Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Structuurverandering elektriciteitssector Regels met betrekking tot de productie, het transport en de levering van elektriciteit (Elektriciteitswet 19..) Nr. 21 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal s-gravenhage, 9 januari 1998 Op 11 december jl. heb ik u de nota naar aanleiding van het verslag met betrekking tot het voorstel voor een nieuwe Elektriciteitswet toegestuurd. In deze nota heb ik u nadere informatie toegezegd over het herstructureringsproces in de elektriciteitsproductiesector alsmede over een aantal daarmee verband houdende onderwerpen. In deze brief ga ik hier nader op in. Achtergronden Al enige jaren is sprake van een intensieve discussie over de structuur van de elektriciteitsproductiesector in Nederland. Ik verwijs in dit verband onder meer naar de Derde Energienota (Kamerstukken II 1995/96, , nrs. 1 2, bijlage 3), naar de notitie Stroomlijnen en naar mijn brieven van 8 november 1996 (Kamerstukken II 1996/97, , nr. 1) en mijn brief over het Grootschalig Productie Bedrijf van 22 januari Ik heb mij in deze discussie steeds op het standpunt gesteld dat de vormgeving van de structuur van de elektriciteitsproductiesector allereerst de verantwoordelijkheid is van de betrokken ondernemingen en hun aandeelhouders. Vanuit mijn verantwoordelijkheid voor het energiebeleid zal ik evenwel de uitkomsten van dit proces beoordelen voor wat betreft hun effect op de doelstellingen van dit beleid. De discussie heeft zich primair gericht op de wijze waarop de relatie tussen de productiebedrijven en Sep vorm zou moeten krijgen. Mede als gevolg van de vigerende wetgeving is thans sprake van een hecht samenwerkingsverband tussen de vier productiebedrijven (EPON, UNA, EZH en EPZ) en hun gezamenlijke dochter, Sep. Er is sprake van vijf aparte rechtspersonen die echter contractueel en economisch op een zodanige wijze samenwerken dat zij zich in feite als een economische eenheid op de markt manifesteren. KST26913 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1998 Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 21 1

2 De betrokken partijen hebben met name de mogelijkheden onderzocht om het bestaande samenwerkingsverband om te vormen tot één onderneming: een grootschalig productie bedrijf (GPB). Een GPB biedt belangrijke mogelijkheden tot efficiencyverbetering en kan leiden tot een goede uitgangspositie op de Europese elektriciteitsmarkt. De gedachte achter een GPB heb ik zoals ook blijkt uit de hierboven genoemde documenten steeds ondersteund. Ik heb daarbij wel steeds aangegeven dat bij de uitwerking van een GPB rekening moet worden gehouden met het mededingingsrecht. Het overleg tussen de aandeelhouders De betrokken aandeelhouders voeren reeds enige jaren overleg over een mogelijke structuur voor het GPB. Dit overleg had nog steeds niet tot overeenstemming geleid en omdat ik duidelijkheid over deze problematiek van belang achtte voor de verdere behandeling van de nieuwe Elektriciteitswet, heb ik de aandeelhouders op 26 november jl. voor overleg uitgenodigd. In dit overleg heb ik mij op het standpunt gesteld dat er op korte termijn duidelijkheid moest komen over de vraag of de aandeelhouders het eens kunnen worden over de hoofdlijnen van de opzet van een GPB. Ik achtte deze duidelijkheid vereist om uw Kamer te kunnen informeren over de stand van zaken en de mogelijke consequenties daarvan voor de inhoud van bovengenoemd wetsvoorstel. Ik heb daarbij aangegeven dat indien er vóór de Kerst geen positief besluit zou zijn over de vorming van het GPB, ik er vooralsnog vanuit zou moeten gaan dat een GPB geen reële optie is. In dit overleg hebben de aanwezige aandeelhouders allen verklaard nog steeds een voorstander van het GPB te zijn en hebben zij toegezegd zich maximaal in te zetten om binnen de gestelde termijn te trachten om de nog resterende discussiepunten tot een oplossing te brengen. Op 20 december 1997 heeft een overleg tussen de aandeelhouders plaatsgevonden. In dit overleg is op hoofdlijnen overeenstemming bereikt over een GPB. Op basis van de resultaten van het gevoerde overleg kom ik tot de conclusie dat de kans reëel is