Toegang tot de bloedbaan

Transcriptie

1 Dialyse Patiënteninformatie Toegang tot de bloedbaan U ontvangt deze informatie, omdat u een dialyseshunt krijgt. Een shunt is een deel van de ader dat we wijder en steviger maken. In deze informatie kunt u lezen wat dit precies inhoudt, hoe dit gebeurt en hoe u deze shunt zelf kunt verzorgen. Uiteraard kunt u contact met ons opnemen als u vragen heeft. U vindt onze contactgegevens onderaan deze informatie. Inhoud Toegang tot de bloedbaan 2 Soorten shunts 2 Onderzoek voor de aanleg van de shunt 2 Bloedvaten sparen 2 Een onderarm-, elleboog- of bovenarmshunt plaatsen 2 Het rijpingsproces 3 Aanprikken 3 Verdoving bij het aanprikken 3 Een kunststof shunt plaatsen 3 Aanprikken 3 Verdoving bij aanprikken 4 De shunt na de aanleg 4 Controles van de shunt 4 Antistolling 5 Mogelijke complicaties 5 Onderzoeken van de shunt 6 De duplex 6 Het angiogram 6 De flowmeting 6 De shunt afdrukken 7 Mogelijke complicaties 7 De behandeling van complicaties 8 Dotteren 8 Operatie 8 De dialysekatheter 8 Een tijdelijke dialysekatheter 8 De verzorging van de tijdelijke katheter 9 Een permanente dialysekatheter 9 De verzorging van de permanente katheter 9 Mogelijke complicaties 9 Tot slot 9 Telefoonnummers 10 Openingstijden 10 Pagina 1/10

2 Toegang tot de bloedbaan Bij hemodialyse verwijderen wij afvalstoffen en overtollig vocht uit uw bloed met behulp van een kunstnier. Om voldoende bloed naar de kunstnier te brengen, is een goede toegang tot de bloedbaan nodig. Een gewone ader levert onvoldoende bloed, daarom is een andere toegang noodzakelijk. De toegang tot de bloedbaan is onder te verdelen in: een inwendige toegang, die we dialyseshunt of -fistel noemen; een uitwendige toegang. Hierbij plaatsen wij een katheter (kunststof buis) in een groot bloedvat. Hierover vindt u verderop meer informatie. Soorten shunts Er bestaan verschillende soorten dialyseshunts. De meest voorkomende zijn de onderarmshunt, elleboogshunt en bovenarmshunt. Bij de onderarmshunt maken wij ter hoogte van uw pols een verbinding tussen een slagader en een ader. Bij de elleboogshunt vindt deze verbinding plaats ter hoogte van uw elleboog. Deze shunts, ook wel fistels genoemd, zijn gemaakt van de eigen bloedvaten. Als uw bloedvaten hiervoor niet geschikt zijn, kunnen wij een kunststof shunt aanleggen. Vaak wordt deze dialyseshunt genoemd naar het materiaal waarvan het gemaakt is (bijvoorbeeld een PTFE-shunt). Onderzoek voor de aanleg van de shunt Om te kunnen bepalen welke bloedvaten geschikt zijn om een goede shunt aan te leggen, verrichten wij een duplexonderzoek van beide armen. Dit onderzoek brengt door middel van geluidsgolven de conditie van de vaatwand en de stroomsnelheid van het bloed in de aderen en slagaderen in beeld. Het onderzoek is pijnloos en duurt ongeveer 45 minuten. Soms is aanvullend onderzoek nodig. Hierover kunt u meer lezen verderop in deze patiënteninformatie. Bloedvaten sparen In de periode vóór het aanleggen van uw shunt is het belangrijk de bloedvaten van uw arm waarin wij een shunt zullen aanleggen, niet onnodig te belasten. Meestal is dit de niet-dominante arm (de arm waar u het minst mee doet). Bloeddruk meten, bloedprikken en eventueel een infuus aanleggen, moeten wij aan de andere arm doen. Dit kan namelijk littekenvorming (en eventuele ontsteking) veroorzaken, waardoor deze bloedvaten niet meer bruikbaar zijn om een shunt aan te leggen. Een onderarm-, elleboog- of bovenarmshunt plaatsen De vaatchirurg voert het aanleggen van een shunt uit. Het is een operatie die meestal onder plaatselijk verdoving plaatsvindt. Er kunnen redenen zijn waarbij algehele narcose de voorkeur heeft. De opnameduur voor deze operatie is meestal twee dagen. Tijdens de operatie maken wij Pagina 2/10

