136 DH: >inderdaad zegt nou jongens< even een bakje koffie en 2137 dan [gaan] [we] dr meteen [op doo:r, 2138 AM: [ja [>gaan w dr na nog 2139 AI: [ja 2140 AM: o[ver] [heb]be< AI: [ja 2142 DM: [ja 2143 AM: ja 2144 AI: [ja 2145 DH: [dus dan moet je eigenlijk [een] heel flexib el 2146 DM: [ja 2147 DH: programma hebben. Ook hier is sprake van een laat-geplaatste completie: Hans heeft een eerste deel geleverd van een samengestelde beurtopbouweenheid, en is ook al een heel eind op weg met het nevenschikkende tweede deel ervan (en dan gaan we dr meteen). Het punt waar de completie grammaticaal aan zou sluiten op het eerste deel is reeds gepasseerd. Marleen recyclet dan het begin van dat finale deel en maakt de beurt af. Ook deze completie wordt enigszins versneld en gecomprimeerd geleverd: gaan we drna nog over hebbe; de completie is weer gericht op within-turn-space placement (Lerner, p. 248). Hier zijn het de componenten even (uit de preliminaire component) en en dan uit de aanzet tot de tweede component - in combinatie met input uit de voorgaande conversatie - die een projectie op een bepaald vervolg, op basis van een opsommingsrelatie, in zich dragen 14. Kijken we nu in dit fragment naar de ratificatie van de completie, dan volgen allereerst instemmende responsen van àndere gespreksdeelnemers op de door adviseur Marleen gerealiseerde anticiperende completie (gaan we daarna nog over hebben (Marleen) ja (Irene, Miriam). Ook Marleen zelf levert nog een instemmend ja. Hans de oorspronkelijke spreker - initieert dan een vervolgsequentie (r. 2145) waarin ook hij, startend met het gevolgtrekkend/conclusief conjunctief dus, op indirecte wijze zijn instemming toont met de zojuist gezamenlijk tot stand gebrachte vaststelling (als onderdeel van een oplossingsanalyse, handelingsnr. 37), en daarop voortbouwt. De hier besproken fragmenten tonen een aantal variaties in de formele kenmerken van interactieve beurtcompleties, en in de manieren waarop deze completies worden bekrachtigd door de overige participanten. Wat die formele kenmerken van deze completies betreft, zagen we allereerst dat sprake kan zijn van terminal item completions, waarbij alleen het laatste woord of de laatste paar woorden van een beurt worden ingevuld door een 115

13 HOOFDSTUK 6 tweede spreker. Ook kunnen beurtcompleties uit hele zinsdelen bestaan. Zo n zinsdeel kan soms behoorlijk omvangijk zijn, wanneer het geleverd wordt in de vorm van een bijzin in een samengestelde beurtopbouweenheid (als in een samengestelde zin). De laatst besproken completie bestond uit een (gecomprimeerde vorm) van een zelfstandige, nevenschikkende zin als onderdeel van zo n samengestelde beurtopbouweenheid. In àlle gevallen blijkt de tweede spreker in staat om, op basis van een inschatting van de syntactische en handelingsmatige ontwikkeling van de beurt, de prosodie, en op basis van zijn/haar kennis over de voorafgaande conversatie, een plaats en een vorm voor het vervolg van de beurt te kiezen, en de inhoud en het handelingskarakter van dat vervolg in te schatten (vgl. Lerner, 1996a, p. 309). Deze kenmerken van de beurt-in-opbouw dwingen of verplichten in meer of mindere mate tot een bepaald syntactisch en semantisch vervolg. Dat vervolg bestaat dan steeds uit een, soms wat laat geplaatste, maar steeds grammaticaal en semantisch passende completie, die vervolgens door de eerste spreker (en vaak ook door de overige participanten) wordt geaccepteerd. Veel interactieve beurtcompleties worden geleverd in (gedeeltelijke) overlap met de completie van de oorspronkelijke spreker. Daarbij is geconstateerd dat veel completies versneld en gecomprimeerd worden geleverd. De leveranciers van deze anticiperende beurtcompleties zijn georiënteerd op een within-turn-space placement van de completie (Lerner, 1996b). Deze vorm van overlap staat in contrast met overlap die gericht is op outlasting the other speaker (Lerner, p. 