dat er op korte termijn een GPB tot stand zal komen. De gevolgen van het principebesluit 1 Ter inzage gelegd bij de afdeling Parlementaire Documentatie. De resultaten uit het overleg van 20 december betekenen dat er nu principe-overeenstemming bestaat over de belangrijkste hoofdlijnen van de nieuwe onderneming, zoals het businessplan, het aandeelhouderschap, de rol en opzet van de Raad van Commissarissen en een aantal financiële aspecten. In de bijlage treft u een overzicht aan van de belangrijkste besluiten die genomen zijn tijdens het aandeelhoudersoverleg 1. De komende maanden zal het principebesluit nader worden uitgewerkt zodat naar verwachting de formele juridische fusie op 1 april 1998 een feit kan zijn. Het opgestelde businessplan gaat uit van een ingrijpende herstructurering. Daarbij staan het vergroten van de slagvaardigheid en de efficiency centraal. Doel is om na de herstructureringsperiode in 2001 een zodanige structuur tot stand te hebben gebracht dat deze leidt tot een concurrerende positie op de Europese markt. Het aantal arbeidsplaatsen zal in de komende jaren drastisch worden verminderd. Over deze onderdelen van het plan wordt met de vakorganisaties en de betrokken ondernemingsraden constructief overleg gevoerd. Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 21 2

3 Op een aantal met dit GPB samenhangende onderwerpen ga ik hieronder nader in. De financiële problematiek en de niet marktconforme kosten In de discussie over de structuur van de elektriciteitsproductiesector heeft de financiële problematiek van de bedrijven een grote rol gespeeld. Uitgangspunt in deze discussie was steeds het tot stand brengen van een bedrijf dat financieel in voldoende mate in staat is om in een marktomgeving te opereren. In het verleden heeft de productiesector evenwel investeringen gedaan en een aantal contracten gesloten op het terrein van de stadsverwarming waarvan het niet voor de hand ligt dat een commercieel bedrijf die zou hebben gedaan, onderscheidenlijk gesloten. Deze investeringen en contracten leiden in een situatie van concurrentie tot niet marktconforme kosten, ook wel aangeduid als «bakstenen». Het gaat daarbij vooral om investeringen in milieugerelateerde technologie. Aangezien deze investeringen mede op verzoek van de overheid zijn gedaan heb ik overleg gevoerd met betrokkenen teneinde te onderzoeken of de overheid een taak heeft om deze financiële last te helpen oplossen. Ik wijs er overigens met nadruk op dat het hier niet gaat om nieuwe kosten. De desbetreffende investeringen zijn immers al jaren geleden gedaan en de financiële last daarvan maakt een integraal deel uit van de huidige elektriciteitstarieven. Daarnaast is het noodzakelijk de solvabiliteit van de bedrijven te vergroten. Bij dat laatste ligt de verantwoordelijkheid vooral bij de betrokken bedrijven en hun aandeelhouders; er is uiteraard sprake van een samenhang tussen de niet marktconforme kosten en de solvabiliteit. Gegeven de bovengenoemde uitgangspunten ben ik wat betreft de oprichting van het GPB, tot de volgende conclusies gekomen: het is noodzakelijk om tot een oplossing voor de niet marktconforme kosten te komen; er ligt daarbij een verantwoordelijkheid zowel bij de betrokken bedrijven, bij hun aandeelhouders en bij de energiedistributiebedrijven enerzijds als bij de overheid anderzijds; de aandeelhouders zullen in belangrijke mate bijdragen door in de eerste jaren na de fusie een zeer terughoudend dividendbeleid te voeren; de distributiebedrijven hebben zich in een contract het Protocol verplicht om gedurende de jaren 1997 tot en met 2000 vier keer vierhonderd miljoen gulden bij te dragen aan de niet marktconforme kosten; ik ben bereid om via een voorziening in de wet te bevorderen dat de niet-marktconforme kosten van een aantal stadsverwarmingsprojecten en de experimentele kolenvergassingsinstallatie «Demkolec», onder aftrek van mijn deel in de voorziening egalisatie tarieven bij Sep, via een toeslagstelsel mogen worden doorberekend. In het wetsvoorstel biedt artikel 68 al de mogelijkheid om ten behoeve van de stadsverwarmingsprojecten een heffing op de netwerktarieven te introduceren. Ik heb het voornemen