3 een verbinding tussen een ader en een slagader. Het bloed uit de slagader stroomt dan direct de ader in. De eerste dagen na de operatie kan de arm gevoelig en licht gezwollen zijn. Het rijpingsproces De shunt is het deel van de ader dat wijder en steviger wordt. Voordat de shunt gebruikt kan worden, moet deze tot ontwikkeling komen. Door de grotere aanvoer van bloed - en daardoor het ontstaan van een hogere druk - gaat de ader opzwellen en wordt de wand van de ader dikker. Aanprikken Na ongeveer zes tot acht weken is de shunt bruikbaar voor de dialysebehandeling. Wij prikken met één of twee naalden aan. De eerste keren moet het aanprikken voorzichtig en met beleid gebeuren. Daardoor kan het wat langer duren. Helaas komt misprikken voor. Het bloedvat is als het ware nog niet gewend aan het aanprikken. Wij maken gebruik van twee soorten naalden: een plastic of een stalen naald. De plastic naald is vergelijkbaar met een infuusnaald: na het aanprikken verwijderen wij het stalen gedeelte van de naald en blijft het soepele plastic gedeelte achter in de shunt. De stalen naald blijft na aanprikken als geheel in de shunt achter. Verdoving bij het aanprikken U kunt, wanneer u dat wilt, gebruikmaken van een verdoving voor het aanprikken. Er zijn twee mogelijkheden: een spray die wij kort voor het aanprikken aanbrengen of een verdovingszalf die u thuis, een uur van tevoren, op de mogelijke aanprikplaatsen aanbrengt en afdekt. Zo kan de zalf goed inwerken. Vraagt u voor gebruik van de zalf advies aan onze dialyseverpleegkundige over het gebruik ervan. In het belang van het behoud van de shunt raden wij u aan de prikplaatsen zo veel mogelijk te variëren. Dat betekent dat u de zalf op verschillende plaatsen moet smeren. Een kunststof shunt plaatsen De vaatchirurg legt de shunt aan. Hij maakt een verbinding tussen een slagader en een ader door middel van een kunststof bloedvat. Meestal vindt operatie onder algehele narcose plaats. De eerste dagen na de operatie is uw arm gevoelig en gezwollen. Deze zwelling ontstaat doordat het kunststof bloedvat de eerste dagen vocht doorlaat vanuit de bloedbaan in de omliggende weefsels. Ook reageert het lichaam op de aanwezigheid van lichaamsvreemd materiaal met een zwelling. Om de zwelling te verminderen, kunt u het beste uw arm hoog leggen, bijvoorbeeld op een kussen. Eventueel kunt u uw arm de eerste dagen in een mitella dragen. De zwelling verdwijnt naarmate de kunststof shunt vastgroeit en daardoor minder vochtdoorlatend wordt. Aanprikken Wij kunnen de kunststof shunt aanprikken zodra de zwelling is verdwenen. Dan is het kunststof voldoende vastgegroeid in het omliggende weefsel. Het aanprikken gebeurt met stalen naalden. Pagina 3/10