248). Sprekers vertonen in hun overlappende beurten over het algemeen juist de neiging tot rekken en uitbreiden (ibid.). Anticiperende beurtcompleties lijken dan ook ontworpen als dèèl van de lopende beurt, en niet als contrasterend element, in oppositie van de lopende beurt, zo stelt ook Lerner (p. 248). Er is sprake van een continuering van de beurt van de eerste spreker; de lopende beurt, of de handeling die daarin wordt verricht, wordt niet onderbroken. Op basis van deze analyses kunnen we stellen dat een tweede spreker zich, door een interactieve beurtcompletie te leveren, verbindt met de totale beurtopbouweenheid. De completie kan worden gezien als een continuering van de beurt en van de handeling. De leveranciers van de interactieve beurtcompleties in de besproken fragmenten laten zo zien dat ze toegang hebben tot, aansluiten bij, en begrip hebben van de informatie of de kennis die een eerste spreker in zijn/haar beurt van plan was te berde te brengen. De tweede spreker bekrachtigt of versterkt op deze manier de boodschap van de eerste spreker. De besproken beurtcompleties lijken dan ook vooral te fungeren als een manier om aansluiting en instemming te tonen met de oorspronkelijke spreker (en niet als bijvoorbeeld een opstap tot een beurtclaim). De beurtcompletie is daarmee een early initiation in the service of cooperation and affiliation with another speakers ongoing talk (Ford & Thompson, 1996, p. 163) 15. Het leveren van een interactieve beurtcompletie vormt één van de methoden die gespreksdeelnemers toepassen om instemming met een ander te tonen. Door een demonstratie te geven van die instemming, al ìn de lopende beurt van de eerste spreker (en 116

14 COLLABORATIEF REDENEREN IN GEZAMENLIJKE BEURTCONSTRUCTIES niet bijvoorbeeld door een instemmings-claim achteraf te geven) legt een tweede spreker nadruk op die aansluiting en instemming 16. En in geval van aarzeling door de eerste spreker, uit zich die gerichtheid dan tevens in de interactionele ondersteunning die de tweede spreker bereid is te leveren. Steeds gebruikt de recipient het instap-moment om een bijzonder soort aansluiting bij de spreker te creëren: one of story consociateship or association co-memberschip rather than recipientship (Lerner, 1996b, p. 261). De responsen op de beurtcompleties in de besproken passages leveren een bevestiging van bovenstaande analyse. Interactieve beurtcompleties leiden tot een wijziging in de posities van de betrokken sprekers: in plaats van leverancier van het eerste deel van een basis-sequentie, met een verwachte respons van een tweede spreker, is de oorspronkelijke spreker nu leverancier van het tweede (respons-)deel van de basis-sequentie geworden. In gèèn van de hier besproken gevallen wordt de anticiperende recipiënt-completie door de eerste spreker behandeld als een inbreuk op de beurt van de oorspronkelijke spreker; de beurtcompleties worden steeds door de oorspronkelijke sprekers geaccepteerd en bekrachtigd. Daarbij is niet alleen sprake van expliciet instemmende ja- responsen of (sterkere) variaties daarop (inderdaad), maar ook van bevestigende herhalingen of parafrases, en van indirect instemmende responsen in de vorm van inhoudelijk aansluitende, voortbouwende vervolgsequenties. Wanneer dan zoals in fragment 6, nààst de oorspronkelijke spreker, ook àndere partipanten instemmende ratificaties leveren van de interactieve completie, treedt het collaboratieve karakter van die gerichtheid op aansluiting, consensus en gezamenlijkheid nòg sterker naar voren. Daarbij bieden deze bekrachtigende of ratificerende responsen op anticiperende beurtcompleties overigens geen waarborg voor werkelijke of veronderstelde overlap in de mentale staten van beide sprekers (vgl. Edwards, 1997, p. 131). De inschatting die sprekers met hun anticiperende beurtcompleties leveren, bieden geen passive index of a psychological joint mentality, en dus geen