deze mogelijkheid ingaande het jaar 2001 te gaan gebruiken. Tot die datum worden de kosten van deze projecten gedekt door het genoemde Protocol. De heffing zal jaarlijks op basis van werkelijke verliezen op genoemde projecten worden bepaald. Wat betreft de overheidsbijdrage aan het niet marktconforme deel van Demkolec ga ik uit van een bedrag van in totaal 458 miljoen gulden. Dit bedrag is gelijk aan het verschil tussen de investeringskosten in de desbetreffende centrale en de kosten van een marktconform alternatief. Dit bedrag kan worden gedekt door enerzijds de voorziening op de balans Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 21 3

4 van de huidige Sep, die ter beschikking staat van de Minister van Economische Zaken toe te voegen aan het eigen vermogen van de onderneming en anderzijds in de jaren 1999 en 2000, vooruitlopend op de heffing voor de stadsverwarmingsprojecten, een nadere heffing te introduceren op het netwerktarief. In de gelijktijdig met deze brief aan u toegestuurde nota van wijziging wordt daartoe de mogelijkheid gecreëerd. Door bovengenoemde maatregelen wordt de problematiek van de niet marktconforme kosten naar mijn mening in voldoende mate opgelost. Ik wijs er nogmaals op dat het hier niet gaat om nieuwe kosten aangezien deze kosten ook nu al deel uitmaken van de bestaande tarieven. Door de gekozen instrumenten dragen alle betrokken partijen bij aan het saneringsproces: de aandeelhouders dragen door een terughoudend dividendbeleid vooral bij aan het versterken van de vermogenspositie, de ondernemingen zelf dragen de herstructureringskosten, de distributiebedrijven nemen via het Protocol een belangrijk deel van de niet marktconforme kosten voor hun rekening, de overheid stelt haar voorziening op de Sep balans ter beschikking en draagt, via een regeling op basis van de nieuwe Elektriciteitswet, zorg voor de financiering van het overige deel van de niet marktconforme kosten. Ik acht dit laatste aanvaardbaar omdat de positieve effecten van de sanering na 2000 in een lager kostenniveau tot uitdrukking zullen komen. Dit is in het voordeel van de eindverbruikers. Het tussen elektriciteitsdistributiebedrijven en de productiebedrijven gesloten Protocol voorziet in een stabiel tarief af productie (inclusief inflatie en exclusief brandstofkosten) voor de jaren 1997 t/m De hierboven voorgestelde extra heffing voor Demkolec over de jaren 1999 en 2000 bedraagt niet meer dan 0,1 à 0,2 ct. per kwh. Rekening houdend met dalende kosten voor de energiedistributie betekent een en ander dat de eindverbruikers niet te maken krijgen met stijgende elektriciteitsprijzen. Door deze sanering neemt de waarde van de onderneming uiteraard in aanzienlijke mate toe. Ik zal derhalve nadere afspraken maken met de aandeelhouders dat bij een eventuele vervreemding van de aandelen deze meerwaarde in de onderneming aanwezig blijft en aan de verbruikers ten goede komt, dan wel dat voor 2002 geen vervreemding van de aandelen buiten de huidige kring van aandeelhouders plaatsvindt. De aandeelhouders van het GPB i.o. hebben hierover inmiddels afspraken gemaakt. De invoering van de vennootschapsbelasting (Vpb) Bij de behandeling in uw Kamer van de wet waardoor de energiebedrijven Vpb-plichtig zullen worden heeft de regering reeds aangekondigd dat er redenen zijn om een fasering aan te brengen in de invoering. De hoofdreden van deze fasering is dat ook de liberalisering geleidelijk plaatsvindt. Aan de betrokken energiebedrijven heb ik voorgesteld om in de jaren 1998 en 1999 de belastingplicht wel in te voeren maar het gedeelte van de winst dat daadwerkelijk wordt belast vast te stellen op nihil. Het voordeel hiervan is dat er reeds in 1998 en 1999 administratief sprake is van een introductie van het nieuwe regime (maken fiscale openingsbalans e.d.) terwijl er van een financiële last nog geen sprake is. In 2000 zou de grondslag voor de belasting geleidelijk gaan stijgen. Het precieze voorstel voor de gefaseerde invoering van de vennootschapsbelasting luidt als volgt: jaar percentage % % ,5% % Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 21 4