4 Het risico dat deze shunt dicht gaat zitten (stollen) is aanwezig; het gebruik van bloedverdunnende middelen kunnen wij voorschrijven. Verdoving bij aanprikken Ook bij het aanprikken van een kunststofshunt kunt u, wanneer u dat wilt, gebruikmaken van een verdoving voor het aanprikken. Zie hiervoor de paragraaf Verdoving bij het aanprikken. De shunt na de aanleg Controles van de shunt Voor behoud van uw shunt is het belangrijk dat u de shunt regelmatig controleert en bepaalde leefregels in acht neemt. U kunt de shunt kunt u voor een belangrijk deel zelf controleren. Maakt u er een gewoonte van om elke dag op een vast tijdstip uw shunt te controleren. Dit kunt u doen op verschillende manieren: Bekijken: let u op een verkleuring, zwelling, eventuele korstjes. Voelen: als u de hand van uw andere arm licht op de shunt legt, voelt u een trilling onder uw hand in de shunt. Mogelijk is het een kloppend gevoel. Beluisteren: u kunt de shunt beluisteren door de arm naar uw oor te brengen. Het geluid dat u hoort, is een ruis (zoals de zee klinkt). Door dit regelmatig te doen - wij raden aan tweemaal per dag - leert u uw eigen shuntgeluid kennen. Door regelmatig uw shunt te controleren, merkt u als er veranderingen optreden. Zo bent u in staat om vroegtijdig mogelijke problemen vast te stellen. Mogelijke veranderingen zijn: minder of geen trilling of ruis; verkleuring/verandering van de huid; een zwelling; een pijnlijke of harde shunt; gevoelloze, koude of blauwe vingers; slechte genezing van prikgaatjes of andere wondjes. Als u een verandering constateert, neemt u dan contact op met onze dialyseafdeling of, als u nog niet dialyseert, met uw behandelaar. Adviezen om het behoud van uw shunt te bevorderen Controleer uw shunt dagelijks. Ga niet op uw shuntarm liggen: voorkom afknelling van uw shunt. Draag geen knellende kleding, armbanden of horloge aan uw shuntarm. Vermijd extreme warmte en kou. Pagina 4/10

5 Krab niet aan korstjes op uw shuntarm. Draag geen zware tassen en dergelijke aan uw shuntarm. Gebruik uw shuntarm niet voor bloedafname, infusen of bloeddrukmeting. Pleisters of gaasjes kunnen vier tot zes uur na dialyse blijven zitten of tot de volgende ochtend. Antistolling Elke shunt heeft een risico dat het bloed gaat stollen. Daarom kunnen wij u bloedverdunnende medicijnen voorschrijven. Er zijn twee soorten bloedverdunnende medicijnen: Medicijnen waarvoor u controle krijgt van de trombosedienst of op de dialyseafdeling. Hiertoe behoren de medicijnen: acenocoumarol (Sintrom, Sintromitis) en fenprocoumon (Marcoumar). Als wij u nog niet behandelen op de dialyseafdeling, controleren medewerkers van de trombosedienst op afgesproken tijden uw bloedstolling. Zij adviseren u hoeveel tabletjes u per dag moet innemen. Zodra wij u behandelen op de dialyseafdeling, gebeurt dit door de medewerkers van de dialyseafdeling. De Trombosedienst controleert u dan niet meer. Medicijnen waarvoor de Trombosedienst u niet hoeft te controleren. Dit zijn bijvoorbeeld Ascal (carbasalaatcalcium) en aspirine (acetylsalicylzuur). Van deze medicijnen neemt u elke dag op dezelfde tijd dezelfde dosering in. Mogelijke complicaties Zoals elke ingreep een bepaald risico op complicaties met zich meebrengt, is dit ook het geval bij de aanleg van een dialyseshunt. Wij noemen de volgende mogelijke complicaties: Nabloeding na de operatie, zichtbaar doorbloeden of zwelling ter hoogte van de wond. Als u niet meer in ons ziekenhuis bent opgenomen, neem dan contact op met de dialyseafdeling, de nurse practitioner predialyse of meldt u zich op onze Spoedeisende Hulp (SEH). U kunt eventueel de wond met twee platte vingers afdrukken. Verandering in of de afwezigheid van trilling en/of ruis in uw shunt. Dit kan duiden op stolling van de shunt. Neemt u dan contact op met de dialyseafdeling of de nurse practitioner predialyse. Nabloeden van uw shunt na de dialyse. Druk met twee platte vingers de prikplaats af met een gaasje. Na vijftien minuten kijkt u of het bloeden gestopt is. Herhaal zo nodig deze procedure. Als het bloeden na een uur niet stopt, neem dan contact op met de dialyseafdeling. Buiten de openingstijden van de dialyseafdeling kunt u contact opnemen met de dienstdoende dialyseverpleegkundige. Blijf rustig, raak niet in paniek en blijf het prikgaatje afdrukken. Een bloeduitstorting kan direct na de operatie ontstaan, maar ook tijdens of na gebruik van de shunt voor de dialyse. Het gebruik van bloedverdunnende middelen kan een versterkend effect hebben. Als de plek groter of pijnlijker wordt, neemt u dan contact op met de dialyseafdeling. Meestal verdwijnt de bloeduitstorting na één tot twee weken. Pagina 5/10