onafhankelijk controleerbare evidentie voor een werkelijke matching van gedachten van beide sprekers (ibid, p. 131). Wat ik veeleer met deze analyse wil laten zien is dat het gaat om een manier van praten. Een interactieve beurtcompletie kan gezien worden als een interactionele zet; een methode om iets als overeenstemmend te constitueren en demonsteren, en om groepslidmaatschap te bewerkstelligen (vgl. Edwards, 1997, p. 134). Edwards verwijst in dit kader naar Sacks (1992) die, op zijn beurt weer geïnspireerd door Vygotsky (1978), benadrukt dat speaking as one vaak gebruikt wordt om interpersoonlijke verbinding te benadrukken. Interactieve completies vormen daarmee, samen met àndere conversationele methoden die ik in de overige hoofdstukken van dit boek behandel, componenten van een intensieve collaboratieve operatie, waarin complexe handelingen zoals probleem- en oplossingsanalyses (zie hoofdstuk 5) gezamenlijk worden uitgewerkt. In de nu volgende paragraaf bespreek ik een deviant case. Ook dèze completie, die wordt geleverd als aanzet tot een concurrerende beurtclaim, is vanuit dat aansluitings- en coöperatie-perspectief, een nadere analyse waard. Aansluitend volgen in paragraaf

15 HOOFDSTUK 6 analyses van interactieve beurtcompleties als onderdeel van samengestelde beurtopbouweenheden, waarbij nieuwe inzichten, ìn de beurt-in-opbouw, en getriggerd dòòr die beurt-in-opbouw, tot stand lijken te worden gebracht. 6.3 Beurtcompletie als opstap naar een concurrerende beurtclaim Een anticiperende beurtcompletie leidt, zoals beschreven in de vorige paragraaf, tot een wijziging van de posities van de participanten: in plaats van een respons van de recipiënt, als normatief tweede deel van een aangrenzend paar bij een normale niet onderbroken beurt, triggert een anticiperende completie juist een respons van de èèrste spreker. In alle besproken gevallen bestaat de respons van de eerste spreker uit een meer of minder expliciete sequentie-afrondende ratificatie, waarna één van participanten een vervolgsequentie start. In de datacollectie is eenmaal sprake van een anticiperende, op instemming gerichte beurtcompletie die lijkt te fungeren als een strategische zet om zèlf een volgende, nietinstemmende beurt te kunnen claimen. Met de analyse van deze deviant case (fragment 7), geef ik in deze paragraaf een second order-validering (Mazeland, 2003) van de in de voorgaande paragraaf beschreven aansluitingsfunctie van de interactieve beurtcompleties. Want ook dìt fragment, dat in eerste instantie een uitzondering lijkt te vormen op de overige interactieve beurtcompleties, toont op een bepaalde manier juist een gerichtheid van de tweede spreker op aansluiting en coöperatie. Een interactieve beurtcompletie kan een methode zijn om het gespreksmanagement in eigen hand te nemen, en anderen vòòr te zijn in het leveren van een volgende (alternatieve) stellingname. In dit fragment is het docent Miriam die een completie realiseert in de lopende beurt van Irene. Meteen aansluitend, gelijktijdig met een ratificerende respons van Irene (precies dus eh), initieert Miriam dan een vervolgsequentie (dus ) waarin ze inhoudelijk een verdere uitwerking van het gespreksthema levert (r. 683). Daarmee is ze verzekerd van haar inbreng in de volgende stap in de redenering die hier in een reeks sequenties wordt opgebouwd. fragment 7 (031003/0673): 673 DM: h dus ze hebben in principe altijd gewoon de- de 674 mogelijkheid om eh iets met een computer te doe:n, 675 h maar heel veel kan je daar natuurlijk toch niet 676 van vragen. (.) da is wel zo. 677 AI: h nee je kunt inder[daad] niet >teveel verwachten dat 678 DM: [ja 679 AI: z ja ze hebben ze zijn hier wel< h vaak he >[studen]ten 680 AM: [hmhm] 681 AI: biologie zijn volgens mij vaker< echt (.) 682 AM: [ja 683 DM: [>zo ongeveer iedere dag hier< [dus je kan 684 AI: [precies. dus e:h 118