5 jaar percentage % % % % % % Eén dezer dagen wordt u een derde nota van wijziging toegezonden waarin dit voorstel nader wordt uitgewerkt en toegelicht. Mededingingsaspecten Het herstructureringsproces heeft een aantal gevolgen voor de mededinging. Ik heb mij daarbij steeds op het standpunt gesteld dat de vorming van het GPB weliswaar een belangrijke en positieve ontwikkeling is, maar dat de vormgeving moet plaatsvinden binnen de Europese en Nederlandse mededingingsregels. Dit betekent dat de uitwerking van de fusie en de bijbehorende overeenkomsten aan deze regels zullen moeten voldoen. Ik acht het aan de betrokken partijen zelf om in overleg te treden met de daarvoor verantwoordelijke instanties. Bij een bijzondere overeenkomst wil ik in dit verband apart stilstaan. Dit betreft het Protocol dat de contractuele verhoudingen regelt tussen de productiebedrijven en de distributiebedrijven in de periode 1997 t/m Ook dit Protocol zal aan de mededingingsregels moeten voldoen en de bedrijven zullen zo nodig een ontheffing moeten aanvragen. De uitkomsten daarvan zijn naar hun aard enigszins onzeker. Ik wil er evenwel geen onzekerheid over laten bestaan dat een tweetal elementen uit het Protocol van zodanig gewicht zijn dat er geen risico mag bestaan dat ze niet geregeld worden. Daarbij denk ik allereerst aan het feit dat in het totaalbedrag aan jaarlijks door de distributiesector aan de productiesector te vergoeden kosten van de elektriciteitsproductie van f 3407,5 miljoen een bedrag van 400 miljoen is begrepen ter dekking van niet marktconforme kosten. Indien door welke reden dan ook deze kosten en daarmee ook de bijdrage van de distributiesector aan de niet-marktconforme kosten niet langer contractueel geregeld zouden zijn, biedt de tweede nota van wijziging de mogelijkheid om deze bijdrage zo nodig verplichtend op te leggen. Ten tweede wordt door dit Protocol zeker gesteld dat er tot en met 2000 sprake is van een leveringscontract tussen de productiebedrijven en de distributiebedrijven. Ik acht dit laatste voor de leveringszekerheid en een stabiele overgang van het huidige stelsel naar een marktstelsel van essentieel belang. Daarom bevat genoemde nota van wijziging in een nieuw artikel 68a een bepaling waarmee in het uiterste geval een contracteerplicht kan worden opgelegd. Op dit moment is de samenwerking tussen de productiebedrijven onderling geregeld in de zogenaamde overeenkomst van samenwerking (de OVS). Deze OVS zal met het tot stand komen van het GPB in dit GPB «opgaan». De overeenkomst dateert al van voor de Elektriciteitswet 1989 en heeft in die wet een wettelijke grondslag gekregen. Zodra de Elektriciteitswet 1989 wordt ingetrokken vervalt deze grondslag. Daardoor komt de OVS volledig onder de werking van de relevante mededingingswetgeving te vallen. Ik acht dit een juiste gang van zaken omdat ik van mening ben dat ook de elektriciteitssector volledig aan deze wetgeving zal moeten voldoen. Alleen in het onverhoopte en niet te verwachten geval dat de OVS niet tijdig is vervangen door een nieuwe structuur kan het noodzakelijk zijn om wat meer tijd te bieden voor dit aanpassingsproces. Daarom stel ik in de Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 21 5

6 gelijktijdig met deze brief aan u toegestuurde tweede nota van wijziging, in een nieuw artikel 68b, voor om als vangnet de mogelijkheid op te nemen om bij ministeriële regeling de OVS te laten voortbestaan zonodig tot maximaal één jaar na intrekking van de huidige wet. Daarmee wordt aan de betrokken bedrijven naar mijn mening een voldoende lange termijn geboden om de OVS aan te passen. Overigens veronderstel ik dat deze zware instrumenten achter de hand kunnen worden gehouden en dus niet behoeven te worden ingezet. Ook indien (onderdelen van) het Protocol hun werking zouden verliezen, verwacht ik immers dat partijen erin zullen slagen om de leveringszekerheid te garanderen. Conclusie Alles overziende kom ik tot de conclusie dat het pad naar een GPB begaanbaar is. Ik verwacht dat de verdere besprekingen ertoe zullen leiden dat de nieuwe onderneming zo mogelijk al op 1 april 1998 een feit kan zijn. De Minister van Economische Zaken, G. J. Wijers Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 21 6