6 Een pijnlijke, rode of gezwollen shuntarm kan duiden op infectie. Neem uw temperatuur op. Als u koorts heeft, hoger dan 38 graden Celsius, neemt u direct contact op met dialyseafdeling. Als u geen koorts heeft, meldt u het ons voor aanvang van de volgende dialyse. Als u nog niet gestart bent met dialyseren, neemt u contact op met de dialyseafdeling, de nurse practitioner predialyse of vaatpolikliniek. Verandering van gevoel en temperatuur in de shuntarm. Als wij tijdens de dialyse waarnemen dat de stroomsnelheid van het bloed in de shunt afneemt, zullen wij nader onderzoek verrichten. Onderzoeken van de shunt De duplex Een duplex is een echografisch onderzoek van de bloedvaten, waarbij wij gebruikmaken van geluidsgolven. Op uw huid brengen wij een gel aan om het geluid te geleiden. De laborant neemt de echokop in de hand en plaatst deze op de ingesmeerde huid. De echokop zendt geluidsgolven via de huid naar het te onderzoeken gebied. Het geluid wordt teruggekaatst door de bloedvaten (echo), waarna het wordt opgevangen en op een beeldscherm te zien is. Met dit onderzoek kunnen wij de vorm van het bloedvat en de stroomsnelheid van het bloed beoordelen. Het onderzoek is pijnloos en duurt gemiddeld 45 minuten. Het angiogram Een angiogram is een reeks röntgenfoto s waarbij wij de binnenzijde van de shunt zichtbaar maken met een contrastvloeistof. Dit onderzoek verrichten wij als een duplexonderzoek niet voldoende informatie oplevert, bijvoorbeeld als uw shunt niet goed functioneert en er een vermoeden van een vernauwing is. Om de benodigde contrastvloeistof te kunnen inspuiten, brengen wij een naald de shunt in. Van deze vloeistof kunt u een warm gevoel krijgen. Dit verdwijnt vanzelf weer. Om de contrastvloeistof langer op de plaats van de shunt te kunnen houden en zo de shunt beter in beeld te kunnen brengen, pompen wij een bloeddrukmanchet boven de shunt strak op. Zo leggen wij de bloeddoorstroming in uw arm even stil. Dit kan een slapend gevoel en/of pijn in uw arm veroorzaken. Op dit moment maken wij de foto s. Zodra de foto s gemaakt zijn, maken wij de bloeddrukmanchet losser. Daardoor herstelt de bloeddoorstroming zich. Als er geen bijzonderheden zijn, kunt u na de behandeling weer naar huis. De flowmeting Een flowmeting kunnen wij uitsluitend tijdens de dialyse uitvoeren. Als u nog niet dialyseert, doen wij dus ook geen flowmeting. Tijdens een flowmeting meten wij hoeveel milliliter bloed er per minuut door uw shunt stroomt. In de eerste periode dat u met uw nieuwe shunt dialyseert, voeren wij deze meting maandelijks uit, daarna één keer per twee maanden. Wanneer een verandering in Pagina 6/10