16 COLLABORATIEF REDENEREN IN GEZAMENLIJKE BEURTCONSTRUCTIES 685 DM: best h per college vragen dat- dat twee studenten hh 686 >dat voorbereid en dat kunnen we- kunnen we vragen<. maar- 687 >we kunnen denk ik niet< verwachten dat alle 688 student en iedere dag alle colleges voor gaan 689 zitten bereiden. dat = 690 AM: =ja of dat ze de [stof] hebben gelezen= 691 DM: [ja] 692 DM: =ja= 693 AM: =ja Alle beurten in dit fragment zijn te karakteriseren als componenten van een enerzijdsanderzijds-afweging die in een gezamenlijke onderneming tot stand wordt gebracht (oplossingsanalyse t.a.v. vraagstuk 1, handelingsnr. 9, zie hoofdstuk 5). Eerst brengt Miriam (vanaf regel 673) in dat de studenten (enerzijds) altijd de mogelijkheid hebben om aan een computer te werken, maar dat je (anderzijds) op dat punt toch niet veel van ze kan vragen. Er volgt een bevestigende respons van Irene, die gericht blijkt op de anderzijdscomponent (je kunt inderdaad niet teveel verwachten). Maar meteen daarop nuanceert ze deze bevestiging door (met aarzelingen en herstelwerk, kenmerkend voor een gedisprefereerd tweede paardeel), een begin te maken met een nieuwe constatering, namelijk dat de studenten (daarentegen) wèl heel vaak aanwezig zijn op het Biologisch instituut. Daarmee impliceert ze dat de studenten de hele dag de beschikking hebben over computers in de computerzaal; een vaststelling die ook eerder in het gesprek al is gedaan: z ja ze hebben ze zijn hier wel h vaak he studenten biologie zijn volgens mij vaker echt (Irene, r. 679). De korte pauze die Irene dan laat vallen in de loop van deze beurt (echt (.), r. 681) vormt voor docent Miriam een aanleiding om in te haken en Irene s beurt te completeren. Met haar completie sluit Miriam eerst aan bij de constatering van Irene: studenten biologie zijn volgens mij vaker echt (Irene) zo ongeveer iedere dag hier (Miriam). Meteen daarop bouwt Miriam haar beurt echter uit met een gevolgtrekking: dus je kan best per college vragen dat. Het begin van dit tweede deel van haar bijdrage loopt dan simultaan met een instemming en een aanzet tot een gevolgtrekking van Irene: precies dus eh. (r. 684). Wàt die gevolgtrekking van Irene precies is, valt niet te achterhalen omdat ze haar beurt niet afmaakt. Het lijkt erop dat Irene in deze niet-afgemaakte beurt de enerzijds-kant van de redenering uit lijkt te willen gaan bouwen (als de studenten vaak op het Biologisch instituut zijn, dan kan je misschien dus tòch wel wat werk van ze verwachten); als een vervolg op haar in regel 677 ingezette en door Miriam overgenomen beurt. Voordat Irene daartoe echter de mogelijkheid krijgt, vervolgt Miriam haar interactieve beurtcompletie met een anderzijds-component van de redenering. Ze heeft dan dus eerst, met haar interactieve completie, de stellingname bevestigd dat de studenten zo ongeveer iedere dag op het Biologisch instituut zijn (en dus de beschikking hebben over een computer) en vervolgt dan met een conclusie (dus je kan, r. 683), waarin ze in feite een uitwerking en nuancering van de contrastieve anderzijds-redenering levert: je kan (enerzijds) best per college een 119

17 HOOFDSTUK 6 paar studenten iets laten voorbereiden, mààr (anderzijds) kan je tòch niet verwachten dat alle studenten ieder dag alle colleges voor gaan zitten bereiden. Miriam gebruikt hier de gezamenlijke beurtconstructie dus om, nog vòòrdat Irene haar redenering over aanwezigheid en computergebruik van studenten af kan maken, de beurt te claimen, en in een direct aansluitende beurtopbouwcomponent haar (contrastieve) punt te maken. Vergelijk Lerner (1996a) die laat zien hoe de completie van een beurt-in-wording door een tweede spreker kan worden gebruikt om een emerging handeling over te nemen en om te zetten in een andere handeling. In het algemeen vormt de positie vlak voor het eind van een beurtopbouweenheid, dus op een herkenningsmoment vlak voor het mogelijke voltooiingspunt, een positie waar een volgende