7 stroomsnelheid van het bloed optreedt, kan het nodig zijn dat het onderzoek vaker plaatsvindt. Met deze meting kunnen wij vroegtijdig problemen signaleren. Zo kunnen wij snel ingrijpen, waardoor u eventuele, grotere problemen voorkomt. De shunt afdrukken Als de dialysebehandeling ten einde is, volgt het afdrukken van de shunt. Wij verzoeken u een zo comfortabel mogelijke houding (zittend) aan te nemen. U krijgt een onsteriele handschoen aan. De dialyseverpleegkundige verwijdert één voor één de dialysenaalden. Op het moment dat de naald verwijderd is, moet u het prikgaatje/de punctieplaats afdrukken met een gaasje. Per prikgaatje moet u tien tot vijftien minuten afdrukken. Als de shunt net is aangeprikt, is dat mogelijk wat langer. Bij het afdrukken van de shunt is het van belang dat u afdrukt met twee vingers en de vingers plat plaatst op de opening van het prikgaatje. Wij drukken het gaasje stevig op de prikgaatjes, waarbij de pulsaties (het kloppen) in de shunt nog voelbaar moet zijn. Gedurende het afdrukken moet u de uitgeoefende druk langzaam verminderen. Wanneer het stoppen van de bloeding erg moeizaam gaat, kunnen wij eventueel gebruikmaken van kleine sponsjes, de zogeheten Willospon. Wanneer de afdrukprocedure klaar is en er geen complicaties zijn, krijgt u op de prikgaatjes een pleister. Deze mag u na vier tot zes uur of de andere ochtend verwijderen. Het afdrukken van de shunt maakt een wezenlijk deel uit van de behandeling. Een goede afdruktechniek zorgt voor het behoud van uw shunt en het voorkomen van complicaties. Mogelijke complicaties het opengaan van de prikgaatjes; het onderhuids lekken van bloed met als gevolg hematoomvorming (en daardoor de kans op dichtdrukken van de shunt met stolling als gevolg); stolling in de shunt door bijvoorbeeld te hard afdrukken; aneurysmavorming (verwijding van het vat). Als de prikgaatjes na het verlaten van de dialyseafdeling weer gaan bloeden, druk dan het prikgaatje nogmaals licht af. Doe dat minimaal vijftien minuten onafgebroken, totdat het prikgaatje niet meer bloedt. Als het prikgaatje blijft bloeden, verzoeken wij u contact op te nemen met de dialyseafdeling voor verdere instructies. Leg nooit een drukverband aan! Pagina 7/10

8 De behandeling van complicaties Dotteren Als tijdens een angiogram of duplex een vernauwing zichtbaar is, besluiten wij meestal om aansluitend te dotteren. Dotteren is het oprekken van de vernauwing met een katheter met een ballonnetje. De shunt prikken wij aan en via de naald brengen wij de katheter in. Wij blazen het ballonnetje op de plaats van de vernauwing op, waardoor de vernauwing na enige tijd verdwijnt. De behandeling kan pijnlijk zijn, daarom krijgt u pijnstilling. Na de behandeling verwijderen wij de katheter en drukken het prikgaatje af. Een dotterbehandeling vindt over het algemeen plaats voorafgaand aan dialyse. Een week na de dotterbehandeling vindt een flowmeting plaats. Operatie Indien uw shunt niet meer voldoende functioneert en een dotterbehandeling niet tot de mogelijkheden behoort, adviseren wij meestal om een operatieve ingreep te plannen om daarmee de functie van de shunt te herstellen. Wanneer herstel van de shunt niet mogelijk is, is de aanleg van een nieuwe dialyseshunt noodzakelijk. Ter overbrugging kan het nodig zijn dat wij een katheter in uw lies of halsader inbrengen. De dialysekatheter De dialysekatheter is een uitwendige toegang tot de bloedbaan. Hiervan maken wij gebruik als u nog geen shunt heeft of als uw shunt nog onvoldoende ontwikkeld is, maar dialyse wel noodzakelijk is. Wij maken onderscheid tussen tijdelijke en permanente katheters. Een tijdelijke dialysekatheter De nefroloog brengt de tijdelijke dialysekatheter op de dialyseafdeling in. Deze dialysekatheter is een kunststof buis van ongeveer 20 centimer lengte die wij in een liesader of een halsader inbrengen. Onder plaatselijke verdoving en met behulp van echo-onderzoek prikken wij het bloedvat aan. Zo kunnen wij een katheter in het bloedvat brengen. Het voordeel van deze katheter is dat er geen operatieve ingreep nodig is en wij direct kunnen beginnen met dialyseren. Na het inbrengen van een katheter in de halsader krijgt u op de röntgenafdeling een controlefoto om vast te stellen dat het uiteinde van de katheter op de goede plaats zit. Een katheter kunt u slechts tijdelijk gebruiken. Wij moeten dus een permanente toegang tot de bloedbaan aanleggen, zoals hierna bij Een permanente dialysekatheter is beschreven. Wij bekijken per patiënt of het verantwoord is om met een tijdelijke katheter naar huis te gaan. Pagina 8/10