spreker aan zelfselectie kan doen en de volgende beurt kan claimen (Mazeland, 2003, p. 59; Lerner, 1996b, p. 256). In sommige gevallen, zoals in bovenstaand fragment, realiseert de tweede spreker dan eerst een beurtcompletie, als prestart, om daarmee die vervolgbeurt voor zichzelf te garanderen. Het garanderen van die vervolgbeurt kan hier overigens ook verband houden met het feit dat de uiting van Irene betrekking heeft op een gegeven dat tot het kennisdomein van Miriam behoort (de gang van zaken op het Biologisch Instituut). De interactieve completie van Miriam fungeert dan als een epistemische claim ten aanzien van die gang van zaken (zie verder vanaf hoofdstuk 8 meer analyses van dergelijk interactioneel management van epistemische posities, zie ook Heritage & Raymond, 2005; Raymond & Heritage, 2006). Kijken we naar het vervolg van de interactie, dan valt te constateren dat de conclusie van Miriam (dat je niet kan verwachten dat alle studenten alles iedere dag gaan voorbereiden) door niemand, ook niet door Irene, wordt tegengesproken. Een àndere participant, Marleen, levert vervolgens enkele bevestigende responsen en een aanvulling (r. 689 en 691: ja of dat ze de stof hebben gelezen... ja), waarna Miriam haar redenering voortzet en een topicverschuiving realiseert (over het al dan niet aanbieden van de leerstof in een syllabus; fragment hier verder niet weergegeven). Irene, die zoals hiervoor geschetst, als respons op de anticiperende completie van Miriam (in regel 684) een instemmende respons en een aanzet tot een (wellicht andere?) gevolgtrekking had willen leveren (precies dus eh), ziet na die beurtclaim van Miriam blijkbaar af van haar geplande bijdrage. Miriam krijgt alle ruimte om het gesprek voort te zetten in de door haar gewenste richting. Op een bepaalde manier blijft ook in deze passage, met dit op een beurtclaim gerichte type anticiperende completie, het aansluitingsgerichte karakter gehandhaafd. Met haar beurtclaim geeft Miriam welliswaar (strategisch) sturing aan het gesprek, en vervolgt ze met een contrasterende uiting. Maar deze manier van beurt-claimen kan, behalve vanuit een competetief perspectief (completie als opstap naar concurrerende beurtclaim en als claim ten aanzien van een bepaald kennisdomein), ook worden beschouwd vanuit het strategische perspectief van recipient design en gemeenschapszin; met zo n beurtcompletie laat de tweede spreker zien dat hij of zij rekening houdt met de eerste spreker (Goffman, 1967). Het is een manier om een afwijzing of een gedisprefereerd vervolg aanvaardbaar te maken. Een afkeurende respons waarin de eerste spreker door de tweede zou moeten worden 120

18 COLLABORATIEF REDENEREN IN GEZAMENLIJKE BEURTCONSTRUCTIES gecorrigeerd is immers een minder geprefereerde respons, die nu in de vorm van een interactionele zet in de nog lòpende beurt van de eerste spreker, door de tweede spreker wordt voorkomen (Lerner, 1996a). Het feit dat Miriam na haar beurtcompletie de ruimte krijgt om het gesprek te vervolgen en de genoemde topicverschuiving te realiseren, geeft aan dat de beurtclaim niet als problematisch is ervaren door de overige participanten, en dat er consensus is bereikt over de mate waarin van de studenten voorbereidend werk kan worden verwacht. 6.4 De collaboratieve ontwikkeling van een gedachtelijn in samengestelde beurtopbouweenheden Al met al leveren de leveranciers van anticiperende beurtcompleties die ik tot nu toe in dit hoofdstuk heb besproken, met hun completies een nadrukkelijke demonstratie van hun gerichtheid op aansluiting en gemeenschapsszin. Het laatst besproken geval leek daar in eerste instantie een uitzondering op te vormen, maar ook daar blijkt, ondanks de aanzet tot een concurrerende beurt, toch die op aansluiting gerichte houding. Door nog ìn de lopende beurt van een eerste spreker begrip en instemming te tonen met de door die eerste spreker in gang gezette uiting, laat een leverancier van een interactieve beurtcompletie zien dat hij/zij (al) toegang heeft tot de kennis/informatie die de eerste spreker op het punt staat te leveren; dat er sprake is van een gezamenlijk kennisbestand, en dat ze het ten aanzien van dat kennisbestand met elkaar eens zijn. In het kader van die gezamenlijkheid is het interessant om de rollen van de sprekers bij deze interactieve beurtcompleties nader te beschouwen. Vanuit het idee dat in de traditionele notie van spreker de onderliggende complexiteit van taalgebruik niet voldoende tot uiting kan worden gebracht, onderscheidt Gofmann (1981) drie sprekersrollen. Wanneer een spreker zijn eigen ideeën verwoordt, spreekt Goffman van de principal. Een author is een spreker die namens iemand anders spreekt, maar wel zelf de woorden kiest. Een animator tot slot is een persoon die geluiden produceert en letterlijk woorden herhaalt die door iemand anders zijn aangereikt (zie ook Houtkoop & Koole, 2005, p. 103). Omdat de hiervoor besproken recipiënt-completies lijken te worden geleverd ter vertolking en ondersteuning van wat gezegd zou (kunnen) zijn door de eerste spreker, zouden we kunnen stellen dat de tweede spreker hier een vooral author is. Een ratificatie van de beurtcompletie door de oorspronkelijke spreker (de principal van de eerste component van de beurt) vormt dan ook een relevant vervolg (zie paragraaf 6.2 en Lerner, 1996a). Dat onderscheid tussen principal en author wordt diffuser wanneer we gaan kijken naar interactieve beurtcompleties bij samengestelde beurtopbouweenheden. Hoe omvangrijker de completie, en hoe eerder geleverd in de lopende beurt, hoe geringer de kans dat de completie een exacte vertolking zal zijn van de door eerste spreker bedoelde completie. Vooral bij samengestelde beurtopbouweenheden, waar de invulling van het tweede deel van de eenheid een relatief omvangrijke completie vereist, zal sprake zijn van 121

19 HOOFDSTUK 6 een geringere kans op een match (hoewel dat dus nooit werkelijk te controleren valt, vgl. de opmerkingen over matching van cognitieve staten in paragraaf 6.3). Juist samengestelde beurtopbouweenheden (Lerner noemt ze compound TCU s) vormen een sterke voedingsbodem voor collaboratieve beurtconstructies (Lerner, 1996b). Vanuit syntactisch perspectief valt een samengestelde beurtopbouweenheid te typeren als een samengestelde zin, bijvoorbeeld een als-dan-constructie, waarbij de beurtopbouweenheid bestaat uit: a preliminairy component that projects roughly what it will take to bring that component to a possible completion and projects a possible form for the final component of the TCU as well, and thereby a shape for the TCU as a whole (Lerner, 1996b, p. 240). Het gelede karakter van de samengestelde beurtopbouweenheid nodigt uit om, of biedt een tweede sprekers de sequentiële mogelijkheid om op of in de buurt van het overgangsmoment van de preliminaire naar de finale component, in te haken in de lopende beurt. Zo n samengestelde eenheid is pas compleet als hij in zijn geheel is geproduceerd, en levert daardoor de sequentiele mogelijkheid om collaboratief een beurt te realiseren (ibid) 17. Bij de bespreking van de formele kenmerken van interactieve beurtconstructies in paragraaf 6.2, passeerden al enkele interactieve constructies op basis van samengestelde beurtopbouweenheden de revue (fragment 3, 5 en 6). Daar leidden de eerste delen van deze samengestelde eenheden, ondanks de omvang van de nog te leveren completies, tòch steeds tot een redelijk dwingend vervolg. Een combinatie van factoren droeg daartoe bij: de relatief late plaatsing van de completies in fragment 5 en 6, het verplichtende karakter van de onderschikkende relatie in de voorzetselvoorwerp-constructie en direct-objectconstructie in fragment 3 en 6, de prosodie en het gebruik van specifieke woorden die een bepaalde relatie tussen het eerste deel en het vervolg