9 De verzorging van de tijdelijke katheter Bij de tijdelijke dialysekatheter dekken wij de insteekopening (de plaats waar de katheter de huid binnengaat) steriel af. Het zichtbare deel pakken wij in. Voor elke dialyse wisselen wij dit verband. Zolang u een tijdelijke katheter heeft, mag u niet douchen of zwemmen. Een permanente dialysekatheter Een permanente dialysekatheter brengen wij in op de operatiekamer, meestal onder algehele narcose. Deze katheter is zo geplaatst dat hij langer kan blijven zitten. Wij plaatsen de katheder voor een deel onderhuids voordat hij het bloedvat binnengaat. Hierdoor is de kans op infecties een stuk kleiner. De insteekopening wij steriel af en het zichtbare deel van de katheter pakken wij in. Voor deze ingreep blijft u meestal een dag en een nacht opgenomen in ons ziekenhuis. Het inbrengen op de operatiekamer vindt onder doorlichting plaatst; een controlefoto is niet altijd nodig. De verzorging van de permanente katheter Bij de permanente dialysekatheter dekken wij de insteekopening de eerste tijd steriel af. Voor elke dialyse wisselen wij dit verband. Het zichtbare deel pakken wij vanwege uw eigen veiligheid in. Totdat de katheter goed is ingegroeid, mag u niet douchen of zwemmen. Drie weken na plaatsing is de katheter voldoende ingegroeid en mag u weer douchen. Gebruik geen zeep bij de insteekopening. De huid rondom de katheter moet u als eerste met een schone handdoek afdrogen. Daarna kunt u de rest van uw lichaam afdrogen. Om irritatie te voorkomen, is het prettig om een pleister over de insteekopening te dragen. Mogelijke complicaties Mogelijke complicaties - en de acties die u hierbij neemt - zijn: nabloeden uit de insteekopening of hechtgaatjes: druk de bloedende plaats dicht met een gaas en neem contact op met de dialyseafdeling; de hechting laat los of het katheter valt uit het bloedvat (bij tijdelijke katheters): druk de bloedende plaats af en neem direct contact op met de dialyseafdeling; pijn, irritatie van de insteekopening met mogelijk temperatuurverhoging: neem contact op met de dialyseafdeling. Tot slot Als u vóór de aanleg van de shunt of katheter nog vragen heeft, kunt u contact opnemen met de dialyseafdeling of de vaattoegangverpleegkundige. Als u al dialyseert, kunt u met uw vragen natuurlijk altijd bij de dialyseverpleegkundige of uw nefroloog terecht. Het kan handig zijn uw vragen van tevoren op papier te zetten. Pagina 9/10

10 Telefoonnummers De Dialyseafdeling: (015) De vaattoegangverpleegkundige: (015) De predialyse: (015) Openingstijden Dialyseafdeling: maandag tot en met zaterdag van 7.00 tot uur. Voor dringende zaken buiten de openingstijden kunt u de dienstdoende dialyseverpleegkundige bellen via (015) Predialyse: maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot uur. Voor dringende zaken buiten de openingstijden kunt u de dienstdoende dialyseverpleegkundige bellen: (015) Versie: augustus 2015 Pagina 10/10