projecteerden (zoals een opsommingsrelatie in de fragmenten 6 en 1). Steeds dwingen dus bepaalde kenmerken van de preliminaire component tot een bepaalde invulling van de finale component. Bij een aantal interactieve completies, als tweede delen van samengestelde beurtopbouweenheden, lijkt nu op een subtiele manier nèt iets meer aan de orde te zijn dan alleen die inschatting, vertolking en ondersteuning van wat gezegd zou (kunnen) zijn door de eerste spreker. Dat aspect werk ik in het vervolg van deze paragraaf verder uit. In de preliminaire component, die wordt geleverd door de eerste spreker, is dan wel in bepaalde mate een syntactisch vervolg geprojecteerd, maar de semantische invulling van die finale component lijkt toch minder voorspelbaar of dwingend. De kans dat de invulling van de completie door de tweede spreker inhoudelijk overeenkomt met hetgeen de eerste spreker van plan was te zeggen, is hoewel dat dus niet werkelijk controleerbaar is - minder groot. De beurtcompletie van de tweede spreker lijkt dan in sommige gevallen niet zozeer gericht op demonstratie van toegang tot, en instemming met een gedeeld kennisbestand, en dus op het bekrachtigen van reeds aanwezige kennis en inzichten. Veeleer lijken kennis en inzichten juist in situ, gaandeweg de beurt-in-opbouw, en getrìggerd dòòr de preliminaire component van de samengestelde beurtopbouweenheid, tot stand te worden gebracht. De completie van de tweede spreker draagt dan in feite meer 122

20 COLLABORATIEF REDENEREN IN GEZAMENLIJKE BEURTCONSTRUCTIES dan bij de terminal-item-completions uit de voorgaande paragrafen - elementen in zich van de principal-rol; de completie is mogelijk een verwoording van hetgeen de eerste spreker van plan was te zeggen (authorship), maar de (nieuwe/aangevulde) propositionele inhoud van de completie vormt een verwoording van de eigen, aanvullende ideeën van de spreker (principal). Wanneer de beurtcompletie dan geaccepteerd wordt door de oorspronkelijke spreker, ligt dan het eigenaarschap van de propositionele inhoud van de volledige beurt bij beide sprekers. Ik bespreek in het vervolg van deze paragraaf nog een drietal interactieve beurtcompleties als finale componenten van samengestelde beurtopbouweenheden. In alle gevallen lijkt, meer dan bij de besproken gevallen in paragraaf 6.2, sprake te zijn van een nog niet volledig uitgekristalliseerde - veronderstelling- of redenering-in-opbouw, die dan door de tweede spreker verder wordt ingevuld/afgemaakt 18. Onzekerheden, onduidelijkheden of problemen worden zo, door twee (of meer) participanten, in één lopende beurt verhelderd en opgelost. Zo levert adviseur Marleen in onderstaand fragment een aanzet tot een redenering, als onderdeel van een oplossingsanalyse bij vraagstuk 2 (handelingsnr. 56), waarbij het (hypothetisch, veronderstellend) voegwoord als in de preliminaire component, een dancomponent projecteert voor het finale deel van de beurtconstructie. In dit geval wordt dan het vervolg van de veronderstelling, na een hapering van adviseur Marleen (om om eh specifiek eh, r. 3296), geleverd door docent Miriam (r. 3297). fragment 8 (Oceanografie031003/3282) 3282 DH: met formul ieren allemaal? 3283 (0,2) 3284 DM: nou dt is >dt gaan jullie toch [in] elkaar zetten,? 3285 AI: [ja 3286 AM: ja want an[ders] krijg je ve- vervallen ze heel gauw 3287 AI: [ja 3288 AM: in a- hele algeme[ne] dingen van [JA] k vond het wel 3289 DM: [ja 3290 AI: [ja 3291 AM: goe:d of ik vond het niet [zo] goe:d AI: [ja 3293 AI: ds ze moe[te:] ge[stimuleerd worde DM: [ja 3295 AM: [>terwijl als< je ze: >gestimuleerd 3296 worden om om< eh specifiek e:h [feedback te gev en 3297 DM: [>hoeft ook geen uren 3298 te dure want d heb je ge[woon]< een strak aantal punte 3299 AM: [ nee: 3300 DM: [waar je [( natuurlijk ) 3301 AM: [ja: 3302 AI: [ja 3303 DH: >maar moeten z dat ook meteen< mondeling 3304 toelichte dan of zo, 3305 DM: dat denk ik wel, 123